Amerika timsahı və ya İtiburunlu timsah (lat. Crocodylus acutus) — əsl timsahlar sinfinin dümayəndəsi. Cənubi və Şimali Amerikada ən çox yayılan timsah növüdür. ABŞ-də bu növ timsaha Floridanın cənubunda (həmçinin Puerto-Rikoda) rast gəlinir, lakin iqlimin istiləşməsi səbəbiylə sərhədləri daha da şimala doğru genişlənə bilər.
Amerika timsahı | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Elmi təsnifat | ||||||||||||
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Amerika timsahı | ||||||||||||
Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
|
Yayılması
Amerika timsahı Yeni dünyada dörd əsl timsah növündən ən çox yayılanıdır. Bu növ timsahlar manqrov bataqlıqlarında, çay mənsəblərində, şirin və duzlu göllərdə yaşayırlar. Daraqlı timsah kimi Amerika timsahı Karib dənizi, Cənubi Florida, Böyük Antil, Cənubi Meksika, Mərkəzi Amerika və Cənubi Amerika ölkələri olan Kolumbiya və Ekvadorda geniş yayılması duzlu suda qalma qabiliyyəti ilə izah edilir. Amerika timsahı Kosta-Rikada xüsusilə çoxdur. Ən böyük populyasiyasından biri Dominikan Respublikasındakı Lago Enriquillo gölündədir.
Amerika timsahları Missisipi alliqatorundan fərqli olaraq, aşağı temperaturlara çox dözmümlü deyil və yalnız tropik sularda yaşayır. Alliqatorlar isə 7,2 °C-də sağ qala bilir. 2009-cu ildə Floridanın cənubundakı anormal soyuq hava ən az 150 timsahın ölümünə səbəb olmuşdur.
Xarici görünüşü
Təsvir
Bütün müasir timsahlar kimi, Amerika timsahları güclü quyruğa və bellərində sərt pulcuqlara sabib olurlar, lakin digər timsahlarla müqayisədə beldəki sümük lövhələrinin sayı azdır və fərdlərdə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər.
Sifəti Mərkəzi Amerika timsahı və Kuba timsahlarına nisbətən daha ensiz, lakin orta hesabla Orinoko timsahından daha genişdir. Burun dəlikləri, gözlər və qulaqlar başın üzərinə yerləşir. Bu da onlara bədənin qalan hissəsini tamamilə suyun altına saxlamasına imkan verir. Gözlərdə qorumaq üçün qırpma membranları vardır. Bədəndən artıq duzu çıxarmağa kömək edən göz yaşı əmələ gətirən vəziləri də vardır.
Amerika timsahları solğun bozumtul, zeytuni və ya qəhvəyi rəngə malik olur. Yetkinlik yaşına çatmayanlar ümumiyyətlə qara zolaqlı boz və ya yaşıl rəngdə olurlar.
Bu timsah ümumiyyətlə qarnı üstündə sürünür, ancaq özünü də ayaq üstə qaldıra bilir. İri fərdlər demək olar ki, 16 km/saat sürətlə qaça bilir. Bu növ timsahlar ən azı 32 km/saat sürətlə üzə bilərlər.
Ölçüləri
Yeni doğulmuş timsahların uzunluğu təqribən 27 sm, çəkisi isə 60 q-dır. Kontinental çaylarda yetkin erkəklərin uzunluğu 2,9 ilə 4 m arasında, dişilərdə isə 2,5 ilə 3 m arasındadır.
Tarcoles çayında (Kosta-Rika) bəlkə də Amerika timsahlarının ən böyük populyasiyalarından biri yayılmışdır. Onlarca fərdin uzunluğu 4 m-dən çoxdur. Bir neçə yetkin erkəyin uzunluğu 5 m-ri keçir. Bu timsahlar gündəlik bəslənildikləri körpü keçidində toplaşırlar (bu da onların cür böyük ölçülərə çatmalarına kömək etmiş ola bilər). Bununla birlikdə, ən böyük Amerika timsahlarının dəqiq olaraq uzunluğunun nadir hallarda 5–6 m-ə çatdığı Cənubi Amerika çaylarının hövzələrində tapıldığına inanılır.
