Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az

Standart Model hissəciklər fizikasına aid nəzəriyyədir Standart Model SM fundamental qarşılıqlı təsir qüvvələrini və bu

Standart Model

Standart Model

Standart Model — hissəciklər fizikasına aid nəzəriyyədir. Standart Model (SM) fundamental qarşılıqlı təsir qüvvələrini və bu qüvvələrdə elementar hissəciklərin rolunu öyrənir.

image
Standart Modelə daxil olan elementar fermionlar və elementar bosonlar

Standart Model nəzəriyyəsinə görə Kainatdakı bütün materiya (kvarkların və leptonların aid olduqları hissəciklər ailəsi) yaranmışdır. Məsələn, proton iki yuxarı və bir aşağı kvarkdan ibarətdir.
Fermionlar bir birinə qarşılıqlı təsir qüvvələri vasitəsilə təsir edirlər. Məsələn, protonun ibarət olduğu kvarklar bir birilə güclü qüvvə (ingiliscə, strong force) adlanan təsirlə bağlıdırlar. Belə ki, güclü qüvvə protonu hissələrə bölünməyə qoymur.
Belə qarşılıqlı təsir qüvvələrinin sayı dörddür: elektromaqnetizm, qravitasiya, , . Bu qarşılıqlı təsir qüvvələri adlanan (fotonun da daxil olduğu hissəciklər qrupu) hissəciklərlə keçir (və ya daşınır). Məsələn, protonun hissələri arasındakı güclü qüvvə adlanan boson vasitəsilə keçir.

Standart Model nəzəriyyəsi hələ ki, üç qarşılıqlı təsir qüvvəsini əhatə edir: elektromaqnetizm, zəif nüvə qüvvəsi, güclü qüvvə.

Hissəciklərin təsnifatı

Standart Model nəzəriyyəsində hissəciklər aşağıdakı kimi təsnifatlanmışdır.

Standart Model
materiya hissəcikləri
 qarşılıqlı təsir qüvvələri hissəcikləri
elementar fermionlar mürəkkəb fermionlar
 elementar bosonlar mürəkkəb bosonlar
leptonlar, kvarklar protonlar, neytronlar, foton, və bosonlar, və s. , və s.

Elementar fermionlar və elementar bosonlar birlikdə elementar hissəciklər qrupunu təşkil edirlər.
Mürəkkəb fermionlar () və mürəkkəb bosonlar () birlikdə qrupunu təşkil edirlər.
Məsələn, atomun nüvəsini təşkil edən proton və neytron və eləcə də onları bir birinə bağlı saxlayan adlı meson hadrondurlar.

Fermionlar

Fermionlar tabe olan hissəciklərdir. Elementar fermionlar leptonlar və kvarklardır. Mürəkkəb fermionlara misal kimi protonu və neytronu göstərmək olar. Bütün fermionlar kəsirlə ifadə olunan spinə malikdirlər, (1⁄2, 3⁄2,...).

Elementar fermionlar

Elementar fermionlar
Leptonlar Kvarklar
Ad Simvol Yük Spin Ad Simvol Yük Spin
Birinci nəsil
elektron e −1 1⁄2 yuxarı (up) u +2⁄3 1⁄2
elektron neytrino νe 0 1⁄2 aşağı (down) d −1⁄3 1⁄2
İkinci nəsil
myuon μ −1 1⁄2 ovsun (charm) c +2⁄3 1⁄2
myuon neytrino νμ 0 1⁄2 qəribə (strange) s −1⁄3 1⁄2
Üçüncü nəsil
tau τ −1 1⁄2 üst (top) t +2⁄3 1⁄2
tau neytrino ντ 0 1⁄2 alt (bottom) b −1⁄3 1⁄2

Bosonlar

Bosonlar tabe olan hissəciklərdir. Elementar bosonlarla yanaşı (məsələn, foton, qluon), mürəkkəb bosonlar da var (). Bütün bosonlar tam ədədli spinə malikdirlər (0, 1, 2,...)

Elementar bosonlar

Bosonlar
Ad Kütlə Yük Spin
Foton γ 0 0 1
W— 80.4 GeV/c2 -1 1
W+ 80.4 GeV/c2 1 1
Z 91.187 GeV/c2 0 1
Qluon g 0 0 1

Qarşılıqlı təsir qüvvələri

Fundamental qarşılıqlı təsir qüvvələri və onların daşıyıcıları olan bosonlar aşağıdakılardan ibarətdir:

