Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zəlzələ ocağı (rus. очаг землетрясения, ing. seismic focus, focus of earthquake) — uzun müddət toplanmış enerjinin boşalması sayəsində kütlənin çox sürətlə yerdəyişməsinə səbəb olan, yeraltı təkanın yarandığı sahə. Zəlzələ ocağı Yer qabığında və ust mantiyada yerləşir və adətən geoloji qırılmalara uyğun gəlir.
Zəlzələ ocaqlarının parametrlərinin təyini
Seysmoqramlarda seysmik dalğaların analizi (seysmik dalğaların gəlmə anlarının, onların baş-lanğıclarının işarələrinin, maksimum ampli-tudlarının və onlara uyğun periodlarının təyini və s.) əslində zəlzələ ocağının bu və ya digər para-metrlərini müəyyənləşdirməsinə xidmət edir. Zəlzələ ocağının koordinatlarını təyin etmə metodları müxtəlif olsa da onların əsasını bir prinsip təşkil edir. Bu prinsip zəlzələnin episentri ilə müşahidə məntəqəsi arasındakı məsafəyə və sey-smik dalğaların bu məsafəni keçmə müddətlərinə əsasən təyin edilməsindən ibarətdir. (Maksimum yazının əvvəlindən aşağıdakı intervallarda yerləşir: A- 4–10 san. intervalında, JK-a, b; JKM-v, q. B- 25saniyəyə qədər olan intervalda, JK-a, b; JKM-v, q V- 25 saniyəyə qədər olan intervaldan sonra,. JK, Q- yüksək tezlikli periodların üst-üstə düşdüyü zaman amplitud və periodların ölçülmələri nümunəsi)
Üç və daha artıq seysmik stansiya üçün bu məlumatların olması zəlzələ episentrinin koordinatlarını və onun baş vermə anını təyin etməyə imkan verir. Seysmik dalğaların yayılma vaxtının məsafədən t=f asılılığı qrafiki (və ya cədvəli) müvafiq dalğaların hodoqrafı adlanır. Bu hodoqraflar əsasında eninə (S) və uzununa (P) və ya digər dalğaların yayılma vaxtları arasındakı fərqin məsafədən Ts-p=f asılılığı qrafiki (cədvəli) və ya hodoqrafı tərtib edilmişdir. Çox saylı zəlzələlərin və süni partlayışların yazılarının əsasında seysmoloqlar bütün Yer üçün ümumiləşdirilmiş hodoqraf və yerli və yaxın zəlzələlər üçün lokal və regional hodoqraflar tərtib etmişlər. [Jeffreys, 1940; Lebedeva, 1953] Eninə (S) və uzununa (P) dalğaların gəlmə anları fərqini (Ts-p) hesablayaraq və hodoqrafdan istifadə edərək müşahidə məntəqəsindən (seysmik stansiyadan) zəlzələ episentrinə qədər olan məsafəni təyin etmək mümkündür.
Lakin bir stansiyadan zəlzələ episentrinə qədər məsafənin məlum olması onun koordinatlarını təyin etmək üçün kifayət etmir. Yəni bu halda episentrin stansiyadan məlum məsafədə, lakin 360 çevrənin istənilən nöqtəsində yerləşməsi mümkün hesab oluna bilər. Əgər episentrə qədər olan məsafə iki stansiya üçün məlumdursa onda episentrin xəritədə həmin stansiyalar ətrafında çəkilmiş məlum məsafələrə uyğun radiuslu çevrələrin kəsişdikləri iki nöqtədən birində olması müəyyənləşir, bu isə yenə də episentrin konkret yerini göstərməyə imkan vermir. Üç və daha artıq stansiyaların məlumatları əsasında çəkilmiş çevrələrin kəsişməsi zəlzələnin episentrini bir mənalı təyin etməyə imkan verir.
