Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səfəvi Xuzistanı və ya Xuzistan vilayəti — Səfəvi imperiyasının cənub-qərbində yerləşən və müasir Xuzistan ostanı ilə ərazi baxımından üst-üstə düşən inzibati vahidlərindən biri.
| Bəylərbəyiliyi | |||
| Səfəvi Xuzistanı | |||
|---|---|---|---|
| ولایت شیروان | |||
| |||
 Xuzistanın (Chusistan) xəritəsi (1736) | |||
| | |||
| Rəsmi dilləri | Fars dili Ərəb dili | ||
Adı
Bölgənin qədim adı "Xuz torpağı" mənasına gələn Xuzistan sözüdür. Bu söz bölgədə eradan əvvəl III minillikdən məskunlaşan və eradan əvvək 539-cu ildə əhəmənilərin gəlişinə qədər mövcud olmuş qədim Elam dövlətindən gəlmişdir.Səfəvi imperiyasının Osmanlı imperiyasının təsirini azaltmaq üçün şiə ərəb tayfalarını bölgəyə dəvət etməsindən sonra regionun qərb hissəsi Ərəbistan olaraq bilinməyə başladı. İranşünas Rudi Mattheyə görə, Şah I Abbasın (1587-1629) hakimiyyəti dövründə ad dəyişikliyi baş vermişdir. Digər vilayət adları olan Kürdistan, Luristan kimi Ərəbistan sözü də milli mənaya malik deyildi.
Bir qədər sonra bütün Xuzistan vilayəti Ərəbistan olaraq bilinməyə başladı. Bu dəyişikliyin nə zaman baş verdiyi bəlli deyildi. Rudi Mattheeyə görə, ilk dəfə Əfşarlı hökmdarı Nadir şahın (1736-1747) hakimiyyəti dövründə bu baş vermişdir. İranşünas Hüşəng Çehabi bunun XVIII əsrin ikinci yarısında baş verdiyini bildirir. Bir digər iranşünas Rocer Seyvori isə bu dəyişikliyin daha sonrakı dövrdə - XIX əsrdə meydana çıxdığını düşünür.
Coğrafiya
Düz çöllərə malik əraziləri və isti havası olan Xuzistan müasir zamanlara qədər çox da bilinən bir yer deyildi. Onun imperiyanın yerdə qalan hissəsi ilə pis yollar və dil fərqliliklərinə görə əlaqəsi zəif olmuşdur. Xuzistanın əsl vacibliyi onun kənd təsərrüfatı potensialına görə yox, kommersiya poensialına görə idi. Çünki şəhər Osmanlı ticarət limanı olan Bəsrənin yaxınlığında yerləşirdi. Bu bölgə Osmanlılara İran körfəzinə giriş verməklə birlikdə, İraq və Suriya vasitəsilə Hind okeanı ilə Bərəkətli Hilal arasında ticarət üçün bir antrepôt kimi xidmət etdi.
Tarixi
Səfəvilərdən əvvəl vilayət ərəb müşəşəilər tayfasının hakimiyyəti altında idi və onlar Huveyzəni özlərinin paytaxtı kimi istifadə edirdilər. Onlar əvvəlcə fəaliyyətə tayfa konfederasiyası kimi başlasalar da, bir müddət sonra qüdrətli şiə-ismaili sülaləsinə əsaslanan hakimiyyət qurmağı bacarmışdılar.
1508-ci ildə bundan əvvəl özünü yeganə legitim şiə hökmdarı elan edən I İsmayıl Xuzistanda Müşəşəilərin hakimiyyətinə son qoydu. Müşəşəilər 1500-ci ildə öz hökmdarları Seyid Mohsenin ölümündən sonra zəifləmişdilər və buna görə də, 1508-ci ildə çox da müqavimət göstərə bilmədilər. Onun oğlanları Əli və Əyyub I İsmayılla danışıqlara cəhd etsələr də, şah tərəfindən edam edildilər. Müşəşəilərin bir çox muxtariyyəti sonda onların rəhbəri Seyid Fəyyaz və dəstəkçilərinin Huveyzədə qətlə yetirilmələri ilə sonlandırıldı. İranşünas Əhməd Kəsrəvi iddia edir ki, Seyid Fəyyaz əslində Seyid Mohsenin titullarından biridir. Hər bir halda, Seyid ibn Seyid Mohsen tezliklə Huveyzədə yenidən Müşəşəilər hakimiyyətini bərpa etdi. Yarı-müstəqil olan bu hakim I İsmayılı özünün ali hakimi kimi tanıdı.
