Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Robert "Bobbi" Ceyms Fişer (ing. Robert James "Bobby" Fischer) 9 mart 1943[…], Çikaqo, İllinoys[…] – 17 yanvar 2008, Reykyavik[…]) — ABŞ şahmatçısı. Şahmat üzrə 11-ci dünya çempionu (1972–1975).
 | |
|---|---|
| ing. Robert James "Bobby" Fischer | |
 | |
| Ölkə |  ABŞ |
| Doğum adı | Robert James Fisher |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Çikaqo ABŞ |
| Vəfat tarixi | (64 yaşında) |
| Vəfat yeri | Reykyavik, İslandiya |
| Dəfn yeri | |
| Titulu | qrosmeyster (1958) |
| Son reytinqi |
|
| Maksimal reytinqi | 2785 (iyul 1972) |
| Mükafatları | Dünya çempionu:1972–1975 |
| bobbyfischer.net | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Fischer 1943-cü il martın 9-da Çikaqoda yəhudi ailəsində anadan olmuşdur. Valideynləri Almaniya (atası) və İsveçrədəndir (anası). ABŞda siyasi baxışlarına görə təqib olunan kommunist, antifaşist atası (Gerardo Liebscher kimidə tanınır) ikinci dünya müharibəsi bitdikdən sonra Almaniyaya qayıtmalı olur. (SSRİ xüsusi kəşfiyyat orqanı üzvi, bəzi mənbələrə görə). Robertin atası haqda çox az məlumatı vardı. Yalnız adının Herhardt olmasını bilirdi. Ona macar yəhudilərindən olan Pol Nemeni atalıq edib. Anası özünə qapalı qadın idi.(o ABŞda CİA nəzarətində olub). Bu xasiyyət oğluna da keçir. 6 yaşlı balacaya şahmatı bacısı öyrədir. O, artıq 13 yaşında şahmat üzrə ABŞ çempionu, 15 yaşında isə Boris Spasskiyə məxsus rekordu təzələyərək şahmat tarixində ən gənc qrosmeyster olmuşdur.
1972-ci ildə Reykyavikdə Boris Spasskini məğlub edən Fişer dünya çempionu adını qazanmışdır. 1992-ci ildə ABŞ-nin Yuqoslaviyaya tətbiq etdiyi embarqoya baxmayaraq bu ölkədə keçirilən şahmat turnirində iştirak etmişdir. Boris Spasskini 30 görüşdən 10-da məğlub edən Fişer turnirin qalibi olsa da ABŞ-də onu 10 illik həbs cəzası və 250 min dollar məbləğində cərimə gözləyirdi. Bu səbəbdən ABŞ-yə geri qayıtmayan Fişer bir müddət Macarıstanda, 2000-ci ildən isə Filippində və daha sonra Yaponiyada məskunlaşmışdır. 2003-cü il ilin dekabrında ABŞ Dövlət Departamenti onun pasportunu ləğv etdi. Bundan xəbəri olmayan Fişer 2004-cü il iyulun 13-də Yaponiyadan Filippinə uçmaq istəyərkən sərhədi qanunsuz keçməyə cəhd etdiyi üçün aeroportda həbs edilmişdir. O, 8 ay burada həbsdə qalmış, həmin dövrdə ABŞ vətəndaşlığından imtina etməsi barədə yazılı bildiriş göndərmiş və siyasi sığınacaq verilməsi barədə müraciət etmişdir. 24 mart 2005-ci ildə ona vətəndaşlıq verməyə razılığını bildirən İslandiyaya deportasiya edilmişdir.
2007-ci ilin noyabrında böyrək çatışmazlığı diaqnozu ilə xəstəxanaya yerləşdirilmişdir. Əməliyyatdan imtina edən Robert Fişer 17 yanvar 2008-ci ildə xəstəxanada vəfat etmişdir. Öz istəyinə əsasən onun dəfn mərasimində həyat yoldaşı Miyoko Vatai və bir neçə island dostu iştirak etmişdir.
Dini mənsubiyyəti
Anasının yəhudi olmasına baxmayaraq, Fischer yəhudi köklərinin olmasını təkzib edirdi. 1962-ci ilin yanvarında Fischer müsahibədə dedi: Mən Nitşenin kitabını oxudum və orda deyir ki, din insanların hisslərini küt edir. Mən bununla razıyam.
Fischer 1960-cı illərin ortalarında qoşuldu. Kilsə şənbə günü Sabbath təyin etdi və Sabbath günündə işləməyi qadağan edirdi (həmçinin şahmatı da). 1970-ci illərin ortalarında Fischer Allahın Dünya Kilsəsinə böyük məbləğdə pul ianə edirdi. 1972-ci ildə bir jurnalist "Fischer demək olarki, şahmat kimi din barədə də ciddidir və cempion şahmatı inkişaf etdirməklə öz inancına yatırırdı" deyə bildirmişdir. Bununla belə, peyğənbərliyi Herbert W. Armstrong yerinə yetirməmiş getdi və kilsə Garner Ted Armstrong ilə bağlı seks qalmaqallarının silsilə ayələri sarsıtdı. Nəhayət, 1977-ci ildə Fişer kilsəni tərk elədi, ""Şeytani" olan bu ittiham və qətiyyətlə onun metodları və rəhbərliyi hücum".
