Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Suxumi iğtişaşları — Sovet İttifaqı dövründə, 1989-cu ilin iyulunda Gürcüstan SSR-nin tərkibində olan Abxaziya MSSR-nin Suxumi bölgəsində abxaz və gürcü icmaları arasında artan etniklər arası gərginliyin səbəb olduğu və sonrasında Suxumidə və bütün Abxaziyada bir neçə gün davam edən küçə döyüşləri və sivil çaxnaşmalar.
| Suxumi iğtişaşları (1989) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Əsas münaqişə: Gürcü-abxaz münaqişəsi | ||||
| Tarix | iyul 1989 | |||
| Yeri | Suxumi, Abxaziya MSSR | |||
| Səbəbi | Tbilisi Dövlət Universitetinin Suxumidə şöbəsinin açılmağı | |||
| Nəticəsi | 18 ölü 448 yaralı | |||
| Münaqişə tərəfləri | ||||
| ||||
İğtişaşlar Suxumidə Tbilisi Dövlət Universitetinin filialının açılmasına abxaz etirazı olaraq başladı və 16 iyul 1989-cu ildə yeni universitetin yerləşməsi gözlənilən gürcü məktəbinin talan edilməsi ilə başa çatdı. Meydana gələn zorakılıq tez bir zamanda geniş millətlərarası qarşıdurma miqyası aldı. sovet ordusu vəziyyəti müvəqqəti nəzarətə götürdükdə, iğtişaşlar, əsasən aralarında gürcülərin olduğu 18 nəfərin ölümünə və 448 nəfərin yaralanmasına səbəb olmuşdu. Gürcüstanda millətlərarası zorakılığın ilk hadisəsi olan bu iğtişaşlar Gürcü-abxaz münaqişəsinin başlanğıcı kimi qəbul edilir.
Zəmin
1921-ci ildən 1931-ci ilə qədər Abxaziya xüsusi bir statusa malik olan müqavilə ilə Gürcüstan SSR-yə birləşdirilən, lakin tam tabe olmayan yarım müstəqil müstəqil Sovet respublikası – Abxaziya Sovet Sosialist Respublikası idi. Abxaziya SSR-in Abxaziya MSSR-yə çevrilməsi və Gürcüstan SSR-nin nəzarəti altında olması abxazlar arasında tam olaraq qəbul edilməyən bir hərəkət idi. Bu hərəkətə qarşı çıxan etirazlar edildi və 1957, 1967 və 1978-ci illərdə bunlar dəfələrlə təkrarlandı. Yalnız 1978-ci ildə Suxumi Pedaqoji İnstitutunun müstəqil bir universitetə – Abxaziya Dövlət Universitetinə çevrilməsi daxil olmaqla, ya gürcü ya da sovet hökuməti tərəfindən bəzi güzəştlər edildi.
Sovet İttifaqı daxilində yenidənqurma işlərinin başlaması ilə abxazların Gürcüstan SSR-dən ayrılma istəyinə yeni ümidlər yarandı. 17 iyun 1988-ci ildə Abxaz Məktubu olaraq bilinən 87 səhifəlik bir sənəd Mixail Qorbaçova və sovet rəhbərliyinin qalanına göndərildi. 60 qabaqcıl abxaz tərəfindən imzalanan məktubda abxazların duyduğu kədərlər açıqlandı və 1978-ci ildəki güzəştlərə baxmayaraq, bölgədə muxtariyyətin böyük ölçüdə nəzərə alınmadığını iddia etdi. Bu, Abxaziyanın Gürcüstan SSR-dən çıxarılmasını və SSRİ Abxaziyaya yaxın tam bir Sovet respublikası olaraq bərpa edilməsini istəməklə sonlanmışdı. Məktub sovet hakimiyyətinin diqqətini cəlb edə bilməsə də, məktəblərdə gürcü dilinin tədrisinin artırılmasını tələb edən siyasət həyata keçirən Gürcüstan rəhbərliyi arasında narahatlıq doğurdu. Bu siyasət əksər etnik abxazların gürcü dilində danışmadığı, əksinə üç başqa dildən (abxaz, meqrel və rus) istifadə etdiyi Abxaziyada müxalifətlə qarşılaşdı.
