Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ticarət müqaviləsi (ing. Trade agreement) — ölkələr, təşkilatlar və ya fərdi şəxslər arasında mal və ya xidmətlərin mübadiləsini tənzimləyən hüquqi sənəddir. Bu müqavilələr alıcı və satıcı arasında hüquq və öhdəlikləri, ticarət şərtlərini və əməliyyat prosedurlarını müəyyən edir. Ticarət müqavilələri müxtəlif sahələrdə – beynəlxalq ticarət, ixrac və idxal əməliyyatları, texnologiya transferi və digər kommersiya fəaliyyətlərində geniş istifadə olunur.
Müqavilənin əsas məqsədi tərəflər arasında şəffaflığı təmin etmək və potensial mübahisələrin qarşısını almaqdır.
Ticarət müqavilələri yazılı və ya şifahi formada bağlana bilər, lakin yazılı formada olan müqavilələr hüquqi mübahisələrdə daha güclü müdafiə vasitəsi sayılır. Beynəlxalq ticarətdə belə müqavilələr Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT), Beynəlxalq Ticarət Palatası (ICC) və digər beynəlxalq qurumların müəyyən etdiyi standartlara uyğun hazırlanır. Müasir ticarət müqavilələri adətən ödəniş şərtləri, çatdırılma müddəti, məhsulun keyfiyyəti, risklərin paylaşımı və mübahisələrin həlli mexanizmləri kimi maddələri əhatə edir. Bu cür müqavilələr qlobal iqtisadiyyatın dayanıqlığını təmin edən mühüm vasitələrdən biridir.
Tarixi
Ticarət müqavilələrinin tarixi insan sivilizasiyasının yaranması ilə paralel inkişaf etmişdir. Ən qədim ticarət müqavilələri Mesopotamiya, Misir və Fars imperiyalarında bağlanmışdır. Qədim dövrlərdə şəhər-dövlətlər və imperiyalar arasında mal mübadiləsini tənzimləmək üçün ilk yazılı razılaşmalar hazırlanmışdır. Mesopotamiyada tapılmış qədim gil lövhələrdə ticarət şərtlərini əks etdirən yazılar ticarət müqavilələrinin ilk nümunələri hesab olunur. Bu müqavilələr əsasən buğda, metal və digər qiymətli malların mübadiləsi ilə bağlı idi.
Orta əsrlərdə ticarət müqavilələri daha sistemli şəkildə inkişaf etmişdir. Xüsusilə, İpək Yolunun çiçəkləndiyi dövrdə Asiya və Avropa arasında ticarət əlaqələrinin tənzimlənməsi üçün müqavilələr bağlanırdı. Həmin dövrdə ticarətə dair razılaşmalar təkcə malların daşınmasını deyil, həm də ticarətçilərin hüquqlarını və təhlükəsizliyini təmin edirdi. Venesiya, Genuya və digər dəniz ticarəti mərkəzləri öz limanlarına gələn xarici tacirlərlə müqavilələr imzalayırdılar.
Müasir dövrdə ticarət müqavilələri beynəlxalq hüququn ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. XX əsrdə Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) və digər beynəlxalq qurumların yaranması ilə ticarət müqavilələrinin qlobal səviyyədə standartlaşdırılması təmin olunmuşdur. Bu gün ticarət müqavilələri ölkələr arasında sərbəst ticarəti təşviq edir, iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirir və ticarət mübahisələrinin həlli üçün hüquqi baza yaradır.
Ticarət müqavilələrinin təsnifatı
Ticarət müqavilələri müxtəlif məqsədlər, tərəflərin münasibətləri və ticarət əməliyyatlarının xüsusiyyətlərinə görə təsnif edilir. Onların təsnifatı aşağıdakı əsas kateqoriyalara bölünə bilər:
- Tərəflərin mənsubiyyətinə görə
- Daxili ticarət müqavilələri: Bir ölkənin ərazisində, yerli tərəflər arasında bağlanan müqavilələrdir.
