Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Serbiya üsyanları – 19-cu əsrin əvvəllərində Serblərin Osmanlı Dövlətinə qarşı başladıqları və 1878-ci ildə Serbiyanın müstəqilliyi ilə nəticələnmiş üsyan.
Osmanlı Serbləri
Tarixən Serbiya ərazisinin Osmanlı Dövlətinə qatılması 14-cü əsrdə başlamış 15-ci əsrin ortalarında başa çatmışdır.Osmanlı Dövləti Serb Knyazlığı ilə 1371-ci ildə apardığı Çirmən döyüşü və 1389-cu ildəki I Kosova Müharibəsinin Serblərin məğlubiyyəti ilə nəticələnməsi Serbləri zəiflətmiş və bir çox Serbiya ərazisinin Osmanlılara keçməsinə səbəb olmuşdur.
Osmanlı dövründə Serblərdən yığım üsulu dövlətin yüksək pillələrinə çatmış bir çox dövlət adamı mövcuddur. Bunlardan ən mühümü, şübhəsiz, yüksəlmə dövründə əvvəl donanma komandiri və sonra da 14 illik müddətlə sədrəzəmlik etmiş olan Sokollu Məmməd Paşadır.
Üsyanın səbəbləri
Serbiya üsyanlarının səbəbləri arasında aşağıdakılar göstərilə bilər:
- Rusiya və Avstriyanın qızışdırmaları,
- 17-ci əsrdə Osmanlı idarəçiliyindəki nüfuz zəifliyi,
- Serbiyadakı yeniçərilərin xalqa yaxşı davranmaması,
- Fransa İnqilabından sonra ortaya çıxan millətçilik cərəyanları,
- Osmanlı-Avstriya müharibələri zamanı Serbiya ərazilərinin müharibə sahəsi halına gəlməsidir.
1804 və 1805-ci il üsyanları
19-cu əsr əvvəllərində Avstriya və Rusiya, Serbiyada xalqı Osmanlı hakimiyyətinə qarşı təxribat siyasəti həyata keçirməyə başlamışdılar.Həmçinin buradakı yeniçərilər Müsəlman və Xristian xalqa qarşı çox pis hərəkət edərək xalqın əməlli-başlı zəhləsini tökürdülər.Bu şəraitdə Serblər adi bir çoban olan Qara Yorkun başçılığı ilə üsyan qaldırdılar.
Ruslardan da aldığı dəstəklə Qara Yorkun 13 Dekabr 1806-cı ildə Belqrada girdi.1806-1812 Osmanlı-Rus Müharibəsi gedişində Belqrad Qara Yorkunun rəhbərlik etdiyi üsyançıların əlində qaldı.Osmanlı dövləti və Rusiya arasında imzalanan Buxarest sülh müqaviləsi ilə Serblərə bəzi imtiyazlar verildi.Osmanlılar Ruslarla bağlanan sülhdən sonra Serbiyadakı üsyançıları məğlub edərək Belqradı yenidən ələ keçirdilər.Qara Yorku 21 Sentyabr 1813-cü ildə digər üsyançılarla birlikdə canını xilas etmək üçün Avstriyaya qaçdı. Beləliklə, ilk Serb üsyanı məğlubiyyətlə başa çatdı. Müstəqilliklərini qazanmaq istəyən Serblər 1814-ci ildəki Vyana konqresinə bir heyət göndərdilər. Ancaq bir nəticə vermədiyi üçün 1815-ci ildə Miloş Obrenoviçin liderliyi altında ikinci bir qiyam başladı və hərəkətləri Ruslar tərəfindən dəstəkləndi.Bu üsyan da uğursuz oldu, amma 1817-ci ildə Rusiya ilə yeni bir müharibə istəməyən və bölgəyə yönəlik mümkün bir Rus müdaxiləsinə mane olmaq istəyən Osmanlı Dövləti Serblərə bəzi muxtariyyət hüququ verməyə razı oldu.Osmanlı valisi Maraşlı Əli Paşa Miloş Obrenoviçle razılığa gələrək Serbiyanın daxili işlərində müstəqil olmasını təmin etdi.1828-1829 Osmanlı-Rus Müharibəsində məğlub olan Osmanlılar Ruslarla imzaladıqları Ədirnə müqaviləsi ilə Serbiyanın yarı müstəqil bir hala gəlməsini qəbul etdilər.1830 və 1833-ci illərdə Osmanlı padşahı II. Mahmudun imzaladığı Xətti Şəriflərlə Miloş Obrenoviçin əlindəki torpaqlar artırılıb və özü Osmanlılar tərəfindən rəsmən Serbiya şahzadəsi kimi tanınıb.
