Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Serb epik xalq poeziyası və ya Serb epik xalq mahnısı (serb. Српске епске народне песме) — hazırki Serbiya, Bosniya və Herseqovina, Xorvatiya, Şimali Makedoniya və Monteneqro ərazisində tarixən yaşamış serblər tərəfindən yaradılmış epik poeziya (mahnı) forması. Serb folklorunun əsas növlərindən biri. Epos XIV-XIX əsrlər arasında naməlum serb müəllifləri tərəfindən yaradılıb. Onlar daha çox tarixi hadisələr və şəxsiyyətlərlə bağlıdır. Şeirlər adətən serb xalq çalğı aləti quslenin müşayiəti ilə oxunur.
Serb epik xalq poeziyası serb milli şüurunun inkişafına böyük töhfə verib. Marko Kraljeviç, hayduklar və uskoklar haqqında şeir silsiləsi serbləri azadlığı və qəhrəmanlıq keçmişini yada salmağı ruhlandırırdı. Hayduklara milli kimliyin ayrılmaz hissəsi kimi baxılırdı. Dastanda hayduklar qəhrəman kimi təqdim olunurdu. Epik mahnılar Osmanlı imperiyası hakimiyyəti dövründə serb elitası rolunu oynamış, serbləri Osmanlı zülmündən müdafiə etmiş, milli azadlıq üçün hazırlanmış və Serb üsyanlarına töhfə veriblər.
Tarixi
Ən erkən qeydə alınmış serb epik poeması 1497-ci ildə Yanoş Hunyadinin Georgi Brankoviç tərəfindən tutulması haqqında buqarştika mahnısının fraqmentidir. Osmanlı imperiyası dövründə serblərin qüsllə oxuduqları məlumdur. Məşhur serb ifaçıları XVI-XVII əsrlərdə Polşa kral saraylarında, daha sonra isə Ukrayna və Macarıstanda çıxış ediblər. Macarıstan tarixçisi Sebastian Tinodi 1554-cü ildə yazırdı ki, "burada Macarıstanda çoxlu qüsl ifaçıları var, lakin heç kim Serb üslubunda Dimitriye Karamandan yaxşı deyil". O, Karamanın 1551-ci ildə Lipovada türk ağası Uluman qarşısında çıxışını belə təsvir edib: "Qusle ifaçısı qüslünü dizləri arasında saxlayır, onun ifası qeyri-adi emosional idi, üzündə kədərli ifadə vardı". Tarixçi və şair Mateya Stryjkovski (1547–1582) serblərin 1582-ci il salnamə epik şeirlərinə əcdadlarının türklərə qarşı qəhrəmancasına mübarizəsindən bəhs edən şeirlərini daxil edib.
1720-ci illərdə naməlum kolleksiyaçı Serb, Bosniya və Xorvat folklor toplusunu Hərbi Sərhəddə tərtib etdi və bu, Vuk Karadziçin kitablarının nəşrindən əvvəl Balkan mahnılarının ən mühüm toplusu olan Erlangen əlyazması olaraq bilinir.
1824-cü ildə Vuk Karadjiç xalq mahnıları toplusunun bir nüsxəsini "Skadarın binası"ndan xüsusilə məmnun olan Yakob Qrimmə göndərir. Qrimm onu alman dilinə tərcümə etdi və onu "bütün zamanların və xalqların ən təsirli şeirlərindən biri" kimi təsvir etdi.
