Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Salehə Sultan (1680, Konstantinopol – 21 sentyabr 1739, Konstantinopol) — 22-ci Osmanlı sultanı II Mustafanın xanımı və I Mahmudun anası, Validə sultan.
| Salehə Sultan | |
|---|---|
 Jan Vaptis Vanmur tərəfindən çəkilən portreti, XVIII əsr | |
| 2 oktyabr 1730 – 21 sentyabr 1739 (ləqəbi: Sebkati) | |
| Əvvəlki | Əmətullah Rabiyə Gülnuş Sultan |
| Sonrakı | Şahsüvar Sultan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İstanbul, Osmanlı imperiyası |
| Vəfat tarixi | (59 yaşında) |
| Vəfat yeri | İstanbul, Osmanlı imperiyası |
| Dəfn yeri | Turhan Sultan türbəsi, Yeni məscid |
| Uşağı | I Mahmud |
Həyatı
İlk illəri
Həyatı haqqında çox az məlumat var. Doğum tarixi təxminən 1680-ci il olaraq qəbul edilir. Əslən yunan olub, İstanbulda dünyaya gəldiyi, kiçik yaşlarında saraya alınaraq Sultan Mehmedin xanımı Validə Əmətullah Gülnuş Sultanın himayəsində təlim-tərbiyə edildiyi məlumdur. Təlimini tamamladıqdan sonra Sultan Mustafaya təqdim edildi. Ardından yeganə övladı olan Şahzadə Mahmudu 2 avqust 1696-cı ildə Ədirnə sarayında dünyaya gətirdi. Ancaq 1703-cü ildə baş verən Ədirnə hadisələri nəticəsində Sultan Mustafa taxtdan endirildi və padşahın bütün hərəmiylə birlikdə Salehə Sultan da Ədirnə sarayında otaq həbsinə alındı. Taxta çıxan Sultan Əhməd isə qardaşı oğlu olan Şahzadə Mahmud və Şahzadə Osmanı alaraq İstanbula geri döndü. Ancaq çox keçmədən 5 ay sonra Sultan Mustafa əziyyət çəkdiyi böyrək çatışmazlığı səbəbilə Ədirnədə vəfat etdi və bütün hərəmi İstanbuldakı köhnə saraya daşındı. 27 il boyunca köhnə sarayda yaşayan Salehə Sultan bu müddət ərzində Darüssəadə ağası Hacı Bəşir ağanın vasitəsiylə Topqapı sarayındakı Şimşirlik bölümündə tutulan oğlu Şahzadə Mahmudu qorudu.
Validə sultan illəri
Sultan Əhmədin Patrona Xəlil üsyanı nəticəsində taxtdan endirilməsinin ardından ən böyük şahzadə olaraq Şahzadə Mahmud taxta çıxarıldı (2 oktyabr 1730). Beləliklə, validə sultan olan Salehə Sultan ertəsi gün keçirilən xüsusi alay mərasimi ilə Topqapı sarayına gətirildi. Hərəm xəzinədarlarından Osman Əfəndi validə sultan kəndxudası təyin edildi, illərdir sadiq xidmətçisi olan Hacı Bəşir ağa isə yenə hərəmin idarəsində qaldı.
Oğlu Sultan Mahmudun səltənətinin ilk ili Patrona Xəlil və tərəfdarlarının idarəsi altında keçdi. Validə Saliha Sultan tərəfindən "ikinci oğlum" olaraq anılan Patrona Xəlil hər dəfə saraya gəldiyi zaman validə sultan tərəfindən hədiyyələrlə qarşılanırdı. Ancaq çox keçmədən Patrona Xəlil və tərəfdarları aradan qaldırıldı və Sultan Mahmud müstəqil şəkildə dövlət idarəsini ələ aldı. Sonralar Bəylərbəyi sarayının inşa edildiyi ərazidə, oğlunun istəyilə Salehə Sultanın şərəfinə Fərahfəza qəsri inşa edildi. Salehə Sultan Topqapı sarayında təxminən 9 il validə sultan olaraq yaşadı. Ancaq bu müddət ərzində özündən öncəki saray qadınlarından fərqli olaraq dövlət idarəsinə qarışmadı və nüfuzunu yalnız xeyriyyə işlərinə, eləcə də ölkənin abadlaşmasına sərf etdi. Bununla yanaşı bəzi hallarda oğlu Sultan Mahmud onunla məsləhətləşir, dövlət və təyinat məsələlərində fikrini alırdı. Tez-tez oğluyla birlikdə Şövqabad köşkündə qalan Salehə Sultanın Əyyubsultanda da bir sahil köşkünün olduğu bilinir. Oğlu Sultan Mahmud 31 avqust 1734-cü ildə Bahariyə sarayına gedərkən bu sahil köşkünə gəlmiş və validə sultanla birlikdə bir neçə gün burada qalmışdır.
