Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Süleyman bəy Sulkeviç (belar. Мацей Аляксандравіч Сулькевіч, həmçinin Məmməd bəy Sulkeviç, rus. Мамед бек Сулькевич; 20 iyun 1865 – 15 iyul 1920, Bakı) — polyak əsilli Rusiya-Azərbaycan hərbi xadimi, general-leytenant (1915), krım-tatar dövlət xadimi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun Baş Ərkani-hərb (Baş qərargah) rəisi. Mənşəcə Belarus-Litva tatarlarındandır.
| Məmməd bəy Sulkeviç | |
|---|---|
| belar. Мацей Аляксандравіч Сулькевіч | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 20 iyun 1865 |
| Vəfat tarixi | 15 iyul 1920 (55 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, hərbi qulluqçu |
| Hərbi xidmət | |
| Mənsubiyyəti | Rusiya imperiyası |
| Qoşun növü | Azərbaycan Silahlı Qüvvələri, Rusiya İmperator Ordusu |
| Döyüşlər | |
| Rütbəsi | general-leytenant |
Həyat və fəaliyyəti
Rus ordusunda
Süleyman bəy Sulkeviç Voronejdə Mixaylovski kadet korpusunu və Peterburqda Mixaylovski artilleriya məktəbini bitirmiş, poruçik rütbəsində ikən 1888-ci ıl oktyabrın 3-də Rusiyanın Baş Qərargah Akademiyasına daxil olmuşdu. Sonradan qərargah zabiti kimi Odessa hərbi dairəsində xidmətini davam etdirmişdir.
1899-cu ildə Sulkeviç həm podpolkovnik rütbəsi, həm də Müqəddəs Stanislav ordeninə layiq görülmüş, Odessa hərbi dairəsi qərargahının baş yavəri vəzifəsinə təyin olunmuşdu. 1904–1905-ci illər Rusiya-Yaponiya müharibəsində iştirak etmiş, xidmətlərinə görə 2-ci dərəcəli Müqəddəs Anna və 4-cü dərəcəli Müqəddəs Vladimir ordenləri ilə təltif edilmişdi.
1910-cu ildə general-mayor rütbəsinə layiq görülərək İrkutsk hərbi dairəsinin general-kvartirmeysteri vəzifəsinə irəli çəkilmişdi. 1912-ci ildə ona 7-ci ordu korpusunun qərargah rəisi vəzifəsi həvalə olunmuşdu. 1915-ci il aprelin 26-da Süleyman bəyə növbəti general-leytenant rütbəsi verilmişdi. Birinci dünya müharibəsi illərində yaradılmış ilk Müsəlman korpusunun komandiri olmuşdur.
Krımda
Çar hakimiyyətinin devrilməsindən sonra, 1918-ci ildə Sulkeviç Krıma gəlir və 25 iyun 1918-ci ildə burada yaradılan Krım diyar hökumətinin sədri, daxili və hərbi işlər naziri seçilir. Alman qoşunlarının Krımdan çəkilməsindən sonra 1918-ci ilin 15 noyabrında hakimiyyəti Solomon Krıma təhvil verdi.
Azərbaycanda
1919-cu ilin martında Sulkeviç Azərbaycana gəlir. Həmin vaxtdan o, Azərbaycanda Məmməd bəy Sulkeviç kimi tanınmışdır. Sulkeviçin 19 mart 1919-cu ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun Baş qərargah rəisi təyin edilməsi ilə Azərbaycanın milli qoşun hissələrinin formalaşdırılması sürətləndirildi, onların döyüş hazırlığı xeyli təkmilləşdirildi. Onun rəhbərliyi ilə hissə və birləşmələrdə çavuş məktəbləri yaradıldı, döyüş hazırlığının proqram və cədvəlləri tərtib edildi, qoşun və agentura kəşfiyyatı işinin təşkilinə diqqət artırıldı. Bakıdakı ingilis qüvvələrinin komandanlığı ilə razılaşma əsasında ingilis toplarının öyrənilməsi üçün 50–80 nəfərlik qrupun yaradılamasına nail olundu. Həmin qrupda dərsləri ingilis zabitləri aparırdı.