Serbiyanın müstəqilliyi
Əslində müvəqqəti də olsa ilk müstəqilliyi qazanan Serblər olmuşdu. 1804-cü ildən 1813-cü ilə qədərlik bir müddətdə - Birinci serb qiyamında Serblər Osmanlı dövlətindən müstəqil olmuşdular. Yeniçəri dayıların İstanbuldan nisbi müstəqilliklə keyfen idarə etdiyi və Serbiya üçün ağılsız baş verəcək bir yer olmayan Serbiyanın müstəqilliyi 1813-cü ilə qədər davam etmişdir. 1821-ci ildə Yunanıstan Moreya yarımadasında müstəqil olmuşdur. Serbiya və çıxışlar qədər acı və təsirli olmasa da, Yunanıstanın müstəqil olmasının səbəbi Qərbdən gördüyü köməkdir. Serbiyadakı çıxışlar 1830-cu ildə Serbiyanın yarımmüstəqil olmasına yol açmışdır. Yenə Qərbin dəstəyi ilə 1867-ci ildə son Osmanlı qüvvələridə ölkədən çəkilirlər. Serblərin qurduğu Serbiya knyazlığı bir müddət Osmanlı imperiyasının nəzarəti altında yaşamışdır. 1839-ci ilə qədər Serbiyanı Miloş Obrenoviç idarə etmişdir. Sonra yerini oğlanları Milan Obrenoviç və Mixayilo Obrenoviçə buraxmışdır. 1842-ci ildə Mixayilo Obrenoviç bir üsyan nəticəsində taxtdan endirilmiş və Qara Konqresinin kiçik oğlu Aleksandr Karaorevi taxta çıxdı. 1858-ci ildə Aleksandr Karaorevi taxtdan endiriləndə 78 yaşlı Miloş Obrenoviç ilk knyazlığından 19 il sonra ikinci dəfə taxta çıxdı.1860-ci ildən ölənə qədər Serbiyanın şahzadəsi olaraq qaldı.Miloş Obrenoviçin ölümündən sonra nəvələri Serbiya Knyazı olaraq Serbiyanı idarə etməyə davam etdilər.1867-ci ilə qədər Osmanlılar Belqradda əsgər birliyi saxlamağa davam edirdilər.Ancaq Osmanlılar 1877-1878-ci illər Osmanlı-Rus müharibəsini uduzanda Ruslarla imzaladıqları Berlin Sazişi ilə Serbiyaya tam müstəqilliyini verməyə məcbur oldular.1882-ci ildə Serbiya Krallığı elan edilib. Miloş Obrenoviçin nəvələri də özlərini Serbiya kralı elan etdilər.Bu krallıq 1918-ci ildə Yuqoslaviya qurulana qədər ayaqda qaldı.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2017-10-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-22.
- https://books.google.az/books?id=Cz7pbGvCqhwC&pg=PA147&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Serbiya usyanlari 19 cu esrin evvellerinde Serblerin Osmanli Dovletine qarsi basladiqlari ve 1878 ci ilde Serbiyanin musteqilliyi ile neticelenmis usyan Osmanli SerbleriTarixen Serbiya erazisinin Osmanli Dovletine qatilmasi 14 cu esrde baslamis 15 ci esrin ortalarinda basa catmisdir Osmanli Dovleti Serb Knyazligi ile 1371 ci ilde apardigi Cirmen doyusu ve 1389 cu ildeki I Kosova Muharibesinin Serblerin meglubiyyeti ile neticelenmesi Serbleri zeifletmis ve bir cox Serbiya erazisinin Osmanlilara kecmesine sebeb olmusdur Memmed Pasa Osmanli dovrunde Serblerden yigim usulu dovletin yuksek pillelerine catmis bir cox dovlet adami movcuddur Bunlardan en muhumu subhesiz yukselme dovrunde evvel donanma komandiri ve sonra da 14 illik muddetle sedrezemlik etmis olan Sokollu Memmed Pasadir Usyanin sebebleriSerbiya usyanlarinin sebebleri arasinda asagidakilar gosterile biler Rusiya ve Avstriyanin qizisdirmalari 17 ci esrde Osmanli idareciliyindeki nufuz zeifliyi Serbiyadaki yenicerilerin xalqa yaxsi davranmamasi Fransa Inqilabindan sonra ortaya cixan milletcilik cereyanlari Osmanli Avstriya muharibeleri zamani Serbiya erazilerinin muharibe sahesi halina gelmesidir 1804 ve 1805 ci il usyanlari19 cu esr evvellerinde Avstriya ve Rusiya Serbiyada xalqi Osmanli hakimiyyetine qarsi texribat siyaseti heyata kecirmeye baslamisdilar Hemcinin buradaki yeniceriler Muselman ve Xristian xalqa qarsi cox pis hereket ederek xalqin emelli basli zehlesini tokurduler Bu seraitde Serbler adi bir coban olan Qara Yorkun basciligi