Səfəvilər Müşəşəilərə öz hakimiyyətlərini Xuzistanın qərbində, yəni Ərəbistan adlandırılan yerlərdə davam etdirmələrinə icazə verdilər. Karun çayının qərbində yerləşən bu ərazilərdə bölgənin paytaxtı Huveyzə şəhəri də yerləşməkdə idi.Bunun qarşılığında onlar Səfəvi şahına vergi verməklə birlikdə, öz xoş münasibətlərini sübut etmək üçün şah sarayına girovlar da göndərməli idilər. Səfəvi sarayında böyüyən bu girovlar bəzən yaxşı vəzifələrə yüksələ bilirdilər. Buna misal olaraq, Seyid Nasiri göstərmək olar. O, Səfəvilərin baş vəziri Hatəm bəy Ordubadi ilə dost olmuş və Reyin hakimi vəzifəsinə qədər yüksəlməyi bacarmışdı. Bu zaman Dezful Ranaşı şeyxlərinin, Şuştər isə yerli hakimin hakimiyyəti altında qalmışdı.
Əhvazın Səfəvi hakimləri salnamələrdə ilk dəfə XVII əsrin II yarısında ortaya çıxır. Bu onu göstərir ki, Ərəbistanın bu hissəsi artıq Müşəşəilərin birbaşa hakimiyyəti altından bu zamana qədər çıxmışdır. Həmçinin bu dönəm ərzində Huveyzənin Müşəşəi hakimindən mənbələrdə vali-ye Ərəbistan deyə bəhs edilir. Halbuki XVI və XVII əsrin əvvəllərində bu vəzifədən daha çox hakim və ya vali-ye Huveyzə deyə bəhs edilirdi.{sfn|Floor|2008|p=143}} Müəyyən müddətə Ərəbistan Fars bəylərbəyiliyinin hakimiyyəti altında oldu. 1632-ci ildə Farsın xassə torpaqlarına keçirilməsindən sonra, Ərəbistan, Şuştər və Dezful hərbi ehtiyyaclar baxımından Kuhgiluyə bəylərbəyiliyinin inzibati hakimliyinə verildi.
Huveyzə hakimləri muxtar idilər və XVI əsrin çox hissəsi boyunca Xuzistan və cənubi İraq siyasətində Səfəvilərin özlərindən daha çox iştirak edirdilər. Onların cənubi İraq siyasətinə qarışmaları nəticədə Osmanlı ilə münaqişəyə girmələrinə səbəb oldu ki, buna cavab olaraq Osmanlı ordusu 1570-ci illərdə Ərəbistanı qısamüddətli ələ keçirdi. Lakin sonda ordularını geri çəkdi. Bu ildən sonra vali Seyid Mübarək öz antiosmanlı fəaliyyətini artırdı və Səfəvilərin qızılbaşlar arasında münaqişələrlə məşğul olduğundan istifadə edərək öz muxtariyyətini də artırmağa çalışdı. Lakin bir müddət sonra hakimiyyətə gələn I Abbas bunu qəbul etmədi və hərbi vasitələrdən istifadə edərək Seyid Mübarəki öz nəzarəti altında saxlamağı bacardı. 1624-cü ildə Müşəşəilərin bir neçəsi bir müddətlik Dovraqı da idarə etmişdir.
