Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yəzdanizm (kürd. Yezdanîtî) — Yezidilərin inandığı, İslam dini ilə geniş əlaqəsi olmayan əsasən İraq və Suriya kimi ərazilərdə ardıcıllarının olduğu din. Yəzdanizm sözünün kökü Avesta dilində olan Yazata sözündən yarandığı ehtimal edilir. Sözün kürd dilində olan qarşılığı sitayiş edilməyə dəyər mənasını verir. Yəzdanizm dinin konkret yaranmağa tarixi məlum deyil. Dinin müasir halının VIII–XII əsr aralığında İraqda yaşayan kürd tayfaların arasında yarandığı təxmin edilir. Yəzdanizmə inan yezidilər isə onların ardıcılı olduqları dinin qədim tarixə malik olduğunu və tarixin Qədim Mesopotamiya dininin yarandığı dövrdə qədər uzandığını iddia edirlər. Yəzdanizmdə konkret dini ədəbiyyat yoxdur. Bunun əsas səbəbi dinin daşıyıcısı olan şəxslərin ritual və əfsanələri nəsildən-nəsilə şifahi şəkildə ötürməsi olmuşdur.
Yəzdanizm dini mövcud olduğu dövrdən etibarən, səmavi dinlər və əsasəndə İslam dinin ardıcılları tərəfindən mənfi qarşılanmışdır. Bunun əsas səbəbi isə yezidilərin Mələk Tavus adını verdikləri və səmavi dinlərdə şeytan olaraq təsvir edilən varlığa inanmalarıdır. Yezidilərə görə əsas tanrı Azdadır. Azda xoş niyyətli olduğundan ona ibadət edib günahların bağışanılması üçün dua edilməsinə gərək yoxdur. Dualar və bağışlanılmaqla bağlı istəklər Mələk Tavus üçün edilir. Duaların və istəklərin Mələk Tavus üçün edilməsinin əsas səbəbi isə insanların cəzalandırılması prosesində əsas söz sahibinin bu məlak olmasıdır. Yəzdanizm dininin çox sərt qaydaları mövcuddur. Dini mətnlərin, yezidi olmayan bir şəxs tərəfindən oxunması və ya yayılması qadağandır. Bir şəxs sonradan yezidi ola bilməz. Bu din insanlara nəsildən nəsilə ötürülür və bir şəxsin sonradan bu dindən imtina edərək çıxmasının cəzası ölümdür.
Yezidilər üçün əsas müqəddəs məkan və eyni zamanda bir həcc mərkəzi olan Laliş məbədidir. Bu məbəddə yəzdanizm dinin əsas fikir sahiblərindən biri olan Şeyx Adi bin Müsafirin məzarı yerləşir. Yezidilər hər ilin bəlli günlərində bura həcc ziyarətləri həyata keçirirlər. Bu gün dünyada 800.000 civarında yezidinin yaşadığı təxmin edilir. Yezidilərin 650.000 min nəfəri İraq, 50.000 min nəfəri Suriya ərazilərində yaşayır. Ermənistan ərazisində 35.000 minlik, Gürcüstanda isə 20.000 min nəfərə yaxın yezidi kürdünün yaşadığı məlumdur. Ümumən Qafqazda yaşayan kürdlərin böyük bir qismi yəzdanizm inancına sahibdirlər. Yezidilərin yaşadığı ənənəvi çoğrafi bölgələrlə yanaşı, xarici ölkələrdə yaşayan kürdlərin formalaşdırdığı yezidi-kürd toplumlarıda mövcuddur. Bunlardan Almaniyada sayları 60.000 nəfərə yaxınlaşan yezidi icmasını misal göstərmək olar. Rusiyada isə 40.000 dən çox yezidinin yaşadığı məlumdur.
Yezidilər üçün əsas inanclar
- Dünya sonsuzdur. Dünyanı yaradan tanrı onu əsla dağıtmaz.
- Təbiətin qorunması və təbiətə sevgi əsasdır.
- Gündə üç dəfə üzü Günşə tərəf ibadət edilməlidir
- Çərşənbə günü, Mələk Tavus və ilk iki insanın yaradıldığı gün olduğu üçün həmin gündə insanların istirahət etmələri vacibdir.
- Ancaq Şahid bin Carın nəslindən olan şəxslər Yezididilər, bir şəxsin sonradan yezidi olması mümkün deyildir.
- Şeytanın adını tələffüs etmək, onun adı ilə bağlı olan Kitan, mel'un, Şar və Şat kimi kəlimlələri işlətmək, adın müqəddəs olması səbəbindən haramdır.