Adalarda və ya sahillərdə yaşayan kəskin timsahlar ümumiyyətlə qitədə olanlardan daha kiçikdir. Belizin sahil bölgəsindəki yetkinlərin orta çəkisi cəmi 77.8 kq-dır. Ancaq timsahların hələ də dənizlə sıx əlaqəli olduğu Floridada ən uzun yetkinləri 5.2 metrdir. Floridadaki Everqlades Milli Parkında MonsterQuest proqramı üzərində çalışan iki bioloq Amerika timsahını təqib edib və lentə almışlar. Bu fərdin uzunluğu 5.5 m olmuşdur. Baxmayaraq ki, Floridadakı yetkin erkəklər orta hesabla 3.35 m-ə çatır. Mərkəzi və Cənubi Amerikada olan çay timsahlarından xeyli kiçikdirlər.
Bu növün mövcud olan ən böyük timsah başı 72,6 sm-ə çatır və 6,6 m uzunluğu olan bir timsaha aiddir. Uzunluğu 4,5–5 m olan, böyük çaylarda yaşayan, iri erkəklər təxminən 400–500 kq ağırlığında olur. Uzunluğu 6 m-dən yuxarı fərdlərin çəkisi bir tona çata bilər.
Çoxalması
Amerika timsahları qışın əvvəlində və ya sonunda qidalanır. Bədən ölçüsü cütləşmə qabiliyyətini təyin etməkdə yaşdan daha vacibdir. Dişilər cinsi yetkinliyə təxminən 2,5 m uzunluğa çatır. Fevral və ya mart aylarında dişilər suyun kənarında qum, palçıq və quru bitki örtüyündən yuva qurur. Timsahların cinsi istiliyə bağlı olduğundan, temperaturdakı kiçik dəyişikliklər yalnız erkəklərin və ya yalnız dişilərin yumurtadan çıxması ilə nəticələnə bilər. Təxminən bir ay sonra dişi yuvadan çapraz olaraq geniş bir çuxur qazır. Orta hesabla dişi 30–70 yumurta qoyur. Dişi yumurta qoyduqdan sonra yumurtaların üzərini örtə və ya açıq buraxa bilər. Yumurtalar ağ, uzunsov olur. Uzunluğu təxminən 8 sm və eni 5 sm-dir. Yumurtaların kövrək qabıqda çoxlu tənəffüs məsamələri vardır. İnkubasiya 75–80 gün davam edir. Valideynlər yuvanı yaxınlıqdakı suda qoruyur. Ancaq Amerika timsahı populyasiyalarının hamısı yuvalarını qorumur. Bütün tədbirlərə baxmayaraq timsah yumurtaları tez-tez yenot, koati, tülkü, skunslar, qara ayı və ya digər məməlilərin, eləcə də iri yırtıcı qarışqaların, kərtənkələlərin, xərçənglərin hücumuna məruz qalır. Panamada adi iquanaların timsah yumurtalarını ovladığı görülmüşdür. Baxmayaraq ki, bəzi hallarda özləri dişilər tərəfindən tutulub yeyilmişdir.
Ananın bütün populyasiyalarda olmasa da, bir neçə həftə ərzində yumurtadan çıxmış timsahlara qulluq etməsi çox yayğındır. Yumurtadan çıxandan təxminən beş həftə sonra gənc timsahlar analarının ətrafında dfolaşmaqdan imtina edir və ondan aralaşırlar. Əlbəttə ki, onların əksəriyyəti yırtıcı quşların və iri balıqların, kərtənkələ, yenot, kayman və digər timsahların qurbanına çevrilərək sağ qalmırlar. Həyatlarının ilk mərhələlərindən uğurla keçən timsahlar böcəklər, balıqlar və qurbağalarla qidalanaraq çox sürətlə böyüyürlər. Nəticədə hər cür təbii düşməndən məhrum olurlar. Ancaq bəzi gənc timsahların qəsdən bir-birlərinə hücum etmələrin və nəticədə onlardan birinin ölməsi faktı aşkarlanmışdır.
