Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yəmən Mütəvəkkili Krallığı (ərəb. المملكة المتوكلية اليمنية) — Müasir Yəmən ərazisində 1918-ci ildən 1962-ci ilə qədər mövcud olmuş dövlət.
| Tarixi dövlət | |||||
| Yəmən Mütəvəkkili krallığı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Taiz | ||||
| Dilləri | ərəb dili | ||||
| Dövlət dini | şiəlik | ||||
| Ərazisi |
| ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
1918-ci ildə Osmanlı İmperiyası məğlub oldu. Zeydilər yenidən Yəmənin əhəmiyyətli bir hissəsinə nəzarəti qurdular. 30 oktyabr 1918-ci ildə Birinci Dünya müharibəsi dövründə Osmanlı İmperiyasının məğlubiyyətindən sonra İmam Şeyx Yəhya bin Məhəmməd Həmid əd-Din ölkənin müstəqilliyini elan bəyan etdi və üç gün sonra özünü kral elan etdi.
Müharibə illərində İngilis qoşunları Yəmənin Kamaran adasını (1915) və Tihamə sahillərini (İngiltərə 1921-ci ildə Asir əmirliyinə vermiş Hudeydə liman şəhərini də) işğal etdi. 1918–28-ci illərdə İngiltərə-Yəmən qarşıdurması yarandı. Yəmən dağları qapadıldı, xarici ticarət əlaqələri kəsildi. Cənub bölgələri İngilis qoşunları ilə Yəmən qəbilələri arasında davamlı qarşıdurmalar teatrına çevrildi. 1918-ci ildə Türklər Taizi yeni müstəqil Yəmən krallığına verdilər. 1919-cu ildə özünü Yəmənin kralı elan edən Yəhya bin Məhəmməd Həmid əd-Din nəhayət, Türkiyə ilə vassal münasibətləri kəsdi. O dövrdə Yəmən dağını işğal edən Yəhya dövləti Yəmən tayfalarının birləşmə hərəkatının mərkəzinə çevrildi. Yəhya ibn Məhəmmədin səyləri ilə krallıq ordusu təşkil olundu. 1920-ci ildə Yəmən krallığı Yəmən Mütəvəkkili krallığı adlandırılır. 1921-ci ildə türklərin təslim olmasından sonra ingilislər 1918–1921-ci illərdə Hodeydə limanını işğal etdilər. İmam Yəhya eyni zamanda Şimali Yəmən tayfalarını birləşdirən və separatçıların 1922–1923-cü illərdəki qiyamlarını yatırtmaq məqsədilə Yəmən dövlətçiliyini möhkəmləndirmək üçün aktiv bir kampaniya başlatdı və Yəmənin beynəlxalq səviyyədə tanınması istiqamətində bir addım atdı. 1923-cü ildə Müasir Türkiyənin sərhədlərini müəyyənləşdirən Lozanna Sülh Müqaviləsini imzalanması ilə yəmənin hüquqi baxımdan müstəqilliyi təstiqləndi. Lozanna Sülh müqaviləsinin imzalanmasından və Osmanlı İmperiyasının dağılmasından sonra Kamaran adası Ədən ingilis koloniyasının rəhbərliyinə tabe edildi. 1925-ci ildə Hodeydə və Tihamənin qalan hissəsi azad edildi. Yəmənin imzaladığı ilk beynəlxalq müqavilə 1926-cı ildə Sənada imzalanan Krallığın İtaliya ilə müqaviləsi oldu. 1926-cı ildə Ankarada Yəmənin rəsmi nümayəndələrinin SSRİ diplomatları ilə ilk təmasları baş verdi. 1 noyabr 1928-ci ildə SSRİ ilə Yəmən Mütəvəkkili krallığı arasında dostluq və ticarət haqqında saziş bağlandı. 1932-ci ildə Əmir Asir əl-İdrisi əmirliklərin Səudiyyə Ərəbistanından müstəqilliyini elan etdi. Asir üsyanının yatırılmasından sonra əl-İdrisi Yəmənə qaçdı. 1933-cü ilin martında İmam Yəhya və Səudiyyə kralı Abdül Əziz görüşür və əl-İdrisinin gücünü bərpa etmə ehtimalını müzakirə edirlər. Abdül Əzizin elçiləri Asirin şimala köçürülməsini və əl-İdrisi ailəsinin üzvlərinin təhvil verilməsini təkid etdilər. 