Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Malay qavialı (lat. Tomistoma schlegelii) — sürünənlər sinfinə, timsahlar dəstəsinə daxil olan Tomistoma cinsinin yeganə nümayəndəsi. Tomistoma adı yunan dilindən gəlir. τόμος — iti və στόμα — ağız; növün adının ikinci hissəsi isə schlegelii sözüdürki, bu da hollandiyalı zooloq Herman Şlegelin (1804–1884) şərəfinə verilir. Təsnifatçılar Tomistoma cinsinin və Tomistominae yarımfəsiləsinin hansı fəsiləyə mənsub olduqlarına qərar verə bilmirdilər. Belə ki, morfoloji quruluşlar əsasında Əsl timsahlara, molekulyar və genetik metodlar əsasında isə qaviallara aid edilir.
| Malay qavialı | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Klad: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: ???: Malay qavialı | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Arealı və yaşayış yerləri
İndoneziyada (Sumatra, Kalimantan, Yava adalarında, ehtimal ki, Sulavesidə), Malayziyada (Malay yarımadası, Kalimantan) və Vyetnamda (bəlkə də nəsli kəsilmişdir) yayılmışdır. Taylandda 1970-ci ildən bəri nəsli kəsilmiş olaraq sayılır. Malay qavialının populyasiyaları olduqca azdır. Şirin su göllərində, lal axan çaylarda və bataqlıq ərazilərdə yaşayır. Həyatlarını çox vaxt qaranlıqlar arasında və ya üzən bitki örtüyündən ibarəyt olan adalarında keçirir.
Görünüşü
Malay qavialı əsl timsahlara bənzəsə də, uzun və ensiz burunlarına görə qaviallara aid edilir. Rəngi tünd qəhvəyi olsa da, bədənində və quyruğunda qara zolaqlar var. Yaşla demək olar ki, rəngi dəyişmir. Erkəklər dişilərdən daha böyükdür. Maksimum uzunluğu 6 m-dən çoxdur, lakin bizim dövrümüzdə çox az erkəyin uzunluğu 5 metrə çatır. Uzanan ağız qida ixtisaslaşmasının bir nəticəsidir: Malay qavialının əsas qidası yumşaq bədənli, daha çox hərəkətli heyvanlardır.
Qidalanması
Keçmişdə Malay qavialının əsas yeməklərinin qavillarda olduğu kimi əsasən balıq və digər kiçik onurğalılardan ibarət olduğu düşünülürdü. Ancaq məlum olduğu kimi, dar burunları olmasına baxmayaraq, Malay qavialının geniş bir yemək çeşidi var və balıq heç bir halda pəhrizinin ən vacib komponenti deyil. 14-dən çox fərdin üzərində aparılan bir araşdırmaya əsasən meymunların, vəhşi donuzların və ilanların, xüsusilə pitonların bu yırtıcılar tərəfindən ən çox yeyilən heyvanlar olduğu təsbit edilir. Malay qavialının mədələrində rast gəlinən digər yırtıcı növlərə samur, maral, krevet, balıq, quş, varan və hətta tısbağalar daxildir. Şərqi Kalimantanda bir inəyə edilən hücumun sübutları var. Burada xalq arasında bir pələnglə mübarizə aparan qavialın lətifəsinə görə hər iki heyvanın ölür.
Bu timsah dar çənələri olmasına baxmayaraq geniş bir pəhrizə sahib olan və geniş çənələrə sahib olmadan daha çox böyük yırtıcılara hücum edən Orinoko və itiburunlu timsahların ekoloji ekvivalenti kimi qəbul edilə bilər.
İnsanlara hücumlar
Malay qavialı ənənəvi olaraq dar burnuna görə insanlar üçün təhlükəli bir növ sayılmırdı. Ancaq bu təəssürat aldadıcıdır, çünki böyük bir piton, çöl donuzu və ya maralın öhdəsindən gələ bildiyindən, o bir insanı parçalamaq üçün kifayət qədər güclüdür. 2008-ci ilin sonunda 4 metrlik dişi timsah, Kalimantanın mərkəzindəki bir balıqçıya hücum edir. Bu hadisə növün insana edilən ilk təsdiqlənmiş hücum olur. Bundan əlavə 2012-ci ildə Malay qavialının insanlara istiqamətli ən azı iki ölümcül hücumu haqqında məlumat yayılır. Bu onların yaşayış yerlərinin məhv olması və təbii ovlarının sayının azalması ilə əlaqəli ola bilməsi ehtimal olunur.
