Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Suriya tarixi — müasir Suriya ərazisinin tarixi.
Ən qədim dövr
Suriya qədim tarixə malik olan ölkələrdən biridir. Əldə olunan məlumatlara əsasən, demək olar ki, eramızdan əvvəl III minilliyin ikinci yarısında Suriyada tayfa quruluşu mövcud olmuş və burada yaşayanların əksər hissəsi oturaq həyat tərzi sürməyə meyl göstərmişlər. Ölkənin əlverişli coğrafi mövqeyi, şəhərlərin və kiçik quldar dövlətlərin yaranması üçün nə qədər münasib idisə, xarici müdaxiləçilər üçün də bir o qədər tamahlandırıcı idi.
Aramilər — vətəni Ərəbistan yarımadası olan köçəri tayfalar. E.ə. XIV–XI əsrlərdə aramilər Suriya, Finikiya, Mesopotamiyada yayılmışlar. Arami dili Əhəmənilər dövlətində rəsmi yazılı dövlət dillərindən biri olmuşdur. Eramızın əvvəllərinə qədər arami dili bütün Ön Asiyanın danışıq dilinə çevrilmişdir. Aramilərin törəmələri müasir assurlar — İraqda və Cənubi Qafqazda yaşayan aysorlardır.
Qassanilər dövrü (463–636)
Bu sülaləni bəzi vaxtlar Ali Cəfnə də (babalarının adıdır) adlandırırlar. Onlar Yəməndən şimala tərəf köçərək Roma İmperiyasının sərhədlərində məskunlaşanlardırlar. Deyilənə görə bu əhali ilk dəfə Məkkəyə yollanmış, sonra onlardan bir qol ayrılaraq Badiyətuş-Şama (Şam çölünə) getmişdir. Qassan adlı çayın sahilində yerləşdiklərinə görə onları Qassani çağırırmışlar. Qassanilər Ərəbistanın şimalında məskunlaşdıqları ilk vaxtda Səlih qəbiləsinə tabe olmuşlar. Ancaq onlara qalib gəldikdən sonra Roma imperiyasında baş verən müharibələrdə Romalıları himayə edirdilər. Sasani şahlarının tərəfdarları olan Ləxmilər ilə də müharibə edirdilər.
Justiyanın imperator olduğu dövrdə Qassani dövləti daha da gücləndi. O, bu sülalənin əmiri olan Haris ibni Cəbləni padşahlıq rütbəsinə qaldırdı. O, bu işdən Qassanilərin Ləxmilər müqabilində daha da qüdrətlənməsi məqsədini güdürdü. Qassani dövləti islamın şimaldakı ilk qələbələrinə və Suriyanın müsəlmanlar tərəfindən fəth olunmasına qədər mövcud olmuşdur. Yərmuk müharibəsində Roma imperiyasının qoşunu məğlub edildikdən sonra, bu əhalinin bir hissəsi öz yerlərində qalaraq müsəlmanlarla həmkarlıq etmiş və başqa bir hissəsi isə Bizansa və ya Kiçik Asiyaya getmişdir.
İslam dövrü
Eramızın 633–640-cı illərində Suriya büsbütün ərəblər tərəfindən zəbt edilir. Suriyanın ərəb hakimi Müaviyyə 661-ci ildə özünü Ərəb dünyasının xəlifəsi, Dəməşqi isə Ərəb dünyasının paytaxtı elan edir.
VIII əsrin ortalarınadək Suriya Əməvilər xilafətinin siyasi, mədəni və iqtisadi mərkəzinə çevrilir. Məhz bu illərdə Suriyada şəhərlər və ticarət inkişaf etdirilir. VIII yüzilliyin ortalarından Ərəb-İslam dünyasında hakimiyyət Abbasilər sülaləsinin əlinə keçdiyindən, Suriyanın, xüsusilə Dəməşqin Ərəb-İslam dünyasındakı mövqeyi zəifləməyə başlayır. Xilafətin paytaxtı isə Bağdada köçürülür.
Sonrakı yüzilliklərdə də Suriya üçün əmin-amanlıq illəri olmur. Suriya torpaqları səlcuqların, səlibçilərin, Misir məmlüklərinin, monqolların işğalı altına düşür. XII yüzilliyin axırlarına yaxın Səlahəddin Əyyubinin Yaxın Şərqdəki müvəffəqiyyətli hərbi əməliyyatları Suriya tarixinin parlaq səhifələri hesab olunur. 1187-ci ildə Fələstin ətrafında səlibçiləri darmadağın etmiş Səlahəddin Əyyubi Qüds şəhərini (indiki Yerusəlim), Suriya və Fələstin torpaqlarını azad etmişdir.
Həmdanilər dövrü (890–1004)
Sülaləni Həmdan ibn Həmdun yaratmışdı. O, Mardinin valisi təyin edilmişdi.
IX əsrin sonlarında bu tayfa Həmdan ibn Həmdanın başçılığı ilə xaricilər tərəfindən vuruşduğu halda, X əsrin əvvəllərində Həmdanın oğlu Hüseynin rəhbərliyi altında xilafətə tərəf keçib xaricilər hərəkatının yatırılmasına kömək etdi.
905-ci ildə xəlifə əl-Müktəfi Hüseynin qardaşı, anası kürd olan Əbu əl-Haycə ibn Həmdanı Mosulun hakimi təyin etdi. Beləliklə Mosul vilayəti həmdanilər (Həmdan ibn Həmdanın adını daşımaqla) sülələsinin irsi hakimiyyəti altına keçdi.
Həmdanilər əmirliyinin çiçəklənmə dövrü Əbu əl-Haycənin iki oğlunun hakimiyyətinə təsadüf edir. Qardaşlarından biri Həsən irsi əmir tituluna yiyələnərək müstəqil hakimiyyətə başladı. Həsənin arvadı Fatimə kürd Əhməd ibn əl-Kürdinin qızı idi. 941-ci ildə Bağdad sarayı (xilafətin mərkəzi burda yerləşirdi) Həsənə Nəsir əd-Dövlə titulu verdi və beləliklə o, Mosul vilayətində öz hakimiyyətini gücləndirdi.
Əbu əl-Haycə ibn Həmdan Mosula hakim təyin olunan gündən qədim zamanlardan burada yaşayan və bu torpaqların qorunması uğrunda sərlər boyu canından və qanından keçmiş kürdlərin ciddi narazılığına səbəb oldu. Hərçənd ki, onun anası kürd idi. Əbu əl-Haycə ibn Həmdana qarşı ilk kürd üsyanı Məhəmməd ibn Bilalın rəhbərliyi altında başladı. Əvvəlcə Ninəva (Mosul şəhəri yaxınlığında yerləşən qədim şəhər) şəhərinə hücum edən üsyançılar onun böyük hissəsini ələ keçirməyə nail oldular. Əbu əl-Haycə ibn Həmdan üsyanı yatırtmağa çalışsa da heç bir nəticə əldə edə bilmədi.
906-cı ildə Xəlifədən kömək alan Haycə ibn Həmdan kürdlərin üzərinə qoşun göndərdi. Kürdlər Şəhruzura doğru hərəkət edib burada möhkəmləndilər. Kürdlərin başçısı Məhəmməd ibn Bilal hiyləgər gediş edərək, öz tərəfdarlarının Azərbaycan ərazisinə keçməsi üçün vaxt qazanmaq məqsədilə Ibn Həmdanla danışıqlar aparmaq qərarına gəldi.