Zəlzələ ocaqlarının mexanizmləri
Zəlzələlərin ocaq mexanizmləri və Yer qabığının gərginlik-deformasiya durumunun parametrləri seysmik cəhətdən aktiv bölgələrin mühit xassələrindən hesab olunur və seysmik təhlükənin dərəcəsinin qiymətləndirilməsində geniş istifadə olunur. Güclü zəlzələlərin ocaq mexanizmlərinin öyrənilməsi yer qabığı ərazisinin müxtəlif seysmoaktiv sahələri üçün səciyyəvi olan tektonik hərəkət tiplərini müəyyənləşdirməyə və həmin hərəkət tiplərindən asılı olan, yer səthində meydana gəlmiş torpağın (qruntun) hərəkət təcilinin maksimal qiymətlərini təyin etməyə imkan verir. Bu isə seysmik rayonlaşdırma və seysmik mikrorayonlaşdırma problemlərinin həllində əsaslı rol oynayır. Güclü və zəif zəlzələ ocaqlarının mexanizminin təyini yalnız zəlzələlərin deyil, həm də onları doğuran seysmiklik törədən zonaların tədqiqində əhəmiyyətli rol oynayır. Ocaq mexanizmlərinin təyini üzrə aparılmış çoxsaylı seysmoloji tədqiqatların nəticələri göstərir ki, uzununa seysmik dalğaların işarələri əsasında təyin olunmuş ocaq mexanizmləri ocaqdakı əsas qırılmanı səciyyələndirir, bu isə aktiv qırılma zonalarının dərinlik quruluşunu, yəni uzanma istiqamətini və yatım bucağını, baş vermiş hərəkətlərin tipini və s. müəyyənləşdirməyə imkan verir. Uzun zaman ərzində kontrast tektonik hərəkətlərin təsiri ilə ocaq zonasında toplanmış böyük gərginlik nəticəsində əsas qırılma səthi boyu iri həcimli dağ suxuru ani hərəkətə gəlir. Qırılmanın yaranması uzununa (P) və eninə (S) dalğalarının ilk yerdəyişmələrində qeyd olunan seysmik şüalanmaya səbəb olur. Zəlzələ ocağı mexanizminin əsas qırılmaya empirik uyğunluğu bununla izah olunur. Güclü zəlzələlərin və onların forşok və afterşokların ocaqlarının mexanizminin təyini, bu təkanların baş verdiyi seysmikliktörədən qırılma zonasında müxtəlif ölçülü seysmik ocaqların yerləşməsi xüsusiyyətlərini, onların qarşılıqlı əlaqələrini öyrənməyə imkan verir. Seysmoloji praktikada güclü zəlzələ (M≥4,0) ocaqlarının mexanizmlərinin həlli üçün əsasən A. V. Vedenskayanın individual ocaqların mexanizmlərinin təyini metodu [56], zəif zəlzələ (M<4) ocaqlarının mexanizmlərinin həlli üçün isə L. A. Mişarinanın [142] təklif etdiyi koordinatları yaxın olan seysmik hadisələr qrupunun vahid episentr kimi qəbul edilərək, ocaq mexanizminin həlli metodu istifadə olunur. Azərbaycanda zəlzələ ocaqlarının mexanizmləri Ə. B. Ağalarova [8] və S. T. Ağayeva [7] tərəfindən araşdırılmışdır. Əsasən A. V. Vedenskayanın metodundan istifadə edən Ə. B. Ağalarova Azərbaycan ərazisinin seysmik cəhətdən aktiv bölgələrində baş vermiş zəlzələlərin bir çoxunun ocaqlarında əsas gərginliklərin istiqamətlərini, qırılma müstəvilərinin mümkün vəziyyətlərini və onlardakı yerdəyişmələrin istiqamətlərini təyin etmişdir. Aşağı Kür çökəkliyində 1953–1970-ci illər ərzində baş vermiş, energetik sinifləri K≥11,0 olan zəlzələlərin ocaqlarındakı gərginlik oxlarının istiqamətlərinin tədqiqi nəticəsində məlum olmuşdur ki, gərilmə gərginlikləri üfüqi müstəvi ilə kiçik bucaq (e=00–300) təşkil etdikləri halda, sıxılma gərginlikləri üfüqi müstəviyə perpendikulyara yaxın (e=550–800) istiqamətə malikdirlər. Bununla yanaşı, bəzi zəlzələ ocaqlarında sıxılma gərginliyi istiqaməti horizontal müstəvi ilə e=350 bucaq təşkil edir. Bu isə ona işarə edir ki, Aşağı Kür çökəkliyində baş vermiş zəlzələ ocaqlarındakı gərilmə gərginlikləri oxları həmişə üfüqi vəziyyətdə olduğu halda, sıxılma gərginlikləri oxları vəziyyətlərini dəyişə bilərlər [8]. Ə. B. Ağalarova Azərbaycanın Böyük və Kiçik Qafqaz ərazisində 1953–1969-cu illərdə baş vermiş bir sıra zəlzələlərin ocaqlarındakı əsas gərginliklərin istiqamətlərini təyin etməsi nəticəsində sıxılma gərginliklərinin strukturların uzanma istiqamətinə perpendikulyar olan horizontal müstəvi istiqamətində yönəldiyini göstərmişdir. Beləliklə, məlum olmuşdur ki, əgər Azərbaycanın dağlıq rayonlarında horizontal istiqamətdə sıxılma gərginliklərinin yönəlməsi müşahidə edilirsə, çökəklik bölgələrində həmin istiqamətdə gərilmə gərginlikləri yönəlmişlər.
