Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Təbriz üsyanı — İran İslam inqilabından sonra yaşanan hadisələr nəticəsində etnik haqların əldə edilməsi uğrunda İranda yaşayan Azərbaycan türklərinin etirazları nəzərdə tutulur. Etirazlar Təbrizdən ətraf bölgələrə də yayılmış, bəzi yerlərdə hakimiyyət etirazçılar tərəfindən ələ keçirilmişdir. Üsyan və ya etirazlar sonradan rejim qüvvələrinin yardımı ilə yatırılmışdır.
| Təbriz üsyanı (1979-1980) | |
|---|---|
| İran İslam İnqilabı | |
 Təbrizdə Ayətullah Şəriətmədarinin tərəfdarlarının mitinqi. 1979-cu il. | |
| Yeri | İran Azərbaycanı və ya Cənubi Azərbaycan |
| Səbəbi | Yeni rejimdən muxtariyyət tələbləri və Ayətullah Şəriətmədarinin Ruhulla Xomeyni ilə siyasi mübarizəsi. |
| Nəticəsi | Hökumət qüvvələri tərəfindən yatırıldı. |
Zəmin
İnqilabdan sonra Azərbaycan türklərinin çoxu özü də təbrizli olan Ayətullah Şəriətmədarini izləməkdə idilər. Şəriətmədarinin dinin hakim olmasına və din adamlarının yeni hökumətdə üstünlük əldə etməsinə qarşı idi və buna görə də, yeni kontitusiyanı qəbul etmirdi. Həmçinin tələblər içərisində etnik azlıqların hüquqlarının tanınması, onlara öz dillərindən geniş istifadə haqlarının verilməsi tələb edilirdi. Hətta üsyandan bir qədər əvvəl Təbrizdə və ümumiyyətlə Cənubi Azərbaycanda yaradılmış bəzi təşkilatlar Azərbaycana geniş muxtariyyət verilməsini tələb edirdi. Bunlara misal olaraq Şəriətmədari tərəfindən dəstəklənən və bəziləri tərəfindən elə Şəriətmədarinin partiyası hesab edilən, üzvlərinin mütləq əksəriyyətinin Azərbaycan türkləri olan Müsəlman Xalq Respublikası Partiyası da daxil idi. Partiyanın rəhbərlərindən biri Şəriətmədarinin oğlu idi.
Üsyanın başlaması
Brenda Şaffer etnik təməllər üzrə səfərbər olmanın göstəricisi kimi Ruhulla Xomeyni ilə mübarizə zamanı Azərbaycan türklərinin Ayətullah Şəriətmədariyə dəstək vermələrini göstərir. Bu gərginlik konstitusiya layihəsinin refendumu ərəfəsində özünün pik nöqtəsinə çatdı. Şəriətmədari Vilayəti-Fəqihə qarşı çıxırdı və bildirir ki, bu sistem hakimiyyətin bir nəfərin əlində cəmləşməsinə yol açacaqdır. O, həmçinin yerli haqların verilməsini də tələb edirdi. Azərbaycan türklərinin əksəriyyəti Şəriətmədarinin çağırışına və həddindən artır mərkəziləşmənin Azərbaycan türklərinin haqlarına uyğun gəlmədiyi qənaətinə əsasən 2 dekabr konstitusiya referendumunu boykot etdilər. İrandakı digər etnik azlıqların əksəriyyəti də belə etmişdi.
Xomeyni və onun partiyasına qarşı çıxmasından az sonra Şəriətmədariya qarşı dövlət nəzarətindəki mətbuat orqanları tərəfindən kompaniy abaşladıldı. 6 dekabr tarixində Xomeyni Şəriətmədari ilə ilə görüşdü və görüşdə yaşananlar ultimatum kimi dəyərləndirildi.
