Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səlahəddin Ülkümən (türk. Selahattin Ülkümen; 14 yanvar 1914, Antakya, Hatay ili – 7 iyun 2003 və ya 7 iyul 2003, İstanbul) — Türkiyə diplomatı.
| Səlahəddin Ülkümən | |
|---|---|
| türk. Selahattin Ülkümen | |
 | |
| Doğum tarixi | 14 yanvar 1914 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 7 iyun 2003(89 yaşında) və ya 7 iyul 2003(89 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | diplomat |
| Mükafatları |  Dünya xalqları ədalətliləri medalı (1989, İsrail tərəfindən) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ülkümən 1943-cü ildə Rodosun Baş Konsulu vəzifəsinə təyin edilib. Holokost zamanı o, adada yaşayan yəhudilərin Rodosdan deportasiya edilməməsi üçün onlara Türkiyə vətəndaşlığı verərək onların həyatını xilas etməsi ilə tanınır. Bu hərəkətinə görə, o, 1989-cu ildə Yad Vaşemdə İsrail tərəfindən Dünya xalqları ədalətliləri medalı ilə mükafatlandırılıb.
O, ali təhsilini başa vurduqdan sonra 1936-cı ildə Xarici İşlər Nazirliyində işə başlayıb. 1943-cü ildə Rodosun baş konsulu təyin edilib. İkinci Dünya müharibəsi zamanı Yunanıstan nasistlər tərəfindən işğal edildi. Rodosu da ələ keçirən almanlar burada olan yəhudiləri həbs düşərgələrinə göndərmək qərarına gəldilər. Lakin o zaman Rodosda işləyən Ülkümən 2000 yəhudi icmasından 50-yə yaxın insanın həyatını xilas etdi.
Arxa plan
Yəhudilər 1917-ci ilə qədər Osmanlı, 1943-cü ilə qədər isə İtaliya işğalı altında Rodosda firavan yaşayıblar. 1943-cü il alman işğalı zamanı adadakı yəhudilərin sayı təxminən 1700 nəfər idi. Onların arasında bir çox Aralıq dənizi ölkələrindən türklər, yunanlar, italyanlar və yəhudilər var idi.
Alman işğalından sonra türk və yunan yəhudiləri Korfudan toplanaraq ölüm düşərgələrinə göndərildi; lakin Türkiyənin Rodosdakı Baş Konsulu vəzifəsində çalışan Səlahəddin Ülkümən 1700-ə yaxın yəhudi icmasından 42 nəfərin həyatını xilas etdi.
Ülkümənin yəhudiləri xilas etmək səyləri
19 iyul 1944-cü ildə Gestapo, adadakı bütün yəhudilərin öz bazalarında toplaşmalarını əmr etdi. Səbəb onların müvəqqəti olaraq daha kiçik adaya göndəriləcəklərini bildirsələrdə, əslində isə onlar Auşvitsdəki qaz kameralarına göndəriləcəkdilər.
Ülkümən qərargaha gedərək general Klimana Türkiyənin müharibədə bitərəf olduğunu xatırladıb. O, yalnız türk yəhudilərinin və onların həyat yoldaşlarının azad edilməsini istəyirdi ki, onların da bir çoxu italyan və yunanlar idi. Bu tələbi rədd edən Kliman cavabda: "Nasist qanunlarına görə, yəhudilər yəhudidir və onların hamısı həbs düşərgələrinə getməlidir. Ülkümən də cavab olaraq; “Türkiyə qanunlarına görə, bütün vətəndaşlar bərabərdir. Biz vətəndaşları dini fərqlərinə görə biri-birindən ayırmırıq” - deyə o bildirib. Ülkümən həmçinin bildirib ki, yəhudilər azad olunmassa, Türkiyə hökumətinə vəziyyəti xəbərdar edəcək və bu məsələnin də, beynəlxalq böhrana səbəb olacağına görə Kliman onların azadlığa buraxılmasını qəbul edib.
