Yuxma Mişşi

Yuxma Mişşi (çuvaş Юхма Мишши, 10 aprel 1936, Suqut kəndi, Batırevsk rayonu, Çuvaş Respublikası) — Çuvaş şairi, nasiri, dramaturqu, tərcüməçisi və pedaqoqu, Çuvaş Respublikasının Xalq yazıçısı (1993).

Yuxma Mişşi
Mixail Nikolayeviç İlin
Təxəllüsü	Yuxma Mişşi
Doğum tarixi	10 aprel 1936(88 yaş)
Doğum yeri	Suqut kəndi, Batırevsk rayonu, Çuvaş Respublikası
Vətəndaşlığı	SSRİ Rusiya
Milliyyəti	Çuvaş
Təhsili	İ.Y.Yakovlev adına Çuvaşiya Dövlət Pedaqoji İnstitutu, A.V.Lunaçarski adına Moskva Teatr Sənəti İnstitutu
Fəaliyyəti	yazıçı, şair, dramaturq, pedaqoq, tərcüməçi, ictimai xadim
Fəaliyyət illəri	1956-cı ildən dövrümüzə qədər
Əsərlərinin dili	çuvaş türkcəsi, rusca
Janrlar	şeir, hekayə, povest, dram
Üzvlüyü	SSRİ Yazıçılar İttifaqı
Mükafatları	Çuvaş Respublikasının fəxri vətəndaşı Çeboksarı şəhərinin fəxri vətəndaşı. Çuvaş, Tatarıstan, Mari El, Udmurt Respublikalarının Əməkdar Mədəniyyət işçisi

Həyatı

Yuxma Mişşi (Mixail Nikolayeviç İlin) 10 aprel 1936-cı ildə Çuvaş Respublikasının, Batırevsk rayonu, Suqut kəndində anadan olmuşdur. Orta məktəbi doğma kəndində bitirmiş, daha sonra I. Y.Yakovlev adına Çuvaş Dövlət Pedaqoji İnstitutunda təhsil almışdır. O, həmçinin A.V.Lunaçarski adına Moskva Teatr Sənəti İnstitutunun Ali teatr kurslarını bitirmişdir.

Yuxma Mişşi müxtəlif dövrlərdə Çuvaş Respublikası Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyində elmi işçi, 6 saylı Çeboksarı orta məktəbində müəllim, Çuvaş Respublikası Nazirlər Sovetində müfəttiş, Çuvaş Kitab Nəşriyyat Evinin redaktoru və "Vuçax" qəzetinin baş redaktoru vəzifələrində çalışmışdır.

XX yüzilliyin 50-ci illərdən başlayaraq doğulduğu bölgədə yayınlanan "Avangard" qəzetində nəşr olunmağa başlamışdır.

1993-cü ildə ədəbi yaradıcılıq sahəsində qazandığı uğurlara görə Çuvaş Respublikasının Xalq yazıçısı fəxri adına layiq görülmüşdür.

Yaradıcılığı

Yuxma Mişşi bir çox tarixi roman və hekayələrin, əfsanə və hekayələr toplusunun, esse, dram və şeir kitablarının müəllifi kimi tanınır. Onun həmçinin qədim və orta əsrlər tarixi, çuvaş xalqlarının folkloru və mifologiyasına dair tədqiqatları vardır.

Yuxma Mişşinin əsərləri dünyanın müxtəlif dillərində nəşr edilmişdir. O, dram janrında da çalışır. Dünyanın bir sıra ölkələrinin (Azərbaycan, Litva, Ukrayna, Qazaxıstan, Avstriya, Koreya və s.) teatrlarında "Bədirlənmiş ay gecəsində", "Vəqf", "Ağ quş lələkləri", "Saman oğlan"," Xəmir-qəhrəman "," Ər və arvad – tək şeytan ","Cənnətə necə çatmaq olar","Tanrıların göz yaşları" və başqa otuza yaxın pyesi səhnələşdirilmişdir. Onun əsərləri əsasında hazırlanan opera və baletlərə çox sayda teatrın səhnələrində quruluş verilmişdir. Onun şeirlərinə onlarla mahnı bəstələnmişdir.