Qoşun hissələrinin atəş hazırlığının yüksəldilməsi üçün Sulkeviç 1919-cu ilin mayında Gəncə, Xankəndi, Şəki, Zaqatala, Qusar və Bakı qarnizonlarının rəisləri qarşısında atəş meydanlarının təchiz olunması məsələsini qoydu. Atəş hazırlığı üçün metodik göstərişlər və rəhbər sənədlər hazırlandı. Hərbi məktəblərin zabit və yunkerlərinin geyim forması, ölkədə səfərbərlik planının hazırlanması istiqamətində görülən işlər də Sulkeviçin rəhbərliyi ilə həyata keçirilirdi. Denikin təhlükəsi güclənərkən Bakı müdafiə sisteminin, Bakının dənizdən və qurudan müdafiəsinin, Abşeronun, Şimal sərhədinin müdafiə sistemlərinin qurulması da Sulkeviçin gördüyü əhəmiyyətli işlərdəndir. Bakı limanındakı bəzi ticarət və nəqliyyat gəmilərinin hərbiləşdirilərək, şəhərin müdafiəsinə cəlb edilməsi ideyası da ona məxsus olmuşdur.
Səfərbərlik elan ediləcəyi təqdirdə dəmir yolu xətlərinin qorunması haqqında təlimat, Ermənistanın və Könüllü ordunun Azərbaycana təcavüzünün geniş miqyas alacağı halda qoşun hissələrinin yerləşdirilməsi, müharibə başlanarsa, Gəncədə arxa cəbhə komandanlığının yaradılması planları və digər mühüm sənədlər Sulkeviç tərəfindən hazırlanmışdı.
1920-ci ilin yanvarında Sulkeviç Qarabağda vəziyyətin sabitləşdirilməsi və qoşun hissələrinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində konkret tədbirlər həyata keçirərək, erməni- silahlı dəstələrinin ləğv edilməsi üçün azərbaycanlı hərbi pilotların Gürcüstan təyyarələrində döyüşə cəlb edilməsi barədə təkliflər irəli sürmüşdü. 1920-ci il fevralın 17-də öz xahişi ilə ordu sıralarından tərxis edilən Sulkeviç az sonra Nazirlər Şurasının qərarı ilə, Bakıdan keçərək, Rusiyaya gedən Könüllü ordu qalıqlarından silah və təchizatı qəbul edən idarələrarası komissiyanın sədri təyin olunmuşdu. 1920-ci il Aprel işğalından sonra Sulkeviç bolşeviklər tərəfindən həbs olunaraq, ölüm cəzasına məhkum edilmiş və 15 iyul 1920-ci ildə Bayıl həbsxanasında güllələnmişdir.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə öz kitabında Süleyman bəy Sulkeviçin həyatının son dəqiqələri haqqında belə yazır:
 | ...Onunla birlikdə olan Mehmet Əli bəy deyirdi: "Generala çekistlərin arxasınca getməyi əmr etdilər. Biz başa düşdük ki, onun ölüm anı çatıb. Biz onun gözlərinə baxmağa cürət etmirdik, lazımi söz tapa bilmirdik. General Sulkeviç özü bizi qabaqladı və sakit, amma inamlı səslə, heç vaxt yaddan çıxarmayacağım sözləri dedi: "Xoşbəxtəm ki, müsəlman ordusunun əsgəri kimi ölürəm. Əlvida!" |  |
Filmoqrafiya
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- МАРАКОЎ Л. Сулькевіч Мацей Аляксандравіч 2014-05-17 at the Wayback Machine bel.
- Polşa Respublikasının Prezidenti Andjey Dudanın adından İlham Əliyevin şərəfinə rəsmi ziyafət verilib 2018-01-03 at the Wayback Machine. president.az, 27.06.2017 (az.)