Rodos Baş Konsulu Ülkümənin rəftarı nasistlərdə qisas hissi oyandırdı. Türkiyə müttəfiqlərin tərəfini tutaraq alman ittifaqına müharibə elan edən kimi Almaniya Türkiyənin Rodosdakı konsulluğunu bombaladı. Bombardman Ülkümənin hamilə həyat yoldaşı Mihrinnisə xanım və iki zabitin ölümünə səbəb oldu. Mihrinnisə xanım ölümündən öncə sağlam oğlan uşağı dünyaya gətirmişdi. Beləliklə, Səlahəddin bəyin tək övladı Mehmed dünyaya gəlmişdi. 1944-cü ilin avqustunda nasist rəhbərliyi tərəfindən Rodosdan qovulan Ülkümən müharibənin sonrakı dövrlərində Pireydə həbsdə saxlanılıb.
İkinci Dünya müharibəsi sonrası
1945-ci ildə almanların təslim olmasından sonra Səlahəddin Ülkümən Türkiyəyə qayıda bildi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra o, diplomatik fəaliyyətini davam etdirib. Beyrut və Qahirədə baş konsulluq, SENTO-da baş katibin müavini vəzifələrində çalışıb. 1979-cu ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra həyatını İstanbulda davam etdirib.
Ülkümənə, 13 dekabr 1989-cu ildə İsrail dövləti tərəfindən Rodosda Baş Konsul olduğu vaxtda faşistlər tərəfindən Holokosta məruz qalan yəhudiləri xilas etdiyi üçün, müharibə zamanı göstərdiyi qəhrəmanlıq və fədakarlıqlara görə "Beynəlxalq ədalətlilər" fəxri adı verilmişdir. O, bu mükafatı alan ilk müsəlmandır.
1990-cı ildə Türkiyə Baş Ravvinliyi tərəfindən keçirilən mərasimdə ona təşəkkür lövhəsi təqdim olunub. 2001-ci ildə Səlahəddin Ülkümən, Namık Kamal Yolqa və Necdət Kent ilə birlikdə "Nasist soyqırımı zamanı yəhudilərə kömək etdiyinə görə" Xarici İşlər Nazirliyinin Fəxri Xidmət lövhəsi ilə təltif edilib.
Xatirələrini "Bilinməyən tərəfləri ilə bir dövrün Xarici İşlər naziri" (1993) adlı kitabında toplayan Ülkümən tənəffüs yolu xəstəliyindən 7 iyun 2003-cü ildə İstanbulda vəfat edib. Onun cənazəsi Zəncirliquyu qəbiristanlığında torpağa verilib.
1998-ci ildə İsraildə Ülkümən də daxil olmaqla yəhudilərin həyatını xilas edənlərin portretlərinin əks olunduğu bir sıra poçt markaları satışa çıxarılıb.
2004-cü ildə Almaniyanın Köln şəhərində qurulan Türk-Yəhudi Dostluq Cəmiyyəti Ülkümənin və XV əsr yəhudi dindarı İsaq Sərfatinin xatirəsinə Ülkümən-Sərfati adlandırılıb.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1436384/Selahattin-Ulkumen.html.
- Ülkümen Selahattin (1914 - 2003 ) // The Righteous Among the Nations Database (ing.).
- Deutsche Nationalbibliothek Record #103559086 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- Rodos’ta Başkonsolos Ülkümen’e saygı
- Türk Schindler’i Rodos’ta anıldı / Şalom gazetesi
- Stanford J. Shaw, Turkey and the Holocaust: Turkey's Role in Rescuing Turkish and European Jewry from Nazi Persecution, 1933-1945, New York: New York University Press; London, MacMillan Press, 1993
- Ibid
- "'Çaresiz saatler'de mucize yaratan Türkler" (Türkçe). (#archive_missing_date) tarixində . (#first_missing_last)
- "Yorgo Kırbaki, Rodos'ta Türk Schindler'e Saygı, Hürriyet Gazetesi 19.07.2008". (#archive_missing_date) tarixində .
- "The Telegraph Gazetesi Ölüm İlanı, 18 Haziran 2003". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib.
- "Ödüllü Diplomat Ülkümen Toprağa Verildi, Hürriyet Gazetesi, 09.06.2003". (#archive_missing_date) tarixində .
- "Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem". (#archive_missing_date) tarixində .
- Tom Lanton'un Ülkümen'e Soykırım Müzesi tarafından verilecek ödül hakkında ABD kongresinde 08.10.2004 tarihli konuşması
- "Özge Turul, Yaşama Vurulan Damga, Radikal Gazetesi, 21.05.2001". (#archive_missing_date) tarixində .
- "Samuel Zwetchkenbaum'ın İsrail pulları sayfası". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib.