- Müqəddəs hesab edilən ağaclara sitayiş edilir.
- Qadınların saclarının kəsilməsinə icazə verilmir.
- Aprel ayında evlənmək günah hesab olunur.
- Ətirli balqabaq, Ceyran əti və Kahı yemək haram sayılır.
- Müqəddəs rəng olduğu üçün tünd göy rəngli paltarların geyinlməsi məqbul hesab edilmir.
- Şeyxlər, pirilər və müridlərdən ibarət camaat sistemi mövcuddur. Yezidilərin bu camaat daxilində olan şəxslərlə evlənməsi arzu edilir.
- Şeyxlərə özəl günlərdə pul verilməlidir.
- Yuxarı sinif mənsublarına bir necə qadınla evlənməsinə icazə vardır.
- Başqa din mənsubu ilə evlənən şəxs afaroz edilir və hətta öldürülür.
- Reinkarnasiya inancı mövcuddur.
- Vəftiz prosesi mövcuddur.
- Mitraizm dində olduğu kimi inəklərin qurban kəsilməsi halı vardır.
İstinadlar
- Iraq Yezidis: A Religious and Ethnic Minority Group Faces Repression and Assimilation 2006-01-09 at the Wayback Machine By Christian Peacemaker Teams in Iraq (25 September 2005)
- (PDF). KurdWatch. kurdwatch.org. səh. 4. 7 April 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 April 2014.
- Andrea Glioti. "Yazidis Benefit From Kurdish Gains in Northeast Syria". al-monitor. 18 October 2013. 19 February 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 1 April 2014.
- "2011 Armenian census" (PDF). 2017-10-10 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2014-12-28.
- "ETHNIC GROUPS BY MAJOR ADMINISTRATIVE-TERRITORIAL UNITS" (PDF). 2012-08-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-12-28.
- Megalommatis, Muhammad Shamsaddin. . American Chronicle. February 28, 2010. March 6, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 20, 2010.
- "Всероссийская перепись населения 2010 г. Национальный состав населения Российской Федерации". Demoscope. Demoscope. 17 November 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 26 October 2013.
- "The Devil worshippers of Iraq - telegraph.co.uk". 2017-08-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-12-28.
Ədəbiyyat
- Izady, Mehrdad R. (1992), The Kurds: A Concise Handbook, Taylor & Francis,
- Kjeilen, Tore (2007), "Yazdanism", Encyclopaedia of the Orient, lexicorient.com
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yezdanizm kurd Yezdaniti Yezidilerin inandigi Islam dini ile genis elaqesi olmayan esasen Iraq ve Suriya kimi erazilerde ardicillarinin oldugu din Yezdanizm sozunun koku Avesta dilinde olan Yazata sozunden yarandigi ehtimal edilir Sozun kurd dilinde olan qarsiligi sitayis edilmeye deyer menasini verir Yezdanizm dinin konkret yaranmaga tarixi melum deyil Dinin muasir halinin VIII XII esr araliginda Iraqda yasayan kurd tayfalarin arasinda yarandigi texmin edilir Yezdanizme inan yezidiler ise onlarin ardicili olduqlari dinin qedim tarixe malik oldugunu ve tarixin Qedim Mesopotamiya dininin yarandigi dovrde qeder uzandigini iddia edirler Yezdanizmde konkret dini edebiyyat yoxdur Bunun esas sebebi dinin dasiyicisi olan sexslerin ritual ve efsaneleri nesilden nesile sifahi sekilde oturmesi olmusdur Yezdanizm dininin esas muqeddes ve ziyaretgah olaraq qebul edilen Seyx Adi bin Musafirin mezarinin yerlesdiyi Lalis mebedi Yezidiler ucun bir diger muqeddes mebed hesab edilen mebedi Iraqin simal bolgesinde yerlesir Yezdanizm dini movcud oldugu dovrden etibaren semavi dinler ve esasende Islam dinin ardicillari terefinden menfi qarsilanmisdir Bunun esas sebebi ise yezidilerin Melek Tavus adini verdikleri ve semavi dinlerde seytan olaraq tesvir edilen varliga inanmalaridir Yezidilere gore esas tanri Azdadir Azda xos niyyetli oldugundan ona ibadet edib gunahlarin bagisanilmasi ucun dua edilmesine gerek yoxdur Dualar ve bagislanilmaqla bagli istekler Melek Tavus ucun edilir Dualarin ve isteklerin Melek Tavus ucun edilmesinin esas sebebi ise insanlarin cezalandirilmasi prosesinde