- Beynəlxalq ticarət müqavilələri: Müxtəlif ölkələrin tərəfləri arasında bağlanır və beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanır.
- Predmetinə görə
- Mal ticarəti müqavilələri: Malların alqı-satqısını və ya mübadiləsini tənzimləyir.
- Xidmət ticarəti müqavilələri: Müxtəlif xidmətlərin göstərilməsi və ya alınması ilə bağlıdır.
- Lisenziya müqavilələri: Texnologiyanın, patentlərin və ya intellektual mülkiyyət hüquqlarının istifadəsini tənzimləyir.
- Ticarət münasibətinin müddətinə görə
- Birdəfəlik müqavilələr: Müəyyən bir əməliyyat üçün bağlanır və onun yerinə yetirilməsi ilə başa çatır.
- Uzunmüddətli müqavilələr: Uzunmüddətli əməkdaşlıq üçün bağlanır və davamlı öhdəlikləri nəzərdə tutur.
- Tənzimləmə formalarına görə
- Standart müqavilələr: Ticarət palataları və ya digər təşkilatlar tərəfindən hazırlanan tipik şərtlər əsasında bağlanır.
- Fərdi müqavilələr: Tərəflərin konkret tələblərinə və şərtlərinə uyğun olaraq hazırlanır.
- Hüquqi bağlayıcılığına görə
- Məcburi hüquqi müqavilələr: Tərəflərin hüquq və öhdəliklərini tam tənzimləyir və hüquqi cəhətdən məcburidir.
- Qeyri-məcburi müqavilələr: Anlaşma memorandumları və ya niyyət məktubları kimi bağlanır və hüquqi məcburiyyət yaratmır.
İstinadlar
- Grossman, Gene M. "The Purpose of Trade Agreements". NBER Working Paper No. 22070. March 2016. doi:10.3386/w22070.
- "Facts and figures". World Trade Organization. İstifadə tarixi: 2009-08-16.
- Surowiecki, James. "Exporting I.P." The New Yorker. 7 May 2007. İstifadə tarixi: 10 February 2023.
- Kim, Rakhyun E.; Morin, Jean-Frédéric. "Massive Institutional Structures in Global Governance". Global Environmental Politics. 21 (3). 2021: 26–48. doi:10.1162/glep_a_00604. ISSN 1526-3800.
- Laurens, Noémie; Winkler, Christian; Dupont, Cédric. "Sweetening the liberalization pill: flanking measures to free trade agreements". Review of International Political Economy (ingilis). 2024. doi:10.1080/09692290.2024.2337193. ISSN 0969-2290.
- "See Why Afghan Rugs Cost You More Today Than a Year Ago". (ingilis). İstifadə tarixi: 2018-03-26.
- "Top 12 U.S. Bilateral Trade Agreements". The Balance (ingilis). İstifadə tarixi: 2018-03-26.
- "Fast Facts About the World's Largest Trade Agreement". The Balance (ingilis). İstifadə tarixi: 2018-03-26.
- Eurasian Economic Union. (2020). Retrieved from https://www.eaeunion.org/
- "What Trade Agreements Do We Have With Our Neighbors?". The Balance (ingilis). İstifadə tarixi: 2018-04-16.
- "5 Pros and 4 Cons to the World's Largest Trade Agreements". The Balance (ingilis). İstifadə tarixi: 2018-03-26.
- Gonzalez, Eddie. Why do countries seek Regional Trade Agreements // The Regionalization of the World Economy. 1998. səh. 64. ISBN . İstifadə tarixi: 2008-07-21.
- The European Union got a WTO waiver to grant favourable access to its market for the ACP states, without requiring that in return they open their markets to competition from the EU. The WTO waiver already expired and currently the EU and the ACP states are negotiating Economic Partnership Agreements).
- "Regional trade agreements". . July 2007. İstifadə tarixi: 2008-07-20.