1933-cü il mayında Yəmən Nacranı ələ keçirdi, Asirdən Nəcd şəhərinə nəqliyyat yollarını bağladı. 1934-cü ildə İngiltərə Ədən Protektoratlarını qoruduğu ingilis-yemen müqaviləsini bağladı. Səudiyyə Ərəbistanı şahzadəsi Feysəl və qardaşı Səud İbn Əbdüləzizin qoşunları Asir vilayətini ələ keçirdi. Asir vilayətinin Səudiyyə Ərəbistanına keçdiyini təstiqləyən Taif müqaviləsi (Hodeydə şəhəri yaxınlığında) imzalandı. 1935-ci ildə ingilis qadın Freya Stark Hədramauta baş çəkir. 1937-ci ildə Yəməndə bir vulkan püskürdü. 15 oktyabr 1937-ci ildə 1926-cı il tarixli İtalya-Yəmənn müqaviləsi uzadıldı. 1930-cu illərin sonu Hadramaut Böyük Britaniyanın Şərqi Ədən protektoratının bir hissəsi oldu. 1944-cü ildə Şimalda "inqilabın atası" olan şair Məhəmməd Əl Zubayri Misirdən Yəmənə qayıdır, lakin tezliklə Azad Yəmənilər Partiyasını yaratmaq üçün cənuba qaçır. 1945-ci ildə Kral Yəhya bin Muhammad Ərəb Dövlətləri Liqasının yaradılmasını dəstəkləyir. Yəmən Ərəb Dövlətləri Liqasının bir hissəsi olur. 1947-ci ildə Yəmənin BMT-yə qəbul olunur. 17 fevral 1948-ci ildə kral Yəhya bin Məhəmməd bir sui-qəsd nəticəsində öldürülür. 1948-ci ildə İlk Yəmən İnqilabı baş verir. Öldürülmüş Kral Yəhyanın yerini İmam Əhməd tutur. Paytaxt Taiz şəhərinə köçürlür. 1950-ci ildə Londonda İngilis-Yəmən Konfrans müqavilənin imzalanması ilə bitir. 1950–1951 amerikalı arxeoloq Vendal Fillips ay tanrısına həsr olunmuş oval bir məbədin açıldığı Marib şəhərinin arxeoloji qazıntılarına başlayır. 1952-ci ildə İmam Əhməd ictimai yerlərdə radio dinləməyi qadağan edir. 1954-cü ildə Böyük Britaniyanın kraliçası II Yelizaveta Ədən şəhərini ziyarət edir. Elə həmin ildə British Petroleum tərəfindən inşa edilmiş bir neft emalı zavodunun və Kiçik Adendəki limanın açılışı baş tutur. 1955-ci ildə bir neçə gün sonra Taizdəki qarnizon üsyanı yatırılir 31 oktyabr 1955-ci ildə Qahirədə (Misir) 1928-ci il müqaviləsini yeniləyən və SSRİ ilə Yəmən arasında diplomatik münasibətlər quran Dostluq Müqaviləsi imzalanmışdır. 23 aprel 1956-cı ildə SSRİ və Yəmən Krallığı diplomatik nümayəndəliklərin qarşılıqlı açılması barədə razılığa gəlirlər (1956–58-ci illərdə SSRİ missiyası Qahirədə yerləşirdi, 1958-ci ildə isə Taizə köçürüldü). 8 mart 1956-cı ildə Qahirədə SSRİ ilə Yəmən arasında Ticarət və Ödəmə Sazişi imzalanmışdır. 21 iyun — 11 iyul tarixlərində YMK-nın vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd əl-Bədr SSRİ-yə dostluq səfəri edir. Bu müddət ərzində İqtisadi və Texniki Əməkdaşlıq Sazişi imzalanmışdır. 1957 — SSRİ ilə YMK arasında hərbi-texniki əməkdaşlığın başladılır. 1958-ci ilin əvvəlləri Camal Əbdül Nasirin Yaxın Şərqdəki İngilis müstəmləkə idarəçiliyinə qarşı siyasətinin təsiri altında Ədəndə hələ özünü açıq şəkildə ortaya qoymayan bir İngilis əleyhinə bir hərəkat yaranmağa başladı. Birləşmiş Ərəb Respublikasıformalaşdıqdan sonra (1958-ci il fevral) Nasir Ədən Protektoratının mövcudluğunu təhdid edən Yəmənə ona qoşulmağa dəvət etdi. Koloniyanın itirilməsindən qorxaraq İngiltərə hakimiyyəti Cənubi Yəmənli bəzi knyazlıqları ingilis tacı altında birləşdirməyə qərar verdi. 8 mart 1958-ci ildə Yəmən Krallığı Misir və Suriyadan ibarət Birləşmiş Ərəb Respublikası ilə konfederasiyaya qoşuldu. 