Kəsişmə metodu
Episentrin təyin edilməsində istifadə edilən bu metod kəsişmə metodu adlanır. Qeyd edək ki, epi-entr seysmik stansiyalarla bərabər əhatə olunduğu halda bu metod yüksək dəqiqlikli nəticələr verir. Əgər stansiyalar episentrə nəzərən birtərəfli yerləşərlərsə, onda çevrənin qövsləri iti bucaq altında kəsişəcəklər və episentral məsafələrdəki kiçik xətalar kəsişmə nöqtəsində kifayət qədər yerdəyişməyə və uyğun olaraq böyük xətaya gətirəcəkdir. Kəsişmə metodundan əlavə episentri təyin etmək üçün izoxronlar, Vadati və s. metodları da mövcuddur. Bu metodlarla müxtəlif elmi ədəbiyyatlarda tanış olmaq olar. [Saverenskiy, 1949] Zəlzələ ocağının parametrlərinin təyini üçün bir sıra riyazi proqramlar da tərtib olunmuşdur. Belə proqramlar həm analoqlu seysmik cihazlardan götürül-müş seysmik məlumatlar əsasında tələb olunan parametrləri kompyuter vasitəsilə təyin etməyə imkan verir, həm də rəqəmsal seysmik stansiyalardan alınan məlumatları təfsir edərkən proqram paketini təşkil edir. Bu proqramlarda ocaq koordinatlarının təyini hodoqrafdan istifadə etməklə zəlzələ zamanı bütün stansiyalarda qeyd olunan dalğanın (P və ya P, S dalğalarının) yayılma zamanlarına uyğun məsafələrdə yerləşən fəza nöqtəsinin tapılması prinsipinə əsaslanır. Bu zaman hodoqrafa seysmik dalğaların yer qabığını təşkil edən bütün qatlarda yayılma sürəti daxil edilir. Belə proqram əsasında işləyən "Kinemetriks" monitorinq sistemi nəinki Azərbaycanda, hətta dünyanın müxtəlif yerlərində baş verən bir çox zəlzələlərin koordinatlarını avtomatik olaraq bir neçə dəqiqə ərzində təyin edə bilir.
Episentral azimut
Baş verən zəlzələ haqqında hansısa səbəblərdən yalnız bir stansiyanın məlumatları olduqda uzununa (P) və eninə (S) dalğalarının gəlmə vaxtları arasındakı fərqin məsafədən asılılıq hodoqrafı əsasında episentrə qədər olan məsafəni, hər üç komponentdə uzununa dalğaların başlanğıc amplitudlarının ölçüləri və işarələri əsasında isə episentrə olan azimutu və beləliklə, episentri təqribi təyin etmək mümkündür. Episentral azimut (Az) dedikdə stansiyadan şi-mala olan istiqamətlə stansiyadan episentrə olan istiqamət arasındakı bucaq nəzərdə tutulur və şimala istiqamətdən saat əqrəbinin hərəkəti üzrə (0 — dən 360 — dək) hesablanır. Azimutu (Az) təyin etmək üçün horizontal kom-ponentlərdəki uzununa (P) dalğaların başlanğıcında və ya ona yaxın sonrakı, lakin hər ikisində eyni anda, amplitudlarını (AEW, ANS) ölçmək lazımdır. Sonra hər üç komponentlərdə eyni anda başlanğıc dalğaların işarələrini, onların bir-birinə nisbətini AEW/ANS təyin etmək, bucağını (tg=AEW/ANS) hesablamaq və cədvəli üzrə azimutu (Az) müəyyənləşdirmək olar. Uzununa (P) seysmik dalğanın stansiyaya gəlmə vaxtından (Tp) bu dalğanın episentral məsafəni qət etmək üçün hodoqrafla təyin olunmuş yayılma vaxtını (tp) çıxmaqla zəlzələnin baş vermə anını (T0) təyin etmək mümkündür.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Zəlzələ ocağı // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 140. ISBN .