Xarici keçidlər
- ITC's Market Access Map, gömrük tarifləri və bazar tələblərinin onlayn məlumat bazası.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ticaret muqavilesi ing Trade agreement olkeler teskilatlar ve ya ferdi sexsler arasinda mal ve ya xidmetlerin mubadilesini tenzimleyen huquqi seneddir Bu muqavileler alici ve satici arasinda huquq ve ohdelikleri ticaret sertlerini ve emeliyyat prosedurlarini mueyyen edir Ticaret muqavileleri muxtelif sahelerde beynelxalq ticaret ixrac ve idxal emeliyyatlari texnologiya transferi ve diger kommersiya fealiyyetlerinde genis istifade olunur Muqavilenin esas meqsedi terefler arasinda seffafligi temin etmek ve potensial mubahiselerin qarsisini almaqdir Ticaret muqavileleri yazili ve ya sifahi formada baglana biler lakin yazili formada olan muqavileler huquqi mubahiselerde daha guclu mudafie vasitesi sayilir Beynelxalq ticaretde bele muqavileler Umumdunya Ticaret Teskilati UTT Beynelxalq Ticaret Palatasi ICC ve diger beynelxalq qurumlarin mueyyen etdiyi standartlara uygun hazirlanir Muasir ticaret muqavileleri adeten odenis sertleri catdirilma muddeti mehsulun keyfiyyeti risklerin paylasimi ve mubahiselerin helli mexanizmleri kimi maddeleri ehate edir Bu cur muqavileler qlobal iqtisadiyyatin dayaniqligini temin eden muhum vasitelerden biridir TarixiTicaret muqavilelerinin tarixi insan sivilizasiyasinin yaranmasi ile paralel inkisaf etmisdir En qedim ticaret muqavileleri Mesopotamiya Misir ve Fars imperiyalarinda baglanmisdir Qedim dovrlerde seher dovletler ve imperiyalar arasinda mal mubadilesini tenzimlemek ucun ilk yazili razilasmalar hazirlanmisdir Mesopotamiyada tapilmis qedim gil lovhelerde ticaret sertlerini eks etdiren yazilar ticaret muqavilelerinin ilk numuneleri hesab olunur Bu muqavileler esasen bugda metal ve diger qiymetli mallarin mubadilesi ile bagli idi Orta esrlerde ticaret muqavileleri daha sistemli sekilde inkisaf etmisdir Xususile Ipek Yolunun ciceklendiyi dovrde Asiya ve Avropa arasinda ticaret elaqelerinin tenzimlenmesi ucun muqavileler baglanirdi Hemin dovrde ticarete dair razilasmalar tekce mallarin dasinmasini deyil hem de ticaretcilerin huquqlarini ve tehlukesizliyini temin edirdi Venesiya Genuya ve diger deniz ticareti merkezleri oz limanlarina gelen xarici tacirlerle muqavileler imzalayirdilar Muasir dovrde ticaret muqavileleri beynelxalq huququn ayrilmaz hissesine cevrilmisdir XX esrde Umumdunya Ticaret Teskilati UTT ve diger beynelxalq qurumlarin yaranmasi ile ticaret muqavilelerinin qlobal seviyyede standartlasdirilmasi temin olunmusdur Bu gun ticaret muqavileleri olkeler arasinda serbest ticareti tesviq edir iqtisadi emekdasligi guclendirir ve ticaret mubahiselerinin helli ucun huquqi baza yaradir Ticaret muqavilelerinin tesnifatiDunyadaki iqtisadi inteqrasiya merheleleri her bir olke istirak etdiyi en inkisaf etmis inteqrasiya formasina gore reng kodu Iqtisadi ve valyuta birliyi AI AI Isvecre Lixtensteyn CHF Iqtisadi ittifaq AI EAES MERCOSUR GCC Umumi bazar EEA Isvecre ASEAN Gomruk ittifaqi EAC EFTA NAFTA br Ticaret muqavileleri muxtelif meqsedler tereflerin munasibetleri ve ticaret emeliyyatlarinin xususiyyetlerine gore tesnif edilir Onlarin