- Şəmistan Nəzirli. — 1920-ci ildə Qarabağ döyüşləri. Bakı, 2009, bax. səh 196. 2016-03-09 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
- "Cümhuriyyətin kəşfiyyat orqanlarında Mircəfər Bağırov, Lavrenti Beriya kimi şəxslər də xidmət edib"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Suleyman bey Sulkevic belar Macej Alyaksandravich Sulkevich hemcinin Memmed bey Sulkevic rus Mamed bek Sulkevich 20 iyun 1865 15 iyul 1920 Baki polyak esilli Rusiya Azerbaycan herbi xadimi general leytenant 1915 krim tatar dovlet xadimi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ordusunun Bas Erkani herb Bas qerargah reisi Mensece Belarus Litva tatarlarindandir Memmed bey Sulkevicbelar Macej Alyaksandravich SulkevichSexsi melumatlarDogum tarixi 20 iyun 1865 1865 06 20 Vefat tarixi 15 iyul 1920 1920 07 15 55 yasinda Vefat yeri Baki Baki qezasi Azerbaycan SSRTehsili Nikolayev Bas Qerargah Akademiyasi d Fealiyyeti siyasetci herbi qulluqcuHerbi xidmetMensubiyyeti Rusiya imperiyasiQosun novu Azerbaycan Silahli Quvveleri Rusiya Imperator OrdusuDoyusler Birinci Dunya muharibesi Rus yapon muharibesiRutbesi general leytenantHeyat ve fealiyyetiRus ordusunda Nesil gerb Suleyman bey Sulkevic Voronejde Mixaylovski kadet korpusunu ve Peterburqda Mixaylovski artilleriya mektebini bitirmis porucik rutbesinde iken 1888 ci il oktyabrin 3 de Rusiyanin Bas Qerargah Akademiyasina daxil olmusdu Sonradan qerargah zabiti kimi Odessa herbi dairesinde xidmetini davam etdirmisdir 1899 cu ilde Sulkevic hem podpolkovnik rutbesi hem de Muqeddes Stanislav ordenine layiq gorulmus Odessa herbi dairesi qerargahinin bas yaveri vezifesine teyin olunmusdu 1904 1905 ci iller Rusiya Yaponiya muharibesinde istirak etmis xidmetlerine gore 2 ci dereceli Muqeddes Anna ve 4 cu dereceli Muqeddes Vladimir ordenleri ile teltif edilmisdi 1910 cu ilde general mayor rutbesine layiq gorulerek Irkutsk herbi dairesinin general kvartirmeysteri vezifesine ireli cekilmisdi 1912 ci ilde ona 7 ci ordu korpusunun qerargah reisi vezifesi hevale olunmusdu 1915 ci il aprelin 26 da Suleyman beye novbeti general leytenant rutbesi verilmisdi Birinci dunya muharibesi illerinde yaradilmis ilk Muselman korpusunun komandiri olmusdur Krimda Car hakimiyyetinin devrilmesinden sonra 1918 ci ilde Sulkevic Krima gelir ve 25 iyun 1918 ci ilde burada yaradilan Krim diyar hokumetinin sedri daxili ve herbi isler naziri secilir Alman qosunlarinin Krimdan cekilmesinden sonra 1918 ci ilin 15 noyabrinda hakimiyyeti Solomon Krima tehvil verdi Azerbaycanda Memmed bey Sulkevicin Varsava seherinin ucaldilmis abidesi 1919 cu ilin martinda Sulkevic Azerbaycana gelir Hemin vaxtdan o Azerbaycanda Memmed bey Sulkevic kimi taninmisdir Sulkevicin 19 mart 1919 cu ilde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ordusunun Bas qerargah reisi teyin edilmesi ile Azerbaycanin milli qosun hisselerinin formalasdirilmasi suretlendirildi onlarin doyus hazirligi xeyli tekmillesdirildi Onun rehberliyi ile hisse ve birlesmelerde cavus mektebleri yaradildi doyus hazirliginin proqram ve cedvelleri tertib edildi qosun ve agentura kesfiyyati isinin