O, tərcümə fəaliyyəti ilə də məşğul olmuş, A.Fadeyev, S.Vurğun, V.Pikul və başqa şair və yazıçıların əsərlərini çuvaş dilinə çevirmişdir.

İctimai fəaliyyəti

Yuxma Mişşinin ideoloji baxışları bulqarizmə söykənir. Bu ideologiyanın əsas istiqamətlərindən biri — Bulqar dövlətçiliyinin dirçəldilməsidir. Onun bu sahədəki fəaliyyəti Çuvaş Respublikası rəsmi yetkililəri tərəfindən dəstəklənir.

... indi bu seçimi nəzərdən keçirmək məncə, olduqca uyğun və qanunidir. Bizim Volqa Bolqarıstan Respublikası adlandırılmağa haqqımız var Yuxma Mişşi: “Tarixi bilmək zəruridir"

Yuxma Mişşi ciddi ictimai fəaliyyətlə məşğul olmaqdadır. II Dünya Çuvaş Konqresini təşkil etmişdir. Bundan əlavə, Ümum-Çuvaş Mədəniyyət Mərkəzini, İvan Yakovleviç Yakovlev Cəmiyyətini yaratmışdır.

"Beynəlxalq İnformasiya Akademiyası" ictimai təşkilatının Çuvaş regional bölməsinin rəhbəri (prezidenti) kimi fəaliyyət göstərir.

Mükafatları

• Çuvaş Respublikasının Xalq yazıçısı
• Mədəniyyət və elmin inkişafındakı böyük xidmətlərinə, uzun illər yaradıcılıq və ictimai fəaliyyətinə görə "Çuvaş Respublikasına xidmətə görə" ordeni (20 may 2006)
• Çuvaş Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi,
• Mari El Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi;
• Tatarıstan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi;
• Udmurt Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi;
• Çeboksarı şəhərinin fəxri vətəndaşı;
• Çuvaş Respublikası Prezidentinin təşəkkür məktubu.
• Udmurt Respublikası Milli Kuzebay Gerd Mükafatı (1995, Udmurt Keneş),
• Ədəbiyyat və incəsənət sahəsində M. A. Şoloxov adına beynəlxalq mükafat;
• Çuvaş Respublikası Milli Elmlər və İncəsənət Akademiyasının fəxri akademiki;;
• Aleksandr Fadeyev adına Beynəlxalq Ədəbi Mükafat – tarixi-vətənpərvərlik mvzusunda yazdığı "Moskvaya gedən yol" və "Mavi ox" romanlarına görə;
• Rusiya və Almaniya xalqları arasında mədəniyyət və ədəbiyyat sahəsində demokratik dialoqun inkişafındakı xidmətlərinə görə Almaniyanın "Yeni bina" mükafatı laureatı.
• Türkiyədəki "İpək Yolu" beynəlxalq media qrupu tərəfindən təsis edilmiş "Türk dünyasına xidmətlərinə görə" ödülün laureatı.

Kitabları

Yuxma Mişşi 100-dən artıq kitabın müəllifidir. Ən məşhur əsərləri bunlardır:

• "Звезды зовут" ("Çăлтăрсем чĕнеççĕ", 1965),
• "Московская дорога" ("Мускав çулĕ", 1966),
• "Цветы Эльби" ("Эльпи чечекĕсем", 1969),
• "Голубая стрела" ("Кăвак çĕмрен", 1971),
• "Мальчик из Шоршел" ("Малыш", 1975),
• "Кунгош — птица бессмертия" (1984; повесть о Муллануре Вахитове),
• "Потомок" ("Еткер", 1986),
• "Термен" (1990),
• "Хлеб матери" ("Анне çăкăрĕ", 1991),
• "Отцовский огород" ("Атте пахчи", 1992),
• "Древние чуваши" ("Авалхи чăвашсем", 1996),
• "Древние чувашские боги и герои" ("Авалхи чăваш туррисемпе паттăрĕсем", 1996).