Şahmat karyerası
Onun ilk məqsədi Dünya Çempionu titulunu qazanmaq idi. Və bunun üçün də bütün gücünü sərf etmişdi, əlindən gələni edirdi. Sağlamlığını və yaraşığını qorumaq üçün o üzgüçülük, tennis, xizək və konki ilə də məşğul idi. ABŞ çempionluğunu qazanandan sonra o, 1958-ci ildə Keçmiş Yuqaslaviyanın Portoroje şəhərində keçiriləcək interzonal turnirə hüquq qazandı. Keçmiş Yuqaslaviyada 2 matç keçirildi. Yanoşeviç və Matuloviçlə baş tutan görüşdə birincisi heç-heçə ilə, ikinci matç isə Fişerin qalibiyyəti ilə yekunlaşdı. Fişerin tələbinə əsasən matç bağlı qapılar raxasında keçirilmişdir. Və oyunun qeydləri və nəticələr də heç yerdə dərc olunmadı. 30 ildən sonra Reqina Fişerin Yuqaslaviya şahmat ittifaqı ilə yazışmasının bir hissəsi üzə çıxmışdır. Orda Fişerin anası məlumat verirdi ki: Bobbi özünə diqqət cəlb etməyi sevmir. Ona görə həyatına soxularaq yersiz sual verən jurnalistləri görməyə gözü yoxdur. Müsahibə vermir. Ona ayrıca ev lazım deyil. Adi otel ona bəs edər. O, şahmatçıların arasında özünü yaxşı hiss edir. O sadə idman gödəkçələri geyinir. Kostyum və qalstukda uzaq dayanır.
Bu zona turnirində Fischer Beynəlxalq qrosmeyster normasını keçdiyindən o, 1958-ci ildə Boris Spasskinin 18 yaşında qazandığı rekordu təzələyərək 15 yaşında ən gənc qrosmeyster adını qazandı.
1960–1962-ci illərdə keçirilən beynəlxalq turnirlərdə o, 4 dəfə birinci, bir dəfə isə 2-ci yer olmuşdur. Leypciqdə keçirilən olimpiadada yaxşı nəticələr əldə etdi. Və daha bir neçə komandalar arası yaraşmalarda qalib olurdu.
1962-ci ildə Kurasaoda keçirilən turnirdə namizədlər arasında 4-cü yeri tutaraq məğlub oldu. Evə qayıdan Fişer "Sport İllustrated" jurnalına müsahibə verərək demişdir ki, güclü sovet şahmatçıları öz aralarında bərabərlik müqaviləsi bağlayıblar. Və bununla da başqalarını onlara yaxınlaşmağa imkan vermirlər. O qeyd edirdiki, Rusiyada şahmata nəzarət elə səviyyəyə çatıb ki, ədalətli rəqabət haqqında söz belə gedə bilməz. Obyektiv qeyd olunsa, bərabərlik müqaviləsi şahmatçılar arasında mümkün idi. Ancaq ona görə ki, Fişer öz həmkarlarından geridə qalırdı. Əgər o həqiqətən də birinci yerə iddia etsəydi, sovet şahmatçıları ancaq bir-birilərini udmaqla onu saxlaya bilərdilər.
60-cı ci illərin 2ci yarısında o, dünyanın ən güclü şahmatçılarından biri oldu. Qavanada keçirilən görüşdə 2–4-cü yerləri qazandı. Bu oyunlar qiyabi şəkildə keçirilirdi. Amerika Birləşmiş Ştatları Kubaya qarşı sanksiyalar elan etdiyində Fişerin Qavana getməsi mümkün deyildi. Ona görə o, öz gedişləri telefon vasitəsi ilə demişdir. 1966-cı ildə Santa-Monikada keçirilən yarışda 2-ci, 1967-ci ildə Monte-Karloda 1-ci yer, 1970-ci il Buenos-Ayresdə keçirilən yarışda da 1-ci yeri qazanmışdır.
Öz ölkəsində Fişer əlçatmaz idi. ABŞ-nin 8 qat çempionu idi. Dünya Olimpiadasında ABŞ komandasına başçılıq edirdi. 1960,1962, 1966, 1970-ci il Olimpiadalarında şahmatçılar arasında 65 partiya oyun oynayaraq 40 oyun qalib gəlib, 7 oyun uduzub və 18 oyun isə heç-heçə ilə başa vurub.
Fişerin təsadüfi şahmatı (şahmat960)
Fischer random chess (chess960)
"Fişerin təsadüfi şahmatı"nı adından da göründüyü kimi keçmiş dünya çempionu Bobbi Fişer yaradıb. 1996-cı ilin 19 iyununda Fişer Argentinada şahmatın fərqli növünü yaratdığını elan etdi. Bu şahmatda standart şahmat lövhəsi və fiqurları istifadə olunur, sadəcə fiqurlar fərqli düzülür. "Fişerin təsadüfi şahmatı" sonralar "şahmat960" adlandırıldı. Şahmat960 mümkün başlanğıc vəziyyətlərin sayına görə belə adlandırılıb. Bu şahmatda əvvəlcədən əzbərlənmiş debütlər vasitəsilə üstünlük əldə etmək qeyri-realdır, oyunçular yalnız öz istedadlarından və yaradcılıqlarından istifadə etməlidirlər.
2006-cı ildə İslandiyada radioverilişdə Fişer, şahmat960-ı niyə yaratdığını belə izah edir:
Oyun əsasən debütdən asılıdır. Keçən əsrin çempionları mənim və indiki oyunçuların bildiyi qədər açılışları bilmirlər. Əgər onlar indi sağ olsaydılar, uğursuz açılışlar edərdilər. Sən oyunun güclünü müqayisə edə bilməzsən, sən ancaq təbii bacarıq haqqında danışa bilərsən. Əzbərçilik böyük gücdür. 14 yaş və ya daha kiçik yaşlı uşaq Kapablanka və ya keçən əsrin oyuncuları (Mörfi, Steinitz) ilə açılışlarda üstünlük əldə edə bilər. Bəlkə də yox, çünki debütdə üstünlük əldə edəndə bu, təkcə açılışda üstünlük demək deyil, artıq növbəti gedişləri necə oynayacağını bilməkdir. Bir çox nümünələr var ki, həmin vəziyyətdə necə oynamaq lazım olduğuna kömək edir. Buna görə də mən artıq şahmatı sevmirəm. Bu yalnız əzbərçilik və əvvəlcədən hazırlaşmaqdır…
Ən bahalı şahmat oyunu
1992-ci ildə Fişer və Spasski arasındaki şahmat oyunu tarixə "ən bahalı şahmat oyunu" kimi düşür. Belə ki, qalib gələn Fişer 3650000 $ , məğlub olan Spasski isə 1350000 $ qazanır.