Ayətullah Şəriətmədarinin yeni konstitusiya təklifinə qəti müxalifətinə baxmayaraq, Təbriz radiosu onun adından çıxış edərək guya ayətullahnın insanları yeni konstitusiyanın lehinə səs verməyə çağıran fətva verdiyini elan etdi. Bununla Azərbaycan əhalisinin referendumun lehinə səs verəcəyi gözlənilirdi. Bunun yalan olduğu ortaya çıxdığı zaman Təbriz əhalisi etirazlara başladı və onlar yeni referendumu tanımadıqlarını, onun saxtalaşdırıldığını elan etdilər. Bundan sonra müxtəlif bölgələrdən insanlar Təbrizə axın edərək növbəti günə MSRP tərəfindən təyin edilmiş mitinqə hazırlaşmağa başladılar. Elə bu zaman Şəriətmədarinin Qumdakı evinə hücum edildiyi və onun mühafizəçilərindən birinin öldürüldüyü xəbəri insanları daha da qəzəbləndirdi. Beləliklə, 6 dekabr mitinqi təkcə təzə konstitusiyaya yox, eyni zamanda da Şəriətmədarinin evinə edilmiş hücuma etiraza çevrildi. Hökumət orqanlarına hücum edən təbrizlilər Təbriz radiosunu da ələ keçirdilər. Nümayişçilərin tələbləri və hərəkətlərinin intensivliyi göstərir ki, konstitusiya məsələsi və Şəriətmədarinin üzərinə hücum onların rejim əleyhinə fəaliyyətləri üçün təkan rolunu oynayırdı. Etirazın əsas səbəbləri sırasına Azərbaycan əyalətlərinə göndərilən məmurların təyinatı və mətbuat məsələsi idi. Etirazçıların mülki hava limanını ələ keçirməsindən sonra şəhərdə olan ordu etirazçılara müdaxilə etməkdən imtina etdi. Bundan başqa, şəhərdəki ordu birləşmələrindən bəziləri, xüsusən hərbi hava qüvvələrinə mənsub olan əsgərlərin bir qismi etirazçılara qatıldılar və Şəriətmədarini dəstəkləməyə başladılar.
Təbrizdəki əhalinin üsyanı qısa bir müddət ərzində Urmiya və Ərdəbildə də etirazlar başladı. Yerlərdəki MXRP qolları Şəriətmədarini Xomeyni ilə olan mübarizəsində dəstəklədiklərini bildirirdilər. Təbrizdəki etirazlardan ruhlanan Urmiya sakinləri kommunikasiya qülləsini ələ keçirməyə çalışsalar da, bunu son anda bacara bilmədilər. Ərdəbil yaxınlığındakı Germi məntəqəsində yerli əhali bütün hakimiyyət orqanlarını ələ keçirməyi bacardı. Həbsxanadakı bütün məhbuslar azad edildi və onların yerinə inqilabdan sonra yaradılmış İnqilab Keşikçiləri Korpusunun yerli mənsubları həbs edildi.
Üsyançılar insanları öz əyalətlərin işlərini idarə etmək istədiklərini bildirirdilər. Məsələn, radiodan elan edilən və MXRP tərəfindən hazırlanmış bəyanatda həm Ayətullah Xomeyninin, həm də mərkəzi hökumətin nümayəndələrinin əyalətdən qovulması tələb edilirdi. Bəyanatda kürd xalqı kimi Azərbaycan xalqının da hüquqlarına hörmət edilməsi tələb edilirdi. Təbrizdəki nümayişlər zamanı insanların səsləndirdikləri şüarlardan biri də İran xalqları üçün öz müqəddəratını təyin etmə prinsipinin tədbiq edilməsi barədə idi. Nümayiş iştirakçıları çıxışçılardan yalnız Azərbaycan türkcəsində danışmağı tələb edirdilər, əgər kimsə farsca danışmağa cəhd etsəydi o, dərhal etirazla qarşılanırdı. Yalnız Azərbaycandakı hərəkatı dəstəkləyən qeyri-azərbaycanlılara öz dillərində çıxış etməyə icazə verilirdi.
Üsyan Xomeyni Şəriətmədarini təhdid edib hərəkatın önünə keçməsini əngəlləməsindən sonra ciddi ziyan gördü. 6 dekabrda Xomeyni Şəriətmədarinin evini ziyarət etdi. Görüş zamanı o, Şəriətmədariyə bildirdi ki, İslami İnqilab Şurası şəhərdəki kommunikasiya qülləsinin 24 saat içində boşaldılmayacağı təqdirdə Təbrizin bombardman edilməsi barədə qərar qəbul etmişdir. Bununla eyni zamanda İnqilab Keşikçiləri Korpusunun bölmələri helikopterlə Təbriz Universitetinin həyətinə daxil oldular. Bura o zaman Şəriətmədari ilə mübarizədə Xomeynini dəstəkləyən İran azərbaycanlısı solçular tərəfindən nəzarət edilirdi. Yeni rejimin kürdlərlə mübarizəsində xeyli kürdün öldürüldüyünü bilən və bunun Azərbaycanda da olmasını istəməyən Şəritəmədari daha çox toqquşmanın qarşısını aldı. Şəritəmədarinin göstərişləri Azərbaycanda yalnız elan edildi. Elana görə guya Şəriətmədari və Xomeyni razılığa gəlmiş, Xomeyni Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmayacağını, Şəriətmədari isə mərkəzin bölgəyə təyinatlarını qəbul etmişdir. Brenda Şafferə görə, razılaşmanın Şəriətmədarinin əyalətdəki təyinatlar üzərində nəzarəti təmin etməsi faktı daha bir sövdələşmənin əldə olunması fikrinin həqiqətə uyğun olmadığını göstərir. Ayətullah Şəriətmədari din xadimlərinin birbaşa siyasətə qarışmasının əleyhinə idi və beləliklə, özü üçün belə bir rol istəməzdi.
