Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yukagirlər (özlərini Detkil, Odul, Badu, alay) — Şərqi Sibirdə yayılmış xalq. Şimal-şərqi Sibirin köklü xalqlarındandırlar.
 | |||
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 1600 | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
"Yukagirlər" adı nədən irəli gəldiyi bilimir. Ola bilsin ki, bu adı onlara ruslar varmişlər. Bu ad XX əsrdə rəsmiləşmişdir.
Ənənəvi məşğuliyyətləri — Balıqçılıq, Maralçılıq, vəhşi heyvanların ovlanması və xizək qoşqu itlərinin yetişdirilməsi.
Sayları və yayılması
2002-ci ildə əhalinin siyahıya alınması zamanı 1509 nəfər olmaları müəyyənləşmişdir.
Yukagirlər əsasən (Kolıma çayı hövzəsində) Saxa (1097 nəf.), Çukot Muxtar Dairəsi (185 nəf.), Maqadan vilayəti (79 nəf.), Novosibirsk vilayəti (1 nəf.(2013 il)). Saxa ərazisində Yukagirlər kompakt şəkildə "Olerindki Suktul" Nijnekolımski rayonunda (Nijnekolımski ulusu) yayılmışlar
2002-ci ilə olan yayılma arealı və sayları
Saxa Respublikası:
Andryoşkino kəndi — 197 nəf.
Yakutsk şəhəri −189
Nelemnoye kəndi — 181
Yakugirlərin illərə görə sayları:
Dili
Yakugirlər öz növbəsində iri qəbilələrə bölünürdü. Onlardan Xodınlar, Anaullar və Çuvanlar öz dillərini itirərək ruslaşmışlar.
Yukagir dili öz növbəsində iki yerə bölünür: Şimali Yakugir dili və Cənubi Yukagir dili. 2002-ci ilə olan məlumata əsasən Saxada yaşayan 1097 yakugirdən cəmi 310 (28 %) öz dilində, Saxa dilində 630 nəfər (57 %), Rus dilində isə 1046 nəfər. (95 %) danışa bilir.
Tarixi
E.ə VII əsrdə Yukagirlər Yeniseyin şərqində yayılmışdılar. Onlar Ural dilləri ailəsinə mənsub olduğu bildirilir. Finlərlə qohumluq əlaqəsinin olması barədə sovet araşdırmaçıları М. Q. Levin, İ. D. Qurviç, Y. B. Simçenko eyni fikirdə olmuşlarXVII əsrdə Yukagirlərin alay, anaulı, koqime, lavrenlər, olyobenlər, omoklar, onondlar, xodınlar, xoromoylar, çuvanlar, şoromba, yanqa və yandınlar qəbilələri Lena çayından Anadır çayı mənsəbinə qədər olan ərazilərdə yayılmışlar
XVII-XIX əsrlərdə Yukagirlər epidemiyadan və assimilyasiyadan sayları azalmışdır. Saxalar, Evenlər, Ruslar, Koryaklar və Çukçalar tərəfindən assimiliyasiya olmuşlar. Əsasən ancaq Kolıma çayı hövzəsində öz mövcudluqlarını qoruyub sahlıya bilmişlər.
1897-ci ildə 754 nəfər, 1970 ildə isə 600 nəfər təşkil etmişlər. Aonradan isə sayları çoxalmağa doğru gedir.
Xristianlığın yayılmasına baxmayaraq XIX əsrdə onların inanclarına şaamanizm öz təsirini göstərirdi.
Ənənələri
XIX əsrin sonlarına kimi yalnız Kolıma Yakugirləri öz ənənələrini qoruyub saxlaya bilmuşdilər. Ənənəvi təsərrüfatları vəhşi maralların ovlanması və maralçılıqdır. Onların ənənələrinə XVIII-XIX əsrlərdə evenlər, saxa və çukçalar öz təsirini göstərmişlər. Onların ənənələrinə ruhlara inam, şamanizm, itlərin qurban verilməsi və "qarğalarla" bağlı eposu göstərmək olar. Yaşayış yerləri isə Çum adlandırılır.