Dastanların əksəriyyəti Osmanlı zülmü və ondan qurtuluş mübarizəsi dövrünə həsr olunub. Etnoqraf Vuk Karadziçin səyləri sayəsində XIX əsrin birinci yarısı və ortalarında bu dastanların bir çoxu toplanaraq kitablarda nəşr olunub. Karaciç bu şeirləri “xalqın ağzından” yazıb. Romantizm dövrünün çiçəklənmə dövründə şeir topluları nəşr olunduğundan serb poeziyası Avropada yaxşı qarşılanırdı. Yakob Qrimm şeiri orijinalda oxumaq üçün serb dilini öyrənməyə başladı. O, serb epik şeirlərinin hər bir yeni toplusunun ətraflı təhlilini yazıb. Bir az sonra Yohann Volfqanq Götenin dediyi kimi, onları mahnı mahnılarına bərabər adlandırdı. Yakob Qrimmin və sloveniyalı Jerner Kopitarın sayəsində serb xalq ədəbiyyatı dünya ədəbiyyatında öz yerini tapdı.
Dövrləri
Serb epik poeziyası müxtəlif dövrlərə bölünür:
- Qeyri-tarixi dövr (serb. Неисторијски циклус) — slavyan mifologiyası, xüsusən də əjdahalar və pərilər haqqında şeirlər;
- Pretkosovo dövrü (serb. Преткосовски циклус) — Kosovo döyüşündən əvvəlki hadisələr haqqında şeirlər (1389);
- Kosovo dövrü (serb. Косовски циклус) — Kosovo döyüşündən dərhal əvvəl və sonra baş verən hadisələr haqqında şeirlər;
- Kralyeviç Marko Dövrü serb. циклус Краљевића Марка)
- Post-Kosovo dövrü (serb. Покосовски циклус) — döyüşdən sonrakı hadisələr haqqında şeirlər;
- Haydukların və uskokların dövrü (serb. Хајдучке и ускочке песме) — quldurlar və üsyançılar haqqında şeirlər;
- Serbiyanın və Monteneqronun azad edilməsi haqqında şeirlər (serb. Песме о ослобођењу Србије и Црне Горе) — XIX əsrdə Osmanlılara qarşı döyüşlərdən bəhs edən şeirlər.
Şeirlər tarixi hadisələri müxtəlif dərəcədə dəqiqliklə təsvir edir.
Xüsusiyyəti
Epik nəğmələr demək olar ki, yalnız 4-cü hecadan sonra sezurası olan on hecalı misralardan ibarətdir. Bu halda misra ya beş müntəzəm troxdan ibarət ola bilər, ya da bir-birinin yanında duran və ayaq əmələ gətirən hər iki heca (yaxud hər biri) qısa və ya uzun ola bilər. Sonuncu halda, misranın nəsr oxunuşu onun quruluşuna uyğun gəlmir, bu zaman xanəndə hecanın təbii uzunluğuna fikir vermir, onu misrada durduğu yerə uyğun tələffüz edir. Serb xalq mahnılarında qafiyə (geniş mənada, o cümlədən alliterasiya və s.) mütləq tələb deyil, lakin rus xalq mahnılarında olduğu kimi konsonans hallarına çox rast gəlinir. Bu samitlər eyni kökdən olan sözlər müqayisə edildikdə də eyni misrada baş verir. Rus xalq mahnılarında olduğu kimi, serb mahnılarında da çoxlu epitetlər var, məsələn, Əziz Allah, nə böyük möcüzədir! siv şirəsi, çovdar şərabı, beesan atı və s. Bir çox epik mahnılar çox gözəl başlayır: ya nida ilə (Aman Allahım, öz qismətim), ya da suallarla (Yoxsa qəddarcasına, yoxsa yer titrəyir? Niyə həftənin əvvəlində?), ya da müqayisələrlə, çox vaxt mənfi qəhrəmanlarla.
Geniş mənada elision, eləcə də sözün sonunda və ya ortasında sait səsinin buraxılması nadir də olsa, serb müğənniləri tərəfindən icazə verilir və bəzi hallarda heyrətamiz cəsarət tələb edir. Məsələn, ili əvəzinə il, mənim əvəzinə m, se əvəzinə s, ga əvəzinə g, tada əvəzinə g, tada, qovorite əvəzinə qovorte və s. istifadə etmək olar. Serb xalq dastanı adətən 200-dən 400-ə qədər misradan ibarətdir, baxmayaraq ki, 600-700 misralı mahnılara da rast gəlinir. 800-1000 misradan ibarət mahnılar da var və “Maksim Krnoyeviçin həyatı”nda hətta 1225 misra mövcuddur.