Qalmaqallar
Fişerin adını tək çempion kimi deyil, həm də Qalmaqalçı kimi tanıda bilib. Onun adı qalmaqallarda tez-tez hallanırdı. O, çox zaman çalışırdı özünü digər iştirakçılardan üstün tutsun, qaydalar pozurdu. Onun komfortla bağlı tələbləri təşkilatçılara az narahatlıq gətirmirdi. Məsəlçün Fişer onunla olan oyunlar axşam vaxtı keçirilməsin tələb edirdi. 16:00-dan tez olmayaraq. O, bunu onunla bağlayırdı ki, yuxudan tez oyana bilmirdi. Mehmanxanaların ancaq Lyuks otaqlarında qalmağa razılaşırdı. O iştirakı ilə bağlı istənilən tədbirə asanlıqla razılaşıb asanlıqla da heç bir səbəb olmadan imtina edə bilərdi. O, daim oyunun ilk hissəsinə gecikirdi. Və artıq hamı buna öyrəşmışdı.
Onun bir çox tələbləri şahmat aləminə xeyir gətirmişdir. Şahmat üzrə dünya çempionatında 1ci yerin sahibi üçün ayrılan mükafatın ölçüsünü artırılması onun adı ilə bağlıdır. Bu barədə Boris Spasskiy zarafat edib deyirdi ki, "Fişer bizim həmkarlar ittifaqımızdır." Fişerin özü isə qeyd edirdi ki, "şahmatı o seviyyəyə qaldıracam ki, boksla müqayisədə bir idman kimi daha hörmətli, daha üstün olsun. Məhəmməd Əli hər oyunda nə qədər istəsə, mən hər dəfə ondan artıq istəyəcəm."
Onun həmçinin güclü eşitmə qabiliyyəti var idi. Spasski Fişerin qulaqlarını lokator adladırmışdır. O boş zalın axı sıralarında gələn pıçıltını belə eşidib hakimə zalda səs olduğunu demişdir.
11 sentyabr
Filippin radiosunun efirində 11 sentyabr terror aktları haqqında gedən radioverilişə zəng vuran Fişer birbaşa efirdə "Bu heyranedici xəbərdir… ABŞ dağıdılmalı və məhv olmalı ölkədir… Bir neçə ay əvvəl BBC-də ABŞ-nin dünyada törətdiyi cinayətlər haqqında eşitdim və qulaqlarıma inanmadim. Bu onu gösterir ki, nə əksən onu da biçərsən, ABŞ olsan belə. Bu gün baş verən hadisə kimi… Bu hərəkti alqişlayıram. Baxin. ABŞ ve İsrail neçə illlərdi Fələstində qətliamlarr törədirlər. İndi isə növbə ABŞ-dədır. Mən Amerikanın məhv olmasını istəyirəm…Yaponiya heç kəsin vecinə deyildi. Amerika atom bombası ilə neçə milyonlarla, neçə minlərlə insanı məhv elədi və gülmeli bəhanə gətirdi. "Bir milyon amerikali əsgər xilas elədik"… Mən Amerikadan qorxmuram… " cümlələrini səsləndirdi.
Dünya Çempionu
1972-ci ildə Reykyavikdə baş tutan oyunda Boris Spasski ilə qarşılaşan Fişer 12½:8½. Hesabı ilə qalib gələrək dünya çempionu adını qazanır. Tarixdə ilk dəfə qaliblik mükafatı 250 min dollara qalxmışdı. Fişerin bu qalibiyyətindən sonra onu ABŞ-də qəhrəman kimi qəbul etdilər və ABŞ-nin prezidenti onu hətta Ağ evə nahara dəvət etdi. Amma Fişer bu nahardan imtina edərək demişdir ki, "Yeməyi çeynəyən zaman hamının ağzıma baxmağına nifrət edirəm". Məşhur adamların çoxu onla tanışlıq, dostluq etməyə can atırdılar. Ondan şahmat oynamağı öyrənmək istəyirdilər. Fişerin qələbəsi şahmatın qərbdə populyar olmasına yol açdı. Əvvəlcə yuxarı təbəqə arasında, sonra isə Fişeri kumir hesab edən gənclər arasında dəbə düşdü. Fişerin şərəfinə yeni doğulmuş uşaqlara Bobbi adı verilirdi.
Fişerin özü isə baş verənlərə sakit yanaşaraq normal, müstəqil şəkildə davranmağı ilə davam edirdi. Həvəssiz şəkildə müsahibələr veriridi. Yalnız yaxın dostlarının əhatəsində qalmağı üstün tuturdu. Təklif olunan reklamlardan müqavilələrindən imtina edirdi. (Deyirdilər ki, bir dəfə Fişerə avtomobil reklam etmək təklif olunmuşdur. Fişer özü avtomobillə tanış olaraq bir çox çatışmazlıq tapıb reklam etməkdən imtina etmişdir. Demişdir ki, mən özünü öldürənlər üçün nəzərdə tutulmuş avtomobili reklam edə bilmərəm.) Eyni zamanda ictimai tədbirlərdə iştiraki üçün ödəniş də müəyyən etmişdi. Məktub oxumaq üçün 1000 dollar, telefonla danışmaq üşün 2500 dollar, şəxsi görüş üçün 5000 dolar, müsahibə üçünsə 25000 dolar tələb edirdi. Bir neçə aydan sonra artıq -yorulmuşam -deyərək, ictimaiyyətdə görünməsi azaldı.
Spasski ilə baş tutan oyun Fişerin həyatında sonuncu rəsmi görüş oldu. Baxmayaraq, oyundan öncə jurnalistlərə verdiyi müsahibəyə əsasən deyirdi ki, qalib olsam dünyanı gəzib ən yüksək qonararlarla şahmat oynayacam və şahmatı ən bahalı oyun edəcəm. Amma buna baxayaraq, qələbədən sonra 3 il ərzində heç bir yarışa qoşulmadı. Nadir hallarda oynayırdı. Ciddi turnirlərə isə qoşulmurdu. Onu tanıyanları çoxu qeyd edirdilər ki, qələbədən sonra onun hansısa oyunda məğlub olması onun üçün ağrılı gəlirdi.