ile usyan qaldirdilar Serbiya usyanlarinin onderi Qara Yorkun Ruslardan da aldigi destekle Qara Yorkun 13 Dekabr 1806 ci ilde Belqrada girdi 1806 1812 Osmanli Rus Muharibesi gedisinde Belqrad Qara Yorkunun rehberlik etdiyi usyancilarin elinde qaldi Osmanli dovleti ve Rusiya arasinda imzalanan Buxarest sulh muqavilesi ile Serblere bezi imtiyazlar verildi Osmanlilar Ruslarla baglanan sulhden sonra Serbiyadaki usyancilari meglub ederek Belqradi yeniden ele kecirdiler Qara Yorku 21 Sentyabr 1813 cu ilde diger usyancilarla birlikde canini xilas etmek ucun Avstriyaya qacdi Belelikle ilk Serb usyani meglubiyyetle basa catdi Musteqilliklerini qazanmaq isteyen Serbler 1814 ci ildeki Vyana konqresine bir heyet gonderdiler Ancaq bir netice vermediyi ucun 1815 ci ilde Milos Obrenovicin liderliyi altinda ikinci bir qiyam basladi ve hereketleri Ruslar terefinden desteklendi Bu usyan da ugursuz oldu amma 1817 ci ilde Rusiya ile yeni bir muharibe istemeyen ve bolgeye yonelik mumkun bir Rus mudaxilesine mane olmaq isteyen Osmanli Dovleti Serblere bezi muxtariyyet huququ vermeye razi oldu Osmanli valisi Marasli Eli Pasa Milos Obrenovicle raziliga gelerek Serbiyanin daxili islerinde musteqil olmasini temin etdi 1828 1829 Osmanli Rus Muharibesinde meglub olan Osmanlilar Ruslarla imzaladiqlari Edirne muqavilesi ile Serbiyanin yari musteqil bir hala gelmesini qebul etdiler 1830 ve 1833 ci illerde Osmanli padsahi II Mahmudun imzaladigi Xetti Seriflerle Milos Obrenovicin elindeki torpaqlar artirilib ve ozu Osmanlilar terefinden resmen Serbiya sahzadesi kimi taninib Serbiyanin musteqilliyiEslinde muveqqeti de olsa ilk musteqilliyi qazanan Serbler olmusdu 1804 cu ilden 1813 cu ile qederlik bir muddetde Birinci serb qiyaminda Serbler Osmanli dovletinden musteqil olmusdular Yeniceri dayilarin Istanbuldan nisbi musteqillikle keyfen idare etdiyi ve Serbiya ucun agilsiz bas verecek bir yer olmayan Serbiyanin musteqilliyi 1813 cu ile qeder davam etmisdir 1821 ci ilde Yunanistan Moreya yarimadasinda musteqil olmusdur Serbiya ve cixislar qeder aci ve tesirli olmasa da Yunanistanin musteqil olmasinin sebebi Qerbden gorduyu komekdir Serbiyadaki cixislar 1830 cu ilde Serbiyanin yarimmusteqil olmasina yol acmisdir Yene Qerbin desteyi ile 1867 ci ilde son Osmanli quvveleride olkeden cekilirler Serblerin qurdugu Serbiya knyazligi bir muddet Osmanli imperiyasinin nezareti altinda yasamisdir 1839 ci ile qeder Serbiyani Milos Obrenovic idare etmisdir Sonra yerini oglanlari Milan Obrenovic ve Mixayilo Obrenovice buraxmisdir 1842 ci ilde Mixayilo Obrenovic bir usyan neticesinde taxtdan endirilmis ve Qara Konqresinin kicik oglu Aleksandr Karaorevi taxta cixdi 1858 ci ilde Aleksandr Karaorevi taxtdan endirilende 78 yasli Milos Obrenovic ilk knyazligindan 19 il sonra ikinci defe taxta cixdi 1860 ci ilden olene qeder Serbiyanin sahzadesi olaraq qaldi Milos Obrenovicin olumunden sonra neveleri Serbiya Knyazi olaraq Serbiyani idare etmeye davam etdiler 1867 ci ile qeder Osmanlilar Belqradda esger birliyi saxlamaga davam edirdiler Ancaq Osmanlilar 1877 1878 ci iller Osmanli Rus muharibesini uduzanda Ruslarla imzaladiqlari Berlin Sazisi ile Serbiyaya tam musteqilliyini vermeye mecbur oldular 1882 ci ilde Serbiya Kralligi elan edilib Milos Obrenovicin neveleri de ozlerini Serbiya krali elan etdiler Bu kralliq 1918 ci ilde Yuqoslaviya qurulana qeder ayaqda qaldi Istinadlar Arxivlenmis suret 2017 10 10 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 22 https books google az books id Cz7pbGvCqhwC amp pg PA147 amp redir esc y v onepage amp q amp f false