İstinadlar
- Dragnich, 1994. səh. 29–30
- Edited by Norman M. Naimarkand Holly Case; Norman M. Naimark. Yugoslavia and Its Historians: Understanding the Balkan Wars of the 1990s. en:Stanford University Press. 2003. 25—. ISBN . ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- Matica Srpska Review of Stage Art and Music. Matica. 2003. 109.
- Milošević-Đorđević, Nada. Srpske narodne epske pesme i balade. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 2001. 10.. — «Крајем XV века, 1497. године, појављује се за сада први познати запис од десет бугарштичких стихова, које је у свом епу забележио италијански ... Јанка, ердељског племића (чије је право име Јанош Хуњади) у тамници српског деспота Ђурђа Бранковића.».
- Pejovic, Roksanda. "Medieval music". The history of Serbian Culture. Rastko. 1995. 2018-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.
- Petrović, 2008. səh. 100
- Georgijević
- Alan Dundes; Alan Dundes. The Walled-Up Wife: A Casebook. Univ of Wisconsin Press. 1996. 3—. ISBN .
- Paul Rankov Radosavljevich; Paul Rankov Radosavljevich. Who are the Slavs?: A Contribution to Race Psychology. Badger. 1919. 332.
- Milošević-Đorđević
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
Ədəbiyyat
- Burić, Ranko. "KOSOVSKI CIKLUS" (PDF). Etnološke sveske. 10. 1989: 119–125.
- Jakobson, Roman. Slavic Epic Studies. Walter de Gruyter. 1966. ISBN .
- Locke, Geoffry N. W. The Serbian epic ballads: an anthology. Nolit. 1997. ISBN .
- Половинкин И. Н. // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Bjeladinović-Jergić, Jasna. Зборник Етнографског музеја у Београду: 1901-2001. Етнографски музеј. 2001. 489—.
- Dragnich, Alex N. Serbia's Historical Heritage. East European Monographs. 1994. ISBN .
- Georgijević, Krešimir. "Српскохрватска народна песма у пољској књижевности: Студија из упоредне историје словенских књижевности". Belgrade: Rastko; Српска краљевска академија. 2003 [1936].
- Ling, Jan. Narrative Song in the Balkans // A History of European Folk Music. University Rochester Press. 1997. 86–90. ISBN .
- Milošević-Đorđević, Nada. "The oral tradition". The history of Serbian Culture. Rastko. 1995.
- Petrović, Sonja. Oral and Written Art Forms in Serbian Medieval Literature // Oral Art Forms and Their Passage Into Writing. Mundal, Else; Wellendorf, Jonas. 2008. 85–108. ISBN .
- Popovic, Tanya. Prince Marko: The Hero of South Slavic Epics. Syracuse University Press. 1988. ISBN .
- Эпос сербского народа / Изд. подг. И. Н. Голенищев-Кутузов. — М.: Изд-во АН СССР, 1963. — 360 с. — (ru:Литературные памятники).
- Эпос сербского народа / Сост. И. Н. Голенищев-Кутузов. — М.: Альма-Матер, 2023. — 384 с. — (Методы культуры: фольклористика). — .
Xarici keçidlər
- Lew, Mark D. "Serbian Epic Poetry". 1999.