1981-ci ildə Fişerin adı yenə də qazet səhifələrində çıxdı. Keçmiş çempion bank oğurlama faktında şübhələndiyindən polis tərəfindən həbs edildi. İtaətsizlik edən Fişer isə qışqıraraq — Mən şaxmat üzrə çempionam- deyərək polislərin əlindən çıxmaq istəyirdi. Nəticədə polislər tərəfindən döyüldü. 2 gündən sonra oğurluq faktı üzərindən götürülərək onu azadlığa buraxdılar. Amma polislərə tabe olmadığına görə 1000 dollar cərimə edildi. Bu hadisələrdən sonra Fişerin həbsxanada haqqında kitabı dərc olundu. Bu kitabda o, həbsxanada ikən aldığı işgəncələrdən bəhs etmişdi.
1980-ci illərin sonunda Fişer 18 yaşlı macar şahmatçısı Zita Rayçabi ilə yazışaraq tanış olur. Bir neçə müddətdən sonra onun yanına köçərək Budapeştə yaşayır. Onun haqqında demək olar artıq unutmuşdular ki, 1992-ci ildə yuqaslaviya Bankiri Vasileviç tərəfindən Fişerə təklif gəldi ki, Spasskiyə qarşı qisas oyunu təşkil olunsun. Təəccüblü gəlsə də Fişer buna razılaşdı. Zita qeyd etmişdi ki, ola bilsin bu onların ünsiyyətinin nəticəsi idi ki, Fişer belə bir qərarla razılaşıb. Qalibə düşən mükafatın dəyəri 5 million amerika dolları idi. Oyun keçmiş YUqaslaviyanın Sveti-Stefan adasında təşkil olundu. Oyunun başlamasında əvvəl ABŞ-nin dövlət departamentindən Fişerə yazılı şəkildə məlumat gəldi ki, onun Keçmiş Yuqaslaviyanın sərhədlərində təşkil olunan oyunda iştirakı Beynəlxalq Embarqonu pozur və bu oyuna görə onu 10 il həbsxana həyatı gözləyə bilər. Oyundan qabaq mətbuat konfransında o bu məktubu parçalayaraq qeyd etdi ki, Mən insanları Amerikanın intelektual gücə malik olan bir dövlət olmasına inandırdım. Orda ağıllı insan yaşayır. Amma onlar isə çox sağ ol demək əvəzinə məni müflisləşdirdilər, alçatdılar. Mən də onlara eyni cavabı verirəm. Oyun baş tutdu və Fişer 10:5 hesabı ilə qalıb gəldi. Qələbədən sonra ABŞ qayıtmağa icazə olmadığından bir neçə müddət Macarıstanda qalır. 1996-cı ildə o ictimaiyyətə özü tərəfindən kəşf olunmuş şahmat 960 ilə tanış etdi.
2000-ci ildə gözlənilmədən o şərqə köçür. Orda 22 yaşlı yerli sakin Merilin Yunqla tanış olur. Və onların qız övladları dünyaya gəlir. Ölümündən sonra miras məsələlərində aparılan DNK testinin nəticələri göstərdi ki, qız onun övladı deyilmiş. 2000-ci ildə o hətta Amerikada da olur. İttiham olduğundan gizli halda Kanadadan ABŞ bacısının dəfn mərasiminə gəlir.
1996-cı ildən başlayaraq Fişer ABŞ-nin və yəhudilərin ünvanına kütləvi informasiya vasitələri ilə qərəzli çıxışlara başlayır. 2003-cü ildə isə ABŞ-nın Dövlət Departamenti rəsmi olaraq Fişerin şəxsiyyət vəsiqəsin (pasportun) ləğv edir. Fişerin özü isə bu haqda 13 iyul 2004-cü ildə Yaponiyadan Filippinə uçmaq istəyərkən hava limanında qanunsuz immiqrant kimi qaçmaq adı ilə həbs olundu. Həbsdə olarkən Fişer Amerika vətəndaşlığında imtinə edərək digər ölkələrdən sığınacaq üçün müraciət etdi. 8 ay həbsxanada qaldıqdan sonra nəhayət vəkilləri onun pasportunun işləməməsindən xəbəri olmadığını və Yaponiyaya gələrkən pasportun işlədiyini sübut edərək onu azada edə biliblər. Həbsxanadan sonra o Miyokaya evlilik təklif edərək ailə qurdular. Bu arada ona Serbiya-Çernaqoriya, Almaniya və İslandiyadan vətəndaşlıq təklifi gəldi. Və 24 mart 2005-ci ildə İslandiyaya departasiya olundu.
Həyatının son günləri
Deportasiyadan sonra islandiyanın Reykyavikdə şəhərində yaşamağa başlayan Fişer 2007-ci ildə şiş diaqnozu ilə xəstəxanaya yerləşdirilir. Ona əməliyyat olunmaq təklif olundu. Amma o imtina etdi. Elə bu xəstəliklə də həyatını 17 yanvar 2008-ci ildə tapşırdı. Elə İslandiyanın Selfoss şəhərciyində dəfn olub. Onun istəyi ilə dəfn mərasimi sadə şəkildə keçirildi. Ora yalnız yaxın dostları və Miyoka Vatai iştirak etmişdi. Təşkil olunmuş sadə Qəbr üzərində sadəcə Robert Fişer və doğum tarixi qeyd olunmuşdu.
Reykyavik məhkəməsinin qərarı ilə
Miyoka Vatainin Robert Fişerin qanunu həyat yoldaşı olduğu təsdiqlənəndən sonra 4 mart 2011-ci ildə Reykyavikdə məhkəməsi Miyokanı Fişerin varisi elan edib.
Filmlər
2009-cu ilin aprelində "" ( Me and Bobby Fischer) filminin İslandiyada premyerası olur. Film Saemindur Palssonun köhnə dostu Fişeri Yaponiyada həbsxanadan çıxartması və İslandiyada məskunlaşdırmasına kömək etməsi haqqındadır. Kino Friðrik Guðmundsson tərəfindən istehsal olunub, musiqisi Guðlaugur Kristinn Óttarsson, Björk Guðmundsdóttir və Einar Arnaldur Melax məxsusdur.