Osmanlı dövrü
1516-cı ildə Yavuz Sultan Səlim Mercidabıkda Məmlükləri məğlub edərək bugünkü Suriya torpaqlarını Osmanlı dövlətinə birləşdirir. Osmanlı dövlətinin Suriyanı tutması bölgədə yaşayan xalqların 400 ilə yaxın savaşsız, dinc və sakit həyat sürməsinə səbəb olmuşdur. Osmanlı hökuməti bölgəni idarə etmək üçün Şam əyaləti yaratmış, Qüds, Qəzzə, Nablus isə əyalətin sancaqları olmuşdur. O zaman Suriya tərkibinə daxil olan Dağlıq Livan və Fələstin yerli feodal hakimlər köhnə qaydada olduğu üçün vəzifələrində qaldı və onlar türk sultanının vassalları oldu. Suriyanın qalan yerləri isə üç vilayətə bölünüb bilavasitə Os-manlı dövləti tərəfindən idarə edilirdi.
Avropa dövlətlərinin Osmanlı imperiyasını tarix səhnəsindən silmə və Müsəlmanların bir mərkəzdə birləşməsini təmin edən xəlifəliyi ləğv etmə planlarının bir hissəsi də Balkanlarda, Misirdə, Suriyada hökumətin gücünü zəiflətmək idi. 1799-cu ildə Napoleon Misir səfərində Yafaya qədər Fələstinin (Heyati Ülkü, 1979) bir hissəsini işğal etsə də, orada duruş gətirə bilmədi. Əhməd Paşa komandanlığındakı Osmanlı ordusu Akka önlərində Napol eonun ordusunu g eri oturtdu. Savaş yolu ilə qalib gələ bilmədiklərini görən Avropa strat eqləri başqa planlar hazırladılar.
Böyük Britaniya imperiyası da Orta Doğunun zənginliklərindən faydalanmaq və dünya hakimiyyətini davam etdirmək üçün XIX əsrin başlarından etibarən Osmanlı dövlətini yıxmaq və İslam ölkələrini bölmək üçün Fələstində bir yəhudi dövləti qurmağı planlamışdı. 1822-ci ildə baş verən böyük zəlzələ və onun ardınca başlayan yoluxucu xəstəliklər bölgənin iqtisadi və əsgəri gücünü zəiflətmişdi.
Böyük Britaniya, Fransa vb. Avropa dövlətlərinin təhriki ilə Osmanlı dövlətinin Misirdəki valisinin oğlu İbrahim Paşa ölkənin güneyini işğal etmək, hətta gücü çatarsa, İstanbulu da fəth edərək sultanlıq taxtını ələ keçirmək fikrinə düşür. Bu məqsədlə də o, 1831-ci ildə Suriyaya hücum edir. Həmin illərdə Osmanlı əsgəri birliklərində bir yenilənmə hərəkatı başladığından üsyançı ordu birləşmələri məhv edilə bilmir. O, 1832-ci ilin mayında Ək-kəni aldı, iyunun 13-də isə Dəməşqə daxil oldu. Əhali osman-lı zülmünə qarşı mübarizədə İbrahimi öz xilaskarı hesab edib, onu sevinclə və rəğbətlə qarşıladı. 1832-ci ilin iyulunda Misir ordusu türklər üzərində iki dəfə parlaq qələbə çaldı və bütün Suriyanı işğal etdi. Onlar 1832-ci ildə Konyaya qədər gəlib çıxırlar. Vəziyyətin ağır odluğunu görən Sultan II Mahmud İngiltərə və Fransadan yardım istəyir. Misir valisini Sultan II Mahmuda qarşı üsyana həvəsləndirən hər iki dövlətin rəhbərləri bu müraciətə cavab vermirlər. Çarəsiz qalan Sultan II Mahmud iki il öncə savaşdığı, torpaqlarının bir qismini verməyə məcbur olduğu Rusiya hökmdarı I Nikolaya yardım üçün müraciət etməli olur. Rus donanması İstanbula gəlir.
Bundan Böyük Britaniya hökuməti narahat olur və Kütahyaya qədər gəlmiş Misir ordusu komandanları ilə Osmanlı sultanı arasında vasitəçilik edir. Kütahyada bağlanmış andlaşmaya əsasən Suriya, Fələstin vb. bölgələrin idarəsi 1833-cü ildən Osmanlı tabeliyində olan Misıir valisi Mehmet Ali Paşanın sülaləsinə verilir.
Bu hadisədə uduzan Osmanlı dövləti olsa da, Misir valisi ilə yanaşı, çar Rusiyası da, Böyük Britaniya da qazanır. Avropalıların apardıqları pozuculuq işi öz təsirini göstərir. Osmanlı vətəndaşı olan ərəblərin içərisində Osmanlı əleyhdarlarının sayı ildən-ilə artır. Osmanlı əlehdarı olan Ərəblərin böyük bir qismi yüksək hökumət vəzifələrində də çalışır, orduda zabit kimi xidmət edir, general rütbəsinədək yüksəlirdi.
İbrahim Suriyada ən vacib sahə olan strateji sahədə inzibati sistemi yenidən qurdu, o möhkəm mərkəzləşdirmə siyasəti yeridərək mütləq hakimlik iddiasında idi. Amma İbrahimin ideyalarının əksinə olan hadisələr baş verdi. Suriya mahallara bölündü və bunlar İbrahimin təyin etdiyi qubernatorlar tərəfindən idarə edilirdi. Eyni zamanda misirlilər tərəfinə keçən II Bəşir Dağlıq Livanda öz hakimiyyətini mühafizə edib saxladı. Misir canişini obyektiv olaraq mütərəqqi xarakter daşıyan bir sıra tədbirlər həyata keçirdi. Feodal hərc-mərcliyi və iğtişaşlarına son qoyuldu. İbrahim türklərin hakimiyyəti dövründə xristianlar üçün qoyulmuş həqarətli məhdudiyyətləri ləğv etdi, ölkədə tolerantlığa şərait yaratdı və onların da qanunun himayəsi altında olmasını təmin etdi. O, ölkənin kənd təsərrüfatını yüksəltməyə çalışır, taxıl əkini sahələrini genişləndirirdi. İbrahim heyvandarlığı inkişaf etdirmək məqsədilə Antakya yaxınlığında böyük bir nümunəvi maldarlıq ferması təşkil etdi. Bununla yanaşı o, özbaşına cərimə və vergi alınmasına qarşı mübarizə aparırdı. Bundan başqa o, yoluxucu xəstəliklərə qarşı karantinlər düzəltdi, poçt-rabitə xidmətini qaydaya saldı. Bir çox ibtidai məktəblər, o cümlədən Dəməşqdə 600 şagird üçün, Hələbdə 400 şagird üçün məktəb və Antakyada üç orta məktəb açılmışdı. Canişin, xristian missionerlərinə də icazə verdi ki, məktəblər açsınlar. O, bu yolla xalq maarifi işini yaxşılaşdırmaq ümidində idi. Missionerlər isə Beyrutda qızlar üçün ilk məktəb açdılar və mətbəə təşkil etdilər. Lakin bu səmərəli tədbirlərin ölkə həyatına dərin təsir göstərməsi üçün vaxt yox idi. Əhali Misir hakimiyyətinin mənfi cəhətlərini daha çox hiss etməkdə idi. Məhəmmədəli daim Türkiyə ilə yeni müharibə təhlükəsi şəraitində idi və buna görə İbrahim öz silahlı qüvvələrini artırmalı və istehkamlar tikdirməli olurdu. Əlbəttə, bu cür hərbi işlərə çoxlu vəsait xərclənirdi. Əlavə vəsaitlər əldə etmək üçün o, yeni can vergisi qoydu, vergi yığılması işində ellik zəmanət qaydası tətbiq etdi. İnhisarlar sistemi Suriyaya da yayıldı. İpək və pambıq üçün qoyulmuş inhisar əməli surətdə həyata keçirilirdi. Əhalini yol və istehkam tikintisinə cəlb edirdilər və bu işlər mövsümi və icbari idi. Bununla yanaşı, İbrahim ordunun sıralarını artırmaq üçün hərbi xidmətə çağırışa başladı. Bütün əhalinin tərksilah edilməsi haqqında İbrahimin əmri də çox narazılıqla qarşılanırdı.