- The Battle of Kosovo - Serbian Epic Poems Preface by en:Charles Simic Swallow Press/Ohio University Press, Athens 1987
- Lesson in rhyme[daimi ölü keçid]
- Poem for Karadjordje
- Fate of vizier Mahmud-pasha in the village of Krusa
- Pit of Korich
- [ Part 2
- Part 3
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Serb epik xalq poeziyasi ve ya Serb epik xalq mahnisi serb Srpske epske narodne pesme hazirki Serbiya Bosniya ve Herseqovina Xorvatiya Simali Makedoniya ve Monteneqro erazisinde tarixen yasamis serbler terefinden yaradilmis epik poeziya mahni formasi Serb folklorunun esas novlerinden biri Epos XIV XIX esrler arasinda namelum serb muellifleri terefinden yaradilib Onlar daha cox tarixi hadiseler ve sexsiyyetlerle baglidir Seirler adeten serb xalq calgi aleti quslenin musayieti ile oxunur Quslyar Serb Turk muharibesi 1876 1878 zamani Javordaki dusergede Lazarin olumu haqqinda mahni oxuyur Serb epik xalq poeziyasi serb milli suurunun inkisafina boyuk tohfe verib 1 Marko Kraljevic hayduklar ve uskoklar haqqinda seir silsilesi serbleri azadligi ve qehremanliq kecmisini yada salmagi ruhlandirirdi 1 Hayduklara milli kimliyin ayrilmaz hissesi kimi baxilirdi Dastanda hayduklar qehreman kimi teqdim olunurdu Epik mahnilar Osmanli imperiyasi hakimiyyeti dovrunde serb elitasi rolunu oynamis serbleri Osmanli zulmunden mudafie etmis milli azadliq ucun hazirlanmis ve Serb usyanlarina tohfe veribler 2 Mundericat 1 Tarixi 2 Dovrleri 3 Xususiyyeti 4 Istinadlar 5 Edebiyyat 6 Xarici kecidlerTarixiredakte nbsp Serb musiqici 1823 cu il resmi Serb epik seirleri qusle adli simli aletin musayieti ile ifa olunur En erken qeyde alinmis serb epik poemasi 1497 ci ilde Yanos Hunyadinin Georgi Brankovic terefinden tutulmasi haqqinda buqarstika mahnisinin fraqmentidir 3 4 Osmanli imperiyasi dovrunde serblerin quslle oxuduqlari melumdur Meshur serb ifacilari XVI XVII esrlerde Polsa kral saraylarinda daha sonra ise Ukrayna ve Macaristanda cixis edibler 5 Macaristan tarixcisi Sebastian Tinodi 1554 cu ilde yazirdi ki burada Macaristanda coxlu qusl ifacilari var lakin hec kim Serb uslubunda Dimitriye Karamandan yaxsi deyil O Karamanin 1551 ci ilde Lipovada turk agasi Uluman qarsisinda cixisini bele tesvir edib Qusle ifacisi quslunu dizleri arasinda saxlayir onun ifasi qeyri adi emosional idi uzunde kederli ifade vardi 6 Tarixci ve sair Mateya Stryjkovski 1547 1582 serblerin 1582 ci il salname epik seirlerine ecdadlarinin turklere qarsi qehremancasina mubarizesinden behs eden seirlerini daxil edib 7 1720 ci illerde namelum kolleksiyaci Serb Bosniya ve Xorvat folklor toplusunu Herbi Serhedde tertib etdi ve bu Vuk Karadzicin kitablarinin nesrinden evvel Balkan mahnilarinin en muhum toplusu olan Erlangen elyazmasi olaraq bilinir 1824 cu ilde Vuk Karadjic xalq mahnilari toplusunun bir nusxesini Skadarin binasi ndan xususile memnun olan Yakob Qrimme gonderir Qrimm onu alman diline tercume etdi ve onu butun zamanlarin ve xalqlarin en tesirli seirlerinden biri kimi tesvir etdi 8 9 Dastanlarin ekseriyyeti Osmanli zulmu ve ondan qurtulus mubarizesi dovrune hesr olunub Etnoqraf Vuk Karadzicin seyleri sayesinde XIX esrin birinci yarisi