Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Timqad (ərəb. تيمقاد ) — Əlcəzairdə, Aures dağlarında yerləşən qədim Roma şəhəri idi. Şəhər təxminən 100-cü illərdə imperator Trayan tərəfindən qurulmuşdur. Şəhərin tam adı Colonia Marciana Ulpia Traiana Thamugadi idi. Trayan şəhərə bu adı anası Marcia, böyük bacısı Ulpia Marciana və atası Marcus Ulpius Traianusun xatirəsinə vermişdi.
| Timqad | |
|---|---|
| تمقاد الرومانية | |
 | |
| Yer | Batna vilayəti, Əlcəzair |
| Region | Məğrib |
| Tip | Yaşayış məntəqaəsi |
| Tarix | |
| Əsası qoyulub | 100 |
| Tərk edilib | 7-ci əsr |
| Yer qeydləri | |
| Məxsusluq | Roma İmperiyası |
| Rəsmi adı: Timgad | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | ii, iii, iv |
| Ölkə |  Əlcəzair |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Müasir Əlcəzairdə, Batna şəhərindən təxminən 35 km şərqdə yerləşən xarabalıqlar Roma şəhər planlaşdırmasında istifadə edilən ən yaxşı mövcud nümunələrdən birini təmsil etməsi ilə diqqət çəkir. Timqad 1982-ci ildə UNESCO tərəfindən Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.
Etimologiya
Timqadın köhnə adı olan Marciana Traiana Thamugadi'nin birinci hissəsi - Marciana Traiana - roma dilindədir və qurucusu imperator Trayan və bacısı Marciananın adını ifadə edir. Adın ikinci hissəsi - Thamugadi "zirvə" mənasını veriri və şəhərin qurulduğu yerin bərbərcə adıdır.
Tarix
Şəhər imperator Trayan tərəfindən, təxminən 100-cü illər ətrafında hərbi koloniya kimi qurulmuşdur. Əvvəlcə yaxınlıqdakı Aures dağlarında məskunlaşan bərbərlərə qarşı bir baza kimi xidmət etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Şəhərdə ilk əvvəllər əsasən Roma veteranları məskunlaşdı və daha sonra 10000-dən çox roma, Afrika və bərbər mənşəli sakinlər ilə genişləndi. Onların əksəriyyəti əvvəllər Romanı görməmiş və İtaliyadan minlərlə kilometr məsafədə olsa da, Trayanın Roma mədəniyyətinə və şəxsiyyətinə sıx bir sərmayə qoymuşdular.
Şəhərdə ilk bir neçə yüz il ərzində dinc vəziyyət mövcud idi və III əsrdən başlayaraq xristian fəaliyyətinin mərkəzinə, 4 əsrdə isə Donatist bir mərkəzə çevrilmişdi.
V əsrdə, şəhər tənəzzülə uğramadan əvvəl Vandallar tərəfindən ələ keçirildi. 535-ci ildə Bizans generalı Süleyman Vandal müharibəsi zamanı şəhəri işğal etmək üçün gəldiyi zaman buranı boş tapdı. Şəhər VII əsrdə bərbərlər tərəfindən zəbt edilməzdən əvvəlki qısa müddətdə ilk növbədə xristian bir şəhər olaraq mövcud idi. Xristianlıq dönəmində Timqad yepiskop Optatın Donatizm hərəkatının bir hissəsi olduqda, 4 əsrin sonlarında bir yeparxiyaya çevrildi. Optatdan sonra şəhərin iki yepiskopu Qaudent (Donatist) və Faustin (Katolik) olmuşdur.
Timqad V əsrin sonlarında Aures dağlıları tərəfindən məhv edildi. Bizans dövründə aparılan bərpa işləri ilə 539-cu ildə Roma abidələrindən çıxarılan bloklardan yenidən istifadə edilərək cənubda bir qala yikildi və qala tərəfindən müdafiə olunan şəhərdəki bəzi fəaliyyətlər canlandı. Ərəb işğalı Tamqidin eramızın 8-ci əsrindən sonra yaşayışını dayandırdığı son dağıntılara səbəb oldu.