1834-cü ildə bunun ardınca üsyanı baş verdi. Bu üsyanlar qəddarlıqla yatırıldı və 180 kənd yandırıldı. 1837-ci ilin axırlarında druzlar ayağa qalxdı. Onlar Hauran vilayətində hakimiyyətə qarşı bir ildən artıq mübarizə apardılar. Onlara qarşı vuruşmalarda İbrahim 15 min əsgər itirdi ki, bu da Türkiyə ilə bütün müharibə dövründəki tələfatdan çox idi. Buna baxmayaraq, İbrahim tam qələbə əldə edə bilmədi, druzların öz qanun-qaydaları əsasında yaşamaq hüquqlarını tanımağa, onları hərbi qulluğa çağırışdan azad etməyə məcbur oldu. Başqa yollarla da müqavimət göstərilirdi. Uzun müddət xalq İbrahimin qəddar rejiminə qarşı çıxdı və altı il ərzində İbrahim orduya 35 mindən artıq adam səfərbərliyə ala bilmədi. Halbuki, 100 minə qədər adam Türkiyəyə və bədəvilərin yanına qaçmış, dağlarda gizlənmişdi. Suriyanın işğalı Məhəmmədəliyə baha başa gəldi. Suriyanın gəlirlərinin olduqca artırılmasına və 70 milyon piastra çatdırılmasına baxmayaraq, hər halda bu gəlirlər azlıq edirdi və Misir xəzinəsi hər il İbrahimə 30–40 milyon piastr əlavə vəsait verməli olurdu.
1833–1840-cı illərdə Məhəmmədəli ilə Türkiyə arasında müharibə getdiyi zaman Suriyada həlledici hərbi əməliyyatlar genişləndi. 1839-cu il iyunun 26-da İbrahim Nəzib yaxınlı-ğında türk qoşunlarını məğlub etdi. Belə bir şəraitdə ingilislər türklərin köməyinə gəldi. 1840-cı ilin payızında ingilis donanması Suriya sahillərinə yan alaraq oranı atəşə tutdular və Beyruta, Trablisə, Əkkəyə, Səydəyə ingilis desantları çıxarıl-dı. Suriyalılar dərhal ümumxalq üsyanına başladı. Onların zərbələri altında İbrahimin 70 minlik ordusu tamamilə dağıdıldı. 1840-cı ilin axırlarında misirlilər 40 mindən artıq adam tələfat verərək Suriyanı tərk etməli oldu, əvəzində isə Suriyanı türk qoşunları işğal etdi. Bununla da Suriya geriyə, feodal hərc-mərcliyi dövründəki vəziyyətə qaytarılmış oldu. Bununla yanaşı, Suriyanın daxili işlərinə İngiltərə və Fransanın qarış-ması yenidən açıq xarakter aldı. İngiltərə feodallarından, Fransa isə istifadə edirdi.
XIX əsr tarixi
XIX yüzillikdən başlayaraq Avropanın inkişaf etmiş dövlətləri Suriya ilə maraqlanmağa başlayırlar.
Böyük Britaniya Osmanlı dövlətinin ərazisi olan Fələstində Yəhudi dövləti yaratmaq istərkən yaxşı bilirdi ki, orada dövlət qura biləcək qədər Yəhudi yoxdur. Yəhudilər dünyanın müxtəlif guşələrinə dağılmışlar. Onları bir araya gətirmək və bölgədə Yəhudilərin sayını artırmaq üçün ilk növbədə ideoloji zəmin lazım idi. Bu ideoloji zəmini hazırlamaq üçün hökumət vəkil Sir Nerru Finqə "Calling of the Yews" ("Qaraçöhrələrin çağırışı") adlı bir kitab yazdırdı.
Londonda yaşayan, böyük sərvət sahibi, İtaliya yəhudisi Musos Haim Montefiore 1824-cü ildə Fələstinə göndərildi. О, 1837-ci ilə qədər burada yaşadı və geri dönəndə Fələstində olan 8000-ə yaxın Yəhudi ilə dövlət qurmağın mümkün olmayacağını yazdı. Yəhudi dövlətinin qurulmasına İngilis hakim dairələri ilə yanaşı, digər Avropa dövlətləri, Amerika və Rusiya da yardım göstərirdilər. Bu dövlətlər həm öz ərazilərindəki yəhudiləri təşkilatlandırır, həm də yəhudiləri sıxışdırıb təzyiqlərə məruz qoymaqla onların arasındakı ziddiyyətləri ortadan qaldırmaq istəyirdilər.
Alman yəhudisi Musa Hese 1862-ci ildə çap etdirdiyi "Roma və Qüds" kitabında yəhudi davasının ortaya atılacağı günün yaxınlaşdığını, nəyin bahasına olursa-olsun, yəhudi dövləti qurulacağını, bu işə isə Fransanın yardımçı olacağını, hətta Fransa burjua inqilabının da bunun üçün təşkil edildiyini yazdı.
XIX əsrin ikinci yarısında xristian dünyasında güclənən yəhudi əleyhdarlığı da onları daha sıx birləşməyə, öz dövlətlərini qurmağa təhrik edir, Rusiyada qurulan "Sionu sevənlər cəmiyyəti" yəhudiləri Fələstinə köçməyə sövq edirdi. 1878-ci ildə onlar müxtəlif yəhudi tələbə cəmiyyətləri qurdular. Hətta Hayfa yaxınlığında iki min dönüm ərazi satın alaraq əkinçilik məktəbi yaratdılar.
Avstriyalı Yəhudi Teodor Hertslin 1891-ci ildə çap etdirdiyi "Yəhudi dövləti" kitabı Fələstində yəhudi dövləti qurulmasının ideoloji əsasına çevrildi.
XIX əsrin ortalarında Avropa dövlətləri Suriyaya ticarət ekspansiyasını və kapital ixracını sürətləndirdi. Əslində, bu onların Osmanlı dövlətini çökdürmək planının bir hissəsi idi. XX əsrin əvvəllərində bu bölgələr formal olaraq Osmanlı dövlətinin tərkibində qalmış, gerçəkdə isə imperialist dövlətlərin yarımmüstəmləkəsinə çevrilmişdilər.