Uzun müddətdir davam edən vərəm xəstəliyi səbəbilə müalicə alması üçün Tırnakçı sahil köşkünə daşındı. Ancaq çox keçmədən 21 sentyabr 1739-cu ildə burada vəfat etdi. Oğlu Sultan Mahmudun əmriylə sahil köşkündə qılınan namazın ardından Salehə Sultanın cənazəsi Yeni məscidə aparılaraq Turhan Validə Sultan türbəsinə dəfn edildi.
Xeyriyyə işləri
Validə Salehə Sultan özündən öncəki digər validə sultanlar kimi xeyriyyə işiylə məşğul olmuşdur. 1725-ci ildə Silivriqapıda, 1731-ci ildə Topxanada, 1735-ci ildə isə Əyyubsultanda çeşmələr, 1732-ci ildə Əzabqapıda çeşmə, səbil və sübyan məktəbi inşa etdirmişdir. Bu məktəb 1957-ci ildə dağıdılmışdır. Oğlu Sultan Mahmud, Qalata və Bəyoğluna su gətirmək məqsədilə 1732-ci ildə inşa etdirdiyi su kəmərinə anasının adını vermişdir. Salehə Sultan bundan başqa bəzi xeyir əsərlərinin bərpasıyla da məşğul olmuşdur. 1731-ci ildə Qalatada baş verən yanğınla zərər görən Ərəb məscidini təmir edib genişləndirmiş, Çəngəlköydəki Hacı Ömər məscidini təmir etdirərək binaya kərpic bir minarə əlavə etmişdir. Üsküdardakı Səlami Əfəndi məscidini 1711-ci ildə bərpa etdirmiş, Murad Kaptan məscidinin isə minarəsini yeniləmişdir.
Mənbə
- Subhî Tarihi: Sami ve Şakir Tarihleriyle Birlikte (haz. Mesut Aydıner), İstanbul 2007, s. 50, 58, 165–167, 224, 236, 819;
- Teşrîfât-ı Kadîme, s. 117–119;
- Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, I, 130–132, 148–150; II, 63–66, 73, 75;
- P. G. İnciciyan, XVIII. Asırda İstanbul (nşr. H. D. Andreasyan), İstanbul 1956, s. 40, 84, 97;
- a.mlf., "Mahmud I.", İA, VII, 158;
- Uluçay, Padişahların Kadınları, s. 73.
İstinadlar
- M. Münir Aktepe, Patrona İsyanı 1730, İstanbul 1958, s. 161;
- H. Örcün Barışta, İstanbul Çeşmeleri-Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi, Ankara 1995.
- Tahsin Öz, İstanbul Camileri, Ankara 1987, II, 8, 17, 58;
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Salehe Sultan 1680 Konstantinopol 21 sentyabr 1739 Konstantinopol 22 ci Osmanli sultani II Mustafanin xanimi ve I Mahmudun anasi Valide sultan Salehe SultanJan Vaptis Vanmur terefinden cekilen portreti XVIII esrValide sultan2 oktyabr 1730 21 sentyabr 1739 leqebi Sebkati EvvelkiEmetullah Rabiye Gulnus SultanSonrakiSahsuvar SultanSexsi melumatlarDogum tarixi 1680Dogum yeri Istanbul Osmanli imperiyasiVefat tarixi 21 sentyabr 1739 59 yasinda Vefat yeri Istanbul Osmanli imperiyasiDefn yeri Turhan Sultan turbesi Yeni mescidUsagi I MahmudHeyatiIlk illeri Heyati haqqinda cox az melumat var Dogum tarixi texminen 1680 ci il olaraq qebul edilir Eslen yunan olub Istanbulda dunyaya geldiyi kicik yaslarinda saraya alinaraq Sultan Mehmedin xanimi Valide Emetullah Gulnus Sultanin himayesinde telim terbiye edildiyi melumdur Telimini tamamladiqdan sonra Sultan Mustafaya teqdim edildi Ardindan yegane ovladi olan Sahzade Mahmudu 2 avqust 1696 ci ilde Edirne sarayinda dunyaya getirdi Ancaq 1703 cu ilde bas veren Edirne hadiseleri neticesinde Sultan Mustafa taxtdan endirildi ve padsahin butun heremiyle birlikde Salehe Sultan da Edirne sarayinda otaq hebsine alindi Taxta cixan Sultan Ehmed ise qardasi oglu olan Sahzade Mahmud ve Sahzade Osmani alaraq Istanbula geri dondu Ancaq cox kecmeden 5 ay sonra Sultan Mustafa eziyyet cekdiyi boyrek catismazligi sebebile Edirnede vefat etdi ve butun heremi Istanbuldaki kohne saraya dasindi 27 il boyunca kohne sarayda yasayan Salehe Sultan bu muddet erzinde