Daha sonrakı problem 18 mart 1989-cu ildə özünü göstərdi. Abxazlar üçün ənənəvi toplanma yeri olan kəndində təxminən 37.000 nəfər bir araya gəldi və "Lıxnı Bəyannaməsi" olaraq bilinən tarixi sənədi imzaladı. Bu sənəd Abxaziyanın bir daha 1921–1931-ci illərdə olduğu kimi ayrı bir respublikaya çevrilməsini tələb edirdi. Əvvəlki "Abxaziya Məktubu"-ndan fərqli olaraq dərhal ictimailəşən bu bəyannamə Abxaziyadakı gürcü icmasının kütləvi müxalif nümayişlərinə səbəb oldu. Etirazlar Gürcüstanın paytaxtı Tiflisdə kulminasiya nöqtəsinə çatdı və 9 aprel 1989-cu ildə qoşunları tərəfindən şiddətli şəkildə dağıdılmış, çoxluqla qadınların olduğu ən azı on doqquz nəfərin ölməsinə və yüzlərlə nümayişçinin yaralanmasına səbəb olan sovet əleyhinə müstəqillik mitinqinə çevrildi. Ertəsi gün Gürcüstan Mərkəzi Komitəsinin plenumunda Kommunist Partiyasının birinci katibi Cumber Patiaşvili istefa verdi və yerinə Gürcüstan KQB-nin keçmiş rəhbəri gəldi.9 aprel faciəsi Gürcüstandakı sovet rejimindən etibarlılığın son vizitlərini çıxartdı və bir çox gürcünü Sovet İttifaqına qarşı radikal müxalifətə sövq etdi və gürcülər və digər qruplar, xüsusən də abxaz və osetinlər arasında etnik gərginliyi artırdı.
Universitet problemi
Abxaziyada universitet məsələsi həmişə çox həssas bir mövzu olaraq qalmışdı. 1978-ci ildə Abxaz separatçılarının tələblərinə qarşı güzəştlərin bir hissəsi olaraq yaradıldı və bu da öz növbəsində öz dilini və mədəniyyətini qorumaq üçün başlatdı. Universitetin üç bölməsi var idi – abxaz, gürcü və rus dili. Ancaq gürcü tələbələr dəfələrlə abxaz və rus müəllim və administrasiyasının ayrı-seçkiliyə yol verməsindən şikayət edirdilər. 9 aprel hadisələrindən sonra Suxumi Dövlət Universitetində gürcü tələbələr başladılar və universitetin gürcü sektorunun Tbilisi Dövlət Universitetinin filialına çevrilməsini və filialın, faktiki olaraq, abxazlar deyil, gürcülər tərəfindən idarə olunmasını tələb etdilər. Subtropik Kənd Təsərrüfatı İnstitutun tələbə və müəllim heyətinin də qoşulduğu bu hərəkət Abxaziyada etnik gürcülərin daha böyük mədəni ayrılma və iki etnik qrup arasında daha aydın bölgü üçün başladılan kampaniyanın bir hissəsi idi. Abxaziyada iğtişaşlara səbəb olacağını bilən səlahiyyətlilər bu tələbi 14 mayda təsdiq etdilər. Buna cavab olaraq abxazlar təşkil etdi. Moskvadakı Ali Sovet də Abxaziyanın sovet siyasi təsir sahəsində olduğunu bildirərək, gürcülərin universitet qurmaq səlahiyyətinə sahib olmadığına qərar verən bir komissiya qurdu. Komissiya Abxaziya böyüklüyündə bir bölgənin iki universitetə ehtiyacı olmadığı qənaətinə gəldi. Bundan əlavə, qurum gürcülərin mövcud dil sistemi altında ayrıseçkiliyə məruz qaldıqlarını iddia etmələrinə baxmayaraq, universitetə abxaz sektoruna nisbətən gürcülərin müraciətlərinin daha çox olduğunu bildirdi.
İğtişaşlar
Universitetin qanuniliyinə qarşı çıxarılan qərara baxmayaraq, qəbul imtahanları 15 iyul tarixinə təyin edildi. Abxazların şəhərdə toplaşan gürcülərin izdihamının fotoşəklini çəkmək cəhdlərinin hadisələrə təkan verdiyi deyilir. Axşam saat 19:00-a qədər universitet hücum altında idi. İyulun sonlarında bir çoxu silahlı olan beş min abxazdan ibarət bir izdiham binaya basqın etdi. Gürcüstan imtahan komissiyasının bir neçə üzvü döyüldü, məktəb talan edildi.
Bu, hər iki tərəfin bir neçə gün davam edən silahlı döyüşlərdə iştirak etməsi nəticəsində daha çox itki və dağıntıya səbəb olan hadisələr silsiləsini başlatdı. Həmin axşam abxaz və gürcülər bütün Abxaziya və qərbi Gürcüstan ərazilərinə səfərbər olmağa başladılar. Abxaziyanın şimal-şərqindən olan etnik gürcü alt qrupu olan svanlar və Abxaziyanın Tkvarçeli şəhərindən olan abxazlar bütün gecə davam edən və ardından bir neçə gün davam edən atışmada toqquşdu. Bu vaxt əsasən Abxaziyanın cənubundakı və olan 25.000-ə qədər gürcü Oçamçiranın yanına toplaşdı. Sovet Daxili İşlər Nazirliyinin qoşunları asayişi bərpa etmək üçün göndərildi və 17 iyul tarixin' qədər zorakılıqlar xeyli dərəcədə böyüdü.