Populyasiyası
1930–1960-cı illərdə bu növ, əsasən dəri üçün fəal şəkildə ovlanılırdı. İndi bir çox ölkədə qoruma alınmışdır. Amerika timsahının süni yetişdirilməsi üçün proqramlar vardır.
İndi dünyada bu növdən 10 ilə 20 min arası fərdin yaşaması ehtimal edilir. Ancaq insan fəaliyyəti səbəbindən populyasiya durmadan azalır. Bəzi ölkələrdə (Beliz, Kuba) populyasiya sabit qalmışdır.
İnsanlara hücumlar
Amerika timsahları insanlar üçün təhlükəli heyvanlar sayılır. Meksika, Kosta-Rika və Panamada meydana gələn hücumlar köpək balığı hücumlarından daha çox yayılmışdır. Bununla belə bu növ timsahlar, Köhnə dünyanın iri timsahlarından (məsələn: Nil timsahı) nisbətən daha az aqressiv və daha ehtiyatlı sayılır. Bu növ insanlara qarşı olduqca çox hücumlarla tanındığından daha çox aqressiv sayılır.
Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyi tərəfindən aparılan bir araşdırmada, bu timsahın böyük ölçüsü və geniş ərazidə yeni dünya timsahları arasında ən çox yayılmış timsah olduğununu bildirilir. Kuba və Mərkəzi Amerika timsahlarının insanlara qarşı Amerika timsahlarından daha aqressiv olduğu bildirilir. Bununla belə, bu timsahların ölümcül hücumları, məskunlaşma məsafələri və kiçik ölçüləri səbəbiylə əhəmiyyətli dərəcədə daha az yayğındır.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
- "American Crocodile". Animals. . 10 December 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-11-29.
- Dr. Adam Britton
- Swiman, Elizabeth; Hostetler, Mark; Main, Martin; Miller, Sarah Webb. "Living with Alligators: A Florida Reality". UF/IFAS Extension Service. 2005-08. 2016-05-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-04.
When alligators walk on land, they can move very quickly and are capable of running at speeds of 7.5 to 9 mph for short distances.
- "American Crocodile". Everglades. Miami Science Museum. 23 January 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-12-12.
- Savage, Jay M.; Fogden, Michael; Fogden, Patricia (2005). The Amphibians and Reptiles of Costa Rica: A Herpetofauna between Two Continents, between Two Seas. University Of Chicago Press.
- Thorbjarnarson, J. B. (1986). Ecology of the American crocodile, Crocodylus acutus. In Crocodiles: Proceedings of the 7th Working Meeting of the Crocodile Specialist Group of the Species Survival Commission of the International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, Caracas, Venezuela, 21 to 28 October 1984 (p. 228). IUCN.
- Behler JL, King FW. 1979. The Audubon Society Field Guide to North American Reptiles and Amphibians. New York: Alfred A. Knopf. 743 pp. LCCCN 79–2217. .
- Platt, S. G., T. R. Rainwater, J. B. Thorbjarnarson & D. Martin 2011. Size estimation, morphometrics, sex ratio, sexual size dimorphism, and biomass of Crocodylus acutus in the coastal zone of Belize.
- Gaby, R., McMahon, M. P., Mazzotti, F. J., Gillies, W. N., & Wilcox, J. R. (1985). Ecology of a population of Crocodylus acutus at a power plant site in Florida. Journal of Herpetology, 189–198.
- Wood, Gerald (1983). The Guinness Book of Animal Facts and Feats.
- "American Crocodiles, American Crocodile Pictures, American Crocodile Facts — National Geographic". 2011-08-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-12-22.
- Behler JL, King FW. 1979. The Audubon Society Field Guide to North American Reptiles and Amphibians. New York: Alfred A. Knopf.
- Dugan, B. A., Rand, A. S., Burghardt, G. M., & Bock, B. C. (1981). Interactions between nesting crocodiles and iguanas. Journal of Herpetology, 409–414.