Şəriətmədarinin müraciətindən sonra 9 dekabr tarixində təbrizlilər ələ keçirdikləri obyektləri hökumət qüvvələrinə təhvil verdilər. Hakimiyyəti ələ alan Xomeyni tərəfdarları MXRP-ın mərkəzlərinə basqınlar etməyə və onun aktivistlərini həbs etməyə başladı. Onlara edilənin elanın saxta olmasını başa düşdükdən sonra etirazçılar yenidən rabitə qülləsini və digər yerləri ələ keçirdilər. Bundan sonra 5 həftə olar mühüm obyektləri öz əllərində saxlamağı bacardılar. Etirazçıların bəxti onda gətirmədi ki, Təbriz ətrafında olan və o dövrdə Xomeynini dəstəkləyən Tudəyə rəğbət bəsləyən bir əsgər Təbrizdəki rabitə qülləsinin fəaliyyətini məhdudlaşdırdı. Bununla da, Təbrizdəki üsyançıların xalqa müraciəti və onları səfərbər etməsi çətinləşdi. Buna baxmayaraq, 13 dekabrda Təbrizdə 700 min insan Şəriətmədarini dəstəkləyən nümayiş keçirdi. Etirazçıların tələblərindən biri də qeyri-azərbaycanlı əsgərlərin vilayət ərazisindən çıxarılması idi. 12 yanvar 1980-ci ildə MXRP-ın 11 liderinin edam edilməsindən və İnqilab Keşikçiləri Korpusunun partiyanın ofislərini ələ keçirməsindən sonra toqquşmalar daha da artdı. Şəriətmədari Xomeyninin MXRP-ni rəsmən ləğv etmək tələblərini qəbul etmədi. Şəriətmədari rejimin partiyanı ləğv etmək tələbinə kinayə ilə cavab verdi və bildirdi ki, mövcud hökumət siyasəti çərçivəsində buna ehtiyac yoxdur, çünki “özü bütün siyasi partiyaları amerikalı, sionist və antiinqilabçı kimi qələmə verə, onları qanunsuz elan edə bilər”; o, hakimiyyətin bu etiketlərdən istifadə edərək MXRP-yə böhtan atmaq cəhdlərini nəzərdə tuturdu. MXRP heç vaxt formal olaraq buraxılmayıb.
Nəticə
Brenda Şaffer 1979-cu ilin dekabrında yaşananları İrandakı Azərbaycan türklərinin yeni rejimə münasibətinin formalaşmasında mühüm rol oynadığını bildirməkdədir. O, yazır ki, Azərbaycan türkləri inqilabın onların dillərinə və kültürlərinə olan qadağaları ləğv edəcəyini düşünsələr də, bunda çox optimistik olduqlarını başa düşdülər. Həmçinin Azərbaycan türklərinin - xüsusən yaşlı və mühafizəkar olanların - hörmət etdiyi Ayətullah Şəriətmədarinin alçaldılması və kənarlaşdırılması yeni hökumətdən narazılığın daha da güclənməsinə yol açdı. Ervand Abrahamianın inqilabdan sonrakı ilkin seçkilərdə Azərbaycan bölgəsində seçkilərə qatılmanın aşağı səviyyədə olmasını yazmasına istinad edən Brenda Şaffer bunun Azərbaycan türklərinin seçkidə iştirakla hansısa dəyişikliyə nail ola bilməyəcəklərini düşünməsi ilə əlaqələndirir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Shaffer, 2000. səh. 455-456
- Moin, 2001. səh. 231
- Shaffer, 2000. səh. 456
- Zabih, 1988. səh. 237
- Bakhash, 1984. səh. 89-90
- Shaffer, 2000. səh. 456-457
- Shaffer, 2000. səh. 457
- Shaffer, 2000. səh. 458
- Abrahamian, 1989. səh. 59–62
Mənbə
- Baqer Moin. Khomeini: Life of the Ayatollah. Thomas Dunne Books. 2001.