Nəticələri
Abxaziyadakı iyul hadisələri ən az 18 ölü və 448 yaralanmaya səbəb oldu, onlardan rəsmi məlumatlara görə 302 nəfəri gürcülər idi. Gürcüstanda millətlər arası zorakılığın ilk hadisəsi də qeyd edildi; Abxaziyada meydana gələn əvvəlki etiraz və nümayişlərdə heç kim zərər çəkməmişdi. Daxili İşlər Nazirliyinin qoşunlarının davamlı iştirakı bölgədə əmin-amanlığı təmin etsə də, zorakılıq baş verdi və sovet hökuməti millətlərarası problemlərin heç birini həll etmək üçün addım atmadı. Gürcülər öz universitetlərinə hücumun abxaz separatçıların Moskvanın bölgədə hərbi vəziyyət elan etməsini şərtləndirən genişmiqyaslı bir zorakılıq yaratmaq məqsədi ilə qəsdən etdiyindən şübhələnirdilər, çünki bununla Moskva Tbilisidəki hökuməti Abxaziyadakı muxtar quruluşlar üzərində hər hansı bir nəzarətdən məhrum edəcəkdi. Eyni zamanda, onlar sovet hökumətini Gürcüstanın başqa yolla yatırılmayacaq müstəqillik hərəkatına mane olmaq üçün etnik məsələləri qızışdırmaqda ittiham etdilər. Digər tərəfdən, abxazlar yeni universitetin gürcülərin bölgədəki mədəni üstünlüklərini möhkəmləndirmək üçün bir vasitə olduğunu iddia etdi və iyul hadisələrinin araşdırılmasının Moskvaya təhvil verilməsini və Suxumidə Tbilisi Dövlət Universitetinin heç bir şöbəsinin açılmamasını tələb etdilər.
Abxaziyada gərginlik yüksək olaraq qalırdı və və görünürdü ki, abxazlar bölgədəki gürcü hakimiyyətinə tamamilə məhəl qoymurdu. Bu, 25 avqust 1990-cı ildə Abxaziya Ali Sovetinin Gürcüstan qanunları üzərində Abxaziya qanunlarının üstünlüyünü təmin edən "Abxaziyanın Dövlət Suverenliyi haqqında Bəyannamə"-nin qəbul edilməsiylə bir daha təsdiqləndi. Elə həmin gün Ali Sovet Abxaziyanın Sovet İttifaqı daxilində tam bir ittifaq respublikası olduğunu elan etdi. Bu hərəkət gürcülərin abxazların bölgənin əsl sakinləri olmadığına dair ittihamları ilə qarşılandı. Bu 1950-ci illərdə gürcü alimləri tərəfindən ilk dəfə irəli sürülmüş, lakin heç bir ciddi akademik və ya tarixi əsası olmayan bir iddia idi. 1990-cı ilin oktyabrında millətçi koalisiyanın qələbəsi daha da böyük problemlərə səbəb oldu, çünki Gürcüstan Ali Sovetinin yeni seçilmiş sədri Zviad Qamsaxurdiya ölkədə qeyri-gürcü əhalisinin muxtariyyətini azaltmaq istəyidiyini açıq şəkildə bildirmişdi. Lakin bu məqamda Gürcüstan hakimiyyəti Abxaziyada effektiv bir şəkildə dayanmışdı: Abxaziya Gürcüstanın qalan hissəsinin boykot etdiyi 17 Mart 1991-ci ildə Sovet referendumunda iştirak etdi, bölgənin qeyri-gürcü əhalisi də (başqa bir muxtar bölgə – Cənubi Osetiya ilə birlikdə) öz növbəsində Gürcüstan) öz növbəsində, 9 aprel 1991-ci ildə müstəqillik referendumunu boykot etmişdi.
1991-ci ilin avqustunda seçki ərazilərini etnik cəhətdən bölüşdürən, 1991-ci il seçkilərinin də bu format altında keçirildiyi, çox uzun müddət davam etməyən güc bölgüsü sazişi qəbul edildi, lakin Gürcüstanda Qamsaxurida hökumətinin dağılması və Eduard Şevardnadzenin Qamsaxuridanınimzaladığı sazişlərə hörmətsizlik edərək onu delegitimləşdirmək səyləri və Abxazların davam edən Gürcüstan vətəndaş müharibəsindən istifadə etmək istəklərindən sonra bu dağıldı. Beləliklə, 23 iyul 1992-ci ildə Abxaziya Ali Soveti Gürcüstanla müqavilə birliyində olsa da, Abxaziyanı suveren dövlət adlandıran 1925-ci il konstitusiyasını yenidən qəbul etdi. Gürcüstan avqustun 14-də hərbi əməliyyata başladı. 1993-cü ilin sentyabrına qədər davam edəcək və davam edən gürcü-abxaz münaqişəsinə səbəb olacaqdı. 1992-1993-cü illər müharibəsindən sonra şəhər gürcülərin nəzarətindən çıxdığı üçün açıq qalan Tiflis Dövlət Universitetinin Suxumi filialı Tbilisiyə köçürüldü. 1993-cü ilin dekabrında Tbilisidə yenidən quruldu və fəaliyyətini dəvam etdirdi.