Eramızdan əvvəl VII əsrdən sonra saytda yeni yaşayış yerləri qurulmadığı üçün şəhər qismən təxminən bir metr dərinliyə qədər qum altında qalmışdır. Böyük Səhranın xarabalıqlar üzərindəki təcavüzü, şəhərin bu qədər yaxşı qorunmasının başlıca səbəbi idi.
Şimali Afrikanı gəzən Şotlandiya tədqiqatçısı Ceyms Brus 1265-ci il dekabrın 12-də şəhər xarabalığına çatdı. O ehtimal ki, əsrlər boyu bu ərazini ziyarət edən ilk avropalı idi və şəhəri "kiçik, amma eleqant binalarla dolu bir şəhər" kimi təsvir etdi. 1790-cı ildə o Timqadda tapdıqlarını təsvir etdiyi Nil mənbəyini kəşf etmək üçün səyahətlər kitabını nəşr etdi. Kitab Böyük Britaniyada etiqadsızlıqla qarşılandı. 1875-ci ildə İngiltərənin Əlcəzairdəki konsulu Robert Lambert Pleyfeyr Brusun hesabından ilham alaraq ərazini ziyarət etdi. 1877-ci ildə Pleyfeyr Timqadı Əlcəzairdə və Tunisdə Brsusun izi ilə səyahətlər kitabında daha ətraflı təsvir etdi. Pleyfeyrin sözlərinə görə, "Bu təpələr saysız-hesabsız ən maraqlı meqalit qalıqları ilə örtülmüşdür". Fransız kolonistləri 1881-ci ildə əraziyə nəzarəti ələ keçirdilər, araşdırmalara başladılar və ərazi 1960-cı ilə qədər qorundu. Bu dövrdə sahə sistemli şəkildə qazılmışdır.
Təsviri
Altı yolun kəsişməsində yerləşən şəhər divarlarla əhatə olunmuş, lakin istehkam sistemi qurulmamışdır. Əvvəlcə təxminən 15000 nəfər əhali üçün hazırlanan şəhər tez bir zamanda orijinal spesifikasiyasını üstün tutdu və düzbucaqlı şəbəkənin kənarında daha rahat şəkildə tərtib edildi.
Yarandığı dövrdə şəhəri əhatə edən ərazi dəniz səviyyəsindən təxminən 1000 metr yüksəklikdə yerləşən məhsuldar əkinçilik sahəsi idi.
Divarın qərbində 12 metr yüksəkliyində olan və 1900-cü ildə qismən bərpa edilmiş Trayan tağı adı verilən yüksək zəfər tağı yerləşir. Tağ əsasən qum daşından ibarətdir və üç tağlıdır. Tağ həmçinin Timqad tağı olaraq da tanınır.
3500 yerlik teatr yaxşı vəziyyətdədir və müasir istehsal üçün istifadə olunur. Digər əsas binalar arasında dörd term, bir kitabxana və bir bazilika var.
Kapitolin Məbədi Yupiterə həsr olunmuşdur və Romadakı Panteon ilə təxminən eyni ölçülərə malikdir. Kapitolun yaxınlığında VII əsrə aid kvadrat kilsə var. Ziyarətgahlardan birində ilahə Afrikaya həsr olunmuş ikonoqrafiya göstərilmişdir. Şəhərin cənub-şərqində şəhərin sonrakı günlərində inşa edilmiş böyük bir Bizans qalası yerləşir.
Kitabxana
Timqaddakı Kitabxana, Roma xalqına Yuli Quintian Flavi Roqatial tərəfindən 400.000 sestert (antik Roma sikkəsi) dəyəri ilə hədiyyə edildi. Bu xeyriyyəçi haqqında heç bir əlavə məlumat verilmədiyi üçün kitabxananın inşasının dəqiq tarixi bəlli deyil. Qalan arxeoloji dəlillərə əsaslanaraq, alimlər tərəfindən onun 3-cü əsrin sonu və ya bəlkə də 4-cü əsrə aid olması təklif edilmişdir. Kitabxana eni 77 fut (23.47 metr), uzunluğu 81 metr (24.69 metr) olan düzbucaqlı sahədə yerləşir. İki ikitərəfli düzbucaqlı otaqlarla əhatə olunmuş geniş bir yarım dairəvi otaqdan ibarətdir. Efesdəki kitabxanada tapılan əlavə sübutlara əsaslanaraq, çox güman ki, yanları, arxaları və qapıları ilə tamamlanmış ola bilən divarlar boyunca taxta rəflər yerləşirdi.