Osmanlı sultanı II Əbdülhəmid avropalıların planlarını pozmağa yollar axtarırdı. Onun atdığı qəti və sərt addım Avropa və ABŞ-nin Fələstində yəhudi dövləti qurmaq istəyini xeyli ləngitdi. О, Fələstini Osmanlı sultanlarının "saray mülkü" elan etdi və oradakı torpaqların satışına qəti qadağa qoydu. Bu qərarın ləğv edilməsinə çox səy göstərildi. Sionizmin lideri Teodor Hertsl bir neçə dəfə Osmanlı sarayına məktub yazdı, II Əbdülhəmidlə görüşmək üçün Polşa əsilzadəsi, sultanın dostu Nevlinskini Osmanlı sarayına göndərdi. II Əbdülhəmid ona deyir: "Əgər cənab Hertsl sən dostum olduğun kimi dostunsa ona söylə ki, bu məsələdə ikinci bir addım atmasın. Mən bir qarış da olsa, torpaq satmaram. Zira bu vətən mənim deyil, millətimindir. Millətim bu torpağları qanını tökərək qazanmışdır və sonra qanı ilə məhsuldar qılmışdır. О, bizdən qopub uzaqlaşmadan yenə qanımızla sulayarıq. B enim Suriya v e F el estin alaylarımın efradı bir er-bir er g eri dönmemek üzre h epsi muharibe m eydanında kalmışd. Yahudilər milyarlarını saklasınlar. B enim imparatorluğumun parçalandığı zaman onlar Felestini karşılıksız ele g eçirecekler". Osmanlı hökuməti Fələstin bölgəsinə diqqəti artırdı, iqtisadiyyatını dirçəltmək, əkilə biləcək torpaqları g enişləndirmək üçün tədbirlər gördü. Hayfa – Yafa, Yafa – Qüds dəmir yolunun çəkilməsi üçün Fransız şirkətinə imtiyaz v erdi. Həmin şirkət Fələstini B eyrut, Şam və Hələblə birləşdirəcək dəmir yolunun layihəsini hazırladı. Bu layihə 20-ci yüzilin başlanğıcında g erçəkləşdi. B eləliklə, Hayfa və Yafa limanları Ərəb bazarını Avropa müştərilərinə açan ticarət mərkəzi halına gəldi. Əldə edilən qazanc bölgənin iqtisadiyyatının, mədəniyətinin yüksəlməsinə yönəldildi. Çох təəssüf ki, bir çox Ərəb öndərləri bunu lazımınca qiymətləndirə bilmədilər. Müstəmləkəçilərin felinə uyub Osmanlı dövlətinin əl eyhinə işləməyə başladılar. İngiltərə hökumətinin və Yəhudi əsilli bankir Roçilin təhrikilə Teodor Hertsl dəfələrlə İstanbula gəldi. II Əbdülhəmidlə görüşdü, istəklərini təkrarladı. Hamısında da rədd cavabı aldı. Sonuncu dəfə – 18 may 1901-ci ildə Teodor Hertsl Yəhudi hahambaşı Musa Levi ilə birlikdə İstanbula gələndə Sultana aşağıdakı təklifi etdilər: "Yəhudilər Osmanlı dövlətinin bütün borclarını ödəyəcək və dövlətə böyük yardımlar edəcəklər. Sultan II Əbdülhəmidin siyasətini Avropada dəstəkləyəcəklər, Osmanlı dövlətində inşa ediləcək savaş üstlərinin pulunu ödəyəcəklər, Sultan II Əbdülhəmidin özü üçün böyük sərvət v erəcəklərdi. Ayrıca Fəlistində qurulacaq böyük univ ersitit etdə Türk tələbələri də oxuyacaqlar".
Bu təkliflər qarşısında hiddətlənən II Əbdülhəmid deyir: "Dünyanın tüm devletleri ayağıma gelseler de ve tüm hazineleri kucağıma dökseler de, size siyonistlik adına bir karış bile y er v ermem. Ecdadımızın ve milletimizin kanıyla elde edilen bir vatan para ilə satılmaz. Derhal burayı terk edin!".
XX əsr tarixi
1918-ci ildə türklər Suriyadan həmişəlik getsə də onların yerini fransızlar tutdu. 1928-ci ilin aprelində Suriya rəsmi sürətdə Fransanın mandatlı ərazisi elan olundu.
1943-cü ilin dekabrında Fransanın Suriya üzərindəki mandatı ləğv edilir. Amma sonuncu yadelli əsgər Suriya torpaqlarını 1946-cı ilin aprelin 17-də tərk edir. O vaxtdan etibarən hər il aprelin 17-də Suriyada Milli bayram – Müstəqillik günü qeyd olunur. Dəməşqin mərkəzi meydanlarının birində iti nəzərləri uzaqlara zillənən, əlində ölkənin azadlıq və müstəqillik rəmzini bildirən məşəl tutmuş suriyalı ərəbin bürüncdən heykəli ucaldılıb. Heykəlin barelyefini isə Suriya xalqının azadlıq uğrunda mübarizəsinin müxtəlif anlarını əks etdirən rəsmlər haşiyələndirir.
1944-cü ildən etibarən yeni yaradılmış gənc Suriya hökuməti ölkənin xarici siyasi müstəqilliyini möhkəmləndirmək üçün bəzi tədbirlər həyata keçirməyə başlayır. 1944-cü ilin iyulunda Sovet İttifaqı ilə Suriya arasında diplomatik münasibətlər yaradılır. 1945-ci ilin fevralında Suriya faşist Almaniyası və Yaponiyasına müharibə elan edir. 1945-ci iln martında Suriya Ərəb Ölkələri Cəmiyyətinin yaradılmasında fəal iştirak edir, 1945-ci ilin oktyabrında isə o, BMT-yə üzv qəbul olunur. 1948–1949-cu illərdə Suriya Ərəb ölkələrinin İsrail təcavüzü əleyhinə hərbi əməliyyatlarında iştirak edir. 50-ci illərin ortalarından Suriyanın siyasəti açıq antiimperialist xarakter kəsb edir. 1967-ci ilin iyununda Suriya özü İsrail təcavüzünə məruz qalır. Bu müharibə nəticəsində ölkənin cənub-qərbindəki Colan təpələri adlanan əyalət (sahəsi 1,6 min km²) İsrail tərəfindən işğal olunur.
1973-cü ilin oktyabrında baş vermiş İsrail – Ərəb müharibəsindən sonra Suriya ordusu Colan təpələri əyaləti ərazisinin təqribən 1/3 hissəsini, o cümlədən əyalətin inzibati mərkəzi Əl-Quneytra şəhərini İsrail təcavüzündən azad edir. Colan təpəli rayonun qalan hissəsi (təqribən 1 min km²) həm də İsrail işğalı altındadır. 1963-cü il martın 8-də Suriyada hakimiyyət Ərəb Sosialist Dirçəliş Partiyasının (ərəb abbeviaturası BƏS) əlindədir. 1963-cü ildən etibarən hər növbəti ilin 8 martı Suriyada İnqilab günü kimi geniş qeyd edilir. 1966-cı ilin fevralın 28-də ölkəyə rəhbərlik BƏS partiyasının sol cinahının əlinə keçir. 1970-ci ilin noyabrında isə hakimiyyətə general Hafiz Əsədin başçılıq etdiyi qrup gəlir.
XXI əsr tarixi
Suriyada Ərəb Respublikasının siyasi həyatı üçün Fələstin və Livan probleminin nizama salınması çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ərəb Ölkələri Cəmiyyətinin və Livan hökumətinin razılığı ilə Suriyanın 40 min nəfərə yaxın əsgər və zabiti Livan torpağında onun İsraillə sərhəd bölgələrində cəmləşdirilir. Onlar Livandakı dini-siyasi qruplaşmalar arasında tez-tez baş verən münaqişə və çəkişmələrin qarşısını almaqda Livan hökumətinə köməklik göstərməli idilər.
Sonradan İsrailin təkidi, Livan hökumətinin razılığı ilə Suriya əsgərləri Livandan çıxarılır. Suriyalı əsgərlər Livandan çıxdıqdan sonra 2006-cı ilin iyun ayında Livan torpağında fəaliyyət göstərən Fələstin müxtariyyətində hakimiyyətə gəlmiş Həmas təşkilatının İsrailin terrorçu hesab etdikləri hərbi-siyasi birləşmələrini məhv etmək üçün İsrail Livana hücum etsə də, təqribən 40 gündən sonra BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının bu hadisəyə dair xüsusi qətnaməsinə əsasən Livanın cənub bölgələrindən çıxmağa məcbur olur. İsrail əsgərlərinin zəbt etdiyi Livanın cənub bölgələrinə əsasən BMT-nin sülhməramlı qüvvələri və Livan ordusunun əsgərləri yerləşdirilir.