Son illərdə yazıçı "Süd yolu" adlı silsilə tarixi romanlar üzərində işləyir. İndiyə qədər həmin kitablardan aşağıdakılar nəşr olunmuşdur.

• "Ворота Солнца" или "Тамарислу — царица амазонок" ("Хĕвел хапхи" е "Тамарислу — амаçынсен патши");
• "Поэт и царь" ("Юрăçăпа патша" е "Сăкăт пики — сар пике", 2002);
• "Алтай — родной дом" ("Ылттăнту — тăван кил" е "Метте — хунсен çарпуçĕ", 2001);
• "Аттил-царь" ("Аттил-патша е "Çын куççулĕ çĕре ӳкмест", 2003);
• "Царь Кубрат" ("Купрат патша" е "Пурнăç çулĕ — вăрăм çул", 2003);
• "Течёт Волга" ("Атăл шывĕ юха тăрать" (чув.) е "Пуласлăха курас тесе", 2004);

Ədəbiyyat

• "Чăваш литературин антологийĕ", Д. В. Гордеев, Ю. А. Силэм хатĕрленĕ, Шупашкар, 2003. .
• Ахтимирова, Р. Юхма Мишши пултарулăхĕ тата халăх педагогики / Р. Ахтимирова. – Шупашкар, 1996. – 64 с.
• Димитриев, В. Д. Ятăр çĕр пин çула тăсăлтăр / В. Д. Димитриев. – Шупашкар, 2002. – 24 с.
• Зурнай, М. Çилçунат – пултарулăх урхамахĕ / М. Зурнай. – Шупашкар, 1996. – 79 с.
• Кириллов, Г. В. Чăваш халăх писателĕ Юхма Мишши тата пукане театрĕ / Г. В. Кириллов. – Шупашкар : "Вучах" хаçат биб-ки, 1997. – 64 с.
• Петрова-Ахтимирова, Р. Ăсталăх тÿпинче : (Юхма Мишин "Куккук куççулĕ" романĕ) / Р. Петрова-Ахтимирова. – Шупашкар : "Вучах" хаçат биб-ки, 1998. – 64 с.
• Петрова, Р. Н. Чăвашлăх управĕ : Чăваш халăх писателĕ Юхма Мишши пултарулăхĕ пирки çырнă хайлавсем / Р. Н. Петрова, Н. Столяров ; Г. Г. Ларионова пухса хатĕрленĕ. – Шупашкар, 2002. – 52 с.
• Тафаев, Г. И. Чăнлăха ялав туса : Чăваш халăх писателĕ Юхма Мишши пултарулăхĕ тата обществăлла-наукăлла ĕçĕ пирки çырнă хайлавсем / Г. И. Тафаев, А. Хум ; Г. Г. Ларионова пухса хатĕрленĕ. – Шупашкар, 2002. – 28 с.
• Доброта памяти : (Мишши Юхма и его творчество в оценках писателей и читателей мира) / сост. Г. Г. Ларионова [и др.]. – Чебоксары 2001. – 261 с.
• Петрова, Р. Н. Мишши Юхма : моногр. / Р. Н. Петрова. – Чебоксары, 1998. – 153 с.
• Пушкин, В. Н. Торжество правды и красоты : (гражданская устремленность творчества М. Юхмы) / В. Н. Пушкин. – Чебоксары, 2002. – 77 с.
• Ханбеков, Л. В. Не левее сердца / Л. В. Ханбеков. – Чебоксары, 1996. – 144 с.
• Григорьев, Н. Г. Кункăш – туслăх кайăкĕ // Григорьев, Н. Г. Сăмах вăйне туйса / Н. Г. Григорьев. – Шупашкар, 1992. – С. 114–126.
• Гурьева, М. "Ман çутă халь çутаттăр тĕнчене" / М. Гурьева // Тантăш. – 2001. – 19 ака (№ 16). – С. 7.
• Кулакова, С. П. Юхма Мишши – иртнине куҫ умне кӑларакан шухӑшлавҫӑ / С. П. Кулакова // Чувашский язык и литература: теория и методика : сб. ст. – Чебоксары, 2014. – Вып. 20. – С. 122–127.
• Ордем, Г. Ик çĕре яхăн кĕнеке авторĕ / Ордем Гали // Тантăш. – 2006. – 20 ака (№ 15). – С. 3.
• Манякова, Л. Юхма Мишши пĕтĕм тĕнчери ордена тивĕçнĕ / Л. Манякова // Хыпар. – 2008. – 30 кăрлач. – С. 2.
• Петров, А. Халăх писателĕ – хисеплĕ профессор / А. Петров // Хыпар. – 2008. – 17 раштав. – С. 1.
• Петрова, Р. Юхма Миши – комеди ăсти / Р. Петрова // Юхма, М. Арçынпа хĕрарăм / М. Юхма. – Шупашкар, 2001. – С. 230–237.
• Печников, О. Аваллăхран – паянччен / О. Печников // Тăван Атăл. – 2006. – №. 11. – С. 154.
• Савельев-Саруй, В. Чăваш кăйкăрĕ / В. Савельев-Саруй // Пирĕн сăмах (Сĕнтĕрвăрри р-нĕ). – 2006. – 8 ака. – С. 3.
• Сӑмах вӑйӗ // Чӑваш хӗрарӑмӗ. – 2014. – 20 раштав (№ 51). – С. 4.
• Степнов, А. "Шарал" романшăн – тĕнче премийĕ / А. Степнов // Хыпар. – 2009. – 30 çу. – С. 3.