Otağın mərkəzində kitab şkaflarının, eyni zamanda bir oxu masasının da ola biləcəyi düşünülür. Timgaddakı Kitabxananın memarlığı xüsusilə diqqətəlayiq olmasa da, bu Roma şəhərində yüksək inkişaf etmiş bir kitabxana sisteminin mövcudluğunu və kitabın yüksək səviyyədə olmasını göstərən kitabxananın kəşfi tarixi əhəmiyyət daşıyır. Kitabxananın saxlandığı kolleksiyanın həcminə dair heç bir sübut olmasa da, 3000 kitabın yerləşə biləcəyi təxmin edilir.
Ümumdünya iris
Timqad 1982-ci ildə UNESCO tərəfindən Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.
Qalereya
- Timqadın dağıntıları, 24 fevral 1928
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
İstinadlar
- Haddadou, Mohand Akli. Dictionnaire toponymique et historique de l'Algérie: comportant les principales localités, ainsi qu'un glossaire des mots arabes et berbères entrant dans la composition des noms de lieux (fransız). Tizi Ouzou: Achab. 2012. 529. ISBN . 2022-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-01.
- Gascou, Jacques. "La politique municipale de l'empire romain en Afrique proconsulaire de Trajan à Septime-Sévère". Publications de l'École française de Rome. 8 (1): 97–100. 2022-09-22 tarixində .
- "Buried in Sand for a Millennium: Africa's Roman Ghost City". Messy Nessy Chic (ingilis). 2020-01-15. 2022-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-07.
- Maureen A. Tilley, The Bible in Christian North Africa: The Donatist World (Fortress Press,1997)p135 2017-09-02 at the Wayback Machine.
- UNESCO World Heritage Centre. "Timgad". unesco.org. 2022-08-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-01.
- Playfair, R. Lambert (Robert Lambert). Travels in the footsteps of Bruce in Algeria and Tunis : illustrated by facsimiles of his original drawings. Getty Research Institute. London : C. Kegan Paul. 1877.
- Montoya, Rubén: The Sahara buried this ancient Roman city—preserving it for centuries 2019-08-21 at the Wayback Machine at National Geographic, 30 July 2019.
- Akerraz, Aomar. L'Africa romana : mobilità delle persone e dei popoli, dinamiche migratorie, emigrazioni ed immigrazioni nelle province occidentali dell'Impero romano : atti del XVI Convegno di studio, Rabat, 15-19 dicembre (1st). Roma: Carocci. 2006. ISBN . OCLC 79861941.
- Pfeiffer, H. (1931). The Roman Library at Timgad. Memoirs of the American Academy in Rome, 9, 157-165.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Timqad ereb تيمقاد Elcezairde Aures daglarinda yerlesen qedim Roma seheri idi Seher texminen 100 cu illerde imperator Trayan terefinden qurulmusdur Seherin tam adi Colonia Marciana Ulpia Traiana Thamugadi idi Trayan sehere bu adi anasi Marcia boyuk bacisi Ulpia Marciana ve atasi Marcus Ulpius Traianusun xatiresine vermisdi Timqadتمقاد الرومانية35 29 03 sm e 6 28 07 s u Yer Batna vilayeti ElcezairRegion MegribTip Yasayis menteqaesiTarixEsasi qoyulub 100Terk edilib 7 ci esrYer qeydleriMexsusluq Roma ImperiyasiUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi TimgadTipiMedeniKriteriyaii iii ivOlkeElcezairTimqad Vikianbarda elaqeli mediafayllar Muasir Elcezairde Batna seherinden texminen 35 km serqde yerlesen xarabaliqlar Roma seher planlasdirmasinda istifade edilen en yaxsi movcud numunelerden birini temsil etmesi ile diqqet cekir Timqad 1982 ci ilde UNESCO terefinden Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir EtimologiyaTimqadin kohne adi olan Marciana Traiana Thamugadi nin birinci hissesi Marciana Traiana roma dilindedir ve qurucusu imperator Trayan ve bacisi