ABŞ başda olmaqla imperialist dövlətləri Suriyanın yeritdiyi müstəqil xarici siyasətlə, rəsmi Dəməşqin Fələstin xalqının haqq işinin tərəfdarı kimi Suriyanı özlərinin tərtib etdikləri "qara siyahıya" salaraq onu terrorçu dövlət adlandırırlar. Rəsmi Vaşinqton və digər NATO dövlətləri öz vətəndaşlarını Suriyaya turist səfərləri etməkdən çəkindirirlər.
İstinadlar
- Yasmine Zahran: Ghassan Resurrected. Stacey International Publishers, London 2007.
- Freytag, G. W. (1856). "Geschichte der Dynastien der Hamdaniden in Mosul und Aleppo". Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft (in German) X: 432–498.
- Türkmen oğlu Deniz, http:// halapturkmen.blogcu.com/suriye-oguz-turkmenleri/ 5436639.
- Nur Ayşe, 2014, http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ayse_hur/megerse_[ölü keçid] suriyede _turkmenler_yasarmis-1169309
- Татищ eв С. С. Восточная политика имп eратора Николая I. СПб., 1889.
- Sabry M., L’Empire 'egyptien sous Mohammed-Ali et la question d’Orient (1811–1849), Paris, 1930.
- Zeyrek Yunus, 2013:10, sayı 32.
- Osmanlı Tarixi Ensiklopediyası, 20…:93, 3-cü cild
- Osmanlı Tarixi Ensiklopediyası, 20..:93, 3-cü cild
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Suriya tarixi muasir Suriya erazisinin tarixi En qedim dovrQadin fiquru Suriya B e e V esr Qedim Serq muzeyi Tokio Yaponiya Suriya qedim tarixe malik olan olkelerden biridir Elde olunan melumatlara esasen demek olar ki eramizdan evvel III minilliyin ikinci yarisinda Suriyada tayfa qurulusu movcud olmus ve burada yasayanlarin ekser hissesi oturaq heyat terzi surmeye meyl gostermisler Olkenin elverisli cografi movqeyi seherlerin ve kicik quldar dovletlerin yaranmasi ucun ne qeder munasib idise xarici mudaxileciler ucun de bir o qeder tamahlandirici idi Aramiler veteni Erebistan yarimadasi olan koceri tayfalar E e XIV XI esrlerde aramiler Suriya Finikiya Mesopotamiyada yayilmislar Arami dili Ehemeniler dovletinde resmi yazili dovlet dillerinden biri olmusdur Eramizin evvellerine qeder arami dili butun On Asiyanin danisiq diline cevrilmisdir Aramilerin toremeleri muasir assurlar Iraqda ve Cenubi Qafqazda yasayan aysorlardir Qassaniler dovru 463 636 Bu sulaleni bezi vaxtlar Ali Cefne de babalarinin adidir adlandirirlar Onlar Yemenden simala teref kocerek Roma Imperiyasinin serhedlerinde meskunlasanlardirlar Deyilene gore bu ehali ilk defe Mekkeye yollanmis sonra onlardan bir qol ayrilaraq Badiyetus Sama Sam colune getmisdir Qassan adli cayin sahilinde yerlesdiklerine gore onlari Qassani cagirirmislar Qassaniler Erebistanin simalinda meskunlasdiqlari ilk vaxtda Selih qebilesine tabe olmuslar Ancaq onlara qalib geldikden sonra Roma imperiyasinda bas veren muharibelerde Romalilari himaye edirdiler Sasani sahlarinin terefdarlari olan Lexmiler ile de muharibe edirdiler Justiyanin imperator oldugu dovrde Qassani dovleti daha da guclendi O bu sulalenin emiri olan Haris ibni Cebleni padsahliq rutbesine qaldirdi O bu isden Qassanilerin Lexmiler muqabilinde daha da qudretlenmesi meqsedini gudurdu Qassani dovleti islamin simaldaki ilk qelebelerine ve Suriyanin muselmanlar terefinden feth olunmasina qeder movcud olmusdur Yermuk muharibesinde Roma imperiyasinin qosunu meglub edildikden sonra bu ehalinin bir hissesi oz yerlerinde qalaraq muselmanlarla hemkarliq etmis ve basqa bir hissesi ise Bizansa ve ya Kicik Asiyaya getmisdir Islam dovruEramizin 633 640 ci illerinde Suriya busbutun erebler terefinden zebt edilir Suriyanin ereb hakimi Muaviyye 661 ci ilde ozunu Ereb dunyasinin xelifesi Demesqi ise Ereb dunyasinin paytaxti elan edir Esas meqaleler Ereb xilafeti Emeviler xilafeti Antakiya knyazligi ve Memluk dovleti VIII esrin ortalarinadek Suriya Emeviler xilafetinin siyasi medeni ve iqtisadi merkezine cevrilir Mehz bu illerde Suriyada seherler ve ticaret inkisaf etdirilir VIII yuzilliyin ortalarindan Ereb Islam dunyasinda hakimiyyet Abbasiler sulalesinin eline kecdiyinden Suriyanin xususile Demesqin Ereb Islam dunyasindaki movqeyi zeiflemeye baslayir Xilafetin paytaxti ise Bagdada kocurulur Sonraki yuzilliklerde de Suriya ucun emin amanliq illeri olmur Suriya torpaqlari selcuqlarin selibcilerin Misir memluklerinin monqollarin isgali altina dusur XII yuzilliyin axirlarina yaxin Selaheddin Eyyubinin Yaxin Serqdeki muveffeqiyyetli herbi emeliyyatlari Suriya tarixinin parlaq sehifeleri hesab olunur 1187 ci ilde Felestin etrafinda selibcileri darmadagin etmis Selaheddin Eyyubi Quds seherini indiki Yeruselim Suriya ve Felestin torpaqlarini azad etmisdir Hemdaniler dovru 890 1004 Sulaleni Hemdan ibn Hemdun yaratmisdi O Mardinin valisi teyin edilmisdi IX esrin sonlarinda bu tayfa Hemdan ibn Hemdanin basciligi ile xariciler terefinden vurusdugu halda X esrin evvellerinde Hemdanin oglu Huseynin rehberliyi altinda xilafete teref kecib xariciler herekatinin yatirilmasina komek etdi 905 ci ilde xelife el Muktefi Huseynin qardasi anasi kurd olan Ebu el Hayce ibn Hemdani Mosulun hakimi teyin etdi Belelikle Mosul vilayeti hemdaniler Hemdan ibn Hemdanin adini dasimaqla sulelesinin irsi hakimiyyeti altina kecdi Hemdaniler emirliyinin ciceklenme dovru Ebu el Haycenin iki oglunun hakimiyyetine tesaduf edir Qardaslarindan biri Hesen irsi emir tituluna yiyelenerek musteqil hakimiyyete basladi Hesenin arvadi Fatime kurd Ehmed ibn el Kurdinin qizi idi 941 ci ilde Bagdad sarayi xilafetin merkezi burda yerlesirdi Hesene Nesir ed Dovle titulu verdi ve belelikle o Mosul vilayetinde oz hakimiyyetini guclendirdi Ebu el Hayce ibn Hemdan Mosula hakim teyin olunan gunden qedim zamanlardan burada yasayan ve bu torpaqlarin qorunmasi ugrunda serler boyu canindan ve qanindan kecmis kurdlerin ciddi naraziligina sebeb oldu Hercend ki onun anasi kurd idi Ebu el Hayce ibn Hemdana qarsi ilk kurd usyani Mehemmed ibn Bilalin rehberliyi altinda basladi Evvelce Nineva Mosul seheri yaxinliginda yerlesen qedim seher seherine hucum eden usyancilar onun boyuk hissesini ele kecirmeye