Qeydlər
- Ölüm rəqəmi müxtəlif mənbələrdə fərqlidir: Qafqaz tarixçisi 19 nəfərin (Jones, 2013. səh. 31–32), Qafqazdakı bu məsələyə fokslanan BBC və Eurasianet 20 nəfərin (Eke, 2009; Lomsadze, 2014), rus dili və gürcü ədəbiyyatı və tarixi professoru 21 nəfərin öldüyünü yazmışdı. (Rayfield, 2013. səh. 378)
Mənbə
İstinadlar
- Suny, 1994. səh. 321
- Lakoba, 1995. səh. 99
- Hewitt, 1993. səh. 282
- Slider, 1985. səh. 59–62
- Hewitt, 1996. səh. 202
- Hewitt, 2013. səh. 57–60
- Francis, 2011. səh. 73
- Jones, 2013. səh. 35
- Rayfield, 2012. səh. 378–380
- Slider, 1985. səh. 62–63
- Slider, 1985. səh. 63
- Francis, 2011. səh. 74
- Chervonnaya, 1994. səh. 65
- Kaufman, 2001. səh. 104–105
- Hewitt, 2013. səh. 75
- Kaufman, 2001. səh. 105
- Popkov, 1998. səh. 115
- Beissinger, 2002. səh. 301–303
- Popkov, 1998. səh. 118
- Popkov, 1998. səh. 118–120
- Kaufman, 2001. səh. 238: "Citation 111, which references Elizabeth Fuller, "The South Ossetian Campaign or Unification," p. 18 Report on the USSR, 1, No. 30 (July 28, 1989)."
- Zürcher, 2005. səh. 89
- Ozhiganov, 1997. səh. 374
- Suny, 1994. səh. 399
- Jones, 2013. səh. 44
- Zürcher, 2005. səh. 95
- Hewitt, 2013. səh. 47–48, 80–83
- Suny, 1994. səh. 325
- Francis, 2011. səh. 75
- Zürcher, 2005. səh. 93
- Zürcher, 2005. səh. 95–96
- Saparov, 2015. səh. 65
- Rayfield, 2012. səh. 383–384
- Sokhumi State University, 2014
Ədəbiyyat
- Beissinger, Mark R., Nationalist Mobilization and the Collapse of the Soviet State, Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 2002, ISBN
- Chervonnaya, Svetlana, Conflict in the Caucasus: Georgia, Abkhazia and the Russian Shadow, Ariane Chanturia tərəfindən tərcümə olunub, Glastonbury, United Kingdom: Gothic Image Publications, 1994, ISBN
- Eke, Stephen, Georgia recalls Soviet crackdown, BBC, 2009, İstifadə tarixi: 2018-01-05
- Francis, Céline, Conflict Resolution and Status: The Case of Georgia and Abkhazia (1989–2008), Brussels: VUB Press, 2011, ISBN
- Hewitt, B.G., "Abkhazia: A problem of identity and ownership", Central Asian Survey, 12 (3), 1993: 267–323, doi:10.1080/02634939308400819
- Hewitt, George, Discordant Neighbours: A Reassessment of the Georgian-Abkhazian and Georgian-South Ossetian Conflicts, Leiden, The Netherlands: Brill, 2013, ISBN
- Hewitt, B.G, The Georgian/South Ossetian territorial and boundary dispute // Wright, John F.R.; Goldenberg, Suzanne; Schofield, Richard (redaktorlar ), Transcaucasian Boundaries, London: UCL Press Limited, 1996, 190–225, ISBN
- , Georgia: A Political History Since Independence, London: I.B. Taurus, 2013, ISBN
- Kaufman, Stuart J., ''Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War, Ithica, New York: Cornell University Press, 2001, ISBN
- , "Abkhazia is Abkhazia", Central Asian Survey, 14 (1), 1995: 97–105, doi:10.1080/02634939508400893
- Lomsadze, Giorgi, For Tbilisi, the Battle of April 9, 1989 Continues, Eurasianet, 2014, İstifadə tarixi: 2018-01-05
- Ozhiganov, Edward, The Republic of Georgia: Conflict in Abkhazia and South Ossetia // Arbatov, Alexei; Chayes, Abram; Handler Chayes, Antonia; Olson, Lara (redaktorlar ), Managing Conflict in the Former Soviet Union: Russian and American Perspectives, Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1997, 341–400, ISBN
- Popkov, Viktor, Soviet Abkhazia 1989: A Personal Account // Hewitt, George (redaktor), The Abkhazians: A Handbook, New York City: St. Martin's Press, 1998, 102–131, ISBN
- , Edge of Empires: A History of Georgia, London: Reaktion Books, 2012, ISBN
- Saparov, Arsène, From Conflict to Autonomy in the Caucasus: The Soviet Union and the making of Abkhazia, South Ossetia and Nagorno Karabakh, New York City: Routledge, 2015, ISBN