Darusseade agasi Haci Besir aganin vasitesiyle Topqapi sarayindaki Simsirlik bolumunde tutulan oglu Sahzade Mahmudu qorudu Valide sultan illeri Sultan Ehmedin Patrona Xelil usyani neticesinde taxtdan endirilmesinin ardindan en boyuk sahzade olaraq Sahzade Mahmud taxta cixarildi 2 oktyabr 1730 Belelikle valide sultan olan Salehe Sultan ertesi gun kecirilen xususi alay merasimi ile Topqapi sarayina getirildi Herem xezinedarlarindan Osman Efendi valide sultan kendxudasi teyin edildi illerdir sadiq xidmetcisi olan Haci Besir aga ise yene heremin idaresinde qaldi Oglu Sultan Mahmudun seltenetinin ilk ili Patrona Xelil ve terefdarlarinin idaresi altinda kecdi Valide Saliha Sultan terefinden ikinci oglum olaraq anilan Patrona Xelil her defe saraya geldiyi zaman valide sultan terefinden hediyyelerle qarsilanirdi Ancaq cox kecmeden Patrona Xelil ve terefdarlari aradan qaldirildi ve Sultan Mahmud musteqil sekilde dovlet idaresini ele aldi Sonralar Beylerbeyi sarayinin insa edildiyi erazide oglunun isteyile Salehe Sultanin serefine Ferahfeza qesri insa edildi Salehe Sultan Topqapi sarayinda texminen 9 il valide sultan olaraq yasadi Ancaq bu muddet erzinde ozunden onceki saray qadinlarindan ferqli olaraq dovlet idaresine qarismadi ve nufuzunu yalniz xeyriyye islerine elece de olkenin abadlasmasina serf etdi Bununla yanasi bezi hallarda oglu Sultan Mahmud onunla meslehetlesir dovlet ve teyinat meselelerinde fikrini alirdi Tez tez ogluyla birlikde Sovqabad koskunde qalan Salehe Sultanin Eyyubsultanda da bir sahil koskunun oldugu bilinir Oglu Sultan Mahmud 31 avqust 1734 cu ilde Bahariye sarayina gederken bu sahil koskune gelmis ve valide sultanla birlikde bir nece gun burada qalmisdir Uzun muddetdir davam eden verem xesteliyi sebebile mualice almasi ucun Tirnakci sahil koskune dasindi Ancaq cox kecmeden 21 sentyabr 1739 cu ilde burada vefat etdi Oglu Sultan Mahmudun emriyle sahil koskunde qilinan namazin ardindan Salehe Sultanin cenazesi Yeni mescide aparilaraq Turhan Valide Sultan turbesine defn edildi Xeyriyye isleri Valide Salehe Sultan ozunden onceki diger valide sultanlar kimi xeyriyye isiyle mesgul olmusdur 1725 ci ilde Silivriqapida 1731 ci ilde Topxanada 1735 ci ilde ise Eyyubsultanda cesmeler 1732 ci ilde Ezabqapida cesme sebil ve subyan mektebi insa etdirmisdir Bu mekteb 1957 ci ilde dagidilmisdir Oglu Sultan Mahmud Qalata ve Beyogluna su getirmek meqsedile 1732 ci ilde insa etdirdiyi su kemerine anasinin adini vermisdir Salehe Sultan bundan basqa bezi xeyir eserlerinin berpasiyla da mesgul olmusdur 1731 ci ilde Qalatada bas veren yanginla zerer goren Ereb mescidini temir edib genislendirmis Cengelkoydeki Haci Omer mescidini temir etdirerek binaya kerpic bir minare elave etmisdir Uskudardaki Selami Efendi mescidini 1711 ci ilde berpa etdirmis Murad Kaptan mescidinin ise minaresini yenilemisdir MenbeSubhi Tarihi Sami ve Sakir Tarihleriyle Birlikte haz Mesut Aydiner Istanbul 2007 s 50 58 165 167 224 236 819 Tesrifat i Kadime s 117 119 Tanisik Istanbul Cesmeleri I 130 132 148 150 II 63 66 73 75 P G Inciciyan XVIII Asirda Istanbul nsr H D Andreasyan Istanbul 1956 s 40 84 97 a mlf Mahmud I IA VII 158 Ulucay Padisahlarin Kadinlari s 73 IstinadlarM Munir Aktepe Patrona Isyani 1730 Istanbul 1958 s 161 H Orcun Barista Istanbul Cesmeleri Azapkapi Saliha Sultan Cesmesi Ankara 1995 Tahsin Oz Istanbul Camileri Ankara 1987 II 8 17 58