- Sideleau, B., & Britton, A. R. C. (2012). A preliminary analysis of worldwide crocodilian attacks. In Crocodiles. Proceedings of the 21st Working Meeting of the Crocodile Specialist Group, Manila, Philippines. IUCN. Gland, Switzerland, Manila, Philippines (pp. 111–114).
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amerika timsahi ve ya Itiburunlu timsah lat Crocodylus acutus esl timsahlar sinfinin dumayendesi Cenubi ve Simali Amerikada en cox yayilan timsah novudur ABS de bu nov timsaha Floridanin cenubunda hemcinin Puerto Rikoda rast gelinir lakin iqlimin istilesmesi sebebiyle serhedleri daha da simala dogru genislene biler Amerika timsahiElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Amerika timsahiBeynelxalq elmi adiCrocodylus acutus Cuvier 1807 Sekil axtarisiITIS 174361NCBI 48399EOL 46559655FW 96382YayilmasiAmerika timsahi Yeni dunyada dord esl timsah novunden en cox yayilanidir Bu nov timsahlar manqrov bataqliqlarinda cay menseblerinde sirin ve duzlu gollerde yasayirlar Daraqli timsah kimi Amerika timsahi Karib denizi Cenubi Florida Boyuk Antil Cenubi Meksika Merkezi Amerika ve Cenubi Amerika olkeleri olan Kolumbiya ve Ekvadorda genis yayilmasi duzlu suda qalma qabiliyyeti ile izah edilir Amerika timsahi Kosta Rikada xususile coxdur En boyuk populyasiyasindan biri Dominikan Respublikasindaki Lago Enriquillo golundedir Amerika timsahlari Missisipi alliqatorundan ferqli olaraq asagi temperaturlara cox dozmumlu deyil ve yalniz tropik sularda yasayir Alliqatorlar ise 7 2 C de sag qala bilir 2009 cu ilde Floridanin cenubundaki anormal soyuq hava en az 150 timsahin olumune sebeb olmusdur Xarici gorunusuTesvir Butun muasir timsahlar kimi Amerika timsahlari guclu quyruga ve bellerinde sert pulcuqlara sabib olurlar lakin diger timsahlarla muqayisede beldeki sumuk lovhelerinin sayi azdir ve ferdlerde ehemiyyetli derecede ferqlene biler Sifeti Merkezi Amerika timsahi ve Kuba timsahlarina nisbeten daha ensiz lakin orta hesabla Orinoko timsahindan daha genisdir Burun delikleri gozler ve qulaqlar basin uzerine yerlesir Bu da onlara bedenin qalan hissesini tamamile suyun altina saxlamasina imkan verir Gozlerde qorumaq ucun qirpma membranlari vardir Bedenden artiq duzu cixarmaga komek eden goz yasi emele getiren vezileri de vardir Amerika timsahlari solgun bozumtul zeytuni ve ya qehveyi renge malik olur Yetkinlik yasina catmayanlar umumiyyetle qara zolaqli boz ve ya yasil rengde olurlar Bu timsah umumiyyetle qarni ustunde surunur ancaq ozunu de ayaq uste qaldira bilir Iri ferdler demek olar ki 16 km saat suretle qaca bilir Bu nov timsahlar en azi 32 km saat suretle uze bilerler Olculeri Yeni dogulmus timsahlarin uzunlugu teqriben 27 sm cekisi ise 60 q dir Kontinental caylarda yetkin erkeklerin uzunlugu 2 9 ile 4 m arasinda disilerde ise 2 5 ile 3 m arasindadir Amerika timsahi Tarcoles cayinda Kosta Rika belke de Amerika timsahlarinin en boyuk populyasiyalarindan biri yayilmisdir Onlarca ferdin uzunlugu 4 m den coxdur Bir nece yetkin erkeyin uzunlugu 5 m ri kecir Bu timsahlar gundelik beslenildikleri korpu kecidinde toplasirlar bu da onlarin cur boyuk olculere catmalarina komek etmis ola biler Bununla birlikde en boyuk Amerika timsahlarinin deqiq olaraq