- Ervand Abrahamian. Radical Islam: The Iranian Mojahedin. London: I.B. Tauris & Co. Ltd. 1989.
- Shaul Bakhash. The Reign of the Ayatollahs. New York: Basic Books. 1984.
- Brenda Shaffer. The formation of Azerbaijani collective identity in Iran (PDF). Nationalities Papers,. 2000. 449–477.
- Sepehr Zabih. The Iranian Military in Revolution and War. New York: Routledge. 1988.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tebriz usyani Iran Islam inqilabindan sonra yasanan hadiseler neticesinde etnik haqlarin elde edilmesi ugrunda Iranda yasayan Azerbaycan turklerinin etirazlari nezerde tutulur Etirazlar Tebrizden etraf bolgelere de yayilmis bezi yerlerde hakimiyyet etirazcilar terefinden ele kecirilmisdir Usyan ve ya etirazlar sonradan rejim quvvelerinin yardimi ile yatirilmisdir Tebriz usyani 1979 1980 Iran Islam InqilabiTebrizde Ayetullah Serietmedarinin terefdarlarinin mitinqi 1979 cu il Yeri Iran Azerbaycani ve ya Cenubi AzerbaycanSebebi Yeni rejimden muxtariyyet telebleri ve Ayetullah Serietmedarinin Ruhulla Xomeyni ile siyasi mubarizesi Neticesi Hokumet quvveleri terefinden yatirildi ZeminInqilabdan sonra Azerbaycan turklerinin coxu ozu de tebrizli olan Ayetullah Serietmedarini izlemekde idiler Serietmedarinin dinin hakim olmasina ve din adamlarinin yeni hokumetde ustunluk elde etmesine qarsi idi ve buna gore de yeni kontitusiyani qebul etmirdi Hemcinin telebler icerisinde etnik azliqlarin huquqlarinin taninmasi onlara oz dillerinden genis istifade haqlarinin verilmesi teleb edilirdi Hetta usyandan bir qeder evvel Tebrizde ve umumiyyetle Cenubi Azerbaycanda yaradilmis bezi teskilatlar Azerbaycana genis muxtariyyet verilmesini teleb edirdi Bunlara misal olaraq Serietmedari terefinden desteklenen ve bezileri terefinden ele Serietmedarinin partiyasi hesab edilen uzvlerinin mutleq ekseriyyetinin Azerbaycan turkleri olan Muselman Xalq Respublikasi Partiyasi da daxil idi Partiyanin rehberlerinden biri Serietmedarinin oglu idi Usyanin baslamasiBrenda Saffer etnik temeller uzre seferber olmanin gostericisi kimi Ruhulla Xomeyni ile mubarize zamani Azerbaycan turklerinin Ayetullah Serietmedariye destek vermelerini gosterir Bu gerginlik konstitusiya layihesinin refendumu erefesinde ozunun pik noqtesine catdi Serietmedari Vilayeti Feqihe qarsi cixirdi ve bildirir ki bu sistem hakimiyyetin bir neferin elinde cemlesmesine yol acacaqdir O hemcinin yerli haqlarin verilmesini de teleb edirdi Azerbaycan turklerinin ekseriyyeti Serietmedarinin cagirisina ve heddinden artir merkezilesmenin Azerbaycan turklerinin haqlarina uygun gelmediyi qenaetine esasen 2 dekabr konstitusiya referendumunu boykot etdiler Irandaki diger etnik azliqlarin ekseriyyeti de bele etmisdi Xomeyni ve onun partiyasina qarsi cixmasindan az sonra Serietmedariya qarsi dovlet nezaretindeki metbuat orqanlari terefinden kompaniy abasladildi 6 dekabr tarixinde Xomeyni Serietmedari ile ile gorusdu ve gorusde yasananlar ultimatum kimi deyerlendirildi Ayetullah Serietmedarinin yeni konstitusiya teklifine qeti muxalifetine baxmayaraq Tebriz radiosu onun adindan cixis ederek guya ayetullahnin insanlari yeni konstitusiyanin lehine ses vermeye cagiran fetva verdiyini elan etdi Bununla Azerbaycan ehalisinin referendumun lehine ses vereceyi gozlenilirdi Bunun yalan oldugu ortaya cixdigi zaman Tebriz ehalisi etirazlara basladi ve onlar yeni referendumu tanimadiqlarini onun saxtalasdirildigini elan etdiler Bundan sonra muxtelif