ve ortalarinda bu dastanlarin bir coxu toplanaraq kitablarda nesr olunub Karacic bu seirleri xalqin agzindan yazib Romantizm dovrunun ciceklenme dovrunde seir toplulari nesr olundugundan serb poeziyasi Avropada yaxsi qarsilanirdi Yakob Qrimm seiri orijinalda oxumaq ucun serb dilini oyrenmeye basladi O serb epik seirlerinin her bir yeni toplusunun etrafli tehlilini yazib Bir az sonra Yohann Volfqanq Gotenin dediyi kimi onlari mahni mahnilarina beraber adlandirdi Yakob Qrimmin ve sloveniyali Jerner Kopitarin sayesinde serb xalq edebiyyati dunya edebiyyatinda oz yerini tapdi 10 DovrleriredakteSerb epik poeziyasi muxtelif dovrlere bolunur Qeyri tarixi dovr serb Neistoriјski ciklus slavyan mifologiyasi xususen de ejdahalar ve periler haqqinda seirler Pretkosovo dovru serb Pretkosovski ciklus Kosovo doyusunden evvelki hadiseler haqqinda seirler 1389 Kosovo dovru serb Kosovski ciklus Kosovo doyusunden derhal evvel ve sonra bas veren hadiseler haqqinda seirler Kralyevic Marko Dovru serb ciklus Kraљeviћa Marka Post Kosovo dovru serb Pokosovski ciklus doyusden sonraki hadiseler haqqinda seirler Hayduklarin ve uskoklarin dovru serb Haјduchke i uskochke pesme quldurlar ve usyancilar haqqinda seirler Serbiyanin ve Monteneqronun azad edilmesi haqqinda seirler serb Pesme o osloboђeњu Srbiјe i Crne Gore XIX esrde Osmanlilara qarsi doyuslerden behs eden seirler Seirler tarixi hadiseleri muxtelif derecede deqiqlikle tesvir edir XususiyyetiredakteEpik negmeler demek olar ki yalniz 4 cu hecadan sonra sezurasi olan on hecali misralardan ibaretdir Bu halda misra ya bes muntezem troxdan ibaret ola biler ya da bir birinin yaninda duran ve ayaq emele getiren her iki heca yaxud her biri qisa ve ya uzun ola biler Sonuncu halda misranin nesr oxunusu onun qurulusuna uygun gelmir bu zaman xanende hecanin tebii uzunluguna fikir vermir onu misrada durdugu yere uygun teleffuz edir Serb xalq mahnilarinda qafiye genis menada o cumleden alliterasiya ve s mutleq teleb deyil lakin rus xalq mahnilarinda oldugu kimi konsonans hallarina cox rast gelinir Bu samitler eyni kokden olan sozler muqayise edildikde de eyni misrada bas verir 11 Rus xalq mahnilarinda oldugu kimi serb mahnilarinda da coxlu epitetler var meselen Eziz Allah ne boyuk mocuzedir siv siresi covdar serabi beesan ati ve s Bir cox epik mahnilar cox gozel baslayir ya nida ile Aman Allahim oz qismetim ya da suallarla Yoxsa qeddarcasina yoxsa yer titreyir Niye heftenin evvelinde ya da muqayiselerle cox vaxt menfi qehremanlarla 11 Genis menada elision elece de sozun sonunda ve ya ortasinda sait sesinin buraxilmasi nadir de olsa serb mugennileri terefinden icaze verilir ve bezi hallarda heyretamiz cesaret teleb edir Meselen ili evezine il menim evezine m se evezine s ga evezine g tada evezine g tada qovorite evezine qovorte ve s istifade etmek olar Serb xalq dastani adeten 200 den 400 e qeder misradan ibaretdir baxmayaraq ki 600 700 misrali mahnilara da rast gelinir 800 1000 misradan ibaret mahnilar da var ve Maksim Krnoyevicin heyati nda hetta 1225 misra movcuddur 11 Istinadlarredakte 1 2 Dragnich 1994 seh 29 30 Edited by Norman M Naimarkand Holly Case Norman M Naimark Yugoslavia and