- "Ülkümen-Sarfati Cemiyeti Web Sitesi". (#archive_missing_date) tarixində .
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Selaheddin Ulkumen turk Selahattin Ulkumen 14 yanvar 1914 Antakya Hatay ili 7 iyun 2003 ve ya 7 iyul 2003 Istanbul Turkiye diplomati Selaheddin Ulkumenturk Selahattin UlkumenDogum tarixi 14 yanvar 1914 1914 01 14 Dogum yeri Antakya Hatay ili TurkiyeVefat tarixi 7 iyun 2003 2003 06 07 89 yasinda ve ya 7 iyul 2003 2003 07 07 89 yasinda Vefat yeri Istanbul Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Zencirliquyu qebiristanligiFealiyyeti diplomatMukafatlari Dunya xalqlari edaletlileri medali 1989 Israil terefinden Vikianbarda elaqeli mediafayllar Ulkumen 1943 cu ilde Rodosun Bas Konsulu vezifesine teyin edilib Holokost zamani o adada yasayan yehudilerin Rodosdan deportasiya edilmemesi ucun onlara Turkiye vetendasligi vererek onlarin heyatini xilas etmesi ile taninir Bu hereketine gore o 1989 cu ilde Yad Vasemde Israil terefinden Dunya xalqlari edaletlileri medali ile mukafatlandirilib O ali tehsilini basa vurduqdan sonra 1936 ci ilde Xarici Isler Nazirliyinde ise baslayib 1943 cu ilde Rodosun bas konsulu teyin edilib Ikinci Dunya muharibesi zamani Yunanistan nasistler terefinden isgal edildi Rodosu da ele keciren almanlar burada olan yehudileri hebs dusergelerine gondermek qerarina geldiler Lakin o zaman Rodosda isleyen Ulkumen 2000 yehudi icmasindan 50 ye yaxin insanin heyatini xilas etdi Arxa planYehudiler 1917 ci ile qeder Osmanli 1943 cu ile qeder ise Italiya isgali altinda Rodosda firavan yasayiblar 1943 cu il alman isgali zamani adadaki yehudilerin sayi texminen 1700 nefer idi Onlarin arasinda bir cox Araliq denizi olkelerinden turkler yunanlar italyanlar ve yehudiler var idi Alman isgalindan sonra turk ve yunan yehudileri Korfudan toplanaraq olum dusergelerine gonderildi lakin Turkiyenin Rodosdaki Bas Konsulu vezifesinde calisan Selaheddin Ulkumen 1700 e yaxin yehudi icmasindan 42 neferin heyatini xilas etdi Ulkumenin yehudileri xilas etmek seyleri19 iyul 1944 cu ilde Gestapo adadaki butun yehudilerin oz bazalarinda toplasmalarini emr etdi Sebeb onlarin muveqqeti olaraq daha kicik adaya gonderileceklerini bildirselerde eslinde ise onlar Ausvitsdeki qaz kameralarina gonderilecekdiler Ulkumen qerargaha gederek general Klimana Turkiyenin muharibede biteref oldugunu xatirladib O yalniz turk yehudilerinin ve onlarin heyat yoldaslarinin azad edilmesini isteyirdi ki onlarin da bir coxu italyan ve yunanlar idi Bu telebi redd eden Kliman cavabda Nasist qanunlarina gore yehudiler yehudidir ve onlarin hamisi hebs dusergelerine getmelidir Ulkumen de cavab olaraq Turkiye qanunlarina gore butun vetendaslar beraberdir Biz vetendaslari dini ferqlerine gore biri birinden ayirmiriq deye o bildirib Ulkumen hemcinin bildirib ki yehudiler azad olunmassa Turkiye hokumetine veziyyeti xeberdar edecek ve bu meselenin de beynelxalq bohrana sebeb olacagina gore Kliman onlarin azadliga buraxilmasini qebul edib Rodos Bas Konsulu Ulkumenin reftari nasistlerde qisas hissi oyandirdi Turkiye muttefiqlerin terefini tutaraq alman ittifaqina muharibe elan eden kimi Almaniya Turkiyenin Rodosdaki konsullugunu bombaladi Bombardman Ulkumenin hamile heyat yoldasi Mihrinnise xanim ve iki zabitin olumune sebeb oldu Mihrinnise xanim olumunden once saglam oglan usagi dunyaya getirmisdi Belelikle Selaheddin beyin tek ovladi Mehmed