nail oldular Ebu el Hayce ibn Hemdan usyani yatirtmaga calissa da hec bir netice elde ede bilmedi 906 ci ilde Xelifeden komek alan Hayce ibn Hemdan kurdlerin uzerine qosun gonderdi Kurdler Sehruzura dogru hereket edib burada mohkemlendiler Kurdlerin bascisi Mehemmed ibn Bilal hiyleger gedis ederek oz terefdarlarinin Azerbaycan erazisine kecmesi ucun vaxt qazanmaq meqsedile Ibn Hemdanla danisiqlar aparmaq qerarina geldi Osmanli dovru19 cu esrde Osmanli Suriya geyimleri 1516 ci ilde Yavuz Sultan Selim Mercidabikda Memlukleri meglub ederek bugunku Suriya torpaqlarini Osmanli dovletine birlesdirir Osmanli dovletinin Suriyani tutmasi bolgede yasayan xalqlarin 400 ile yaxin savassiz dinc ve sakit heyat surmesine sebeb olmusdur Osmanli hokumeti bolgeni idare etmek ucun Sam eyaleti yaratmis Quds Qezze Nablus ise eyaletin sancaqlari olmusdur O zaman Suriya terkibine daxil olan Dagliq Livan ve Felestin yerli feodal hakimler kohne qaydada oldugu ucun vezifelerinde qaldi ve onlar turk sultaninin vassallari oldu Suriyanin qalan yerleri ise uc vilayete bolunub bilavasite Os manli dovleti terefinden idare edilirdi Avropa dovletlerinin Osmanli imperiyasini tarix sehnesinden silme ve Muselmanlarin bir merkezde birlesmesini temin eden xelifeliyi legv etme planlarinin bir hissesi de Balkanlarda Misirde Suriyada hokumetin gucunu zeifletmek idi 1799 cu ilde Napoleon Misir seferinde Yafaya qeder Felestinin Heyati Ulku 1979 bir hissesini isgal etse de orada durus getire bilmedi Ehmed Pasa komandanligindaki Osmanli ordusu Akka onlerinde Napol eonun ordusunu g eri oturtdu Savas yolu ile qalib gele bilmediklerini goren Avropa strat eqleri basqa planlar hazirladilar Boyuk Britaniya imperiyasi da Orta Dogunun zenginliklerinden faydalanmaq ve dunya hakimiyyetini davam etdirmek ucun XIX esrin baslarindan etibaren Osmanli dovletini yixmaq ve Islam olkelerini bolmek ucun Felestinde bir yehudi dovleti qurmagi planlamisdi 1822 ci ilde bas veren boyuk zelzele ve onun ardinca baslayan yoluxucu xestelikler bolgenin iqtisadi ve esgeri gucunu zeifletmisdi Boyuk Britaniya Fransa vb Avropa dovletlerinin tehriki ile Osmanli dovletinin Misirdeki valisinin oglu Ibrahim Pasa olkenin guneyini isgal etmek hetta gucu catarsa Istanbulu da feth ederek sultanliq taxtini ele kecirmek fikrine dusur Bu meqsedle de o 1831 ci ilde Suriyaya hucum edir Hemin illerde Osmanli esgeri birliklerinde bir yenilenme herekati basladigindan usyanci ordu birlesmeleri mehv edile bilmir O 1832 ci ilin mayinda Ek keni aldi iyunun 13 de ise Demesqe daxil oldu Ehali osman li zulmune qarsi mubarizede Ibrahimi oz xilaskari hesab edib onu sevincle ve regbetle qarsiladi 1832 ci ilin iyulunda Misir ordusu turkler uzerinde iki defe parlaq qelebe caldi ve butun Suriyani isgal etdi Onlar 1832 ci ilde Konyaya qeder gelib cixirlar Veziyyetin agir odlugunu goren Sultan II Mahmud Ingiltere ve Fransadan yardim isteyir Misir valisini Sultan II Mahmuda qarsi usyana heveslendiren her iki dovletin rehberleri bu muraciete cavab vermirler Caresiz qalan Sultan II Mahmud iki il once savasdigi torpaqlarinin bir qismini vermeye mecbur oldugu Rusiya hokmdari I Nikolaya yardim ucun muraciet etmeli olur Rus donanmasi Istanbula gelir Bundan Boyuk Britaniya hokumeti narahat olur ve Kutahyaya qeder gelmis Misir ordusu komandanlari ile Osmanli sultani arasinda vasitecilik edir Kutahyada baglanmis andlasmaya esasen Suriya Felestin vb bolgelerin idaresi 1833 cu ilden Osmanli tabeliyinde olan Misiir valisi Mehmet Ali Pasanin sulalesine verilir Bu hadisede uduzan Osmanli dovleti olsa da Misir valisi ile yanasi car Rusiyasi da Boyuk Britaniya da qazanir Avropalilarin apardiqlari pozuculuq isi oz tesirini gosterir Osmanli vetendasi olan ereblerin icerisinde Osmanli eleyhdarlarinin sayi ilden ile artir Osmanli elehdari olan Ereblerin boyuk bir qismi yuksek hokumet vezifelerinde de calisir orduda zabit kimi xidmet edir general rutbesinedek yukselirdi Ibrahim Suriyada en vacib sahe olan strateji sahede inzibati sistemi yeniden qurdu o mohkem merkezlesdirme siyaseti yeriderek mutleq hakimlik iddiasinda idi Amma Ibrahimin ideyalarinin eksine olan hadiseler bas verdi Suriya mahallara bolundu ve bunlar Ibrahimin teyin etdiyi qubernatorlar terefinden idare edilirdi Eyni zamanda misirliler terefine kecen II Besir Dagliq Livanda oz hakimiyyetini muhafize edib saxladi Misir canisini obyektiv olaraq mutereqqi xarakter dasiyan bir sira tedbirler heyata kecirdi Feodal herc mercliyi ve igtisaslarina son qoyuldu Ibrahim turklerin hakimiyyeti dovrunde xristianlar ucun qoyulmus heqaretli mehdudiyyetleri legv etdi olkede tolerantliga serait yaratdi ve onlarin da qanunun himayesi altinda olmasini temin etdi O olkenin kend teserrufatini yukseltmeye calisir taxil ekini sahelerini genislendirirdi Ibrahim heyvandarligi inkisaf etdirmek meqsedile Antakya yaxinliginda boyuk bir numunevi maldarliq fermasi teskil etdi Bununla yanasi o ozbasina cerime ve vergi alinmasina qarsi mubarize aparirdi Bundan basqa o yoluxucu xesteliklere qarsi karantinler duzeltdi poct rabite xidmetini qaydaya saldi Bir cox ibtidai mektebler o cumleden Demesqde 600 sagird ucun Helebde 400 sagird ucun mekteb ve Antakyada uc orta mekteb acilmisdi Canisin xristian missionerlerine de icaze verdi ki mektebler acsinlar O bu yolla xalq maarifi isini yaxsilasdirmaq umidinde idi Missionerler ise Beyrutda qizlar ucun ilk mekteb acdilar ve metbee teskil etdiler Lakin bu semereli tedbirlerin olke heyatina derin tesir gostermesi ucun vaxt yox idi Ehali Misir hakimiyyetinin menfi cehetlerini daha cox hiss etmekde idi Mehemmedeli daim Turkiye ile yeni muharibe tehlukesi seraitinde idi ve buna gore Ibrahim oz silahli quvvelerini artirmali ve istehkamlar tikdirmeli olurdu Elbette bu cur herbi islere coxlu vesait xerclenirdi Elave vesaitler elde etmek ucun o yeni can vergisi qoydu vergi yigilmasi isinde ellik zemanet qaydasi tetbiq etdi Inhisarlar sistemi Suriyaya da yayildi