2009-cu ilin oktyabrda "Bobby Fischer Live" filmi ekranlara çıxdı. Filmin rejissoru və əsas Fişer rolunun ifaçısı Damien Chapa idi.
2011-ci ildə kinorejissor Liz Garbus "" (Bobby Fischer Against the World) sənədli filmini çəkir. Filmdə Harri Kasparovun və digər şahmat cempionlarının intervyusu yer almaqdadır.
2015-ci ilin sonlarında bioqrafik film olan "" (Pawn Sacrifice) ekran üzü görəcək. Fişer rolunu Tobey Maguire, Boris Spasski rolunu Liev Schreiber, Joan Fişer rolunu isə Lily Rabe oynayır.
İstinadlar
- Find a Grave (ing.). 1996.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Bobby Fischer // Encyclopædia Britannica (ing.).
- chessgames.com. 2001.
- Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- http://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204488304574434892134601968.
- http://www.huffingtonpost.com/2012/01/24/self-deportation-romney_n_1228296.html.
Xarici keçidlər
- Əsrin Şahmat Matçı: Fischer-Spassky
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Robert Bobbi Ceyms Fiser ing Robert James Bobby Fischer 9 mart 1943 Cikaqo Illinoys 17 yanvar 2008 Reykyavik ABS sahmatcisi Sahmat uzre 11 ci dunya cempionu 1972 1975 Robert Fishering Robert James Bobby FischerOlke ABSDogum adi Robert James FisherDogum tarixi 9 mart 1943Dogum yeri Cikaqo ABSVefat tarixi 17 yanvar 2008 64 yasinda Vefat yeri Reykyavik IslandiyaDefn yeri SelfossTitulu qrosmeyster 1958 Son reytinqi 2 785 iyul 1972 Maksimal reytinqi 2785 iyul 1972 Mukafatlari Dunya cempionu 1972 1975bobbyfischer net Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiFischer 1943 cu il martin 9 da Cikaqoda yehudi ailesinde anadan olmusdur Valideynleri Almaniya atasi ve Isvecredendir anasi ABSda siyasi baxislarina gore teqib olunan kommunist antifasist atasi Gerardo Liebscher kimide taninir ikinci dunya muharibesi bitdikden sonra Almaniyaya qayitmali olur SSRI xususi kesfiyyat orqani uzvi bezi menbelere gore Robertin atasi haqda cox az melumati vardi Yalniz adinin Herhardt olmasini bilirdi Ona macar yehudilerinden olan Pol Nemeni ataliq edib Anasi ozune qapali qadin idi o ABSda CIA nezaretinde olub Bu xasiyyet ogluna da kecir 6 yasli balacaya sahmati bacisi oyredir O artiq 13 yasinda sahmat uzre ABS cempionu 15 yasinda ise Boris Spasskiye mexsus rekordu tezeleyerek sahmat tarixinde en genc qrosmeyster olmusdur 1972 ci ilde Reykyavikde Boris Spasskini meglub eden Fiser dunya cempionu adini qazanmisdir 1992 ci ilde ABS nin Yuqoslaviyaya tetbiq etdiyi embarqoya baxmayaraq bu olkede kecirilen sahmat turnirinde istirak etmisdir Boris Spasskini 30 gorusden 10 da meglub eden Fiser turnirin qalibi olsa da ABS de onu 10 illik hebs cezasi ve 250 min dollar mebleginde cerime gozleyirdi Bu sebebden ABS ye geri qayitmayan Fiser bir muddet Macaristanda 2000 ci ilden ise Filippinde ve daha sonra Yaponiyada meskunlasmisdir 2003 cu il ilin dekabrinda ABS Dovlet Departamenti onun pasportunu legv etdi Bundan xeberi olmayan Fiser 2004 cu il iyulun 13 de Yaponiyadan Filippine ucmaq isteyerken serhedi qanunsuz kecmeye cehd etdiyi ucun aeroportda hebs edilmisdir O 8 ay burada hebsde qalmis hemin dovrde ABS vetendasligindan imtina etmesi barede yazili bildiris gondermis ve siyasi siginacaq verilmesi barede muraciet etmisdir 24 mart 2005 ci ilde ona vetendasliq vermeye raziligini bildiren Islandiyaya deportasiya edilmisdir 2007 ci ilin noyabrinda boyrek catismazligi diaqnozu ile xestexanaya yerlesdirilmisdir Emeliyyatdan imtina eden Robert Fiser 17 yanvar 2008 ci ilde xestexanada vefat etmisdir Oz isteyine esasen onun defn merasiminde heyat yoldasi Miyoko Vatai ve bir nece island dostu istirak etmisdir Dini mensubiyyetiAnasinin yehudi olmasina baxmayaraq Fischer yehudi koklerinin olmasini tekzib edirdi 1962 ci ilin yanvarinda Fischer musahibede dedi Men Nitsenin kitabini oxudum ve orda deyir ki din insanlarin hisslerini kut edir Men bununla raziyam Fischer 1960 ci illerin ortalarinda qosuldu Kilse senbe gunu Sabbath teyin etdi ve Sabbath gununde islemeyi qadagan edirdi hemcinin sahmati da 1970 ci illerin ortalarinda Fischer Allahin Dunya Kilsesine boyuk meblegde pul iane edirdi 1972 ci ilde bir jurnalist Fischer demek olarki sahmat kimi din barede de ciddidir ve cempion sahmati inkisaf etdirmekle oz inancina yatirirdi deye bildirmisdir Bununla bele peygenberliyi Herbert W Armstrong yerine yetirmemis getdi ve kilse Garner Ted Armstrong ile bagli seks qalmaqallarinin silsile ayeleri sarsitdi Nehayet 1977 ci ilde Fiser kilseni terk eledi Seytani olan bu ittiham ve qetiyyetle onun metodlari ve rehberliyi hucum Sahmat karyerasiOnun ilk meqsedi Dunya