tesnifati asagidaki esas kateqoriyalara bolune biler Tereflerin mensubiyyetine gore Daxili ticaret muqavileleri Bir olkenin erazisinde yerli terefler arasinda baglanan muqavilelerdir Beynelxalq ticaret muqavileleri Muxtelif olkelerin terefleri arasinda baglanir ve beynelxalq huquq normalarina esaslanir Predmetine gore Mal ticareti muqavileleri Mallarin alqi satqisini ve ya mubadilesini tenzimleyir Xidmet ticareti muqavileleri Muxtelif xidmetlerin gosterilmesi ve ya alinmasi ile baglidir Lisenziya muqavileleri Texnologiyanin patentlerin ve ya intellektual mulkiyyet huquqlarinin istifadesini tenzimleyir Ticaret munasibetinin muddetine gore Birdefelik muqavileler Mueyyen bir emeliyyat ucun baglanir ve onun yerine yetirilmesi ile basa catir Uzunmuddetli muqavileler Uzunmuddetli emekdasliq ucun baglanir ve davamli ohdelikleri nezerde tutur Tenzimleme formalarina gore Standart muqavileler Ticaret palatalari ve ya diger teskilatlar terefinden hazirlanan tipik sertler esasinda baglanir Ferdi muqavileler Tereflerin konkret teleblerine ve sertlerine uygun olaraq hazirlanir Huquqi baglayiciligina gore Mecburi huquqi muqavileler Tereflerin huquq ve ohdeliklerini tam tenzimleyir ve huquqi cehetden mecburidir Qeyri mecburi muqavileler Anlasma memorandumlari ve ya niyyet mektublari kimi baglanir ve huquqi mecburiyyet yaratmir IstinadlarGrossman Gene M The Purpose of Trade Agreements NBER Working Paper No 22070 March 2016 doi 10 3386 w22070 Facts and figures World Trade Organization Istifade tarixi 2009 08 16 Surowiecki James Exporting I P The New Yorker 7 May 2007 Istifade tarixi 10 February 2023 Kim Rakhyun E Morin Jean Frederic Massive Institutional Structures in Global Governance Global Environmental Politics 21 3 2021 26 48 doi 10 1162 glep a 00604 ISSN 1526 3800 Laurens Noemie Winkler Christian Dupont Cedric Sweetening the liberalization pill flanking measures to free trade agreements Review of International Political Economy ingilis 2024 doi 10 1080 09692290 2024 2337193 ISSN 0969 2290 See Why Afghan Rugs Cost You More Today Than a Year Ago ingilis Istifade tarixi 2018 03 26 Top 12 U S Bilateral Trade Agreements The Balance ingilis Istifade tarixi 2018 03 26 Fast Facts About the World s Largest Trade Agreement The Balance ingilis Istifade tarixi 2018 03 26 Eurasian Economic Union 2020 Retrieved from https www eaeunion org What Trade Agreements Do We Have With Our Neighbors The Balance ingilis Istifade tarixi 2018 04 16 5 Pros and 4 Cons to the World s Largest Trade Agreements The Balance ingilis Istifade tarixi 2018 03 26 Gonzalez Eddie Why do countries seek Regional Trade Agreements The Regionalization of the World Economy 1998 seh 64 ISBN 0 226 25995 1 Istifade tarixi 2008 07 21 The European Union got a WTO waiver to grant favourable access to its market for the ACP states without requiring that in return they open their markets to competition from the EU The WTO waiver already expired and currently the EU and the ACP states are negotiating Economic Partnership Agreements Regional trade agreements July 2007 Istifade tarixi 2008 07 20 Xarici kecidlerITC s Market Access Map gomruk tarifleri ve bazar teleblerinin onlayn melumat bazasi