uzunlugunun nadir hallarda 5 6 m e catdigi Cenubi Amerika caylarinin hovzelerinde tapildigina inanilir Adalarda ve ya sahillerde yasayan keskin timsahlar umumiyyetle qitede olanlardan daha kicikdir Belizin sahil bolgesindeki yetkinlerin orta cekisi cemi 77 8 kq dir Ancaq timsahlarin hele de denizle six elaqeli oldugu Floridada en uzun yetkinleri 5 2 metrdir Floridadaki Everqlades Milli Parkinda MonsterQuest proqrami uzerinde calisan iki bioloq Amerika timsahini teqib edib ve lente almislar Bu ferdin uzunlugu 5 5 m olmusdur Baxmayaraq ki Floridadaki yetkin erkekler orta hesabla 3 35 m e catir Merkezi ve Cenubi Amerikada olan cay timsahlarindan xeyli kicikdirler Bu novun movcud olan en boyuk timsah basi 72 6 sm e catir ve 6 6 m uzunlugu olan bir timsaha aiddir Uzunlugu 4 5 5 m olan boyuk caylarda yasayan iri erkekler texminen 400 500 kq agirliginda olur Uzunlugu 6 m den yuxari ferdlerin cekisi bir tona cata biler CoxalmasiAmerika timsahlari qisin evvelinde ve ya sonunda qidalanir Beden olcusu cutlesme qabiliyyetini teyin etmekde yasdan daha vacibdir Disiler cinsi yetkinliye texminen 2 5 m uzunluga catir Fevral ve ya mart aylarinda disiler suyun kenarinda qum palciq ve quru bitki ortuyunden yuva qurur Timsahlarin cinsi istiliye bagli oldugundan temperaturdaki kicik deyisiklikler yalniz erkeklerin ve ya yalniz disilerin yumurtadan cixmasi ile neticelene biler Texminen bir ay sonra disi yuvadan capraz olaraq genis bir cuxur qazir Orta hesabla disi 30 70 yumurta qoyur Disi yumurta qoyduqdan sonra yumurtalarin uzerini orte ve ya aciq buraxa biler Yumurtalar ag uzunsov olur Uzunlugu texminen 8 sm ve eni 5 sm dir Yumurtalarin kovrek qabiqda coxlu teneffus mesameleri vardir Inkubasiya 75 80 gun davam edir Valideynler yuvani yaxinliqdaki suda qoruyur Ancaq Amerika timsahi populyasiyalarinin hamisi yuvalarini qorumur Butun tedbirlere baxmayaraq timsah yumurtalari tez tez yenot koati tulku skunslar qara ayi ve ya diger memelilerin elece de iri yirtici qarisqalarin kertenkelelerin xercenglerin hucumuna meruz qalir Panamada adi iquanalarin timsah yumurtalarini ovladigi gorulmusdur Baxmayaraq ki bezi hallarda ozleri disiler terefinden tutulub yeyilmisdir Ananin butun populyasiyalarda olmasa da bir nece hefte erzinde yumurtadan cixmis timsahlara qulluq etmesi cox yaygindir Yumurtadan cixandan texminen bes hefte sonra genc timsahlar analarinin etrafinda dfolasmaqdan imtina edir ve ondan aralasirlar Elbette ki onlarin ekseriyyeti yirtici quslarin ve iri baliqlarin kertenkele yenot kayman ve diger timsahlarin qurbanina cevrilerek sag qalmirlar Heyatlarinin ilk merhelelerinden ugurla kecen timsahlar bocekler baliqlar ve qurbagalarla qidalanaraq cox suretle boyuyurler Neticede her cur tebii dusmenden mehrum olurlar Ancaq bezi genc timsahlarin qesden bir birlerine hucum etmelerin ve neticede onlardan birinin olmesi fakti askarlanmisdir Populyasiyasi1930 1960 ci illerde bu nov esasen deri ucun feal sekilde ovlanilirdi Indi bir cox olkede qoruma alinmisdir Amerika timsahinin suni yetisdirilmesi ucun proqramlar vardir Indi dunyada bu novden 10 ile 20 min arasi ferdin yasamasi ehtimal edilir Ancaq insan fealiyyeti sebebinden populyasiya durmadan azalir Bezi olkelerde Beliz Kuba populyasiya sabit