Seyid Mansur Huveyzənin Səfəvi hakimiyyəti ilə mübarizə aparan son valisi oldu. O, 1620-ci ildə I Şah Abbasın birbaşa əmrlərini yerinə yetirməkdən imtina etdi və nəticədə vəzifədən uzaqlaşdırıldı. 1650-ci ildə Seyid Əli xan ibn Movla Huveyzənin yeni valisi təyin edildi. Onun ərəb tayfalarını idarə etməkdə uğursuzluqla üzləşməsi üsyanla nəticələndi və bu üsyan Luristan bəylərbəyi Mənüçöhr xan tərəfindən yatırıldı. Mənüçöhr xan üsyanı yatırdıqdan sonra vilayətin hakimliyini də öz üzərinə götürdü və Seyid Əli xan və oğlanları İsfahana getdilər. Bundan sonra Ərəbistanın kim tərəfindən idarə edildiyi naməlumdur. Mənüçöhr xanın Huveyzəni iki il müddətində idarə etdiyi, ondan sonra oradakı qalanın Məhəmməd Mömin bəy adlı bir sərkərdə tərəfindən idarə edildiyi bəllidir. Məhəmməd Mömin bəy 1655-ci ildə Səfiqulu bəy və ya daha çox tanındığı digər adı ilə desək Taniya bəy ilə əvəz edildi. Bu dövr ərzində Şuştər gürcü əsilli qulam olan Vaxuşti xan tərəfindən idarə edilirdi.
1663-cü ildə Seyid Əli xan ibn Movla Kuhkuliyə bəylərbəyisi Zaman xanın təsiri ilə yenidən Huveyzənin valisi təyin edildi. Seyid Əli xanın 1681 və ya 1687-ci ildə ölümündən sonra onu bu vəzifədə əvəz etmək uğrunda qardaşı Abdulla ilə oğlanları arasında mübarizə başladı. Bölgədə nizam-intizam 1687-ci ildə Fərəcullah xanın yeni vali təyin olunması ilə bərpa edildi.
1736-cı ildə Səfəvi imperiyasının hakimiyyəti Əfşar sülaləsinin hakimiyyəti ilə əvəz edildi. Bu sülalənin hakimiyyətini türk Əfşar tayfasından olan Nadir şah qurdu.
İnzibati sistem
Səfəvi hakimiyyəti altında Ərəbistan vilayət və ya muxtariyyətə malik bölgə idi. Digər vilayətlər olan Luristan, Gürcüstan, Kürdüstan və Bəxtiyari bölgəsi ilə müqaysədə Ərəbistan yüksək səlahiyyətli vilayət idi. İdarə edən valilərin şah tərəfindən seçilməsinə baxmayaraq, onlar irsi formada idarə edirdilər. Valilər rəsmən şaha sədaqətlərini göstərir və Sikkələri öz adları ilə zərb etdirirdilər. Vəlilərin Ərəbistan işlərinə nəzarət edən Səfəvi vəzirindən kömək istəmək hüququ var idi.
Əhali
XVI əsrdən etibarən Xuzistan tədricən başladı, çünki Mesopotamiyadan Banu Kab kimi ərəbdilli tayfaların bölgəyə axını davam etməkdə idi. Xuzistan əhalisi qarışıq idi və əsasən ərəb tayfaları tərəfindən məskunlaşdırılmışdı. Lakin burada Lurlar və Əfşarlar da yaşamaqda idi. Huveyzə və ətrafında demək olar ki, yalnız ərəblər yaşamaqda idi, onlar Karun və Əhvaz bölgələrində də əksəriyyəti təşkil etməkdə idilər. Əfşarlar bu bölgədə son Səlcuqlu dönəmindən (1037-1194) məskunlaşmışdılar. Onların yaşadığı ərazilər Huveyzənin şərqindən başlamaqla Dovraqa qədər böyük ərazini əhatə etməkdə idi. Dovraq isə onların əsas mərkəzi hesab edilirdi.Müşəşəilərlə əlaqələrini məhdudlaşdıran əfşarların ərəblərlə qeyri-dost münasibətləri var idi. Müşəşəilər Huveyzə də yaşamaqda idilər.