Cempionu titulunu qazanmaq idi Ve bunun ucun de butun gucunu serf etmisdi elinden geleni edirdi Saglamligini ve yarasigini qorumaq ucun o uzguculuk tennis xizek ve konki ile de mesgul idi ABS cempionlugunu qazanandan sonra o 1958 ci ilde Kecmis Yuqaslaviyanin Portoroje seherinde kecirilecek interzonal turnire huquq qazandi Kecmis Yuqaslaviyada 2 matc kecirildi Yanosevic ve Matulovicle bas tutan gorusde birincisi hec hece ile ikinci matc ise Fiserin qalibiyyeti ile yekunlasdi Fiserin telebine esasen matc bagli qapilar raxasinda kecirilmisdir Ve oyunun qeydleri ve neticeler de hec yerde derc olunmadi 30 ilden sonra Reqina Fiserin Yuqaslaviya sahmat ittifaqi ile yazismasinin bir hissesi uze cixmisdir Orda Fiserin anasi melumat verirdi ki Bobbi ozune diqqet celb etmeyi sevmir Ona gore heyatina soxularaq yersiz sual veren jurnalistleri gormeye gozu yoxdur Musahibe vermir Ona ayrica ev lazim deyil Adi otel ona bes eder O sahmatcilarin arasinda ozunu yaxsi hiss edir O sade idman godekceleri geyinir Kostyum ve qalstukda uzaq dayanir Bu zona turnirinde Fischer Beynelxalq qrosmeyster normasini kecdiyinden o 1958 ci ilde Boris Spasskinin 18 yasinda qazandigi rekordu tezeleyerek 15 yasinda en genc qrosmeyster adini qazandi 1960 1962 ci illerde kecirilen beynelxalq turnirlerde o 4 defe birinci bir defe ise 2 ci yer olmusdur Leypciqde kecirilen olimpiadada yaxsi neticeler elde etdi Ve daha bir nece komandalar arasi yarasmalarda qalib olurdu 1962 ci ilde Kurasaoda kecirilen turnirde namizedler arasinda 4 cu yeri tutaraq meglub oldu Eve qayidan Fiser Sport Illustrated jurnalina musahibe vererek demisdir ki guclu sovet sahmatcilari oz aralarinda beraberlik muqavilesi baglayiblar Ve bununla da basqalarini onlara yaxinlasmaga imkan vermirler O qeyd edirdiki Rusiyada sahmata nezaret ele seviyyeye catib ki edaletli reqabet haqqinda soz bele gede bilmez Obyektiv qeyd olunsa beraberlik muqavilesi sahmatcilar arasinda mumkun idi Ancaq ona gore ki Fiser oz hemkarlarindan geride qalirdi Eger o heqiqeten de birinci yere iddia etseydi sovet sahmatcilari ancaq bir birilerini udmaqla onu saxlaya bilerdiler 60 ci ci illerin 2ci yarisinda o dunyanin en guclu sahmatcilarindan biri oldu Qavanada kecirilen gorusde 2 4 cu yerleri qazandi Bu oyunlar qiyabi sekilde kecirilirdi Amerika Birlesmis Statlari Kubaya qarsi sanksiyalar elan etdiyinde Fiserin Qavana getmesi mumkun deyildi Ona gore o oz gedisleri telefon vasitesi ile demisdir 1966 ci ilde Santa Monikada kecirilen yarisda 2 ci 1967 ci ilde Monte Karloda 1 ci yer 1970 ci il Buenos Ayresde kecirilen yarisda da 1 ci yeri qazanmisdir Oz olkesinde Fiser elcatmaz idi ABS nin 8 qat cempionu idi Dunya Olimpiadasinda ABS komandasina basciliq edirdi 1960 1962 1966 1970 ci il Olimpiadalarinda sahmatcilar arasinda 65 partiya oyun oynayaraq 40 oyun qalib gelib 7 oyun uduzub ve 18 oyun ise hec hece ile basa vurub Fiserin tesadufi sahmati sahmat960 Fischer random chess chess960 Fiserin tesadufi sahmati ni adindan da gorunduyu kimi kecmis dunya cempionu Bobbi Fiser yaradib 1996 ci ilin 19 iyununda Fiser Argentinada sahmatin ferqli novunu yaratdigini elan etdi Bu sahmatda standart sahmat lovhesi ve fiqurlari istifade olunur sadece fiqurlar ferqli duzulur Fiserin tesadufi sahmati sonralar sahmat960 adlandirildi Sahmat960 mumkun baslangic veziyyetlerin sayina gore bele adlandirilib Bu sahmatda evvelceden ezberlenmis debutler vasitesile ustunluk elde etmek qeyri realdir oyuncular yalniz oz istedadlarindan ve yaradciliqlarindan istifade etmelidirler 2006 ci ilde Islandiyada radioverilisde Fiser sahmat960 i niye yaratdigini bele izah edir Oyun esasen debutden asilidir Kecen esrin cempionlari menim ve indiki oyuncularin bildiyi qeder acilislari bilmirler Eger onlar indi sag olsaydilar ugursuz acilislar ederdiler Sen oyunun guclunu muqayise ede bilmezsen sen ancaq tebii bacariq haqqinda danisa bilersen Ezbercilik boyuk gucdur 14 yas ve ya daha kicik yasli usaq Kapablanka ve ya kecen esrin oyunculari Morfi Steinitz ile acilislarda ustunluk elde ede biler Belke de yox cunki debutde ustunluk elde edende bu tekce acilisda ustunluk demek deyil artiq novbeti gedisleri nece oynayacagini bilmekdir Bir cox numuneler var ki hemin veziyyetde nece oynamaq lazim olduguna komek edir Buna gore de men artiq sahmati sevmirem Bu yalniz ezbercilik ve evvelceden hazirlasmaqdir En bahali sahmat oyunu1992 ci ilde Fiser ve Spasski arasindaki sahmat oyunu tarixe en bahali sahmat oyunu kimi dusur Bele ki qalib gelen Fiser 3650000 meglub olan Spasski ise 1350000 qazanir QalmaqallarFiserin adini tek cempion kimi deyil hem de Qalmaqalci