XXI əsrdə yakugirlər
2011-ci ildə Yakugirlərlə bağlı Maqadan vilayəti Srednekan rayonuna təşkil edilən ekspedisiyasının nəticələri:
- Ənənəvi təsərrüfat sahələri barədə anlayışları yoxdur. Kişilər ancaq boş vaxtlarında balıqçılıqla məşğul olurlar.
- Yakugirlər öz adət ənənələrini ya tam yada qismən unutmuşlar. Folklorları barədə təsəvvürləri barədə anlayışları yoxdur.
- Yaşlı nəsil demək olar ki, öz nağıllarını unutmuşlar. Yalnız nağıl qəhrəmanlarının adlarını bilirlər.
- Yakugir dili yox olma təhlükəsi qarşısındadır. 69 yakugirdən cəmi altısı öz dilində danışa bilir.
İstinadlar
- "Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2010 года". 2012-11-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-19.
- "Всероссийская перепись населения 2002 года". 2011-08-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-24.
- "Novosibirsk vilayətində bir Yukagir yaşayır". 2013-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-19.
- http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert 2019-07-12 at the Wayback Machine База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
- Всероссийская перепись населения 2002 г. Владение языками народов субъектов РФ [ölü keçid]
- "Памятники". 2011-09-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-19.
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2015-05-31 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2015-11-19.
Ədəbiyyat
- Гурвич И. С. Этническая история северо-востока Сибири. М., 1966 год.
- Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества "Общественная Польза", 3 декабря 1877, ст. 517
- Юкагиры (историко-этнографический очерк). Отв. ред. А. П. Окладников. М.: Наука, 1975.
- Туголуков В. А. Кто вы, юкагиры? М.: Наука, 1979. — 152с.
Mənbə
- Kolıma Yukagirləri haqqında sənədlər. 1660-cı illər.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yukagirler ozlerini Detkil Odul Badu alay Serqi Sibirde yayilmis xalq Simal serqi Sibirin koklu xalqlarindandirlar Yukagirler ozlerini Detkil Odul Badu Alay Umumi sayi1600Yasadigi erazilerRusiya 1600 2010 DiliYukagir diliDiniSamanizm AnimizmYukagirlerin RF yayilma arealiYukagirler XVII esr Yukagirler adi neden ireli geldiyi bilimir Ola bilsin ki bu adi onlara ruslar varmisler Bu ad XX esrde resmilesmisdir Enenevi mesguliyyetleri Baliqciliq Maralciliq vehsi heyvanlarin ovlanmasi ve xizek qosqu itlerinin yetisdirilmesi Saylari ve yayilmasi2002 ci ilde ehalinin siyahiya alinmasi zamani 1509 nefer olmalari mueyyenlesmisdir Yukagirler esasen Kolima cayi hovzesinde Saxa 1097 nef Cukot Muxtar Dairesi 185 nef Maqadan vilayeti 79 nef Novosibirsk vilayeti 1 nef 2013 il Saxa erazisinde Yukagirler kompakt sekilde Olerindki Suktul Nijnekolimski rayonunda Nijnekolimski ulusu yayilmislar 2002 ci ile olan yayilma areali ve saylari Saxa Respublikasi Andryoskino kendi 197 nef Yakutsk seheri 189 Nelemnoye kendi 181 Yakugirlerin illere gore saylari DiliYakugirler oz novbesinde iri qebilelere bolunurdu Onlardan Xodinlar Anaullar ve Cuvanlar oz dillerini itirerek ruslasmislar Yukagir dili oz novbesinde iki yere bolunur Simali Yakugir dili ve Cenubi Yukagir dili 2002 ci ile olan melumata esasen