Huveyzə və Kaxa ətraflarında erkən Səfəvi hakimiyyəti dövründən məskunlaşmağa başlayan Banu Kab tayfası I Təhmasibin (1524-1576) ölümündən sonra Əfşarları öz torpaqlarından qovdular. Şah I Abbasın (1587-1629) hakimiyyəti dövründə isə Banu Kab tayfası Səfəvilərin Fars bəylərbəyisi İmamqulu xanın komandanlığı altında qızılbaş ordusu tərəfindən Əfşar torpaqlarından qovuldu. Bu torpaqlar yenidən Əfşarlara geri verildi.
Qeydlər
- Digər müasir tarixçilər, məsələn, P. Luft və E.J. van Donzel bu dövrdə Ərəbistanın yalnız Xuzistanın qərb hissəsi üçün istifadə edildiyini hesab edirlər. İranşünas Villem Floor həm Ərəbistanı, həm də Xuzistanı ayrı-ayrılıqda Səfəvi səltənətinin yurisdiksiyalarına daxil edir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Chehabi, 2012. səh. 209
- Jalalipour, 2015. səh. 6
- Matthee, 2003. səh. 267 (see also note 2)
- Luft, 1993. səh. 673
- van Donzel, 2022. səh. 212
- Floor, 2021. səh. 218
- Matthee, 2003. səh. 267 (see note 2)
- Savory, 1986. səh. 81
- Matthee, 2015. səh. 449–450
- Floor, 2008. səh. 143
- Matthee, 2015. səh. 450
- Floor, 2008. səh. 142–143
- Luft, 1993. səh. 672
- Floor, 2008. səh. 143–144
- Floor, 2008. səh. 144
- Floor, 2008. səh. 144, 146
- Perry, 1984. səh. 587–589
- Tucker, 2006
- Matthee, 2011. səh. 143. Vilayətin mənası üçün bax: s. 141
- Matthee, 2011. səh. 143–144
- Matthee, 2011. səh. 144
- Sanikidze, 2021. səh. 389
- Manz, 2021. səh. 183
- Soucek, 1984. səh. 204
- Bulookbashi, Negahban, 2008
- Floor, 2006. səh. 279
Mənbə
- Willem Floor. Titles and Emoluments in Safavid Iran: A Third Manual of Safavid Administration, by Mirza Naqi Nasiri. Washington, DC: Mage Publisher. 2008. ISBN .
- Rudi Matthee. Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. London: I.B.Tauris. 2012. ISBN .
- Rudi Matthee. "The Safavid Mint of Huwayza: The Numismatic Evidence". In Newman, Andrew J. (ed.). Society and Culture in the Early Modern Middle East: Studies on Iran in the Safavid Period. Brill. 2003. 265–294.
- Rudi Matthee. Relations between the Center and the Periphery in Safavid Iran: The Western Borderlands v. the Eastern Frontier Zone. The Historian. 77 (3). 2015.
- Ali A. Bulookbashi; Farzin Negahban. Afshār. In Madelung, Wilferd; Daftary, Farhad (eds.). Encyclopaedia Islamica Online. Brill Online. 2008.
- H. E. Chehabi. Iran and Iraq: Intersocietal Linkages and Secular Nationalisms. In Amanat, Abbas; Vejdani, Farzin (eds.). Iran Facing Others: Identity Boundaries in a Historical Perspective. Palgrave Macmillan. 2012. 193–220. ISBN .
- Willem Floor. The Rise and Fall of the Banū Kaʿb. A Borderer State in Southern Khuzestan. Journal of the British Institute of Persian Studies. 44 (1). 2006. 277–315.
- Willem Floor. The Safavid court and government. In Matthee, Rudi (ed.). The Safavid World. Routledge. 2021. 203–224.
- Saeid Jalalipour. The Arab Conquest of Persia: The Khūzistān Province before and after the Muslims Triumph (PDF). 2015.
- P. Luft. Mus̲h̲aʿs̲h̲a. 7. Leiden: In Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. & Pellat, Ch. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition - E. J. Brill. 2013. 672–675. ISBN .
- Beatrice Forbes Manz. Nomads in the Middle East. Cambridge: Cambridge University Press. 2021. ISBN .
- J. R. Perry. Afsharids. 6. Encyclopædia Iranica - Afghanistan–Ahriman. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 1984. 587–589. ISBN .