• Юхма, М. "Кĕнеке вăл – пурнăç, пуласлăх паракан вăй…" / М. Юхма ; А. Шербустанова калаçнă // Хыпар. – 2006. – 28 чӳк. – С. 6.
• Чувашская Республика. Президент (1994 – ; Н. В. Федоров). О награждении медалью ордена "За заслуги перед Чувашской Республикй Юхмы М. Н. : указ Президента Чувашской Республики: [от 26 мая 2006 года № 41] // Вести Чувашии. – 2006. – 31 мая. – С. 1.
• Андреев, Д. Признание сочинений / Д. Андреев // Рос. газета. – 2006. – 22 июня. – С. 10. – (Волга-Урал).
• Афанасьев, П. Юхма Михаил Николаевич // Афанасьев, П. Писатели Чувашии / П. Афанасьев. – Чебоксары, 2006. – С. 537–539.
• Афанасьева, Е. Р. Юхма Михаил Николаевич / Е. Р. Афанасьева // Чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2011. – Т. 4 : Си-Я. – С. 699–700.
• Васильев, В. Свой среди своих / В. Васильев // Совет. Чувашия. – 2008. – 10 января. – С. 5.
• Викторов, В. Премия народному писателю / В. Викторов // Совет. Чувашия. – 2009. – 5 июня. – С. 1.
• Егоров, А. Книга – лучший подарок писателю / А. Егоров // Совет. Чувашия. – 2006. – 23 ноября. – С. 6.
• Eсть пророки и в своем Отечестве / подгот. Л. Филиппова, Л. Ракитина, М. Никонов // Столица Ч. – 2003. – 30 янв.
• Зайцева, Е. Истории связующая нить / Е. Зайцева // Совет. Чувашия. – 2015. – 13 февр. – С. 3.
• Илларионов, И. E. Гордость нашей науки и литературы / И. E. Илларионов // Изв. Инж-технол. акад. Чуваш. Респ. – 1996. – № 1. – С. 254–259.
• Ильин Михаил Николаевич (Юхма Мишши) // Энциклопедия чувашской журналистики и печати. – Чебоксары, 2014. – С. 180.
• Львова, В. Чувашская нация – это редкий цветок / В. Львова // Молодёж. курьер. – 2006. – 4–10 июля (№ 26). – С. 3.
• Прогалин, П. 200 книг Михаила Юхмы / П. Прогалин // Республика. – 2006. – 12 апреля (№ 15). – С. 8.
• Пушкин, В. Н. Михаил Николаевич Юхма: 1936. Зов далеких предков / В. Н. Пушкин // Писатели. – Чебоксары, 2008. – С. 385–396. – (Б-ка Президента Чуваш. Респ. ; т. 6).
• Пушкин, В. Н. Феномен творчества Михаила Юхмы как духовная ценность России / В. Н. Пушкин // Вестн. Чебоксар. фил. Москов. гос. открытого пед. ун-та им. М. А. Шолохова. – 2005. – № 2. – С. 248–253.
• Тимуков, А. Н. Юхма Михаил Николаевич / А. Н. Тимуков // Краткая чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2001. – С. 511.
• Филиппова, Л. Гражданин Мира / Л. Филиппова // Республика. – 2014. – 6 авг. (№ 33). – С. 7 : фот.
• Хум, А. В поисках птицы бессмертия / А. Хум // Чăваш ен. – 2001. – 7–14 апр. (№ 14). – С. 3.
• Шитлаева, З. На поляне возле дуба / З. Шитлаева // Чебоксар. новости. – 2006 – 21 апр. – С. 3.
• Юхма Мишши (Ильин Михаил Николаевич) // Батыревская энциклопедия. – Чебоксары, 2005. – С. 276.
• Юхма Мишши (Юхма Михаил Николаевич) // Союз чувашских писателей. – Чебоксары, 2002. – С. 54.
• Юхма, М. Михаил Юхма: "Eсть что вспомнить…" / М. Юхма; записал И. Гирин // Республика. – 2001. – 10 янв. – С. 5.
• Юхма, М. Михаил Юхма: Чтоб каждый верил в высшую справедливость! / М. Юхма; записала Н. Игнатьева // Республика. – 2001. – 29 авг. – С. 7.
• Юхма, М. "Президенты – тоже люди" / М. Юхма // Чебоксар. новости. – 2000. – 5 авг. – С. 7.
• Юхма, М. Стоять на своем / М. Юхма // Рос. газета. – 2008. – 3 июля. – С. 17. – (Волга-Урал. Школа).
• Ялгир, П. Юхма Михаил Николаевич // Ялгир, П. Литературный мир Чувашии / П. Ялгир. – Чебоксары, 2005. – С. 149.