- Arif Həsənov,Tahir Məmmədli. "Seysmologiyanın əsas elementləri". səh:84. ek.anl.az. 27 aprel 2023-cü il tarixində arxivləşdirilib.
- Tahir Məmmədli. "Azərbaycan ərazisinin zəif seysmikliyi və onun müasir geodinamika ilə əlaqəsi". ek.anl.az. 05 mart 2024-cü il tarixində arxivləşdirilib.
Xarici keçidlər
- Как и почему происходят землетрясения?
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zelzele ocagi rus ochag zemletryaseniya ing seismic focus focus of earthquake uzun muddet toplanmis enerjinin bosalmasi sayesinde kutlenin cox suretle yerdeyismesine sebeb olan yeralti tekanin yarandigi sahe Zelzele ocagi Yer qabiginda ve ust mantiyada yerlesir ve adeten geoloji qirilmalara uygun gelir Zelzele ocaqlarinin parametrlerinin teyiniSeysmoqramlarda seysmik dalgalarin analizi seysmik dalgalarin gelme anlarinin onlarin bas langiclarinin isarelerinin maksimum ampli tudlarinin ve onlara uygun periodlarinin teyini ve s eslinde zelzele ocaginin bu ve ya diger para metrlerini mueyyenlesdirmesine xidmet edir Zelzele ocaginin koordinatlarini teyin etme metodlari muxtelif olsa da onlarin esasini bir prinsip teskil edir Bu prinsip zelzelenin episentri ile musahide menteqesi arasindaki mesafeye ve sey smik dalgalarin bu mesafeni kecme muddetlerine esasen teyin edilmesinden ibaretdir Maksimum yazinin evvelinden asagidaki intervallarda yerlesir A 4 10 san intervalinda JK a b JKM v q B 25saniyeye qeder olan intervalda JK a b JKM v q V 25 saniyeye qeder olan intervaldan sonra JK Q yuksek tezlikli periodlarin ust uste dusduyu zaman amplitud ve periodlarin olculmeleri numunesi Uc ve daha artiq seysmik stansiya ucun bu melumatlarin olmasi zelzele episentrinin koordinatlarini ve onun bas verme anini teyin etmeye imkan verir Seysmik dalgalarin yayilma vaxtinin mesafeden t f asililigi qrafiki ve ya cedveli muvafiq dalgalarin hodoqrafi adlanir Bu hodoqraflar esasinda enine S ve uzununa P ve ya diger dalgalarin yayilma vaxtlari arasindaki ferqin mesafeden Ts p f asililigi qrafiki cedveli ve ya hodoqrafi tertib edilmisdir Cox sayli zelzelelerin ve suni partlayislarin yazilarinin esasinda seysmoloqlar butun Yer ucun umumilesdirilmis hodoqraf ve yerli ve yaxin zelzeleler ucun lokal ve regional hodoqraflar tertib etmisler Jeffreys 1940 Lebedeva 1953 Enine S ve uzununa P dalgalarin gelme anlari ferqini Ts p hesablayaraq ve hodoqrafdan istifade ederek musahide menteqesinden seysmik stansiyadan zelzele episentrine qeder olan mesafeni teyin etmek mumkundur Lakin bir stansiyadan zelzele episentrine qeder mesafenin melum olmasi onun koordinatlarini teyin etmek ucun kifayet etmir Yeni bu halda episentrin stansiyadan melum mesafede lakin 360 cevrenin istenilen noqtesinde yerlesmesi mumkun hesab oluna biler Eger episentre qeder olan mesafe iki stansiya ucun melumdursa onda episentrin xeritede hemin stansiyalar etrafinda cekilmis melum mesafelere uygun radiuslu cevrelerin kesisdikleri iki noqteden birinde olmasi mueyyenlesir bu ise yene de episentrin konkret yerini gostermeye imkan vermir Uc ve daha artiq stansiyalarin melumatlari esasinda cekilmis cevrelerin kesismesi zelzelenin episentrini bir menali teyin etmeye imkan verir Zelzele ocaqlarinin mexanizmleriZelzelelerin ocaq mexanizmleri ve Yer qabiginin gerginlik deformasiya durumunun parametrleri seysmik cehetden aktiv bolgelerin muhit xasselerinden hesab olunur ve seysmik tehlukenin derecesinin qiymetlendirilmesinde genis istifade olunur Guclu zelzelelerin ocaq