- George Sanikidze. The Evolution of the Safavid Policy towards Eastern Georgia. 10. In Melville, Charles (ed.). Safavid Persia in the Age of Empires: The Idea of Iran - I.B. Tauris. 2021. 375–404.
- R.M Savory. K̲h̲ūzistān. 5. Leiden: In Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Lewis, B. & Pellat, Ch. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition - E. J. Brill. 1986. 80–81. ISBN .
- Svat Soucek. Arabistan or Khuzistan. Iranian Studies. 17 (2–3). 1984. 195–213.
- Ernest Tucker(2006). "Nāder Shah". Encyclopaedia Iranica. Nāder Shah. Encyclopaedia Iranica. 2006.
- E.J. van Donzel. Islamic Desk Reference: Compiled from The Encyclopaedia of Islam. Brill. 2022. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sefevi Xuzistani ve ya Xuzistan vilayeti Sefevi imperiyasinin cenub qerbinde yerlesen ve muasir Xuzistan ostani ile erazi baximindan ust uste dusen inzibati vahidlerinden biri BeylerbeyiliyiSefevi Xuzistaniولایت شیروان BayraqXuzistanin Chusistan xeritesi 1736 Resmi dilleri Fars dili Ereb diliAdiBolgenin qedim adi Xuz torpagi menasina gelen Xuzistan sozudur Bu soz bolgede eradan evvel III minillikden meskunlasan ve eradan evvek 539 cu ilde ehemenilerin gelisine qeder movcud olmus qedim Elam dovletinden gelmisdir Sefevi imperiyasinin Osmanli imperiyasinin tesirini azaltmaq ucun sie ereb tayfalarini bolgeye devet etmesinden sonra regionun qerb hissesi Erebistan olaraq bilinmeye basladi Iransunas Rudi Mattheye gore Sah I Abbasin 1587 1629 hakimiyyeti dovrunde ad deyisikliyi bas vermisdir Diger vilayet adlari olan Kurdistan Luristan kimi Erebistan sozu de milli menaya malik deyildi Bir qeder sonra butun Xuzistan vilayeti Erebistan olaraq bilinmeye basladi Bu deyisikliyin ne zaman bas verdiyi belli deyildi Rudi Mattheeye gore ilk defe Efsarli hokmdari Nadir sahin 1736 1747 hakimiyyeti dovrunde bu bas vermisdir Iransunas Huseng Cehabi bunun XVIII esrin ikinci yarisinda bas verdiyini bildirir Bir diger iransunas Rocer Seyvori ise bu deyisikliyin daha sonraki dovrde XIX esrde meydana cixdigini dusunur CografiyaDuz collere malik erazileri ve isti havasi olan Xuzistan muasir zamanlara qeder cox da bilinen bir yer deyildi Onun imperiyanin yerde qalan hissesi ile pis yollar ve dil ferqliliklerine gore elaqesi zeif olmusdur Xuzistanin esl vacibliyi onun kend teserrufati potensialina gore yox kommersiya poensialina gore idi Cunki seher Osmanli ticaret limani olan Besrenin yaxinliginda yerlesirdi Bu bolge Osmanlilara Iran korfezine giris vermekle birlikde Iraq ve Suriya vasitesile Hind okeani ile Bereketli Hilal arasinda ticaret ucun bir antrepot kimi xidmet etdi TarixiSefevilerden evvel vilayet ereb museseiler tayfasinin hakimiyyeti altinda idi ve onlar Huveyzeni ozlerinin paytaxti kimi istifade edirdiler Onlar evvelce fealiyyete tayfa konfederasiyasi kimi baslasalar da bir muddet sonra qudretli sie ismaili sulalesine esaslanan hakimiyyet qurmagi bacarmisdilar 1508 ci ilde bundan evvel ozunu yegane legitim sie hokmdari elan eden I Ismayil Xuzistanda Museseilerin hakimiyyetine son qoydu Museseiler 1500 ci ilde oz hokmdarlari Seyid Mohsenin