- Slider, Darrell, "Crisis and response in Soviet nationality policy: The case of Abkhazia", Central Asian Survey, 4 (4), 1985: 51–68, doi:10.1080/02634938508400523
- Sokhumi State University, , 2014, 2018-01-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-01-03
- , The Making of the Georgian Nation (Second), Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 1994, ISBN
- , Georgia's Time of Troubles, 1989–1993 // Coppieters, Bruno; Legvold, Robert (redaktorlar ), Statehood and Security: Georgia after the Rose Revolution, Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 2005, 83–115, ISBN
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Suxumi igtisaslari Sovet Ittifaqi dovrunde 1989 cu ilin iyulunda Gurcustan SSR nin terkibinde olan Abxaziya MSSR nin Suxumi bolgesinde abxaz ve gurcu icmalari arasinda artan etnikler arasi gerginliyin sebeb oldugu ve sonrasinda Suxumide ve butun Abxaziyada bir nece gun davam eden kuce doyusleri ve sivil caxnasmalar Suxumi igtisaslari 1989 Esas munaqise Gurcu abxaz munaqisesiTarix iyul 1989Yeri Suxumi Abxaziya MSSR 43 00 12 sm e 41 00 55 s u Sebebi Tbilisi Dovlet Universitetinin Suxumide sobesinin acilmagiNeticesi 18 olu 448 yaraliMunaqise terefleriAbxaz mulki sexsler Gurcu mulki sexslerSovet polisi Igtisaslar Suxumide Tbilisi Dovlet Universitetinin filialinin acilmasina abxaz etirazi olaraq basladi ve 16 iyul 1989 cu ilde yeni universitetin yerlesmesi gozlenilen gurcu mektebinin talan edilmesi ile basa catdi Meydana gelen zorakiliq tez bir zamanda genis milletlerarasi qarsidurma miqyasi aldi sovet ordusu veziyyeti muveqqeti nezarete goturdukde igtisaslar esasen aralarinda gurculerin oldugu 18 neferin olumune ve 448 neferin yaralanmasina sebeb olmusdu Gurcustanda milletlerarasi zorakiligin ilk hadisesi olan bu igtisaslar Gurcu abxaz munaqisesinin baslangici kimi qebul edilir Zemin1921 ci ilden 1931 ci ile qeder Abxaziya xususi bir statusa malik olan muqavile ile Gurcustan SSR ye birlesdirilen lakin tam tabe olmayan yarim musteqil musteqil Sovet respublikasi Abxaziya Sovet Sosialist Respublikasi idi Abxaziya SSR in Abxaziya MSSR ye cevrilmesi ve Gurcustan SSR nin nezareti altinda olmasi abxazlar arasinda tam olaraq qebul edilmeyen bir hereket idi Bu herekete qarsi cixan etirazlar edildi ve 1957 1967 ve 1978 ci illerde bunlar defelerle tekrarlandi Yalniz 1978 ci ilde Suxumi Pedaqoji Institutunun musteqil bir universitete Abxaziya Dovlet Universitetine cevrilmesi daxil olmaqla ya gurcu ya da sovet hokumeti terefinden bezi guzestler edildi Sovet Ittifaqi daxilinde yenidenqurma islerinin baslamasi ile abxazlarin Gurcustan SSR den ayrilma isteyine yeni umidler yarandi 17 iyun 1988 ci ilde Abxaz Mektubu olaraq bilinen 87 sehifelik bir sened Mixail Qorbacova ve sovet rehberliyinin qalanina gonderildi 60 qabaqcil abxaz terefinden imzalanan mektubda abxazlarin duydugu kederler aciqlandi ve 1978 ci ildeki guzestlere baxmayaraq bolgede muxtariyyetin boyuk olcude nezere alinmadigini iddia etdi Bu Abxaziyanin Gurcustan SSR den cixarilmasini ve SSRI Abxaziyaya yaxin tam bir Sovet respublikasi olaraq berpa edilmesini istemekle sonlanmisdi Mektub sovet hakimiyyetinin diqqetini celb ede bilmese de mekteblerde gurcu dilinin tedrisinin artirilmasini teleb eden siyaset heyata keciren Gurcustan rehberliyi arasinda narahatliq dogurdu Bu siyaset ekser etnik abxazlarin gurcu dilinde danismadigi eksine uc basqa dilden abxaz meqrel ve rus istifade etdiyi Abxaziyada muxalifetle qarsilasdi Daha sonraki problem 18 mart 1989 cu ilde ozunu gosterdi Abxazlar ucun enenevi toplanma yeri olan kendinde texminen 37 000 nefer bir araya geldi ve Lixni Beyannamesi olaraq bilinen tarixi senedi imzaladi Bu sened Abxaziyanin bir daha 1921 1931 ci illerde oldugu kimi ayri bir respublikaya cevrilmesini teleb edirdi Evvelki Abxaziya