mexanizmlerinin oyrenilmesi yer qabigi erazisinin muxtelif seysmoaktiv saheleri ucun seciyyevi olan tektonik hereket tiplerini mueyyenlesdirmeye ve hemin hereket tiplerinden asili olan yer sethinde meydana gelmis torpagin qruntun hereket tecilinin maksimal qiymetlerini teyin etmeye imkan verir Bu ise seysmik rayonlasdirma ve seysmik mikrorayonlasdirma problemlerinin hellinde esasli rol oynayir Guclu ve zeif zelzele ocaqlarinin mexanizminin teyini yalniz zelzelelerin deyil hem de onlari doguran seysmiklik toreden zonalarin tedqiqinde ehemiyyetli rol oynayir Ocaq mexanizmlerinin teyini uzre aparilmis coxsayli seysmoloji tedqiqatlarin neticeleri gosterir ki uzununa seysmik dalgalarin isareleri esasinda teyin olunmus ocaq mexanizmleri ocaqdaki esas qirilmani seciyyelendirir bu ise aktiv qirilma zonalarinin derinlik qurulusunu yeni uzanma istiqametini ve yatim bucagini bas vermis hereketlerin tipini ve s mueyyenlesdirmeye imkan verir Uzun zaman erzinde kontrast tektonik hereketlerin tesiri ile ocaq zonasinda toplanmis boyuk gerginlik neticesinde esas qirilma sethi boyu iri hecimli dag suxuru ani herekete gelir Qirilmanin yaranmasi uzununa P ve enine S dalgalarinin ilk yerdeyismelerinde qeyd olunan seysmik sualanmaya sebeb olur Zelzele ocagi mexanizminin esas qirilmaya empirik uygunlugu bununla izah olunur Guclu zelzelelerin ve onlarin forsok ve aftersoklarin ocaqlarinin mexanizminin teyini bu tekanlarin bas verdiyi seysmikliktoreden qirilma zonasinda muxtelif olculu seysmik ocaqlarin yerlesmesi xususiyyetlerini onlarin qarsiliqli elaqelerini oyrenmeye imkan verir Seysmoloji praktikada guclu zelzele M 4 0 ocaqlarinin mexanizmlerinin helli ucun esasen A V Vedenskayanin individual ocaqlarin mexanizmlerinin teyini metodu 56 zeif zelzele M lt 4 ocaqlarinin mexanizmlerinin helli ucun ise L A Misarinanin 142 teklif etdiyi koordinatlari yaxin olan seysmik hadiseler qrupunun vahid episentr kimi qebul edilerek ocaq mexanizminin helli metodu istifade olunur Azerbaycanda zelzele ocaqlarinin mexanizmleri E B Agalarova 8 ve S T Agayeva 7 terefinden arasdirilmisdir Esasen A V Vedenskayanin metodundan istifade eden E B Agalarova Azerbaycan erazisinin seysmik cehetden aktiv bolgelerinde bas vermis zelzelelerin bir coxunun ocaqlarinda esas gerginliklerin istiqametlerini qirilma mustevilerinin mumkun veziyyetlerini ve onlardaki yerdeyismelerin istiqametlerini teyin etmisdir Asagi Kur cokekliyinde 1953 1970 ci iller erzinde bas vermis energetik sinifleri K 11 0 olan zelzelelerin ocaqlarindaki gerginlik oxlarinin istiqametlerinin tedqiqi neticesinde melum olmusdur ki gerilme gerginlikleri ufuqi mustevi ile kicik bucaq e 00 300 teskil etdikleri halda sixilma gerginlikleri ufuqi musteviye perpendikulyara yaxin e 550 800 istiqamete malikdirler Bununla yanasi bezi zelzele ocaqlarinda sixilma gerginliyi istiqameti horizontal mustevi ile e 350 bucaq teskil edir Bu ise ona isare edir ki Asagi Kur cokekliyinde bas vermis zelzele ocaqlarindaki gerilme gerginlikleri oxlari hemise ufuqi veziyyetde oldugu halda sixilma gerginlikleri oxlari veziyyetlerini deyise bilerler 8 E B Agalarova Azerbaycanin Boyuk ve Kicik Qafqaz erazisinde 1953 1969 cu illerde bas vermis bir sira zelzelelerin ocaqlarindaki esas gerginliklerin istiqametlerini teyin etmesi neticesinde sixilma gerginliklerinin strukturlarin uzanma istiqametine perpendikulyar olan horizontal mustevi istiqametinde yoneldiyini gostermisdir Belelikle melum olmusdur ki eger