bolgelerden insanlar Tebrize axin ederek novbeti gune MSRP terefinden teyin edilmis mitinqe hazirlasmaga basladilar Ele bu zaman Serietmedarinin Qumdaki evine hucum edildiyi ve onun muhafizecilerinden birinin oldurulduyu xeberi insanlari daha da qezeblendirdi Belelikle 6 dekabr mitinqi tekce teze konstitusiyaya yox eyni zamanda da Serietmedarinin evine edilmis hucuma etiraza cevrildi Hokumet orqanlarina hucum eden tebrizliler Tebriz radiosunu da ele kecirdiler Numayiscilerin telebleri ve hereketlerinin intensivliyi gosterir ki konstitusiya meselesi ve Serietmedarinin uzerine hucum onlarin rejim eleyhine fealiyyetleri ucun tekan rolunu oynayirdi Etirazin esas sebebleri sirasina Azerbaycan eyaletlerine gonderilen memurlarin teyinati ve metbuat meselesi idi Etirazcilarin mulki hava limanini ele kecirmesinden sonra seherde olan ordu etirazcilara mudaxile etmekden imtina etdi Bundan basqa seherdeki ordu birlesmelerinden bezileri xususen herbi hava quvvelerine mensub olan esgerlerin bir qismi etirazcilara qatildilar ve Serietmedarini desteklemeye basladilar Tebrizdeki ehalinin usyani qisa bir muddet erzinde Urmiya ve Erdebilde de etirazlar basladi Yerlerdeki MXRP qollari Serietmedarini Xomeyni ile olan mubarizesinde desteklediklerini bildirirdiler Tebrizdeki etirazlardan ruhlanan Urmiya sakinleri kommunikasiya qullesini ele kecirmeye calissalar da bunu son anda bacara bilmediler Erdebil yaxinligindaki Germi menteqesinde yerli ehali butun hakimiyyet orqanlarini ele kecirmeyi bacardi Hebsxanadaki butun mehbuslar azad edildi ve onlarin yerine inqilabdan sonra yaradilmis Inqilab Kesikcileri Korpusunun yerli mensublari hebs edildi Usyancilar insanlari oz eyaletlerin islerini idare etmek istediklerini bildirirdiler Meselen radiodan elan edilen ve MXRP terefinden hazirlanmis beyanatda hem Ayetullah Xomeyninin hem de merkezi hokumetin numayendelerinin eyaletden qovulmasi teleb edilirdi Beyanatda kurd xalqi kimi Azerbaycan xalqinin da huquqlarina hormet edilmesi teleb edilirdi Tebrizdeki numayisler zamani insanlarin seslendirdikleri suarlardan biri de Iran xalqlari ucun oz muqedderatini teyin etme prinsipinin tedbiq edilmesi barede idi Numayis istirakcilari cixiscilardan yalniz Azerbaycan turkcesinde danismagi teleb edirdiler eger kimse farsca danismaga cehd etseydi o derhal etirazla qarsilanirdi Yalniz Azerbaycandaki herekati destekleyen qeyri azerbaycanlilara oz dillerinde cixis etmeye icaze verilirdi Ayetullah Serietmedari Ayetullah Xomeyni ile 1979 cu il Usyan Xomeyni Serietmedarini tehdid edib herekatin onune kecmesini engellemesinden sonra ciddi ziyan gordu 6 dekabrda Xomeyni Serietmedarinin evini ziyaret etdi Gorus zamani o Serietmedariye bildirdi ki Islami Inqilab Surasi seherdeki kommunikasiya qullesinin 24 saat icinde bosaldilmayacagi teqdirde Tebrizin bombardman edilmesi barede qerar qebul etmisdir Bununla eyni zamanda Inqilab Kesikcileri Korpusunun bolmeleri helikopterle Tebriz Universitetinin heyetine daxil oldular Bura o zaman Serietmedari ile mubarizede Xomeynini destekleyen Iran azerbaycanlisi solcular terefinden nezaret edilirdi Yeni rejimin kurdlerle mubarizesinde xeyli kurdun oldurulduyunu bilen ve bunun Azerbaycanda da olmasini istemeyen Seritemedari daha cox toqqusmanin qarsisini aldi Seritemedarinin gosterisleri Azerbaycanda yalniz elan edildi Elana gore guya Serietmedari ve Xomeyni raziliga gelmis Xomeyni Azerbaycanin daxili islerine qarismayacagini Serietmedari