Xristian azərbaycanlılar rus Христианские азербайджанцы lat Christianus Azerbaijanis xristianlığı qəbul etmiş etnik mənş

Xristian azərbaycanlılar (rus. Христианские азербайджанцы, lat. Christianus Azerbaijanis) — xristianlığı qəbul etmiş, etnik mənşəyi azərbaycanlı olan şəxslər.

Xristian azərbaycanlılar
Ümumi sayı

Mirzə Kazım bəy
təqribən 5 min nəfər
Dili
Azərbaycan dili, rus dili
Daxildir
Türk xristianlar

Tarixi

Azərbaycan Respublikasında yaşayan xristian azərbaycanlılar təqribən 5 min nəfərdirlər və əsasən təzəcə dinini dəyişənlərdən ibarətdir. Dinin dəyişilməsində qərb dini təşkilatları rol oynamış və azərbaycanlılar müxtəlif xristian evangelist məzhəblərə keçmişdir. 2012-ci ildə katolik Vladimir Fekete fərqli etnoslar arasındakı evlikliklərdən dünyaya gələn azərbaycanlı şəxslərin bəzilərinin katolik dinini qəbul etdiyini demişdir.

Son illərdə, bəzi İran azərbaycanlıları xristianlığa keçməyə başlamışdır, ancaq bu İranda qadağandır və buna görə həbs edilə bilərlər.

Mədəniyyət

Azəri türk ənənəsinin arxasında duran əsas qüvvələr şiə ideologiyaları və sufi hürufi təlimləri idi. Poetik obrazların əsasını təşkil edən hürufilik sufilik və şiəliklə yanaşı, yəhudi, xristian, zərdüştçülük və qnostisizm elementlərini də əhatə edən çoxşaxəli bir təlim idi. Azərbaycan türk ənənəsində hürufi və şiə ideyaları "əriyib" qarışmış, xüsusilə Şah İsmayıl Xətai ədəbiyyatında ən yüksək nöqtəyə çatmışdır.

Azərbaycanlının xristianla eşq yaşaması mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatında mövcuddur. XVI əsr "Əsli və Kərəm" dastanı, XIX–XX əsrlərə aid "Bahadır və Sona", "Əli və Nino", "1905-ci ildə" əsərləri bu qəbildəndir. "Mahmud və Məryəm" filmi Elçinin eyniadlı romanı əsasında çəkilmişdir.

Gürcüstanlı aşıq Sayat Nova Azərbaycan dilində şeirində xristian kimliyini fəxrlə bəyan etmişdir. Xristian tamaşaçı üçün Azərbaycan dilində yazılmış şeirlərində Vəftizçi İohannın şəhidliyindən və İsanın tanrı olmasından bəhs etmişdir. Sayat Novanın Azərbaycan dilində yazılmış şeirlərində incillərin təsiri nəzərə çarpır. Lüteran missioneri Karl Gottlieb Pfander Şuşada olduğu müddətdə, sürətli bir şəkildə Azərbaycan dilini öyrənmişdir.

Gürcüstanda yaşayan kistlərin ənənəsi Azərbaycan şiə adətləri ilə gürcü xristianlığını özündə birləşdirir. Bunun sübutu kistlərin qəbirdaşlarının Azərbaycanın Şəhidlər Xiyabanındakı qəbirdaşları ilə bənzərliyidir.

Məşhur şəxslər

Mirzə Kazım bəy. 1823-cü ildə xristianlığı qəbul etmiş, buna görə atası tərəfindən döyülmüşdür.
Banin. Katolik dinini qəbule etmişdir.
Ucal Haqverdiyev. 1987-ci ildə pravoslav xristianı olur, xaç suyuna salınaraq "Pyotr" adını alır.
Onegin Hacıqasımov. 1985-ci ildə pravoslavlığı qəbul edir və 1988-ci ildə Moskva vilayətindəki Optina pustın monastırında "ierosximonax Simon" adını qəbul edir.
Behbud Mustafayev. Roma-Katolik kilsəsi tarixində katolik din xadimi olan ilk azərbaycanlıdır.
Tamilla Abbasova. Yarı azərbaycanlı, yarı rusdur. İnanc baxımından baptistdir.