Ipek ve pambiq ucun qoyulmus inhisar emeli suretde heyata kecirilirdi Ehalini yol ve istehkam tikintisine celb edirdiler ve bu isler movsumi ve icbari idi Bununla yanasi Ibrahim ordunun siralarini artirmaq ucun herbi xidmete cagirisa basladi Butun ehalinin terksilah edilmesi haqqinda Ibrahimin emri de cox naraziliqla qarsilanirdi 1834 cu ilde bunun ardinca usyani bas verdi Bu usyanlar qeddarliqla yatirildi ve 180 kend yandirildi 1837 ci ilin axirlarinda druzlar ayaga qalxdi Onlar Hauran vilayetinde hakimiyyete qarsi bir ilden artiq mubarize apardilar Onlara qarsi vurusmalarda Ibrahim 15 min esger itirdi ki bu da Turkiye ile butun muharibe dovrundeki telefatdan cox idi Buna baxmayaraq Ibrahim tam qelebe elde ede bilmedi druzlarin oz qanun qaydalari esasinda yasamaq huquqlarini tanimaga onlari herbi qulluga cagirisdan azad etmeye mecbur oldu Basqa yollarla da muqavimet gosterilirdi Uzun muddet xalq Ibrahimin qeddar rejimine qarsi cixdi ve alti il erzinde Ibrahim orduya 35 minden artiq adam seferberliye ala bilmedi Halbuki 100 mine qeder adam Turkiyeye ve bedevilerin yanina qacmis daglarda gizlenmisdi Suriyanin isgali Mehemmedeliye baha basa geldi Suriyanin gelirlerinin olduqca artirilmasina ve 70 milyon piastra catdirilmasina baxmayaraq her halda bu gelirler azliq edirdi ve Misir xezinesi her il Ibrahime 30 40 milyon piastr elave vesait vermeli olurdu 1833 1840 ci illerde Mehemmedeli ile Turkiye arasinda muharibe getdiyi zaman Suriyada helledici herbi emeliyyatlar genislendi 1839 cu il iyunun 26 da Ibrahim Nezib yaxinli ginda turk qosunlarini meglub etdi Bele bir seraitde ingilisler turklerin komeyine geldi 1840 ci ilin payizinda ingilis donanmasi Suriya sahillerine yan alaraq orani atese tutdular ve Beyruta Trablise Ekkeye Seydeye ingilis desantlari cixaril di Suriyalilar derhal umumxalq usyanina basladi Onlarin zerbeleri altinda Ibrahimin 70 minlik ordusu tamamile dagidildi 1840 ci ilin axirlarinda misirliler 40 minden artiq adam telefat vererek Suriyani terk etmeli oldu evezinde ise Suriyani turk qosunlari isgal etdi Bununla da Suriya geriye feodal herc mercliyi dovrundeki veziyyete qaytarilmis oldu Bununla yanasi Suriyanin daxili islerine Ingiltere ve Fransanin qaris masi yeniden aciq xarakter aldi Ingiltere feodallarindan Fransa ise istifade edirdi XIX esr tarixiXIX yuzillikden baslayaraq Avropanin inkisaf etmis dovletleri Suriya ile maraqlanmaga baslayirlar Boyuk Britaniya Osmanli dovletinin erazisi olan Felestinde Yehudi dovleti yaratmaq isterken yaxsi bilirdi ki orada dovlet qura bilecek qeder Yehudi yoxdur Yehudiler dunyanin muxtelif guselerine dagilmislar Onlari bir araya getirmek ve bolgede Yehudilerin sayini artirmaq ucun ilk novbede ideoloji zemin lazim idi Bu ideoloji zemini hazirlamaq ucun hokumet vekil Sir Nerru Finqe Calling of the Yews Qaracohrelerin cagirisi adli bir kitab yazdirdi Londonda yasayan boyuk servet sahibi Italiya yehudisi Musos Haim Montefiore 1824 cu ilde Felestine gonderildi O 1837 ci ile qeder burada yasadi ve geri donende Felestinde olan 8000 e yaxin Yehudi ile dovlet qurmagin mumkun olmayacagini yazdi Yehudi dovletinin qurulmasina Ingilis hakim daireleri ile yanasi diger Avropa dovletleri Amerika ve Rusiya da yardim gosterirdiler Bu dovletler hem oz erazilerindeki yehudileri teskilatlandirir hem de yehudileri sixisdirib tezyiqlere meruz qoymaqla onlarin arasindaki ziddiyyetleri ortadan qaldirmaq isteyirdiler Alman yehudisi Musa Hese 1862 ci ilde cap etdirdiyi Roma ve Quds kitabinda yehudi davasinin ortaya atilacagi gunun yaxinlasdigini neyin bahasina olursa olsun yehudi dovleti qurulacagini bu ise ise Fransanin yardimci olacagini hetta Fransa burjua inqilabinin da bunun ucun teskil edildiyini yazdi XIX esrin ikinci yarisinda xristian dunyasinda guclenen yehudi eleyhdarligi da onlari daha six birlesmeye oz dovletlerini qurmaga tehrik edir Rusiyada qurulan Sionu sevenler cemiyyeti yehudileri Felestine kocmeye sovq edirdi 1878 ci ilde onlar muxtelif yehudi telebe cemiyyetleri qurdular Hetta Hayfa yaxinliginda iki min donum erazi satin alaraq ekincilik mektebi yaratdilar Avstriyali Yehudi Teodor Hertslin 1891 ci ilde cap etdirdiyi Yehudi dovleti kitabi Felestinde yehudi dovleti qurulmasinin ideoloji esasina cevrildi XIX esrin ortalarinda Avropa dovletleri Suriyaya ticaret ekspansiyasini ve kapital ixracini suretlendirdi Eslinde bu onlarin Osmanli dovletini cokdurmek planinin bir hissesi idi XX esrin evvellerinde bu bolgeler formal olaraq Osmanli dovletinin terkibinde qalmis gercekde ise imperialist dovletlerin yarimmustemlekesine cevrilmisdiler Osmanli sultani II Ebdulhemid avropalilarin planlarini pozmaga yollar axtarirdi Onun atdigi qeti ve sert addim Avropa ve ABS nin Felestinde yehudi dovleti qurmaq isteyini xeyli lengitdi O Felestini Osmanli sultanlarinin saray mulku elan etdi ve oradaki torpaqlarin satisina qeti qadaga qoydu Bu qerarin legv edilmesine cox sey gosterildi Sionizmin lideri Teodor Hertsl bir nece defe Osmanli sarayina mektub yazdi II Ebdulhemidle gorusmek ucun Polsa esilzadesi sultanin dostu Nevlinskini Osmanli sarayina gonderdi II Ebdulhemid ona deyir Eger cenab Hertsl sen dostum oldugun kimi dostunsa ona soyle ki bu meselede ikinci bir addim atmasin Men bir qaris da olsa torpaq satmaram Zira bu veten menim deyil milletimindir Milletim bu torpaglari qanini tokerek qazanmisdir ve sonra qani ile mehsuldar qilmisdir O bizden qopub uzaqlasmadan yene qanimizla sulayariq B enim Suriya v e F el estin alaylarimin efradi bir er bir er g eri donmemek uzre h epsi muharibe m eydaninda kalmisd Yahudiler milyarlarini saklasinlar B enim imparatorlugumun parcalandigi zaman onlar Felestini karsiliksiz ele g ecirecekler Osmanli hokumeti Felestin bolgesine diqqeti artirdi iqtisadiyyatini dirceltmek ekile bilecek torpaqlari g enislendirmek ucun tedbirler gordu Hayfa Yafa Yafa Quds demir yolunun cekilmesi ucun Fransiz sirketine imtiyaz v erdi Hemin sirket Felestini B