1958-ci ildə Taizdə (Qahirədən köçürülmüş) SSRİ missiyası açıldı. 1958–1961 — Sovet mütəxəssisləri Hodeydədə yeni bir liman qurur. fevral 1959-cu ildə Cənubi Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Federasiyası formalşdırıldı. Sonra Qərb Protektoratlığının 6 knyazlığını özündə birləşdirən Cənubi Ərəbistan Federasiyası adlandırıldı. Şərqdə Katiri və Quaiti sultanlıqları Federasiyaya üzv olmaqdan imtina etdilər. 1959-cu ildə Sovet Qırmızı Xaç və Qızıl Aypara Cəmiyyəti quraqlığın təsirini aradan qaldırmaq üçün Yəmənə 10.000 ton buğda göndərdi. 1960-cı illər Taiz şəhərində Yəməndə ilk su təmizləyici qurğunu açıldı. 1961-ci ildə Sovet mütəxəssisləri Hodeydədə limani qurdular. Elə həminildə Birləşmiş Ərəb Respublikası mövcudluğunu dayandırdı. 1962-ci ildə paytaxt yenidən Sənaya köçürülür. 24 iyunda SSRİ səfirliyi (Taizdən köçürülmüş) Şahzadə Kasimin keçmiş iqamətgahında, Sanaada yerləşirdi. 18 sentyabrda Yəmənin kralı İmam Əhməd ibn Yəhya Həmidəddin Taizdə vəfat etdi. Şahzadə Məhəmməd əl-Bədr kral elan olunur. 26 sentyabrda Yəmən ordusu tankların dəstəyi ilə Sənadakı Dar əl-Başair kral sarayına hücum etdi. Zərbə zamanı atasının ölümündən bir həftə əvvəl hakimiyyətə gələn yeni imam Məhəmməd əl-Bədr devrildi. Yəmən Ərəb Respublikası elan etdi. Abdullah əl-Sallal başda olmaqla İnqilab Komandanlığı Şurası təsis olundu. Elə həmin gün Misir qoşunları Səna və Taizə gəldi. 29 sentyabr 1962-ci ildə SSRİ İnqilab Komandanlığı Şurasını tanıdı.
İstinadlar
- Йемен // Советская Историческая энциклопедия в 16 томах. — Т. 6(Индра — Каракас). — С. 730. — 1022 с.
- Герасимов О. Г. Йеменская революция. 1962–1975. — М., 1979. — С. 40.
Mənbə
- Kingdom of Yemen
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yemen Mutevekkili Kralligi ereb المملكة المتوكلية اليمنية Muasir Yemen erazisinde 1918 ci ilden 1962 ci ile qeder movcud olmus dovlet Tarixi dovletYemen Mutevekkili kralligiBayraq Gerb30 oktyabr 1918 1 dekabr 1970Paytaxt TaizDilleri ereb diliDovlet dini sielikErazisi 195 000 km Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1918 ci ilde Osmanli Imperiyasi meglub oldu Zeydiler yeniden Yemenin ehemiyyetli bir hissesine nezareti qurdular 30 oktyabr 1918 ci ilde Birinci Dunya muharibesi dovrunde Osmanli Imperiyasinin meglubiyyetinden sonra Imam Seyx Yehya bin Mehemmed Hemid ed Din olkenin musteqilliyini elan beyan etdi ve uc gun sonra ozunu kral elan etdi Muharibe illerinde Ingilis qosunlari Yemenin Kamaran adasini 1915 ve Tihame sahillerini Ingiltere 1921 ci ilde Asir emirliyine vermis Hudeyde liman seherini de isgal etdi 1918 28 ci illerde Ingiltere Yemen qarsidurmasi yarandi Yemen daglari qapadildi xarici ticaret elaqeleri kesildi Cenub bolgeleri Ingilis qosunlari ile Yemen qebileleri arasinda davamli qarsidurmalar teatrina cevrildi 1918 ci ilde Turkler Taizi yeni musteqil Yemen kralligina verdiler 1919 cu ilde ozunu Yemenin krali elan eden Yehya bin Mehemmed Hemid ed Din nehayet Turkiye ile vassal munasibetleri kesdi O dovrde Yemen dagini isgal eden Yehya dovleti Yemen tayfalarinin birlesme herekatinin merkezine cevrildi Yehya ibn Mehemmedin seyleri ile kralliq