Saxada yasayan 1097 yakugirden cemi 310 28 oz dilinde Saxa dilinde 630 nefer 57 Rus dilinde ise 1046 nefer 95 danisa bilir TarixiE e VII esrde Yukagirler Yeniseyin serqinde yayilmisdilar Onlar Ural dilleri ailesine mensub oldugu bildirilir Finlerle qohumluq elaqesinin olmasi barede sovet arasdirmacilari M Q Levin I D Qurvic Y B Simcenko eyni fikirde olmuslarXVII esrde Yukagirlerin alay anauli koqime lavrenler olyobenler omoklar onondlar xodinlar xoromoylar cuvanlar soromba yanqa ve yandinlar qebileleri Lena cayindan Anadir cayi mensebine qeder olan erazilerde yayilmislar XVII XIX esrlerde Yukagirler epidemiyadan ve assimilyasiyadan saylari azalmisdir Saxalar Evenler Ruslar Koryaklar ve Cukcalar terefinden assimiliyasiya olmuslar Esasen ancaq Kolima cayi hovzesinde oz movcudluqlarini qoruyub sahliya bilmisler 1897 ci ilde 754 nefer 1970 ilde ise 600 nefer teskil etmisler Aonradan ise saylari coxalmaga dogru gedir Xristianligin yayilmasina baxmayaraq XIX esrde onlarin inanclarina saamanizm oz tesirini gosterirdi EneneleriXIX esrin sonlarina kimi yalniz Kolima Yakugirleri oz enenelerini qoruyub saxlaya bilmusdiler Enenevi teserrufatlari vehsi marallarin ovlanmasi ve maralciliqdir Onlarin enenelerine XVIII XIX esrlerde evenler saxa ve cukcalar oz tesirini gostermisler Onlarin enenelerine ruhlara inam samanizm itlerin qurban verilmesi ve qargalarla bagli eposu gostermek olar Yasayis yerleri ise Cum adlandirilir XXI esrde yakugirler2011 ci ilde Yakugirlerle bagli Maqadan vilayeti Srednekan rayonuna teskil edilen ekspedisiyasinin neticeleri Enenevi teserrufat saheleri barede anlayislari yoxdur Kisiler ancaq bos vaxtlarinda baliqciliqla mesgul olurlar Yakugirler oz adet enenelerini ya tam yada qismen unutmuslar Folklorlari barede tesevvurleri barede anlayislari yoxdur Yasli nesil demek olar ki oz nagillarini unutmuslar Yalniz nagil qehremanlarinin adlarini bilirler Yakugir dili yox olma tehlukesi qarsisindadir 69 yakugirden cemi altisi oz dilinde danisa bilir Istinadlar Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii soglasno perepisi naseleniya 2010 goda 2012 11 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 19 Vserossijskaya perepis naseleniya 2002 goda 2011 08 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 12 24 Novosibirsk vilayetinde bir Yukagir yasayir 2013 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 19 http std gmcrosstata ru webapi opendatabase id vpn2002 pert 2019 07 12 at the Wayback Machine Baza mikrodannyh Vserossijskoj perepisi naseleniya 2002 goda Vserossijskaya perepis naseleniya 2002 g Vladenie yazykami narodov subektov RF olu kecid Pamyatniki 2011 09 09 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 19 Arxivlenmis suret PDF 2015 05 31 tarixinde PDF Istifade tarixi 2015 11 19 EdebiyyatGurvich I S Etnicheskaya istoriya severo vostoka Sibiri M 1966 god Narody Rossii zhivopisnyj albom Sankt Peterburg tipografiya Tovarishestva Obshestvennaya Polza 3 dekabrya 1877 st 517 Yukagiry istoriko etnograficheskij ocherk Otv red A P Okladnikov M Nauka 1975 Tugolukov V A Kto vy yukagiry M Nauka 1979 152s MenbeKolima Yukagirleri haqqinda senedler 1660 ci iller