Həmçinin bax

İstinadlar

"5,000 Azerbaijanis adopted Christianity" (rus). Day.az. 7 July 2007. 12 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2012.
"Christian Missionaries Becoming Active in Azerbaijan" (az.). Tehran Radio. 19 June 2011. 25 October 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 August 2012.
Aras, Bülent (1999). Oil and Geopolitics in the Caspian Sea Region. Greenwood Publishing Group. p. 166. . According to Iranian sources in Baku, Western "religious front associations" have converted some 5,000 Azerbaijanis to various Christian evangelical denominations since 1991.
Monnier, F. le (2009). Rivista di studi politici internazionali. Facoltà di scienze politiche "Cesare Alfieri. p. 69. . the 1990s these front organizations succeeded in converting some 5,000 Azeris to various Christian evangelical
"Azərbaycanlılar arasında da katolik olanlar var- EKSKLÜZIV". İstifadə tarixi: 2024-11-12.
"Three Iranian-Azeri Christians Arrested; Their Fate Unknown". www.christiantelegraph.com. 2016-08-06 tarixində arxivləşdirilib.
Malinowska, Theresa. "The cost of religious conversion in Iran – Theresa Malinowska". The Guardian. 9 May 2009. 20 December 2016 tarixində arxivləşdirilib.
Gasimova, 2015. səh. 119
Məhəbbət haqqında daha bir əfsanə: [Xalq yazıçısı Elçinin "Mahmud və Məryəm" romanı əsasında çəkilmiş eyniadlı filmin nümayişi haqqında] //Azərbaycan.- 2013.- 1 oktyabr.- S.12.
Elmira Axundova. "Dünyada bundan qəmli hekayət yoxdu..." 525-ci qəzet. 8 mart 2014. 2019-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 aprel 2016.
Thomas, Chesworth, 2023. səh. 441
Dowsett, 1997. səh. 179
Anderson, Gerald H. (1999). Biographical Dictionary of Christian Missions. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 532. .
"Carl Pfander the catalyst: Pietism and mission" (PDF). ktp.isam.org.tr. Retrieved may 15, 2012. Pfander Carl(Karl) Gottlieb, born 3 November 1803 at Waibllngen, Germany. After attending the local Lateinshcule, he started missionary training in Germany.
Powell, Avril Ann (1993). Muslims and Missionaries in Pre-Mutiny India. Routledge. pp. 132–. .
"PFANDER, pfān'der, KARL GOTTLIEB: Missionary to the Mohammedans". ccel.org. Retrieved may 19, 2012. He married first Sophia Reuss, a German, in Moscow, July 11, 1834, who died in childbed in Shusha, may 12, 1835; second, Emily Swinburne, an Englishwoman, in Calcutta, Jan. 19, 1841, who bore him three boys and three girls, and survived him fifteen years.
GOULD, REBECCA. "SECULARISM AND BELIEF IN GEORGIA’S PANKISI GORGE." Journal of Islamic Studies, vol. 22, no. 3, 2011, pp. 339–73. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/26200894 Arxivləşdirilib 2024-02-23 at the Wayback Machine. Accessed 23 Feb. 2024. page 359.
Flynn 2017, p. 444.
"Montherlant et l'écrivain Banine (1905-1992) convertie au catholicisme, par Henri de Meeûs". www.montherlant.be. 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-21.
"Ucalsız keçən 15 il…". azlogos.eu. İstifadə tarixi: 2020-01-30.
"Mahnıları ilə bütün SSRİ-ni titrədən azərbaycanlı bəstəkarın taleyi – Onegin Hacıqasımov necə xristian keşişi olub? (FOTO)". azpost.info (az.). azpost.info. 2 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 03 may 2021.
"Папа рукоположит диакона из санкт-петербургской духовной семинарии" [Pope ordains deacon from St. Petersburg Theological Seminary]. www.archivioradiovaticana.va (rus). 2017-05-03. İstifadə tarixi: 10 March 2020.
"Il Papa: "I preti sono eletti non per fare carriera ma per servire"" [The Pope: "Priests are elected not to make a career but to serve"]. www.lastampa.it. 7 May 2017. 16 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 November 2024.
Дарья Сребницкая. "Тамилла Абасова: Мой главный жених – велосипед". "Советский спорт" (rus). sovsport.ru. 31 августа 2002. 2013-12-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-15.

Ədəbiyyat

Flynn, Thomas O. Scottish and Jesuit Missionaries in the North Caucasus and the Imperial Russian Dominions: Karass, Astrakhan, Mozdok, Orenburg, the Crimea and Odessa (1805–30s) // The Western Christian Presence in the Russias and Qājār Persia, c.1760–c.1870. . 2017. 326–474. ISBN .
Gasimova, Aida. "Qurʾānic Symbolism of the Eyes in Classical Azeri Turkic Poetry." Oriens, vol. 43, no. 1/2, 2015, pp. 101–53. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/24801686. Accessed 10 Feb. 2024.
Thomas, D., & A. Chesworth, J. (Eds.). (27 Feb. 2023). Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History Volume 20. Iran, Afghanistan and the Caucasus (1800-1914). Leiden, The Netherlands: Brill.
Charles Dowsett. Sayatʻ-Nova: an 18th-century troubadour. A biographical and literary study. Lovanii: In Aedibus Peeters, 1997, XVIII+507 p.

Əlavə oxu

O'Flynn, T. (28 Aug. 2017). The Western Christian Presence in the Russias and Qājār Persia, c.1760–c.1870. Leiden, The Netherlands: Brill.
"The Western missionaries in Azerbaijani society (1835–1914)", in : Robert Gleave, ed., Religion and Society in Qajar Iran. Londres et New York, Routledge Curzon, 2005, pp. 270–292.