olumunden sonra zeiflemisdiler ve buna gore de 1508 ci ilde cox da muqavimet gostere bilmediler Onun oglanlari Eli ve Eyyub I Ismayilla danisiqlara cehd etseler de sah terefinden edam edildiler Museseilerin bir cox muxtariyyeti sonda onlarin rehberi Seyid Feyyaz ve destekcilerinin Huveyzede qetle yetirilmeleri ile sonlandirildi Iransunas Ehmed Kesrevi iddia edir ki Seyid Feyyaz eslinde Seyid Mohsenin titullarindan biridir Her bir halda Seyid ibn Seyid Mohsen tezlikle Huveyzede yeniden Museseiler hakimiyyetini berpa etdi Yari musteqil olan bu hakim I Ismayili ozunun ali hakimi kimi tanidi Sefeviler Museseilere oz hakimiyyetlerini Xuzistanin qerbinde yeni Erebistan adlandirilan yerlerde davam etdirmelerine icaze verdiler Karun cayinin qerbinde yerlesen bu erazilerde bolgenin paytaxti Huveyze seheri de yerlesmekde idi Bunun qarsiliginda onlar Sefevi sahina vergi vermekle birlikde oz xos munasibetlerini subut etmek ucun sah sarayina girovlar da gondermeli idiler Sefevi sarayinda boyuyen bu girovlar bezen yaxsi vezifelere yuksele bilirdiler Buna misal olaraq Seyid Nasiri gostermek olar O Sefevilerin bas veziri Hatem bey Ordubadi ile dost olmus ve Reyin hakimi vezifesine qeder yukselmeyi bacarmisdi Bu zaman Dezful Ranasi seyxlerinin Suster ise yerli hakimin hakimiyyeti altinda qalmisdi Ehvazin Sefevi hakimleri salnamelerde ilk defe XVII esrin II yarisinda ortaya cixir Bu onu gosterir ki Erebistanin bu hissesi artiq Museseilerin birbasa hakimiyyeti altindan bu zamana qeder cixmisdir Hemcinin bu donem erzinde Huveyzenin Musesei hakiminden menbelerde vali ye Erebistan deye behs edilir Halbuki XVI ve XVII esrin evvellerinde bu vezifeden daha cox hakim ve ya vali ye Huveyze deye behs edilirdi sfn Floor 2008 p 143 Mueyyen muddete Erebistan Fars beylerbeyiliyinin hakimiyyeti altinda oldu 1632 ci ilde Farsin xasse torpaqlarina kecirilmesinden sonra Erebistan Suster ve Dezful herbi ehtiyyaclar baximindan Kuhgiluye beylerbeyiliyinin inzibati hakimliyine verildi Huveyze hakimleri muxtar idiler ve XVI esrin cox hissesi boyunca Xuzistan ve cenubi Iraq siyasetinde Sefevilerin ozlerinden daha cox istirak edirdiler Onlarin cenubi Iraq siyasetine qarismalari neticede Osmanli ile munaqiseye girmelerine sebeb oldu ki buna cavab olaraq Osmanli ordusu 1570 ci illerde Erebistani qisamuddetli ele kecirdi Lakin sonda ordularini geri cekdi Bu ilden sonra vali Seyid Mubarek oz antiosmanli fealiyyetini artirdi ve Sefevilerin qizilbaslar arasinda munaqiselerle mesgul oldugundan istifade ederek oz muxtariyyetini de artirmaga calisdi Lakin bir muddet sonra hakimiyyete gelen I Abbas bunu qebul etmedi ve herbi vasitelerden istifade ederek Seyid Mubareki oz nezareti altinda saxlamagi bacardi 1624 cu ilde Museseilerin bir necesi bir muddetlik Dovraqi da idare etmisdir Seyid Mansur Huveyzenin Sefevi hakimiyyeti ile mubarize aparan son valisi oldu O 1620 ci ilde I Sah Abbasin birbasa emrlerini yerine yetirmekden imtina etdi ve neticede vezifeden uzaqlasdirildi 1650 ci ilde Seyid Eli xan ibn Movla Huveyzenin yeni valisi teyin edildi Onun ereb tayfalarini idare etmekde ugursuzluqla