  • Elektromaqnetizm qüvvəsinin daşıyıcısı fotondur. O kütləsiz hissəcikdir.
  • daşıyıcıları +, − və neytral bosonlarıdır. Bu bosonlar kütləyə malikdirlər.
  • daşıyıcıları . Səkkiz qluon məlumdur, onların hər biri kütləsizdir və yüksüzdür.
  • Qravitasiya qüvvəsini izah edəcək əsaslı kvant nəzəriyyəsi hələ yoxdur. Lakin qravitasiyanı keçirən hipotetik qraviton (ingiliscə graviton) hissəciyi haqqında nisbilik nəzəriyyəsi vasitəsilə bəzi göstəricilər hesablanmışdır. Qraviton 2 spinə malik, kütləsiz hissəcik olmalıdır.
Fundamental qarşılıqlı təsir sahələri
Qarşılıqlı təsir sahəsi Boson Spin
Qravitasiya sahəsi “Qravitonlar” (fərz edilir) 2
Zəif təsir sahəsi W+, W−, Z hissəcikləri 1
Elektromaqnetik sahə Fotonlar 1
Güclü təsir sahəsi Qluonlar 1

Qarşılıqlı təsir qüvvəsinin davranışını öyrənən ilkin nəzəriyyə (KED) idi (quantum electrodynamics — QED) ki, bu nəzəriyyə elektromaqnetik təsiri yüksək dəqiqliklə araşdırırdı. Həmin nəzəriyyə zəif nüvə qüvvəsinin nəzərə alınması ilə genişləndirildi. Daha sonra isə fiziklər kvarklar arasındakı qarşılıqlı təsiri, yəni güclü nüvə təsirini öyrənmək üçün KED nəzəriyyəsi əsasında (KXD) nəzəriyyəsini yaratdılar (quantum chromodynamics — QCD).

1967-ci ildə Pakistanlı fizik və Amerikalı fizik -in (Vaynberq) bir birindən asılı olmadan apardıqları tədqiqatlardan aydın oldu ki, elektromaqnetik və zəif nüvə qüvvələri bir birilə sıx əlaqəlidir. A. Salam və S. Weinberg iki fundamental qüvvə arasındakı bu əlaqəni riyazi formulalarla ifadə etdilər. Onların nəzəriyyəsi 1970-ci ildə (Qlaşou) tərəfindən ümumiləşdirildi və bununla da nəzəriyyəsi yarandı. Bu nəzəriyyənin hər üç yaradıcısı 1979-cu ildə Nobel mükafatına layiq görüldülər.

Beləliklə Standart Modelin özəyini iki nəzəriyyə - elektrozəif qarşılıqlı təsir və kvant xromodinamikası nəzəriyyələri təşkil edir.

Son dövrlərdə aparılan tədqiqatlar göstərir ki, dörd qüvvəni əhatə edən ümumi nəzəriyyənin yaradılması yaxın gələcəkdə baş tuta bilər.

Həmçinin bax

  • J. Gribbin. Q is for Quantum: An Encyclopedia of Particle Physics. . 1999. ISBN .
  • B. Martin. Nuclear and Particle Physics: An Introduction. . 2011. ISBN .
  • E. Gregersen. The Britannica Guide to Particle Physics. . 2011. ISBN .
  • "The Nobel Prize in Physics 1979". . 2014-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-15.
  • "About the Higgs Boson". . 2012-04-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-15.

Xarici keçidlər

  • The Standard Model The Particle Adventure
  • Standart model 2010-04-12 at the Wayback Machine (ing.)