ordusu teskil olundu 1920 ci ilde Yemen kralligi Yemen Mutevekkili kralligi adlandirilir 1921 ci ilde turklerin teslim olmasindan sonra ingilisler 1918 1921 ci illerde Hodeyde limanini isgal etdiler Imam Yehya eyni zamanda Simali Yemen tayfalarini birlesdiren ve separatcilarin 1922 1923 cu illerdeki qiyamlarini yatirtmaq meqsedile Yemen dovletciliyini mohkemlendirmek ucun aktiv bir kampaniya baslatdi ve Yemenin beynelxalq seviyyede taninmasi istiqametinde bir addim atdi 1923 cu ilde Muasir Turkiyenin serhedlerini mueyyenlesdiren Lozanna Sulh Muqavilesini imzalanmasi ile yemenin huquqi baximdan musteqilliyi testiqlendi Lozanna Sulh muqavilesinin imzalanmasindan ve Osmanli Imperiyasinin dagilmasindan sonra Kamaran adasi Eden ingilis koloniyasinin rehberliyine tabe edildi 1925 ci ilde Hodeyde ve Tihamenin qalan hissesi azad edildi Yemenin imzaladigi ilk beynelxalq muqavile 1926 ci ilde Senada imzalanan Kralligin Italiya ile muqavilesi oldu 1926 ci ilde Ankarada Yemenin resmi numayendelerinin SSRI diplomatlari ile ilk temaslari bas verdi 1 noyabr 1928 ci ilde SSRI ile Yemen Mutevekkili kralligi arasinda dostluq ve ticaret haqqinda sazis baglandi 1932 ci ilde Emir Asir el Idrisi emirliklerin Seudiyye Erebistanindan musteqilliyini elan etdi Asir usyaninin yatirilmasindan sonra el Idrisi Yemene qacdi 1933 cu ilin martinda Imam Yehya ve Seudiyye krali Abdul Eziz gorusur ve el Idrisinin gucunu berpa etme ehtimalini muzakire edirler Abdul Ezizin elcileri Asirin simala kocurulmesini ve el Idrisi ailesinin uzvlerinin tehvil verilmesini tekid etdiler 1933 cu il mayinda Yemen Nacrani ele kecirdi Asirden Necd seherine neqliyyat yollarini bagladi 1934 cu ilde Ingiltere Eden Protektoratlarini qorudugu ingilis yemen muqavilesini bagladi Seudiyye Erebistani sahzadesi Feysel ve qardasi Seud Ibn Ebdulezizin qosunlari Asir vilayetini ele kecirdi Asir vilayetinin Seudiyye Erebistanina kecdiyini testiqleyen Taif muqavilesi Hodeyde seheri yaxinliginda imzalandi 1935 ci ilde ingilis qadin Freya Stark Hedramauta bas cekir 1937 ci ilde Yemende bir vulkan puskurdu 15 oktyabr 1937 ci ilde 1926 ci il tarixli Italya Yemenn muqavilesi uzadildi 1930 cu illerin sonu Hadramaut Boyuk Britaniyanin Serqi Eden protektoratinin bir hissesi oldu 1944 cu ilde Simalda inqilabin atasi olan sair Mehemmed El Zubayri Misirden Yemene qayidir lakin tezlikle Azad Yemeniler Partiyasini yaratmaq ucun cenuba qacir 1945 ci ilde Kral Yehya bin Muhammad Ereb Dovletleri Liqasinin yaradilmasini destekleyir Yemen Ereb Dovletleri Liqasinin bir hissesi olur 1947 ci ilde Yemenin BMT ye qebul olunur 17 fevral 1948 ci ilde kral Yehya bin Mehemmed bir sui qesd neticesinde oldurulur 1948 ci ilde Ilk Yemen Inqilabi bas verir Oldurulmus Kral Yehyanin yerini Imam Ehmed tutur Paytaxt Taiz seherine kocurlur 1950 ci ilde Londonda Ingilis Yemen Konfrans muqavilenin imzalanmasi ile bitir 1950 1951 amerikali arxeoloq Vendal Fillips ay tanrisina hesr olunmus oval bir mebedin acildigi Marib seherinin arxeoloji qazintilarina baslayir 1952 ci ilde Imam Ehmed ictimai yerlerde radio dinlemeyi qadagan edir 1954 cu ilde Boyuk Britaniyanin kralicasi II Yelizaveta