İstinadlar

1. Татарская энциклопедия: В 6 т. — Казань, 2002. — Т.1., С. 490.
2. "Yuxma Mişşi: "Tarixi bilmək zəruridir"". 2021-10-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-26.
3. Указ Президента Чувашской Республики от 26 мая 2006 года № 41 "О награждении медалью ордена "За заслуги перед Чувашской Республикой" Юхмы М. Н."
4. "Михаил Николаевич Юхма на сайте Биография. РУ". 2010-12-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-26.

Xarici keçidlər

• ÇE (rus.)
• Yuxma Mişşi — Kitab Klubu (rus.)
• Юрă пултăр… хитре (Yuxma Mişşi)
• Юхма Мишшипе калаçни (rus.)
• Yuxma Mişşi (Yuxma Mixail Nikolayeviç) (rus.)
• Yuxma Mişşi — Kitab Klubu (rus.)
• Юхма Мишши пирки Чăваш халăх канашлăвĕнче^{[ölü keçid]} (rus.)
• Yuxma Mişşi (İlyin Mixail Nikolayeviç) (rus.)
• Yuxma Mişşi : "Mən bütün müqəddəslərə inanıram ki, mənim əsərlərim ilə çuvaş xalqının milli ruhu formalaşacaq…" (rus.)
• Хисеплӗ Юхма Мишши тата чӑвашлӑх шӑпи
• Юхма Мишши Чӑваш Енӗн пӗрремӗш президентне И.Яковлев премине панӑ
• Yuxma Mişşi Çuvaş Tarixi sevənlər klubu açdı 2019-06-03 at the Wayback Machine (rus.)