Its Historians Understanding the Balkan Wars of the 1990s en Stanford University Press 2003 25 ISBN 978 0 8047 8029 2 Category link Category Matica Srpska Review of Stage Art and Music Matica 2003 109 Milosevic Đorđevic Nada Srpske narodne epske pesme i balade Zavod za udzbenike i nastavna sredstva 2001 10 Kraјem XV veka 1497 godine poјavљuјe se za sada prvi poznati zapis od deset bugarshtichkih stihova koјe јe u svom epu zabelezhio italiјanski Јanka erdeљskog plemiћa chiјe јe pravo ime Јanosh Huњadi u tamnici srpskog despota Ђurђa Brankoviћa Pejovic Roksanda Medieval music The history of Serbian Culture Rastko 1995 2018 04 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 05 22 Petrovic 2008 seh 100 Georgijevic Alan Dundes Alan Dundes The Walled Up Wife A Casebook Univ of Wisconsin Press 1996 3 ISBN 978 0 299 15073 0 Paul Rankov Radosavljevich Paul Rankov Radosavljevich Who are the Slavs A Contribution to Race Psychology Badger 1919 332 Milosevic Đorđevic 1 2 3 Serbskaya narodnaya poeziya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 EdebiyyatredakteBuric Ranko KOSOVSKI CIKLUS PDF Etnoloske sveske 10 1989 119 125 Jakobson Roman Slavic Epic Studies Walter de Gruyter 1966 ISBN 978 3 11 088958 1 Locke Geoffry N W The Serbian epic ballads an anthology Nolit 1997 ISBN 9788619021562 Polovinkin I N Serbskaya narodnaya poeziya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Bjeladinovic Jergic Jasna Zbornik Etnografskog muzeјa u Beogradu 1901 2001 Etnografski muzeј 2001 489 Dragnich Alex N Serbia s Historical Heritage East European Monographs 1994 ISBN 978 0 88033 244 6 Georgijevic Kresimir Srpskohrvatska narodna pesma u poљskoј kњizhevnosti Studiјa iz uporedne istoriјe slovenskih kњizhevnosti Belgrade Rastko Srpska kraљevska akademiјa 2003 1936 Ling Jan Narrative Song in the Balkans A History of European Folk Music University Rochester Press 1997 86 90 ISBN 978 1 878822 77 2 Milosevic Đorđevic Nada The oral tradition The history of Serbian Culture Rastko 1995 Petrovic Sonja Oral and Written Art Forms in Serbian Medieval Literature Oral Art Forms and Their Passage Into Writing Mundal Else Wellendorf Jonas 2008 85 108 ISBN 978 87 635 0504 8 Popovic Tanya Prince Marko The Hero of South Slavic Epics Syracuse University Press 1988 ISBN 978 0 8156 2444 8 Epos serbskogo naroda Izd podg I N Golenishev Kutuzov M Izd vo AN SSSR 1963 360 s ru Literaturnye pamyatniki Epos serbskogo naroda Sost I N Golenishev Kutuzov M Alma Mater 2023 384 s Metody kultury folkloristika ISBN 978 5 6047271 1 9 Xarici kecidlerredakte nbsp Vikimenbede Ploughing of Marko Kraljevic ile elaqeli metnler var nbsp Vikimenbede Marko and the Turks ile elaqeli metnler var Lew Mark D Serbian Epic Poetry 1999 The Battle of Kosovo Serbian Epic Poems Preface by en Charles Simic Swallow Press Ohio University Press Athens 1987 Lesson in rhyme daimi olu kecid Poem for Karadjordje Fate of vizier Mahmud pasha in the village of Krusa Pit of Korich https web archive org web 20051108104557 http www slobodnasrpska org muzika jama KoritskaJama2 mp3 Part 2 Part 3 Menbe https az wikipedia org w index php title Serb epik xalq poeziyasi amp oldid 8065930