uzlesmesi usyanla neticelendi ve bu usyan Luristan beylerbeyi Menucohr xan terefinden yatirildi Menucohr xan usyani yatirdiqdan sonra vilayetin hakimliyini de oz uzerine goturdu ve Seyid Eli xan ve oglanlari Isfahana getdiler Bundan sonra Erebistanin kim terefinden idare edildiyi namelumdur Menucohr xanin Huveyzeni iki il muddetinde idare etdiyi ondan sonra oradaki qalanin Mehemmed Momin bey adli bir serkerde terefinden idare edildiyi bellidir Mehemmed Momin bey 1655 ci ilde Sefiqulu bey ve ya daha cox tanindigi diger adi ile desek Taniya bey ile evez edildi Bu dovr erzinde Suster gurcu esilli qulam olan Vaxusti xan terefinden idare edilirdi 1663 cu ilde Seyid Eli xan ibn Movla Kuhkuliye beylerbeyisi Zaman xanin tesiri ile yeniden Huveyzenin valisi teyin edildi Seyid Eli xanin 1681 ve ya 1687 ci ilde olumunden sonra onu bu vezifede evez etmek ugrunda qardasi Abdulla ile oglanlari arasinda mubarize basladi Bolgede nizam intizam 1687 ci ilde Ferecullah xanin yeni vali teyin olunmasi ile berpa edildi 1736 ci ilde Sefevi imperiyasinin hakimiyyeti Efsar sulalesinin hakimiyyeti ile evez edildi Bu sulalenin hakimiyyetini turk Efsar tayfasindan olan Nadir sah qurdu Inzibati sistemSefevi hakimiyyeti altinda Erebistan vilayet ve ya muxtariyyete malik bolge idi Diger vilayetler olan Luristan Gurcustan Kurdustan ve Bextiyari bolgesi ile muqaysede Erebistan yuksek selahiyyetli vilayet idi Idare eden valilerin sah terefinden secilmesine baxmayaraq onlar irsi formada idare edirdiler Valiler resmen saha sedaqetlerini gosterir ve Sikkeleri oz adlari ile zerb etdirirdiler Velilerin Erebistan islerine nezaret eden Sefevi vezirinden komek istemek huququ var idi EhaliXVI esrden etibaren Xuzistan tedricen basladi cunki Mesopotamiyadan Banu Kab kimi erebdilli tayfalarin bolgeye axini davam etmekde idi Xuzistan ehalisi qarisiq idi ve esasen ereb tayfalari terefinden meskunlasdirilmisdi Lakin burada Lurlar ve Efsarlar da yasamaqda idi Huveyze ve etrafinda demek olar ki yalniz erebler yasamaqda idi onlar Karun ve Ehvaz bolgelerinde de ekseriyyeti teskil etmekde idiler Efsarlar bu bolgede son Selcuqlu doneminden 1037 1194 meskunlasmisdilar Onlarin yasadigi eraziler Huveyzenin serqinden baslamaqla Dovraqa qeder boyuk erazini ehate etmekde idi Dovraq ise onlarin esas merkezi hesab edilirdi Museseilerle elaqelerini mehdudlasdiran efsarlarin ereblerle qeyri dost munasibetleri var idi Museseiler Huveyze de yasamaqda idiler Huveyze ve Kaxa etraflarinda erken Sefevi hakimiyyeti dovrunden meskunlasmaga baslayan Banu Kab tayfasi I Tehmasibin 1524 1576 olumunden sonra Efsarlari oz torpaqlarindan qovdular Sah I Abbasin 1587 1629 hakimiyyeti dovrunde ise Banu Kab tayfasi Sefevilerin Fars beylerbeyisi Imamqulu xanin komandanligi altinda qizilbas ordusu terefinden Efsar torpaqlarindan qovuldu Bu torpaqlar yeniden Efsarlara geri verildi QeydlerDiger muasir tarixciler meselen P Luft ve E J van Donzel bu dovrde Erebistanin yalniz Xuzistanin qerb hissesi ucun istifade edildiyini hesab edirler Iransunas Villem Floor hem Erebistani hem de Xuzistani ayri ayriliqda Sefevi seltenetinin yurisdiksiyalarina