Mektubu ndan ferqli olaraq derhal ictimailesen bu beyanname Abxaziyadaki gurcu icmasinin kutlevi muxalif numayislerine sebeb oldu Etirazlar Gurcustanin paytaxti Tiflisde kulminasiya noqtesine catdi ve 9 aprel 1989 cu ilde qosunlari terefinden siddetli sekilde dagidilmis coxluqla qadinlarin oldugu en azi on doqquz neferin olmesine ve yuzlerle numayiscinin yaralanmasina sebeb olan sovet eleyhine musteqillik mitinqine cevrildi Ertesi gun Gurcustan Merkezi Komitesinin plenumunda Kommunist Partiyasinin birinci katibi Cumber Patiasvili istefa verdi ve yerine Gurcustan KQB nin kecmis rehberi geldi 9 aprel faciesi Gurcustandaki sovet rejiminden etibarliligin son vizitlerini cixartdi ve bir cox gurcunu Sovet Ittifaqina qarsi radikal muxalifete sovq etdi ve gurculer ve diger qruplar xususen de abxaz ve osetinler arasinda etnik gerginliyi artirdi Universitet problemiSekildeki Abxaziya Dovlet Universiteti igtisaslarin baslama sebebi idi Abxaziyada universitet meselesi hemise cox hessas bir movzu olaraq qalmisdi 1978 ci ilde Abxaz separatcilarinin teleblerine qarsi guzestlerin bir hissesi olaraq yaradildi ve bu da oz novbesinde oz dilini ve medeniyyetini qorumaq ucun baslatdi Universitetin uc bolmesi var idi abxaz gurcu ve rus dili Ancaq gurcu telebeler defelerle abxaz ve rus muellim ve administrasiyasinin ayri seckiliye yol vermesinden sikayet edirdiler 9 aprel hadiselerinden sonra Suxumi Dovlet Universitetinde gurcu telebeler basladilar ve universitetin gurcu sektorunun Tbilisi Dovlet Universitetinin filialina cevrilmesini ve filialin faktiki olaraq abxazlar deyil gurculer terefinden idare olunmasini teleb etdiler Subtropik Kend Teserrufati Institutun telebe ve muellim heyetinin de qosuldugu bu hereket Abxaziyada etnik gurculerin daha boyuk medeni ayrilma ve iki etnik qrup arasinda daha aydin bolgu ucun basladilan kampaniyanin bir hissesi idi Abxaziyada igtisaslara sebeb olacagini bilen selahiyyetliler bu telebi 14 mayda tesdiq etdiler Buna cavab olaraq abxazlar teskil etdi Moskvadaki Ali Sovet de Abxaziyanin sovet siyasi tesir sahesinde oldugunu bildirerek gurculerin universitet qurmaq selahiyyetine sahib olmadigina qerar veren bir komissiya qurdu Komissiya Abxaziya boyukluyunde bir bolgenin iki universitete ehtiyaci olmadigi qenaetine geldi Bundan elave qurum gurculerin movcud dil sistemi altinda ayriseckiliye meruz qaldiqlarini iddia etmelerine baxmayaraq universitete abxaz sektoruna nisbeten gurculerin muracietlerinin daha cox oldugunu bildirdi IgtisaslarUniversitetin qanuniliyine qarsi cixarilan qerara baxmayaraq qebul imtahanlari 15 iyul tarixine teyin edildi Abxazlarin seherde toplasan gurculerin izdihaminin fotoseklini cekmek cehdlerinin hadiselere tekan verdiyi deyilir Axsam saat 19 00 a qeder universitet hucum altinda idi Iyulun sonlarinda bir coxu silahli olan bes min abxazdan ibaret bir izdiham binaya basqin etdi Gurcustan imtahan komissiyasinin bir nece uzvu doyuldu mekteb talan edildi Bu her iki terefin bir nece gun davam eden silahli doyuslerde istirak etmesi neticesinde daha cox itki ve dagintiya sebeb olan hadiseler silsilesini baslatdi Hemin axsam abxaz ve gurculer butun Abxaziya ve qerbi Gurcustan erazilerine seferber olmaga basladilar Abxaziyanin simal serqinden olan etnik gurcu alt qrupu olan svanlar ve Abxaziyanin Tkvarceli seherinden olan abxazlar butun gece davam eden ve ardindan bir nece gun davam eden atismada toqqusdu Bu vaxt esasen Abxaziyanin cenubundaki ve olan 25 000 e qeder gurcu Ocamciranin yanina toplasdi Sovet Daxili Isler Nazirliyinin qosunlari asayisi berpa etmek ucun gonderildi ve 17 iyul tarixin qeder zorakiliqlar xeyli derecede boyudu NeticeleriAbxaziyadaki iyul hadiseleri en az 18 olu ve 448 yaralanmaya sebeb oldu onlardan resmi melumatlara gore 302 