kimi tanida bilib Onun adi qalmaqallarda tez tez hallanirdi O cox zaman calisirdi ozunu diger istirakcilardan ustun tutsun qaydalar pozurdu Onun komfortla bagli telebleri teskilatcilara az narahatliq getirmirdi Meselcun Fiser onunla olan oyunlar axsam vaxti kecirilmesin teleb edirdi 16 00 dan tez olmayaraq O bunu onunla baglayirdi ki yuxudan tez oyana bilmirdi Mehmanxanalarin ancaq Lyuks otaqlarinda qalmaga razilasirdi O istiraki ile bagli istenilen tedbire asanliqla razilasib asanliqla da hec bir sebeb olmadan imtina ede bilerdi O daim oyunun ilk hissesine gecikirdi Ve artiq hami buna oyresmisdi Onun bir cox telebleri sahmat alemine xeyir getirmisdir Sahmat uzre dunya cempionatinda 1ci yerin sahibi ucun ayrilan mukafatin olcusunu artirilmasi onun adi ile baglidir Bu barede Boris Spasskiy zarafat edib deyirdi ki Fiser bizim hemkarlar ittifaqimizdir Fiserin ozu ise qeyd edirdi ki sahmati o seviyyeye qaldiracam ki boksla muqayisede bir idman kimi daha hormetli daha ustun olsun Mehemmed Eli her oyunda ne qeder istese men her defe ondan artiq isteyecem Onun hemcinin guclu esitme qabiliyyeti var idi Spasski Fiserin qulaqlarini lokator adladirmisdir O bos zalin axi siralarinda gelen piciltini bele esidib hakime zalda ses oldugunu demisdir 11 sentyabrFilippin radiosunun efirinde 11 sentyabr terror aktlari haqqinda geden radioverilise zeng vuran Fiser birbasa efirde Bu heyranedici xeberdir ABS dagidilmali ve mehv olmali olkedir Bir nece ay evvel BBC de ABS nin dunyada toretdiyi cinayetler haqqinda esitdim ve qulaqlarima inanmadim Bu onu gosterir ki ne eksen onu da bicersen ABS olsan bele Bu gun bas veren hadise kimi Bu herekti alqislayiram Baxin ABS ve Israil nece illlerdi Felestinde qetliamlarr toredirler Indi ise novbe ABS dedir Men Amerikanin mehv olmasini isteyirem Yaponiya hec kesin vecine deyildi Amerika atom bombasi ile nece milyonlarla nece minlerle insani mehv eledi ve gulmeli behane getirdi Bir milyon amerikali esger xilas eledik Men Amerikadan qorxmuram cumlelerini seslendirdi Dunya Cempionu1972 ci ilde Reykyavikde bas tutan oyunda Boris Spasski ile qarsilasan Fiser 12 8 Hesabi ile qalib gelerek dunya cempionu adini qazanir Tarixde ilk defe qaliblik mukafati 250 min dollara qalxmisdi Fiserin bu qalibiyyetinden sonra onu ABS de qehreman kimi qebul etdiler ve ABS nin prezidenti onu hetta Ag eve nahara devet etdi Amma Fiser bu nahardan imtina ederek demisdir ki Yemeyi ceyneyen zaman haminin agzima baxmagina nifret edirem Meshur adamlarin coxu onla tanisliq dostluq etmeye can atirdilar Ondan sahmat oynamagi oyrenmek isteyirdiler Fiserin qelebesi sahmatin qerbde populyar olmasina yol acdi Evvelce yuxari tebeqe arasinda sonra ise Fiseri kumir hesab eden gencler arasinda debe dusdu Fiserin serefine yeni dogulmus usaqlara Bobbi adi verilirdi Fiserin ozu ise bas verenlere sakit yanasaraq normal musteqil sekilde davranmagi ile davam edirdi Hevessiz sekilde musahibeler veriridi Yalniz yaxin dostlarinin ehatesinde qalmagi ustun tuturdu Teklif olunan reklamlardan muqavilelerinden imtina edirdi Deyirdiler ki bir defe Fisere avtomobil reklam etmek teklif olunmusdur Fiser ozu avtomobille tanis olaraq bir cox catismazliq tapib reklam etmekden imtina etmisdir Demisdir ki men ozunu oldurenler ucun nezerde tutulmus avtomobili reklam ede bilmerem Eyni zamanda ictimai tedbirlerde istiraki ucun odenis de mueyyen etmisdi Mektub oxumaq ucun 1000 dollar telefonla danismaq usun 2500 dollar sexsi gorus ucun 5000 dolar musahibe ucunse 25000 dolar teleb edirdi Bir nece aydan sonra artiq yorulmusam deyerek ictimaiyyetde gorunmesi azaldi Spasski ile bas tutan oyun Fiserin heyatinda sonuncu resmi gorus oldu Baxmayaraq oyundan once jurnalistlere verdiyi musahibeye esasen deyirdi ki qalib olsam dunyani gezib en yuksek qonararlarla sahmat oynayacam ve sahmati en bahali oyun edecem Amma buna baxayaraq qelebeden sonra 3 il erzinde hec bir yarisa qosulmadi Nadir hallarda oynayirdi Ciddi turnirlere ise qosulmurdu Onu taniyanlari coxu qeyd edirdiler ki qelebeden sonra onun hansisa oyunda meglub olmasi onun ucun agrili gelirdi 1981 ci ilde Fiserin adi yene de qazet sehifelerinde cixdi Kecmis cempion bank ogurlama faktinda subhelendiyinden polis terefinden hebs edildi Itaetsizlik eden Fiser ise qisqiraraq Men saxmat uzre cempionam deyerek polislerin elinden cixmaq isteyirdi Neticede polisler terefinden doyuldu 2 gunden sonra ogurluq fakti uzerinden goturulerek onu azadliga buraxdilar Amma polislere tabe olmadigina gore 1000 dollar cerime edildi Bu hadiselerden sonra Fiserin hebsxanada haqqinda kitabi derc olundu Bu kitabda o hebsxanada