eyrut Sam ve Heleble birlesdirecek demir yolunun layihesini hazirladi Bu layihe 20 ci yuzilin baslangicinda g erceklesdi B elelikle Hayfa ve Yafa limanlari Ereb bazarini Avropa musterilerine acan ticaret merkezi halina geldi Elde edilen qazanc bolgenin iqtisadiyyatinin medeniyetinin yukselmesine yoneldildi Coh teessuf ki bir cox Ereb onderleri bunu laziminca qiymetlendire bilmediler Mustemlekecilerin feline uyub Osmanli dovletinin el eyhine islemeye basladilar Ingiltere hokumetinin ve Yehudi esilli bankir Rocilin tehrikile Teodor Hertsl defelerle Istanbula geldi II Ebdulhemidle gorusdu isteklerini tekrarladi Hamisinda da redd cavabi aldi Sonuncu defe 18 may 1901 ci ilde Teodor Hertsl Yehudi hahambasi Musa Levi ile birlikde Istanbula gelende Sultana asagidaki teklifi etdiler Yehudiler Osmanli dovletinin butun borclarini odeyecek ve dovlete boyuk yardimlar edecekler Sultan II Ebdulhemidin siyasetini Avropada destekleyecekler Osmanli dovletinde insa edilecek savas ustlerinin pulunu odeyecekler Sultan II Ebdulhemidin ozu ucun boyuk servet v ereceklerdi Ayrica Felistinde qurulacaq boyuk univ ersitit etde Turk telebeleri de oxuyacaqlar Bu teklifler qarsisinda hiddetlenen II Ebdulhemid deyir Dunyanin tum devletleri ayagima gelseler de ve tum hazineleri kucagima dokseler de size siyonistlik adina bir karis bile y er v ermem Ecdadimizin ve milletimizin kaniyla elde edilen bir vatan para ile satilmaz Derhal burayi terk edin XX esr tarixi1918 ci ilde turkler Suriyadan hemiselik getse de onlarin yerini fransizlar tutdu 1928 ci ilin aprelinde Suriya resmi suretde Fransanin mandatli erazisi elan olundu 1943 cu ilin dekabrinda Fransanin Suriya uzerindeki mandati legv edilir Amma sonuncu yadelli esger Suriya torpaqlarini 1946 ci ilin aprelin 17 de terk edir O vaxtdan etibaren her il aprelin 17 de Suriyada Milli bayram Musteqillik gunu qeyd olunur Demesqin merkezi meydanlarinin birinde iti nezerleri uzaqlara zillenen elinde olkenin azadliq ve musteqillik remzini bildiren mesel tutmus suriyali erebin buruncden heykeli ucaldilib Heykelin barelyefini ise Suriya xalqinin azadliq ugrunda mubarizesinin muxtelif anlarini eks etdiren resmler hasiyelendirir 1944 cu ilden etibaren yeni yaradilmis genc Suriya hokumeti olkenin xarici siyasi musteqilliyini mohkemlendirmek ucun bezi tedbirler heyata kecirmeye baslayir 1944 cu ilin iyulunda Sovet Ittifaqi ile Suriya arasinda diplomatik munasibetler yaradilir 1945 ci ilin fevralinda Suriya fasist Almaniyasi ve Yaponiyasina muharibe elan edir 1945 ci iln martinda Suriya Ereb Olkeleri Cemiyyetinin yaradilmasinda feal istirak edir 1945 ci ilin oktyabrinda ise o BMT ye uzv qebul olunur 1948 1949 cu illerde Suriya Ereb olkelerinin Israil tecavuzu eleyhine herbi emeliyyatlarinda istirak edir 50 ci illerin ortalarindan Suriyanin siyaseti aciq antiimperialist xarakter kesb edir 1967 ci ilin iyununda Suriya ozu Israil tecavuzune meruz qalir Bu muharibe neticesinde olkenin cenub qerbindeki Colan tepeleri adlanan eyalet sahesi 1 6 min km Israil terefinden isgal olunur 1973 cu ilin oktyabrinda bas vermis Israil Ereb muharibesinden sonra Suriya ordusu Colan tepeleri eyaleti erazisinin teqriben 1 3 hissesini o cumleden eyaletin inzibati merkezi El Quneytra seherini Israil tecavuzunden azad edir Colan tepeli rayonun qalan hissesi teqriben 1 min km hem de Israil isgali altindadir 1963 cu il martin 8 de Suriyada hakimiyyet Ereb Sosialist Dircelis Partiyasinin ereb abbeviaturasi BES elindedir 1963 cu ilden etibaren her novbeti ilin 8 marti Suriyada Inqilab gunu kimi genis qeyd edilir 1966 ci ilin fevralin 28 de olkeye rehberlik BES partiyasinin sol cinahinin eline kecir 1970 ci ilin noyabrinda ise hakimiyyete general Hafiz Esedin basciliq etdiyi qrup gelir XXI esr tarixiSuriyada Ereb Respublikasinin siyasi heyati ucun Felestin ve Livan probleminin nizama salinmasi cox muhum ehemiyyet kesb edir Ereb Olkeleri Cemiyyetinin ve Livan hokumetinin raziligi ile Suriyanin 40 min nefere yaxin esger ve zabiti Livan torpaginda onun Israille serhed bolgelerinde cemlesdirilir Onlar Livandaki dini siyasi qruplasmalar arasinda tez tez bas veren munaqise ve cekismelerin qarsisini almaqda Livan hokumetine komeklik gostermeli idiler Sonradan Israilin tekidi Livan hokumetinin raziligi ile Suriya esgerleri Livandan cixarilir Suriyali esgerler Livandan cixdiqdan sonra 2006 ci ilin iyun ayinda Livan torpaginda fealiyyet gosteren Felestin muxtariyyetinde hakimiyyete gelmis Hemas teskilatinin Israilin terrorcu hesab etdikleri herbi siyasi birlesmelerini mehv etmek ucun Israil Livana hucum etse de teqriben 40 gunden sonra BMT nin Tehlukesizlik Surasinin bu hadiseye dair xususi qetnamesine esasen Livanin cenub bolgelerinden cixmaga mecbur olur Israil esgerlerinin zebt etdiyi Livanin cenub bolgelerine esasen BMT nin sulhmeramli quvveleri ve Livan ordusunun esgerleri yerlesdirilir ABS basda olmaqla imperialist dovletleri Suriyanin yeritdiyi musteqil xarici siyasetle resmi Demesqin Felestin xalqinin haqq isinin terefdari kimi Suriyani ozlerinin tertib etdikleri qara siyahiya salaraq onu terrorcu dovlet adlandirirlar Resmi Vasinqton ve diger NATO dovletleri oz vetendaslarini Suriyaya turist seferleri etmekden cekindirirler IstinadlarYasmine Zahran Ghassan Resurrected Stacey International Publishers London 2007 Freytag G W 1856 Geschichte der Dynastien der Hamdaniden in Mosul und Aleppo Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft in German X 432 498 Turkmen oglu Deniz http halapturkmen blogcu com suriye oguz turkmenleri 5436639 Nur Ayse 2014 http www radikal com tr yazarlar ayse hur megerse olu kecid suriyede turkmenler yasarmis 1169309 Tatish ev S S Vostochnaya politika imp eratora Nikolaya I SPb 1889 Sabry M L Empire egyptien sous Mohammed Ali et la question d Orient 1811 1849 Paris 1930 Zeyrek Yunus 2013 10 sayi 32 Osmanli Tarixi Ensiklopediyasi 20 93 3 cu cild Osmanli Tarixi Ensiklopediyasi 20 93 3 cu cildHemcinin bax