ise merkezin bolgeye teyinatlarini qebul etmisdir Brenda Saffere gore razilasmanin Serietmedarinin eyaletdeki teyinatlar uzerinde nezareti temin etmesi fakti daha bir sovdelesmenin elde olunmasi fikrinin heqiqete uygun olmadigini gosterir Ayetullah Serietmedari din xadimlerinin birbasa siyasete qarismasinin eleyhine idi ve belelikle ozu ucun bele bir rol istemezdi Serietmedarinin muracietinden sonra 9 dekabr tarixinde tebrizliler ele kecirdikleri obyektleri hokumet quvvelerine tehvil verdiler Hakimiyyeti ele alan Xomeyni terefdarlari MXRP in merkezlerine basqinlar etmeye ve onun aktivistlerini hebs etmeye basladi Onlara edilenin elanin saxta olmasini basa dusdukden sonra etirazcilar yeniden rabite qullesini ve diger yerleri ele kecirdiler Bundan sonra 5 hefte olar muhum obyektleri oz ellerinde saxlamagi bacardilar Etirazcilarin bexti onda getirmedi ki Tebriz etrafinda olan ve o dovrde Xomeynini destekleyen Tudeye regbet besleyen bir esger Tebrizdeki rabite qullesinin fealiyyetini mehdudlasdirdi Bununla da Tebrizdeki usyancilarin xalqa muracieti ve onlari seferber etmesi cetinlesdi Buna baxmayaraq 13 dekabrda Tebrizde 700 min insan Serietmedarini destekleyen numayis kecirdi Etirazcilarin teleblerinden biri de qeyri azerbaycanli esgerlerin vilayet erazisinden cixarilmasi idi 12 yanvar 1980 ci ilde MXRP in 11 liderinin edam edilmesinden ve Inqilab Kesikcileri Korpusunun partiyanin ofislerini ele kecirmesinden sonra toqqusmalar daha da artdi Serietmedari Xomeyninin MXRP ni resmen legv etmek teleblerini qebul etmedi Serietmedari rejimin partiyani legv etmek telebine kinaye ile cavab verdi ve bildirdi ki movcud hokumet siyaseti cercivesinde buna ehtiyac yoxdur cunki ozu butun siyasi partiyalari amerikali sionist ve antiinqilabci kimi qeleme vere onlari qanunsuz elan ede biler o hakimiyyetin bu etiketlerden istifade ederek MXRP ye bohtan atmaq cehdlerini nezerde tuturdu MXRP hec vaxt formal olaraq buraxilmayib NeticeBrenda Saffer 1979 cu ilin dekabrinda yasananlari Irandaki Azerbaycan turklerinin yeni rejime munasibetinin formalasmasinda muhum rol oynadigini bildirmekdedir O yazir ki Azerbaycan turkleri inqilabin onlarin dillerine ve kulturlerine olan qadagalari legv edeceyini dusunseler de bunda cox optimistik olduqlarini basa dusduler Hemcinin Azerbaycan turklerinin xususen yasli ve muhafizekar olanlarin hormet etdiyi Ayetullah Serietmedarinin alcaldilmasi ve kenarlasdirilmasi yeni hokumetden naraziligin daha da guclenmesine yol acdi Ervand Abrahamianin inqilabdan sonraki ilkin seckilerde Azerbaycan bolgesinde seckilere qatilmanin asagi seviyyede olmasini yazmasina istinad eden Brenda Saffer bunun Azerbaycan turklerinin seckide istirakla hansisa deyisikliye nail ola bilmeyeceklerini dusunmesi ile elaqelendirir Hemcinin baxIran azerbaycanlilari Iran Islam InqilabiIstinadlarShaffer 2000 seh 455 456 Moin 2001 seh 231 Shaffer 2000 seh 456 Zabih 1988 seh 237 Bakhash 1984 seh 89 90 Shaffer 2000 seh 456 457 Shaffer 2000 seh 457 Shaffer 2000 seh 458 Abrahamian 1989 seh 59 62MenbeBaqer Moin Khomeini Life of the Ayatollah Thomas Dunne Books 2001 Ervand Abrahamian Radical Islam The Iranian Mojahedin London I B Tauris amp Co Ltd 1989 Shaul Bakhash The Reign of the Ayatollahs New York Basic Books 1984 Brenda Shaffer The formation of Azerbaijani collective identity in Iran PDF Nationalities Papers 2000 449 477 Sepehr Zabih The Iranian Military in Revolution and War New York Routledge 1988