neferi gurculer idi Gurcustanda milletler arasi zorakiligin ilk hadisesi de qeyd edildi Abxaziyada meydana gelen evvelki etiraz ve numayislerde hec kim zerer cekmemisdi Daxili Isler Nazirliyinin qosunlarinin davamli istiraki bolgede emin amanligi temin etse de zorakiliq bas verdi ve sovet hokumeti milletlerarasi problemlerin hec birini hell etmek ucun addim atmadi Gurculer oz universitetlerine hucumun abxaz separatcilarin Moskvanin bolgede herbi veziyyet elan etmesini sertlendiren genismiqyasli bir zorakiliq yaratmaq meqsedi ile qesden etdiyinden subhelenirdiler cunki bununla Moskva Tbilisideki hokumeti Abxaziyadaki muxtar quruluslar uzerinde her hansi bir nezaretden mehrum edecekdi Eyni zamanda onlar sovet hokumetini Gurcustanin basqa yolla yatirilmayacaq musteqillik herekatina mane olmaq ucun etnik meseleleri qizisdirmaqda ittiham etdiler Diger terefden abxazlar yeni universitetin gurculerin bolgedeki medeni ustunluklerini mohkemlendirmek ucun bir vasite oldugunu iddia etdi ve iyul hadiselerinin arasdirilmasinin Moskvaya tehvil verilmesini ve Suxumide Tbilisi Dovlet Universitetinin hec bir sobesinin acilmamasini teleb etdiler Abxaziyada gerginlik yuksek olaraq qalirdi ve ve gorunurdu ki abxazlar bolgedeki gurcu hakimiyyetine tamamile mehel qoymurdu Bu 25 avqust 1990 ci ilde Abxaziya Ali Sovetinin Gurcustan qanunlari uzerinde Abxaziya qanunlarinin ustunluyunu temin eden Abxaziyanin Dovlet Suverenliyi haqqinda Beyanname nin qebul edilmesiyle bir daha tesdiqlendi Ele hemin gun Ali Sovet Abxaziyanin Sovet Ittifaqi daxilinde tam bir ittifaq respublikasi oldugunu elan etdi Bu hereket gurculerin abxazlarin bolgenin esl sakinleri olmadigina dair ittihamlari ile qarsilandi Bu 1950 ci illerde gurcu alimleri terefinden ilk defe ireli surulmus lakin hec bir ciddi akademik ve ya tarixi esasi olmayan bir iddia idi 1990 ci ilin oktyabrinda milletci koalisiyanin qelebesi daha da boyuk problemlere sebeb oldu cunki Gurcustan Ali Sovetinin yeni secilmis sedri Zviad Qamsaxurdiya olkede qeyri gurcu ehalisinin muxtariyyetini azaltmaq isteyidiyini aciq sekilde bildirmisdi Lakin bu meqamda Gurcustan hakimiyyeti Abxaziyada effektiv bir sekilde dayanmisdi Abxaziya Gurcustanin qalan hissesinin boykot etdiyi 17 Mart 1991 ci ilde Sovet referendumunda istirak etdi bolgenin qeyri gurcu ehalisi de basqa bir muxtar bolge Cenubi Osetiya ile birlikde oz novbesinde Gurcustan oz novbesinde 9 aprel 1991 ci ilde musteqillik referendumunu boykot etmisdi 1991 ci ilin avqustunda secki erazilerini etnik cehetden bolusduren 1991 ci il seckilerinin de bu format altinda kecirildiyi cox uzun muddet davam etmeyen guc bolgusu sazisi qebul edildi lakin Gurcustanda Qamsaxurida hokumetinin dagilmasi ve Eduard Sevardnadzenin Qamsaxuridaninimzaladigi sazislere hormetsizlik ederek onu delegitimlesdirmek seyleri ve Abxazlarin davam eden Gurcustan vetendas muharibesinden istifade etmek isteklerinden sonra bu dagildi Belelikle 23 iyul 1992 ci ilde Abxaziya Ali Soveti Gurcustanla muqavile birliyinde olsa da Abxaziyani suveren dovlet adlandiran 1925 ci il konstitusiyasini yeniden qebul etdi Gurcustan avqustun 14 de herbi emeliyyata basladi 1993 cu ilin sentyabrina qeder davam edecek ve davam eden gurcu abxaz munaqisesine sebeb olacaqdi 1992 1993 cu iller muharibesinden sonra seher gurculerin nezaretinden cixdigi ucun aciq qalan Tiflis Dovlet Universitetinin Suxumi filiali Tbilisiye kocuruldu 1993 cu ilin dekabrinda Tbiliside yeniden quruldu ve fealiyyetini devam etdirdi QeydlerOlum reqemi muxtelif menbelerde ferqlidir Qafqaz tarixcisi 19 neferin Jones 2013 seh 31 32 Qafqazdaki bu meseleye fokslanan BBC ve Eurasianet 20 neferin Eke 2009 Lomsadze 2014 rus dili ve gurcu edebiyyati ve tarixi professoru 21 neferin olduyunu yazmisdi Rayfield 