[Day.az-1] "5,000 Azerbaijanis adopted Christianity" (rus). Day.az. 7 July 2007. 12 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2012.

[Tehran_Radio-2] "Christian Missionaries Becoming Active in Azerbaijan" (az.). Tehran Radio. 19 June 2011. 25 October 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 August 2012.

[3] Aras, Bülent (1999). Oil and Geopolitics in the Caspian Sea Region. Greenwood Publishing Group. p. 166. . According to Iranian sources in Baku, Western "religious front associations" have converted some 5,000 Azerbaijanis to various Christian evangelical denominations since 1991.

[4] Monnier, F. le (2009). Rivista di studi politici internazionali. Facoltà di scienze politiche "Cesare Alfieri. p. 69. . the 1990s these front organizations succeeded in converting some 5,000 Azeris to various Christian evangelical

[5] "Azərbaycanlılar arasında da katolik olanlar var- EKSKLÜZIV". İstifadə tarixi: 2024-11-12.

[6] "Three Iranian-Azeri Christians Arrested; Their Fate Unknown". www.christiantelegraph.com. 2016-08-06 tarixində arxivləşdirilib.

[7] Malinowska, Theresa. "The cost of religious conversion in Iran – Theresa Malinowska". The Guardian. 9 May 2009. 20 December 2016 tarixində arxivləşdirilib.

[FOOTNOTEGasimova2015119-8] Gasimova, 2015. səh. 119

[9] Məhəbbət haqqında daha bir əfsanə: [Xalq yazıçısı Elçinin "Mahmud və Məryəm" romanı əsasında çəkilmiş eyniadlı filmin nümayişi haqqında] //Azərbaycan.- 2013.- 1 oktyabr.- S.12.

[10] Elmira Axundova. "Dünyada bundan qəmli hekayət yoxdu..." 525-ci qəzet. 8 mart 2014. 2019-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 aprel 2016.

[FOOTNOTEThomas,_Chesworth2023441-11] Thomas, Chesworth, 2023. səh. 441

[FOOTNOTEDowsett1997179-12] Dowsett, 1997. səh. 179

[13] Anderson, Gerald H. (1999). Biographical Dictionary of Christian Missions. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 532. .

[14] "Carl Pfander the catalyst: Pietism and mission" (PDF). ktp.isam.org.tr. Retrieved may 15, 2012. Pfander Carl(Karl) Gottlieb, born 3 November 1803 at Waibllngen, Germany. After attending the local Lateinshcule, he started missionary training in Germany.

[15] Powell, Avril Ann (1993). Muslims and Missionaries in Pre-Mutiny India. Routledge. pp. 132–. .

[16] "PFANDER, pfān'der, KARL GOTTLIEB: Missionary to the Mohammedans". ccel.org. Retrieved may 19, 2012. He married first Sophia Reuss, a German, in Moscow, July 11, 1834, who died in childbed in Shusha, may 12, 1835; second, Emily Swinburne, an Englishwoman, in Calcutta, Jan. 19, 1841, who bore him three boys and three girls, and survived him fifteen years.

[17] GOULD, REBECCA. "SECULARISM AND BELIEF IN GEORGIA’S PANKISI GORGE." Journal of Islamic Studies, vol. 22, no. 3, 2011, pp. 339–73. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/26200894 Arxivləşdirilib 2024-02-23 at the Wayback Machine. Accessed 23 Feb. 2024. page 359.

[18] Flynn 2017, p. 444.

[19] "Montherlant et l'écrivain Banine (1905-1992) convertie au catholicisme, par Henri de Meeûs". www.montherlant.be. 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-21.

[ucal-20] "Ucalsız keçən 15 il…". azlogos.eu. İstifadə tarixi: 2020-01-30.

[simoni-21] "Mahnıları ilə bütün SSRİ-ni titrədən azərbaycanlı bəstəkarın taleyi – Onegin Hacıqasımov necə xristian keşişi olub? (FOTO)". azpost.info (az.). azpost.info. 2 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 03 may 2021.

[22] "Папа рукоположит диакона из санкт-петербургской духовной семинарии" [Pope ordains deacon from St. Petersburg Theological Seminary]. www.archivioradiovaticana.va (rus). 2017-05-03. İstifadə tarixi: 10 March 2020.

[23] "Il Papa: "I preti sono eletti non per fare carriera ma per servire"" [The Pope: "Priests are elected not to make a career but to serve"]. www.lastampa.it. 7 May 2017. 16 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 November 2024.

[24] Дарья Сребницкая. "Тамилла Абасова: Мой главный жених – велосипед". "Советский спорт" (rus). sovsport.ru. 31 августа 2002. 2013-12-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-15.