dunyaya gelmisdi 1944 cu ilin avqustunda nasist rehberliyi terefinden Rodosdan qovulan Ulkumen muharibenin sonraki dovrlerinde Pireyde hebsde saxlanilib Ikinci Dunya muharibesi sonrasi1945 ci ilde almanlarin teslim olmasindan sonra Selaheddin Ulkumen Turkiyeye qayida bildi Ikinci Dunya muharibesinden sonra o diplomatik fealiyyetini davam etdirib Beyrut ve Qahirede bas konsulluq SENTO da bas katibin muavini vezifelerinde calisib 1979 cu ilde teqaude cixdiqdan sonra heyatini Istanbulda davam etdirib Ulkumene 13 dekabr 1989 cu ilde Israil dovleti terefinden Rodosda Bas Konsul oldugu vaxtda fasistler terefinden Holokosta meruz qalan yehudileri xilas etdiyi ucun muharibe zamani gosterdiyi qehremanliq ve fedakarliqlara gore Beynelxalq edaletliler fexri adi verilmisdir O bu mukafati alan ilk muselmandir 1990 ci ilde Turkiye Bas Ravvinliyi terefinden kecirilen merasimde ona tesekkur lovhesi teqdim olunub 2001 ci ilde Selaheddin Ulkumen Namik Kamal Yolqa ve Necdet Kent ile birlikde Nasist soyqirimi zamani yehudilere komek etdiyine gore Xarici Isler Nazirliyinin Fexri Xidmet lovhesi ile teltif edilib Xatirelerini Bilinmeyen terefleri ile bir dovrun Xarici Isler naziri 1993 adli kitabinda toplayan Ulkumen teneffus yolu xesteliyinden 7 iyun 2003 cu ilde Istanbulda vefat edib Onun cenazesi Zencirliquyu qebiristanliginda torpaga verilib 1998 ci ilde Israilde Ulkumen de daxil olmaqla yehudilerin heyatini xilas edenlerin portretlerinin eks olundugu bir sira poct markalari satisa cixarilib 2004 cu ilde Almaniyanin Koln seherinde qurulan Turk Yehudi Dostluq Cemiyyeti Ulkumenin ve XV esr yehudi dindari Isaq Serfatinin xatiresine Ulkumen Serfati adlandirilib Hemcinin baxOskar Sindler Dunya xalqlari edaletlileri Behic ErkinIstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 http www telegraph co uk news obituaries 1436384 Selahattin Ulkumen html Ulkumen Selahattin 1914 2003 The Righteous Among the Nations Database ing Deutsche Nationalbibliothek Record 103559086 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Rodos ta Baskonsolos Ulkumen e saygi Turk Schindler i Rodos ta anildi Salom gazetesi Stanford J Shaw Turkey and the Holocaust Turkey s Role in Rescuing Turkish and European Jewry from Nazi Persecution 1933 1945 New York New York University Press London MacMillan Press 1993 Ibid Caresiz saatler de mucize yaratan Turkler Turkce archive missing date tarixinde first missing last Yorgo Kirbaki Rodos ta Turk Schindler e Saygi Hurriyet Gazetesi 19 07 2008 archive missing date tarixinde The Telegraph Gazetesi Olum Ilani 18 Haziran 2003 archive missing date tarixinde arxivlesdirilib Odullu Diplomat Ulkumen Topraga Verildi Hurriyet Gazetesi 09 06 2003 archive missing date tarixinde Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem archive missing date tarixinde Tom Lanton un Ulkumen e Soykirim Muzesi tarafindan verilecek odul hakkinda ABD kongresinde 08 10 2004 tarihli konusmasi Ozge Turul Yasama Vurulan Damga Radikal Gazetesi 21 05 2001 archive missing date tarixinde Samuel Zwetchkenbaum in Israil pullari sayfasi archive missing date tarixinde arxivlesdirilib Ulkumen Sarfati Cemiyeti Web Sitesi archive missing date tarixinde Xarici kecidlerVikianbarda Selaheddin Ulkumen ile elaqeli mediafayllar var 1 Xilasediciler Rodosda Selaheddin Ulkumen ing 2 Holokostda yehudilerin heyatini xilas etmek ucun onun fealiyyeti Yad Vasem saytinda ing