Marciananin adini ifade edir Adin ikinci hissesi Thamugadi zirve menasini veriri ve seherin quruldugu yerin berberce adidir TarixSeher imperator Trayan terefinden texminen 100 cu iller etrafinda herbi koloniya kimi qurulmusdur Evvelce yaxinliqdaki Aures daglarinda meskunlasan berberlere qarsi bir baza kimi xidmet etmek ucun nezerde tutulmusdu Seherde ilk evveller esasen Roma veteranlari meskunlasdi ve daha sonra 10000 den cox roma Afrika ve berber menseli sakinler ile genislendi Onlarin ekseriyyeti evveller Romani gormemis ve Italiyadan minlerle kilometr mesafede olsa da Trayanin Roma medeniyyetine ve sexsiyyetine six bir sermaye qoymusdular Seherde ilk bir nece yuz il erzinde dinc veziyyet movcud idi ve III esrden baslayaraq xristian fealiyyetinin merkezine 4 esrde ise Donatist bir merkeze cevrilmisdi V esrde seher tenezzule ugramadan evvel Vandallar terefinden ele kecirildi 535 ci ilde Bizans generali Suleyman Vandal muharibesi zamani seheri isgal etmek ucun geldiyi zaman burani bos tapdi Seher VII esrde berberler terefinden zebt edilmezden evvelki qisa muddetde ilk novbede xristian bir seher olaraq movcud idi Xristianliq doneminde Timqad yepiskop Optatin Donatizm herekatinin bir hissesi olduqda 4 esrin sonlarinda bir yeparxiyaya cevrildi Optatdan sonra seherin iki yepiskopu Qaudent Donatist ve Faustin Katolik olmusdur Timqad V esrin sonlarinda Aures daglilari terefinden mehv edildi Bizans dovrunde aparilan berpa isleri ile 539 cu ilde Roma abidelerinden cixarilan bloklardan yeniden istifade edilerek cenubda bir qala yikildi ve qala terefinden mudafie olunan seherdeki bezi fealiyyetler canlandi Ereb isgali Tamqidin eramizin 8 ci esrinden sonra yasayisini dayandirdigi son dagintilara sebeb oldu Eramizdan evvel VII esrden sonra saytda yeni yasayis yerleri qurulmadigi ucun seher qismen texminen bir metr derinliye qeder qum altinda qalmisdir Boyuk Sehranin xarabaliqlar uzerindeki tecavuzu seherin bu qeder yaxsi qorunmasinin baslica sebebi idi Simali Afrikani gezen Sotlandiya tedqiqatcisi Ceyms Brus 1265 ci il dekabrin 12 de seher xarabaligina catdi O ehtimal ki esrler boyu bu erazini ziyaret eden ilk avropali idi ve seheri kicik amma eleqant binalarla dolu bir seher kimi tesvir etdi 1790 ci ilde o Timqadda tapdiqlarini tesvir etdiyi Nil menbeyini kesf etmek ucun seyahetler kitabini nesr etdi Kitab Boyuk Britaniyada etiqadsizliqla qarsilandi 1875 ci ilde Ingilterenin Elcezairdeki konsulu Robert Lambert Pleyfeyr Brusun hesabindan ilham alaraq erazini ziyaret etdi 1877 ci ilde Pleyfeyr Timqadi Elcezairde ve Tunisde Brsusun izi ile seyahetler kitabinda daha etrafli tesvir etdi Pleyfeyrin sozlerine gore Bu tepeler saysiz hesabsiz en maraqli meqalit qaliqlari ile ortulmusdur Fransiz kolonistleri 1881 ci ilde eraziye nezareti ele kecirdiler arasdirmalara basladilar ve erazi 1960 ci ile qeder qorundu Bu dovrde sahe sistemli sekilde qazilmisdir TesviriTimqadim olu kecid dagintilarinin gorunusu Alti yolun kesismesinde yerlesen seher divarlarla ehate olunmus lakin istehkam sistemi qurulmamisdir Evvelce texminen 15000 nefer ehali ucun hazirlanan seher tez bir zamanda orijinal spesifikasiyasini ustun tutdu ve duzbucaqli sebekenin kenarinda daha rahat sekilde tertib edildi Yarandigi dovrde seheri ehate eden erazi deniz seviyyesinden texminen 1000 metr yukseklikde yerlesen mehsuldar ekincilik sahesi idi Divarin qerbinde 12 metr yuksekliyinde olan ve 1900 cu ilde qismen berpa edilmis Trayan tagi adi verilen yuksek zefer tagi yerlesir Tag esasen qum dasindan