Çoxalması
Dişilər cinsi yetkinliyə 2,5–3 m uzunluğa olduqda çatır. Yumurta qoymaq üçün hündürlüyü 60 sm-ə qədər olan quru yarpaqdan və ya torfdan yuvalar qururlar. Adətən diametri 10 sm olan 20–60 yumurta qoyurlar. İnkubasiya 90 gün davam edir. Dişinin yuvanı və ya balalarını qoruduğuna dair heç bir dəlil yoxdur. Yuvalar əsasən vəhşi donuzlar və sürünənlər tərəfindən məhv edilir. Bir çox digər timsah növlərindən fərqli olaraq Malay qavialı nəslinə baxmır.
Populyasiyanın vəziyyəti və qorunması
Nadir növdür. Malay qavialı insanların əkinçilik sahələrini genişləndirmələrindən əziyyət çəkirlər. Bir çox heyvan balıq torlarında düşərək ölür. Avropada və ABŞ-də bu növün qapalı vəziyyətdə yetişdirilməsi üçün proqramlar var, lakin Malaziya və İndoneziyada bu istiqamətdə işlər aparılsa da, bu növün populyasiyasının bərpası üçün təsirli tədbirlər görülmür. Populyasiyasının təqribən 2500 baş olduğu təxmin edilir.
Qalereya
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
- "Tomistoma schlegelii". (ingilis). (Yoxlanılıb 27 iyun 2018).
- "Selvaraj 2013 Tomistoma". www.academia.edu. 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-28.
- Bezuijen M. R., Shwedick B. M., Sommerlad R., Stevenson C., & Stuebing R. B. (2010). Tomistoma Tomistoma schlegelii. Crocodile: Status Survey and Conservation Action Plan. Darwin: Crocodile Specialist Group 133–138.
- Piras P., Colangelo P., Adams D. C., Buscalioni A., Cubo J., Kotsakis T., & Raia P. (2010). The Gavialis-Tomistoma debate: the contribution of skull ontogenetic allometry and growth trajectories to the study of crocodylian relationships. Evolution & development 12(6): 568–579.
- Rachmawan D., Brend S. Human-Tomistoma interactions in central Kalimantan, Indonesian Borneo 2016-03-26 at the Wayback Machine // Crocodile Specialist Group Newsletter. — January — March 2009 (vol. 28 no. 1). — P. 9–11.
- Sideleau B., & Britton A. R. C. (2012). A preliminary analysis of worldwide crocodilian attacks. In Crocodiles Proceedings of the 21st Working Meeting of the IUCN-SSC Crocodile Specialist Group. Gland, Switzerland: IUCN (pp. 111–114).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Malay qaviali lat Tomistoma schlegelii surunenler sinfine timsahlar destesine daxil olan Tomistoma cinsinin yegane numayendesi Tomistoma adi yunan dilinden gelir tomos iti ve stoma agiz novun adinin ikinci hissesi ise schlegelii sozudurki bu da hollandiyali zooloq Herman Slegelin 1804 1884 serefine verilir Tesnifatcilar Tomistoma cinsinin ve Tomistominae yarimfesilesinin hansi fesileye mensub olduqlarina qerar vere bilmirdiler Bele ki morfoloji quruluslar esasinda Esl timsahlara molekulyar ve genetik metodlar esasinda ise qaviallara aid edilir Malay qavialiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Klad Sinif SurunenlerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad ArxozavrlarDeste TimsahlarKlad Fesileustu QavialkimilerFesile QaviallarYarimfesile Cins Malay qavialiBeynelxalq elmi adiTomistoma schlegelii Salomon Muller 1838Sekil axtarisiITIS 202208NCBI 184245EOL 790453FW 190748Areali ve yasayis yerleriIndoneziyada Sumatra Kalimantan Yava adalarinda ehtimal ki Sulaveside Malayziyada Malay yarimadasi Kalimantan ve Vyetnamda belke de nesli kesilmisdir yayilmisdir Taylandda 1970 ci ilden beri nesli kesilmis olaraq sayilir Malay qavialinin populyasiyalari olduqca azdir Sirin su gollerinde lal axan caylarda ve bataqliq erazilerde yasayir Heyatlarini cox vaxt qaranliqlar arasinda ve ya uzen bitki ortuyunden ibareyt olan adalarinda kecirir GorunusuMalay qaviali esl timsahlara benzese de uzun ve ensiz burunlarina gore qaviallara aid edilir Rengi tund qehveyi olsa da bedeninde ve quyrugunda qara zolaqlar var Yasla demek olar ki rengi deyismir Erkekler disilerden daha boyukdur Maksimum uzunlugu 6 m den coxdur lakin bizim dovrumuzde cox az erkeyin