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Standart Model hissecikler fizikasina aid nezeriyyedir Standart Model SM fundamental qarsiliqli tesir quvvelerini ve bu quvvelerde elementar hisseciklerin rolunu oyrenir Standart Modele daxil olan elementar fermionlar ve elementar bosonlar Standart Model nezeriyyesine gore Kainatdaki butun materiya kvarklarin ve leptonlarin aid olduqlari hissecikler ailesi yaranmisdir Meselen proton iki yuxari ve bir asagi kvarkdan ibaretdir Fermionlar bir birine qarsiliqli tesir quvveleri vasitesile tesir edirler Meselen protonun ibaret oldugu kvarklar bir birile guclu quvve ingilisce strong force adlanan tesirle baglidirlar Bele ki guclu quvve protonu hisselere bolunmeye qoymur Bele qarsiliqli tesir quvvelerinin sayi dorddur elektromaqnetizm qravitasiya Bu qarsiliqli tesir quvveleri adlanan fotonun da daxil oldugu hissecikler qrupu hisseciklerle kecir ve ya dasinir Meselen protonun hisseleri arasindaki guclu quvve adlanan boson vasitesile kecir Standart Model nezeriyyesi hele ki uc qarsiliqli tesir quvvesini ehate edir elektromaqnetizm zeif nuve quvvesi guclu quvve Hisseciklerin tesnifatiStandart Model nezeriyyesinde hissecikler asagidaki kimi tesnifatlanmisdir Standart Model materiya hissecikleri qarsiliqli tesir quvveleri hisseciklerielementar fermionlar murekkeb fermionlar elementar bosonlar murekkeb bosonlarleptonlar kvarklar protonlar neytronlar foton ve bosonlar ve s ve s Elementar fermionlar ve elementar bosonlar birlikde elementar hissecikler qrupunu teskil edirler Murekkeb fermionlar ve murekkeb bosonlar birlikde qrupunu teskil edirler Meselen atomun nuvesini teskil eden proton ve neytron ve elece de onlari bir birine bagli saxlayan adli meson hadrondurlar FermionlarFermionlar tabe olan hisseciklerdir Elementar fermionlar leptonlar ve kvarklardir Murekkeb fermionlara misal kimi protonu ve neytronu gostermek olar Butun fermionlar kesirle ifade olunan spine malikdirler 1 2 3 2 Elementar fermionlar Elementar fermionlar Leptonlar KvarklarAd Simvol Yuk Spin Ad Simvol Yuk SpinBirinci nesilelektron e 1 1 2 yuxari up u 2 3 1 2elektron neytrino ne 0 1 2 asagi down d 1 3 1 2Ikinci nesilmyuon m 1 1 2 ovsun charm c 2 3 1 2myuon neytrino nm 0 1 2 qeribe strange s 1 3 1 2Ucuncu nesiltau t 1 1 2 ust top t 2 3 1 2tau neytrino nt 0 1 2 alt bottom b 1 3 1 2BosonlarBosonlar tabe olan hisseciklerdir Elementar bosonlarla yanasi meselen foton qluon murekkeb bosonlar da var Butun bosonlar tam ededli spine malikdirler 0 1 2 Elementar bosonlar Bosonlar Ad Kutle Yuk SpinFoton g 0 0 1W 80 4 GeV c2 1 1W 80 4 GeV c2 1 1Z 91 187 GeV c2 0 1Qluon g 0 0 1Qarsiliqli tesir quvveleriFundamental qarsiliqli tesir quvveleri ve onlarin dasiyicilari olan bosonlar asagidakilardan ibaretdir Elektromaqnetizm quvvesinin dasiyicisi fotondur O kutlesiz hissecikdir dasiyicilari ve neytral bosonlaridir Bu bosonlar kutleye malikdirler dasiyicilari Sekkiz qluon melumdur onlarin her biri kutlesizdir ve yuksuzdur Qravitasiya quvvesini izah edecek esasli kvant nezeriyyesi hele yoxdur Lakin qravitasiyani keciren hipotetik qraviton ingilisce graviton hisseciyi haqqinda nisbilik nezeriyyesi vasitesile bezi gostericiler hesablanmisdir Qraviton 2 spine malik kutlesiz hissecik olmalidir Fundamental qarsiliqli tesir saheleri Qarsiliqli tesir sahesi Boson SpinQravitasiya sahesi Qravitonlar ferz edilir 2Zeif tesir sahesi W W Z hissecikleri 1Elektromaqnetik sahe Fotonlar 1Guclu tesir sahesi Qluonlar 1 Qarsiliqli tesir quvvesinin davranisini oyrenen ilkin nezeriyye KED idi quantum electrodynamics QED ki bu nezeriyye elektromaqnetik tesiri yuksek deqiqlikle arasdirirdi Hemin nezeriyye zeif nuve quvvesinin nezere alinmasi ile genislendirildi Daha sonra ise fizikler kvarklar arasindaki qarsiliqli tesiri yeni guclu nuve tesirini oyrenmek ucun KED nezeriyyesi esasinda KXD nezeriyyesini yaratdilar quantum chromodynamics QCD 1967 ci ilde Pakistanli fizik ve Amerikali fizik in Vaynberq bir birinden asili olmadan apardiqlari tedqiqatlardan aydin oldu ki elektromaqnetik ve zeif nuve quvveleri bir birile six elaqelidir A Salam ve S Weinberg iki fundamental quvve arasindaki bu elaqeni riyazi formulalarla ifade etdiler Onlarin nezeriyyesi 1970 ci ilde Qlasou terefinden umumilesdirildi ve bununla da nezeriyyesi yarandi Bu nezeriyyenin her uc yaradicisi 1979 cu ilde Nobel mukafatina layiq gorulduler Belelikle Standart Modelin ozeyini iki nezeriyye elektrozeif qarsiliqli tesir ve kvant xromodinamikasi nezeriyyeleri teskil edir Son dovrlerde aparilan tedqiqatlar gosterir ki dord quvveni ehate eden umumi nezeriyyenin yaradilmasi yaxin gelecekde bas tuta biler Hemcinin baxJ Gribbin Q is for Quantum An Encyclopedia of Particle Physics 1999 ISBN 0 684 85578 X B Martin Nuclear and Particle Physics An Introduction 2011 ISBN 978 0 470 74274 7 E Gregersen The Britannica Guide to Particle Physics 2011 ISBN 978 1 61530 382 3 The Nobel Prize in Physics 1979 2014 07 06 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 15 About the Higgs Boson 2012 04 28 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 15 ol section Xarici kecidlerThe Standard Model The Particle Adventure Standart model 2010 04 12 at the Wayback Machine ing

Nəşr tarixi:
Yuxarı