ibaretdir ve uc taglidir Tag hemcinin Timqad tagi olaraq da taninir 3500 yerlik teatr yaxsi veziyyetdedir ve muasir istehsal ucun istifade olunur Diger esas binalar arasinda dord term bir kitabxana ve bir bazilika var Kapitolin Mebedi Yupitere hesr olunmusdur ve Romadaki Panteon ile texminen eyni olculere malikdir Kapitolun yaxinliginda VII esre aid kvadrat kilse var Ziyaretgahlardan birinde ilahe Afrikaya hesr olunmus ikonoqrafiya gosterilmisdir Seherin cenub serqinde seherin sonraki gunlerinde insa edilmis boyuk bir Bizans qalasi yerlesir KitabxanaTimqaddaki Kitabxana Roma xalqina Yuli Quintian Flavi Roqatial terefinden 400 000 sestert antik Roma sikkesi deyeri ile hediyye edildi Bu xeyriyyeci haqqinda hec bir elave melumat verilmediyi ucun kitabxananin insasinin deqiq tarixi belli deyil Qalan arxeoloji delillere esaslanaraq alimler terefinden onun 3 cu esrin sonu ve ya belke de 4 cu esre aid olmasi teklif edilmisdir Kitabxana eni 77 fut 23 47 metr uzunlugu 81 metr 24 69 metr olan duzbucaqli sahede yerlesir Iki ikiterefli duzbucaqli otaqlarla ehate olunmus genis bir yarim dairevi otaqdan ibaretdir Efesdeki kitabxanada tapilan elave subutlara esaslanaraq cox guman ki yanlari arxalari ve qapilari ile tamamlanmis ola bilen divarlar boyunca taxta refler yerlesirdi Otagin merkezinde kitab skaflarinin eyni zamanda bir oxu masasinin da ola bileceyi dusunulur Timgaddaki Kitabxananin memarligi xususile diqqetelayiq olmasa da bu Roma seherinde yuksek inkisaf etmis bir kitabxana sisteminin movcudlugunu ve kitabin yuksek seviyyede olmasini gosteren kitabxananin kesfi tarixi ehemiyyet dasiyir Kitabxananin saxlandigi kolleksiyanin hecmine dair hec bir subut olmasa da 3000 kitabin yerlese bileceyi texmin edilir Umumdunya irisTimqad 1982 ci ilde UNESCO terefinden Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir QalereyaTimqadin dagintilari 24 fevral 1928IstinadlarHaddadou Mohand Akli Dictionnaire toponymique et historique de l Algerie comportant les principales localites ainsi qu un glossaire des mots arabes et berberes entrant dans la composition des noms de lieux fransiz Tizi Ouzou Achab 2012 529 ISBN 9789947972250 2022 05 20 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 01 Gascou Jacques La politique municipale de l empire romain en Afrique proconsulaire de Trajan a Septime Severe Publications de l Ecole francaise de Rome 8 1 97 100 2022 09 22 tarixinde Buried in Sand for a Millennium Africa s Roman Ghost City Messy Nessy Chic ingilis 2020 01 15 2022 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 07 Maureen A Tilley The Bible in Christian North Africa The Donatist World Fortress Press 1997 p135 2017 09 02 at the Wayback Machine UNESCO World Heritage Centre Timgad unesco org 2022 08 02 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 01 Playfair R Lambert Robert Lambert Travels in the footsteps of Bruce in Algeria and Tunis illustrated by facsimiles of his original drawings Getty Research Institute London C Kegan Paul 1877 Montoya Ruben The Sahara buried this ancient Roman city preserving it for centuries 2019 08 21 at the Wayback Machine at National Geographic 30 July 2019 Akerraz Aomar L Africa romana mobilita delle persone e dei popoli dinamiche migratorie emigrazioni ed immigrazioni nelle province occidentali dell Impero romano atti del XVI Convegno di studio Rabat 15 19 dicembre 1st Roma Carocci 2006 ISBN 8843039903 OCLC 79861941 Pfeiffer H 1931 The Roman Library at Timgad Memoirs of the American Academy in Rome 9 157 165