daxil edir Hemcinin baxSefevi imperiyasinin Besreni ele kecirmesiIstinadlarChehabi 2012 seh 209 Jalalipour 2015 seh 6 Matthee 2003 seh 267 see also note 2 Luft 1993 seh 673 van Donzel 2022 seh 212 Floor 2021 seh 218 Matthee 2003 seh 267 see note 2 Savory 1986 seh 81 Matthee 2015 seh 449 450 Floor 2008 seh 143 Matthee 2015 seh 450 Floor 2008 seh 142 143 Luft 1993 seh 672 Floor 2008 seh 143 144 Floor 2008 seh 144 Floor 2008 seh 144 146 Perry 1984 seh 587 589 Tucker 2006 Matthee 2011 seh 143 Vilayetin menasi ucun bax s 141 Matthee 2011 seh 143 144 Matthee 2011 seh 144 Sanikidze 2021 seh 389 Manz 2021 seh 183 Soucek 1984 seh 204 Bulookbashi Negahban 2008 Floor 2006 seh 279MenbeWillem Floor Titles and Emoluments in Safavid Iran A Third Manual of Safavid Administration by Mirza Naqi Nasiri Washington DC Mage Publisher 2008 ISBN 978 1933823232 Rudi Matthee Persia in Crisis Safavid Decline and the Fall of Isfahan London I B Tauris 2012 ISBN 978 1 84511 745 0 Rudi Matthee The Safavid Mint of Huwayza The Numismatic Evidence In Newman Andrew J ed Society and Culture in the Early Modern Middle East Studies on Iran in the Safavid Period Brill 2003 265 294 Rudi Matthee Relations between the Center and the Periphery in Safavid Iran The Western Borderlands v the Eastern Frontier Zone The Historian 77 3 2015 Ali A Bulookbashi Farzin Negahban Afshar In Madelung Wilferd Daftary Farhad eds Encyclopaedia Islamica Online Brill Online 2008 H E Chehabi Iran and Iraq Intersocietal Linkages and Secular Nationalisms In Amanat Abbas Vejdani Farzin eds Iran Facing Others Identity Boundaries in a Historical Perspective Palgrave Macmillan 2012 193 220 ISBN 978 1137013408 Willem Floor The Rise and Fall of the Banu Kaʿb A Borderer State in Southern Khuzestan Journal of the British Institute of Persian Studies 44 1 2006 277 315 Willem Floor The Safavid court and government In Matthee Rudi ed The Safavid World Routledge 2021 203 224 Saeid Jalalipour The Arab Conquest of Persia The Khuzistan Province before and after the Muslims Triumph PDF 2015 P Luft Mus h aʿs h a 7 Leiden In Bosworth C E van Donzel E Heinrichs W P amp Pellat Ch eds The Encyclopaedia of Islam New Edition E J Brill 2013 672 675 ISBN 978 90 04 09419 2 Beatrice Forbes Manz Nomads in the Middle East Cambridge Cambridge University Press 2021 ISBN 9781009213387 J R Perry Afsharids 6 Encyclopaedia Iranica Afghanistan Ahriman London and New York Routledge amp Kegan Paul 1984 587 589 ISBN 978 0 71009 095 9 George Sanikidze The Evolution of the Safavid Policy towards Eastern Georgia 10 In Melville Charles ed Safavid Persia in the Age of Empires The Idea of Iran I B Tauris 2021 375 404 R M Savory K h uzistan 5 Leiden In Bosworth C E van Donzel E Lewis B amp Pellat Ch eds The Encyclopaedia of Islam New Edition E J Brill 1986 80 81 ISBN 978 90 04 07819 2 Svat Soucek Arabistan or Khuzistan Iranian Studies 17 2 3 1984 195 213 Ernest Tucker 2006 Nader Shah Encyclopaedia Iranica Nader Shah Encyclopaedia Iranica 2006 E J van Donzel Islamic Desk Reference Compiled from The Encyclopaedia of Islam Brill 2022 ISBN 978 9004097384