Azerbaycanin dagliq rayonlarinda horizontal istiqametde sixilma gerginliklerinin yonelmesi musahide edilirse cokeklik bolgelerinde hemin istiqametde gerilme gerginlikleri yonelmisler Kesisme metoduEpisentrin teyin edilmesinde istifade edilen bu metod kesisme metodu adlanir Qeyd edek ki epi entr seysmik stansiyalarla beraber ehate olundugu halda bu metod yuksek deqiqlikli neticeler verir Eger stansiyalar episentre nezeren birterefli yerleserlerse onda cevrenin qovsleri iti bucaq altinda kesisecekler ve episentral mesafelerdeki kicik xetalar kesisme noqtesinde kifayet qeder yerdeyismeye ve uygun olaraq boyuk xetaya getirecekdir Kesisme metodundan elave episentri teyin etmek ucun izoxronlar Vadati ve s metodlari da movcuddur Bu metodlarla muxtelif elmi edebiyyatlarda tanis olmaq olar Saverenskiy 1949 Zelzele ocaginin parametrlerinin teyini ucun bir sira riyazi proqramlar da tertib olunmusdur Bele proqramlar hem analoqlu seysmik cihazlardan goturul mus seysmik melumatlar esasinda teleb olunan parametrleri kompyuter vasitesile teyin etmeye imkan verir hem de reqemsal seysmik stansiyalardan alinan melumatlari tefsir ederken proqram paketini teskil edir Bu proqramlarda ocaq koordinatlarinin teyini hodoqrafdan istifade etmekle zelzele zamani butun stansiyalarda qeyd olunan dalganin P ve ya P S dalgalarinin yayilma zamanlarina uygun mesafelerde yerlesen feza noqtesinin tapilmasi prinsipine esaslanir Bu zaman hodoqrafa seysmik dalgalarin yer qabigini teskil eden butun qatlarda yayilma sureti daxil edilir Bele proqram esasinda isleyen Kinemetriks monitorinq sistemi neinki Azerbaycanda hetta dunyanin muxtelif yerlerinde bas veren bir cox zelzelelerin koordinatlarini avtomatik olaraq bir nece deqiqe erzinde teyin ede bilir Episentral azimut Bas veren zelzele haqqinda hansisa sebeblerden yalniz bir stansiyanin melumatlari olduqda uzununa P ve enine S dalgalarinin gelme vaxtlari arasindaki ferqin mesafeden asililiq hodoqrafi esasinda episentre qeder olan mesafeni her uc komponentde uzununa dalgalarin baslangic amplitudlarinin olculeri ve isareleri esasinda ise episentre olan azimutu ve belelikle episentri teqribi teyin etmek mumkundur Episentral azimut Az dedikde stansiyadan si mala olan istiqametle stansiyadan episentre olan istiqamet arasindaki bucaq nezerde tutulur ve simala istiqametden saat eqrebinin hereketi uzre 0 den 360 dek hesablanir Azimutu Az teyin etmek ucun horizontal kom ponentlerdeki uzununa P dalgalarin baslangicinda ve ya ona yaxin sonraki lakin her ikisinde eyni anda amplitudlarini AEW ANS olcmek lazimdir Sonra her uc komponentlerde eyni anda baslangic dalgalarin isarelerini onlarin bir birine nisbetini AEW ANS teyin etmek bucagini tg AEW ANS hesablamaq ve cedveli uzre azimutu Az mueyyenlesdirmek olar Uzununa P seysmik dalganin stansiyaya gelme vaxtindan Tp bu dalganin episentral mesafeni qet etmek ucun hodoqrafla teyin olunmus yayilma vaxtini tp cixmaqla zelzelenin bas verme anini T0 teyin etmek mumkundur Hemcinin baxAzerbaycanda zelzele ocaqlari Zelzele RelyefIstinadlarZelzele ocagi Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 140 ISBN 978 9952 453 14 0 Arif Hesenov Tahir Memmedli Seysmologiyanin esas elementleri seh 84 ek anl az 27 aprel 2023 cu il tarixinde arxivlesdirilib Tahir Memmedli Azerbaycan erazisinin zeif seysmikliyi ve onun muasir geodinamika ile elaqesi ek anl az 05 mart 2024 cu il tarixinde arxivlesdirilib Xarici kecidlerKak i pochemu proishodyat zemletryaseniya