teskiline diqqet artirildi Bakidaki ingilis quvvelerinin komandanligi ile razilasma esasinda ingilis toplarinin oyrenilmesi ucun 50 80 neferlik qrupun yaradilamasina nail olundu Hemin qrupda dersleri ingilis zabitleri aparirdi Qosun hisselerinin ates hazirliginin yukseldilmesi ucun Sulkevic 1919 cu ilin mayinda Gence Xankendi Seki Zaqatala Qusar ve Baki qarnizonlarinin reisleri qarsisinda ates meydanlarinin techiz olunmasi meselesini qoydu Ates hazirligi ucun metodik gosterisler ve rehber senedler hazirlandi Herbi mekteblerin zabit ve yunkerlerinin geyim formasi olkede seferberlik planinin hazirlanmasi istiqametinde gorulen isler de Sulkevicin rehberliyi ile heyata kecirilirdi Denikin tehlukesi guclenerken Baki mudafie sisteminin Bakinin denizden ve qurudan mudafiesinin Abseronun Simal serhedinin mudafie sistemlerinin qurulmasi da Sulkevicin gorduyu ehemiyyetli islerdendir Baki limanindaki bezi ticaret ve neqliyyat gemilerinin herbilesdirilerek seherin mudafiesine celb edilmesi ideyasi da ona mexsus olmusdur Seferberlik elan edileceyi teqdirde demir yolu xetlerinin qorunmasi haqqinda telimat Ermenistanin ve Konullu ordunun Azerbaycana tecavuzunun genis miqyas alacagi halda qosun hisselerinin yerlesdirilmesi muharibe baslanarsa Gencede arxa cebhe komandanliginin yaradilmasi planlari ve diger muhum senedler Sulkevic terefinden hazirlanmisdi 1920 ci ilin yanvarinda Sulkevic Qarabagda veziyyetin sabitlesdirilmesi ve qosun hisselerinin mohkemlendirilmesi istiqametinde konkret tedbirler heyata kecirerek ermeni silahli destelerinin legv edilmesi ucun azerbaycanli herbi pilotlarin Gurcustan teyyarelerinde doyuse celb edilmesi barede teklifler ireli surmusdu 1920 ci il fevralin 17 de oz xahisi ile ordu siralarindan terxis edilen Sulkevic az sonra Nazirler Surasinin qerari ile Bakidan kecerek Rusiyaya geden Konullu ordu qaliqlarindan silah ve techizati qebul eden idarelerarasi komissiyanin sedri teyin olunmusdu 1920 ci il Aprel isgalindan sonra Sulkevic bolsevikler terefinden hebs olunaraq olum cezasina mehkum edilmis ve 15 iyul 1920 ci ilde Bayil hebsxanasinda gullelenmisdir Mehemmed Emin Resulzade oz kitabinda Suleyman bey Sulkevicin heyatinin son deqiqeleri haqqinda bele yazir Onunla birlikde olan Mehmet Eli bey deyirdi Generala cekistlerin arxasinca getmeyi emr etdiler Biz basa dusduk ki onun olum ani catib Biz onun gozlerine baxmaga curet etmirdik lazimi soz tapa bilmirdik General Sulkevic ozu bizi qabaqladi ve sakit amma inamli sesle hec vaxt yaddan cixarmayacagim sozleri dedi Xosbextem ki muselman ordusunun esgeri kimi olurem Elvida FilmoqrafiyaIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir MARAKOЎ L Sulkevich Macej Alyaksandravich 2014 05 17 at the Wayback Machine bel Polsa Respublikasinin Prezidenti Andjey Dudanin adindan Ilham Eliyevin serefine resmi ziyafet verilib 2018 01 03 at the Wayback Machine president az 27 06 2017 az Semistan Nezirli 1920 ci ilde Qarabag doyusleri Baki 2009 bax seh 196 2016 03 09 at the Wayback MachineXarici kecidler Cumhuriyyetin kesfiyyat orqanlarinda Mircefer Bagirov Lavrenti Beriya kimi sexsler de xidmet edib