qalmisdir Insanlara hucumlarAmerika timsahlari insanlar ucun tehlukeli heyvanlar sayilir Meksika Kosta Rika ve Panamada meydana gelen hucumlar kopek baligi hucumlarindan daha cox yayilmisdir Bununla bele bu nov timsahlar Kohne dunyanin iri timsahlarindan meselen Nil timsahi nisbeten daha az aqressiv ve daha ehtiyatli sayilir Bu nov insanlara qarsi olduqca cox hucumlarla tanindigindan daha cox aqressiv sayilir Beynelxalq Tebietin ve Tebii Servetlerin Muhafizesi Birliyi terefinden aparilan bir arasdirmada bu timsahin boyuk olcusu ve genis erazide yeni dunya timsahlari arasinda en cox yayilmis timsah oldugununu bildirilir Kuba ve Merkezi Amerika timsahlarinin insanlara qarsi Amerika timsahlarindan daha aqressiv oldugu bildirilir Bununla bele bu timsahlarin olumcul hucumlari meskunlasma mesafeleri ve kicik olculeri sebebiyle ehemiyyetli derecede daha az yaygindir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 The Reptile Database ing P Uetz 2015 American Crocodile Animals 10 December 2008 tarixinde Istifade tarixi 2008 11 29 Dr Adam Britton Swiman Elizabeth Hostetler Mark Main Martin Miller Sarah Webb Living with Alligators A Florida Reality UF IFAS Extension Service 2005 08 2016 05 27 tarixinde Istifade tarixi 2014 10 04 When alligators walk on land they can move very quickly and are capable of running at speeds of 7 5 to 9 mph for short distances American Crocodile Everglades Miami Science Museum 23 January 2009 tarixinde Istifade tarixi 2008 12 12 Savage Jay M Fogden Michael Fogden Patricia 2005 The Amphibians and Reptiles of Costa Rica A Herpetofauna between Two Continents between Two Seas University Of Chicago Press Thorbjarnarson J B 1986 Ecology of the American crocodile Crocodylus acutus In Crocodiles Proceedings of the 7th Working Meeting of the Crocodile Specialist Group of the Species Survival Commission of the International Union for Conservation of Nature and Natural Resources Caracas Venezuela 21 to 28 October 1984 p 228 IUCN Behler JL King FW 1979 The Audubon Society Field Guide to North American Reptiles and Amphibians New York Alfred A Knopf 743 pp LCCCN 79 2217 ISBN 0 394 50824 6 Platt S G T R Rainwater J B Thorbjarnarson amp D Martin 2011 Size estimation morphometrics sex ratio sexual size dimorphism and biomass of Crocodylus acutus in the coastal zone of Belize Gaby R McMahon M P Mazzotti F J Gillies W N amp Wilcox J R 1985 Ecology of a population of Crocodylus acutus at a power plant site in Florida Journal of Herpetology 189 198 Wood Gerald 1983 The Guinness Book of Animal Facts and Feats American Crocodiles American Crocodile Pictures American Crocodile Facts National Geographic 2011 08 27 tarixinde Istifade tarixi 2020 12 22 Behler JL King FW 1979 The Audubon Society Field Guide to North American Reptiles and Amphibians New York Alfred A Knopf Dugan B A Rand A S Burghardt G M amp Bock B C 1981 Interactions between nesting crocodiles and iguanas Journal of Herpetology 409 414 Sideleau B amp Britton A R C 2012 A preliminary analysis of worldwide crocodilian attacks In Crocodiles Proceedings of the 21st Working Meeting of the Crocodile Specialist Group Manila Philippines IUCN Gland Switzerland Manila Philippines pp 111 114 Xarici kecidler