Eden seherini ziyaret edir Ele hemin ilde British Petroleum terefinden insa edilmis bir neft emali zavodunun ve Kicik Adendeki limanin acilisi bas tutur 1955 ci ilde bir nece gun sonra Taizdeki qarnizon usyani yatirilir 31 oktyabr 1955 ci ilde Qahirede Misir 1928 ci il muqavilesini yenileyen ve SSRI ile Yemen arasinda diplomatik munasibetler quran Dostluq Muqavilesi imzalanmisdir 23 aprel 1956 ci ilde SSRI ve Yemen Kralligi diplomatik numayendeliklerin qarsiliqli acilmasi barede raziliga gelirler 1956 58 ci illerde SSRI missiyasi Qahirede yerlesirdi 1958 ci ilde ise Taize kocuruldu 8 mart 1956 ci ilde Qahirede SSRI ile Yemen arasinda Ticaret ve Odeme Sazisi imzalanmisdir 21 iyun 11 iyul tarixlerinde YMK nin veliehd sahzadesi Mehemmed el Bedr SSRI ye dostluq seferi edir Bu muddet erzinde Iqtisadi ve Texniki Emekdasliq Sazisi imzalanmisdir 1957 SSRI ile YMK arasinda herbi texniki emekdasligin basladilir 1958 ci ilin evvelleri Camal Ebdul Nasirin Yaxin Serqdeki Ingilis mustemleke idareciliyine qarsi siyasetinin tesiri altinda Edende hele ozunu aciq sekilde ortaya qoymayan bir Ingilis eleyhine bir herekat yaranmaga basladi Birlesmis Ereb Respublikasiformalasdiqdan sonra 1958 ci il fevral Nasir Eden Protektoratinin movcudlugunu tehdid eden Yemene ona qosulmaga devet etdi Koloniyanin itirilmesinden qorxaraq Ingiltere hakimiyyeti Cenubi Yemenli bezi knyazliqlari ingilis taci altinda birlesdirmeye qerar verdi 8 mart 1958 ci ilde Yemen Kralligi Misir ve Suriyadan ibaret Birlesmis Ereb Respublikasi ile konfederasiyaya qosuldu 1958 ci ilde Taizde Qahireden kocurulmus SSRI missiyasi acildi 1958 1961 Sovet mutexessisleri Hodeydede yeni bir liman qurur fevral 1959 cu ilde Cenubi Birlesmis Ereb Emirlikleri Federasiyasi formalsdirildi Sonra Qerb Protektoratliginin 6 knyazligini ozunde birlesdiren Cenubi Erebistan Federasiyasi adlandirildi Serqde Katiri ve Quaiti sultanliqlari Federasiyaya uzv olmaqdan imtina etdiler 1959 cu ilde Sovet Qirmizi Xac ve Qizil Aypara Cemiyyeti quraqligin tesirini aradan qaldirmaq ucun Yemene 10 000 ton bugda gonderdi 1960 ci iller Taiz seherinde Yemende ilk su temizleyici qurgunu acildi 1961 ci ilde Sovet mutexessisleri Hodeydede limani qurdular Ele heminilde Birlesmis Ereb Respublikasi movcudlugunu dayandirdi 1962 ci ilde paytaxt yeniden Senaya kocurulur 24 iyunda SSRI sefirliyi Taizden kocurulmus Sahzade Kasimin kecmis iqametgahinda Sanaada yerlesirdi 18 sentyabrda Yemenin krali Imam Ehmed ibn Yehya Hemideddin Taizde vefat etdi Sahzade Mehemmed el Bedr kral elan olunur 26 sentyabrda Yemen ordusu tanklarin desteyi ile Senadaki Dar el Basair kral sarayina hucum etdi Zerbe zamani atasinin olumunden bir hefte evvel hakimiyyete gelen yeni imam Mehemmed el Bedr devrildi Yemen Ereb Respublikasi elan etdi Abdullah el Sallal basda olmaqla Inqilab Komandanligi Surasi tesis olundu Ele hemin gun Misir qosunlari Sena ve Taize geldi 29 sentyabr 1962 ci ilde SSRI Inqilab Komandanligi Surasini tanidi IstinadlarJemen Sovetskaya Istoricheskaya enciklopediya v 16 tomah T 6 Indra Karakas S 730 1022 s Gerasimov O G Jemenskaya revolyuciya 1962 1975 M 1979 S 40 MenbeKingdom of Yemen