uzunlugu 5 metre catir Uzanan agiz qida ixtisaslasmasinin bir neticesidir Malay qavialinin esas qidasi yumsaq bedenli daha cox hereketli heyvanlardir QidalanmasiKecmisde Malay qavialinin esas yemeklerinin qavillarda oldugu kimi esasen baliq ve diger kicik onurgalilardan ibaret oldugu dusunulurdu Ancaq melum oldugu kimi dar burunlari olmasina baxmayaraq Malay qavialinin genis bir yemek cesidi var ve baliq hec bir halda pehrizinin en vacib komponenti deyil 14 den cox ferdin uzerinde aparilan bir arasdirmaya esasen meymunlarin vehsi donuzlarin ve ilanlarin xususile pitonlarin bu yirticilar terefinden en cox yeyilen heyvanlar oldugu tesbit edilir Malay qavialinin medelerinde rast gelinen diger yirtici novlere samur maral krevet baliq qus varan ve hetta tisbagalar daxildir Serqi Kalimantanda bir ineye edilen hucumun subutlari var Burada xalq arasinda bir pelengle mubarize aparan qavialin letifesine gore her iki heyvanin olur Bu timsah dar ceneleri olmasina baxmayaraq genis bir pehrize sahib olan ve genis cenelere sahib olmadan daha cox boyuk yirticilara hucum eden Orinoko ve itiburunlu timsahlarin ekoloji ekvivalenti kimi qebul edile biler Insanlara hucumlar Malay qaviali enenevi olaraq dar burnuna gore insanlar ucun tehlukeli bir nov sayilmirdi Ancaq bu teessurat aldadicidir cunki boyuk bir piton col donuzu ve ya maralin ohdesinden gele bildiyinden o bir insani parcalamaq ucun kifayet qeder gucludur 2008 ci ilin sonunda 4 metrlik disi timsah Kalimantanin merkezindeki bir baliqciya hucum edir Bu hadise novun insana edilen ilk tesdiqlenmis hucum olur Bundan elave 2012 ci ilde Malay qavialinin insanlara istiqametli en azi iki olumcul hucumu haqqinda melumat yayilir Bu onlarin yasayis yerlerinin mehv olmasi ve tebii ovlarinin sayinin azalmasi ile elaqeli ola bilmesi ehtimal olunur CoxalmasiDisiler cinsi yetkinliye 2 5 3 m uzunluga olduqda catir Yumurta qoymaq ucun hundurluyu 60 sm e qeder olan quru yarpaqdan ve ya torfdan yuvalar qururlar Adeten diametri 10 sm olan 20 60 yumurta qoyurlar Inkubasiya 90 gun davam edir Disinin yuvani ve ya balalarini qoruduguna dair hec bir delil yoxdur Yuvalar esasen vehsi donuzlar ve surunenler terefinden mehv edilir Bir cox diger timsah novlerinden ferqli olaraq Malay qaviali nesline baxmir Populyasiyanin veziyyeti ve qorunmasiNadir novdur Malay qaviali insanlarin ekincilik sahelerini genislendirmelerinden eziyyet cekirler Bir cox heyvan baliq torlarinda duserek olur Avropada ve ABS de bu novun qapali veziyyetde yetisdirilmesi ucun proqramlar var lakin Malaziya ve Indoneziyada bu istiqametde isler aparilsa da bu novun populyasiyasinin berpasi ucun tesirli tedbirler gorulmur Populyasiyasinin teqriben 2500 bas oldugu texmin edilir QalereyaIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 The Reptile Database ing P Uetz 2015 Tomistoma schlegelii ingilis Yoxlanilib 27 iyun 2018 Selvaraj 2013 Tomistoma www academia edu 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 28 Bezuijen M R Shwedick B M Sommerlad R Stevenson C amp Stuebing R B 2010 Tomistoma Tomistoma schlegelii Crocodile Status Survey and Conservation Action Plan Darwin Crocodile Specialist Group 133 138 Piras P Colangelo P Adams D C Buscalioni A Cubo J Kotsakis T amp Raia P 2010 The Gavialis Tomistoma debate the contribution of skull ontogenetic allometry and growth trajectories to the study of crocodylian relationships Evolution amp development 12 6 568 579 Rachmawan D Brend S Human Tomistoma interactions in central Kalimantan Indonesian Borneo 2016 03 26 at the Wayback Machine Crocodile Specialist Group Newsletter January March 2009 vol 28 no 1 P 9 11 Sideleau B amp Britton A R C 2012 A preliminary analysis of worldwide crocodilian attacks In Crocodiles Proceedings of the 21st Working Meeting of the IUCN SSC Crocodile Specialist Group Gland Switzerland IUCN pp 111 114