esas soz sahibinin bu melak olmasidir Yezdanizm dininin cox sert qaydalari movcuddur Dini metnlerin yezidi olmayan bir sexs terefinden oxunmasi ve ya yayilmasi qadagandir Bir sexs sonradan yezidi ola bilmez Bu din insanlara nesilden nesile oturulur ve bir sexsin sonradan bu dinden imtina ederek cixmasinin cezasi olumdur Yezidiler ucun esas muqeddes mekan ve eyni zamanda bir hecc merkezi olan Lalis mebedidir Bu mebedde yezdanizm dinin esas fikir sahiblerinden biri olan Seyx Adi bin Musafirin mezari yerlesir Yezidiler her ilin belli gunlerinde bura hecc ziyaretleri heyata kecirirler Bu gun dunyada 800 000 civarinda yezidinin yasadigi texmin edilir Yezidilerin 650 000 min neferi Iraq 50 000 min neferi Suriya erazilerinde yasayir Ermenistan erazisinde 35 000 minlik Gurcustanda ise 20 000 min nefere yaxin yezidi kurdunun yasadigi melumdur Umumen Qafqazda yasayan kurdlerin boyuk bir qismi yezdanizm inancina sahibdirler Yezidilerin yasadigi enenevi cografi bolgelerle yanasi xarici olkelerde yasayan kurdlerin formalasdirdigi yezidi kurd toplumlarida movcuddur Bunlardan Almaniyada saylari 60 000 nefere yaxinlasan yezidi icmasini misal gostermek olar Rusiyada ise 40 000 den cox yezidinin yasadigi melumdur Yezidiler ucun esas inanclarVikianbarda Yezdanizm ile elaqeli mediafayllar var Dunya sonsuzdur Dunyani yaradan tanri onu esla dagitmaz Tebietin qorunmasi ve tebiete sevgi esasdir Gunde uc defe uzu Gunse teref ibadet edilmelidir Cersenbe gunu Melek Tavus ve ilk iki insanin yaradildigi gun oldugu ucun hemin gunde insanlarin istirahet etmeleri vacibdir Ancaq Sahid bin Carin neslinden olan sexsler Yezididiler bir sexsin sonradan yezidi olmasi mumkun deyildir Seytanin adini teleffus etmek onun adi ile bagli olan Kitan mel un Sar ve Sat kimi kelimleleri isletmek adin muqeddes olmasi sebebinden haramdir Muqeddes hesab edilen agaclara sitayis edilir Qadinlarin saclarinin kesilmesine icaze verilmir Aprel ayinda evlenmek gunah hesab olunur Etirli balqabaq Ceyran eti ve Kahi yemek haram sayilir Muqeddes reng oldugu ucun tund goy rengli paltarlarin geyinlmesi meqbul hesab edilmir Seyxler piriler ve muridlerden ibaret camaat sistemi movcuddur Yezidilerin bu camaat daxilinde olan sexslerle evlenmesi arzu edilir Seyxlere ozel gunlerde pul verilmelidir Yuxari sinif mensublarina bir nece qadinla evlenmesine icaze vardir Basqa din mensubu ile evlenen sexs afaroz edilir ve hetta oldurulur Reinkarnasiya inanci movcuddur Veftiz prosesi movcuddur Mitraizm dinde oldugu kimi ineklerin qurban kesilmesi hali vardir IstinadlarIraq Yezidis A Religious and Ethnic Minority Group Faces Repression and Assimilation 2006 01 09 at the Wayback Machine By Christian Peacemaker Teams in Iraq 25 September 2005 PDF KurdWatch kurdwatch org seh 4 7 April 2014 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 April 2014 Andrea Glioti Yazidis Benefit From Kurdish Gains in Northeast Syria al monitor 18 October 2013 19 February 2014 tarixinde Istifade tarixi 1 April 2014 2011 Armenian census PDF 2017 10 10 tarixinde PDF Istifade tarixi 2014 12 28 ETHNIC GROUPS BY MAJOR ADMINISTRATIVE TERRITORIAL UNITS PDF 2012 08 03 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2014 12 28 Megalommatis Muhammad Shamsaddin American Chronicle February 28 2010 March 6 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi August 20 2010 Vserossijskaya perepis naseleniya 2010 g Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii Demoscope Demoscope 17 November 2019 tarixinde Istifade tarixi 26 October 2013 The Devil worshippers of Iraq telegraph co uk 2017 08 25 tarixinde Istifade tarixi 2014 12 28 EdebiyyatIzady Mehrdad R 1992 The Kurds A Concise Handbook Taylor amp Francis ISBN 0 8448 1727 9 Kjeilen Tore 2007 Yazdanism Encyclopaedia of the Orient lexicorient com