2013 seh 378 MenbeIstinadlar Suny 1994 seh 321 Lakoba 1995 seh 99 Hewitt 1993 seh 282 Slider 1985 seh 59 62 Hewitt 1996 seh 202 Hewitt 2013 seh 57 60 Francis 2011 seh 73 Jones 2013 seh 35 Rayfield 2012 seh 378 380 Slider 1985 seh 62 63 Slider 1985 seh 63 Francis 2011 seh 74 Chervonnaya 1994 seh 65 Kaufman 2001 seh 104 105 Hewitt 2013 seh 75 Kaufman 2001 seh 105 Popkov 1998 seh 115 Beissinger 2002 seh 301 303 Popkov 1998 seh 118 Popkov 1998 seh 118 120 Kaufman 2001 seh 238 Citation 111 which references Elizabeth Fuller The South Ossetian Campaign or Unification p 18 Report on the USSR 1 No 30 July 28 1989 Zurcher 2005 seh 89 Ozhiganov 1997 seh 374 Suny 1994 seh 399 Jones 2013 seh 44 Zurcher 2005 seh 95 Hewitt 2013 seh 47 48 80 83 Suny 1994 seh 325 Francis 2011 seh 75 Zurcher 2005 seh 93 Zurcher 2005 seh 95 96 Saparov 2015 seh 65 Rayfield 2012 seh 383 384 Sokhumi State University 2014 Edebiyyat Beissinger Mark R Nationalist Mobilization and the Collapse of the Soviet State Cambridge United Kingdom Cambridge University Press 2002 ISBN 0 521 00148 X Chervonnaya Svetlana Conflict in the Caucasus Georgia Abkhazia and the Russian Shadow Ariane Chanturia terefinden tercume olunub Glastonbury United Kingdom Gothic Image Publications 1994 ISBN 978 0 90 636230 3 Eke Stephen Georgia recalls Soviet crackdown BBC 2009 Istifade tarixi 2018 01 05 Francis Celine Conflict Resolution and Status The Case of Georgia and Abkhazia 1989 2008 Brussels VUB Press 2011 ISBN 978 90 5487 899 5 Hewitt B G Abkhazia A problem of identity and ownership Central Asian Survey 12 3 1993 267 323 doi 10 1080 02634939308400819 Hewitt George Discordant Neighbours A Reassessment of the Georgian Abkhazian and Georgian South Ossetian Conflicts Leiden The Netherlands Brill 2013 ISBN 978 9 00 424892 2 Hewitt B G The Georgian South Ossetian territorial and boundary dispute Wright John F R Goldenberg Suzanne Schofield Richard redaktorlar Transcaucasian Boundaries London UCL Press Limited 1996 190 225 ISBN 1 85728 234 5 Georgia A Political History Since Independence London I B Taurus 2013 ISBN 978 1 78453 085 3 Kaufman Stuart J Modern Hatreds The Symbolic Politics of Ethnic War Ithica New York Cornell University Press 2001 ISBN 0 8014 8736 6 Abkhazia is Abkhazia Central Asian Survey 14 1 1995 97 105 doi 10 1080 02634939508400893 Lomsadze Giorgi For Tbilisi the Battle of April 9 1989 Continues Eurasianet 2014 Istifade tarixi 2018 01 05 Ozhiganov Edward The Republic of Georgia Conflict in Abkhazia and South Ossetia Arbatov Alexei Chayes Abram Handler Chayes Antonia Olson Lara redaktorlar Managing Conflict in the Former Soviet Union Russian and American Perspectives Cambridge Massachusetts The MIT Press 1997 341 400 ISBN 0 262 51093 6 Popkov Viktor Soviet Abkhazia 1989 A Personal Account Hewitt George redaktor The Abkhazians A Handbook New York City St Martin s Press 1998 102 131 ISBN 978 0 31 221975 8 Edge of Empires A History of Georgia London Reaktion Books 2012 ISBN 978 1 78 023030 6 Saparov Arsene From Conflict to Autonomy in the Caucasus The Soviet Union and the making of Abkhazia South Ossetia and Nagorno Karabakh New York City Routledge 2015 ISBN 978 0 41 565802 7 Slider Darrell Crisis and response in Soviet nationality policy The case of Abkhazia Central Asian Survey 4 4 1985 51 68 doi 10 1080 02634938508400523 Sokhumi State University 2014 2018 01 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 03 The Making of the Georgian Nation Second Bloomington Indiana Indiana University Press 1994 ISBN 978 0 25 320915 3 Georgia s Time of Troubles 1989 1993 Coppieters Bruno Legvold Robert redaktorlar Statehood and Security Georgia after the Rose Revolution Cambridge Massachusetts The MIT Press 2005 83 115 ISBN 0 262 03343 7