iken aldigi isgencelerden behs etmisdi 1980 ci illerin sonunda Fiser 18 yasli macar sahmatcisi Zita Raycabi ile yazisaraq tanis olur Bir nece muddetden sonra onun yanina kocerek Budapeste yasayir Onun haqqinda demek olar artiq unutmusdular ki 1992 ci ilde yuqaslaviya Bankiri Vasilevic terefinden Fisere teklif geldi ki Spasskiye qarsi qisas oyunu teskil olunsun Teeccublu gelse de Fiser buna razilasdi Zita qeyd etmisdi ki ola bilsin bu onlarin unsiyyetinin neticesi idi ki Fiser bele bir qerarla razilasib Qalibe dusen mukafatin deyeri 5 million amerika dollari idi Oyun kecmis YUqaslaviyanin Sveti Stefan adasinda teskil olundu Oyunun baslamasinda evvel ABS nin dovlet departamentinden Fisere yazili sekilde melumat geldi ki onun Kecmis Yuqaslaviyanin serhedlerinde teskil olunan oyunda istiraki Beynelxalq Embarqonu pozur ve bu oyuna gore onu 10 il hebsxana heyati gozleye biler Oyundan qabaq metbuat konfransinda o bu mektubu parcalayaraq qeyd etdi ki Men insanlari Amerikanin intelektual guce malik olan bir dovlet olmasina inandirdim Orda agilli insan yasayir Amma onlar ise cox sag ol demek evezine meni muflislesdirdiler alcatdilar Men de onlara eyni cavabi verirem Oyun bas tutdu ve Fiser 10 5 hesabi ile qalib geldi Qelebeden sonra ABS qayitmaga icaze olmadigindan bir nece muddet Macaristanda qalir 1996 ci ilde o ictimaiyyete ozu terefinden kesf olunmus sahmat 960 ile tanis etdi 2000 ci ilde gozlenilmeden o serqe kocur Orda 22 yasli yerli sakin Merilin Yunqla tanis olur Ve onlarin qiz ovladlari dunyaya gelir Olumunden sonra miras meselelerinde aparilan DNK testinin neticeleri gosterdi ki qiz onun ovladi deyilmis 2000 ci ilde o hetta Amerikada da olur Ittiham oldugundan gizli halda Kanadadan ABS bacisinin defn merasimine gelir 1996 ci ilden baslayaraq Fiser ABS nin ve yehudilerin unvanina kutlevi informasiya vasiteleri ile qerezli cixislara baslayir 2003 cu ilde ise ABS nin Dovlet Departamenti resmi olaraq Fiserin sexsiyyet vesiqesin pasportun legv edir Fiserin ozu ise bu haqda 13 iyul 2004 cu ilde Yaponiyadan Filippine ucmaq isteyerken hava limaninda qanunsuz immiqrant kimi qacmaq adi ile hebs olundu Hebsde olarken Fiser Amerika vetendasliginda imtine ederek diger olkelerden siginacaq ucun muraciet etdi 8 ay hebsxanada qaldiqdan sonra nehayet vekilleri onun pasportunun islememesinden xeberi olmadigini ve Yaponiyaya gelerken pasportun islediyini subut ederek onu azada ede bilibler Hebsxanadan sonra o Miyokaya evlilik teklif ederek aile qurdular Bu arada ona Serbiya Cernaqoriya Almaniya ve Islandiyadan vetendasliq teklifi geldi Ve 24 mart 2005 ci ilde Islandiyaya departasiya olundu Heyatinin son gunleriDeportasiyadan sonra islandiyanin Reykyavikde seherinde yasamaga baslayan Fiser 2007 ci ilde sis diaqnozu ile xestexanaya yerlesdirilir Ona emeliyyat olunmaq teklif olundu Amma o imtina etdi Ele bu xestelikle de heyatini 17 yanvar 2008 ci ilde tapsirdi Ele Islandiyanin Selfoss seherciyinde defn olub Onun isteyi ile defn merasimi sade sekilde kecirildi Ora yalniz yaxin dostlari ve Miyoka Vatai istirak etmisdi Teskil olunmus sade Qebr uzerinde sadece Robert Fiser ve dogum tarixi qeyd olunmusdu Reykyavik mehkemesinin qerari ileMiyoka Vatainin Robert Fiserin qanunu heyat yoldasi oldugu tesdiqlenenden sonra 4 mart 2011 ci ilde Reykyavikde mehkemesi Miyokani Fiserin varisi elan edib Filmler2009 cu ilin aprelinde Me and Bobby Fischer filminin Islandiyada premyerasi olur Film Saemindur Palssonun kohne dostu Fiseri Yaponiyada hebsxanadan cixartmasi ve Islandiyada meskunlasdirmasina komek etmesi haqqindadir Kino Fridrik Gudmundsson terefinden istehsal olunub musiqisiGudlaugur Kristinn ottarsson Bjork Gudmundsdottir ve Einar Arnaldur Melax mexsusdur 2009 cu ilin oktyabrda Bobby Fischer Live filmi ekranlara cixdi Filmin rejissoru ve esas Fiser rolunun ifacisi Damien Chapa idi 2011 ci ilde kinorejissor Liz Garbus Bobby Fischer Against the World senedli filmini cekir Filmde Harri Kasparovun ve diger sahmat cempionlarinin intervyusu yer almaqdadir 2015 ci ilin sonlarinda bioqrafik film olan Pawn Sacrifice ekran uzu gorecek Fiser rolunu Tobey Maguire Boris Spasski rolunu Liev Schreiber Joan Fiser rolunu ise Lily Rabe oynayir IstinadlarFind a Grave ing 1996 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Bobby Fischer Encyclopaedia Britannica ing chessgames com 2001 Brockhauz Ensiklopediyasi alm http www wsj com articles SB10001424052970204488304574434892134601968 http www huffingtonpost com 2012 01 24 self deportation romney n 1228296 html Xarici kecidlerVikianbarda Bobbi Fiser ile elaqeli mediafayllar var Esrin Sahmat Matci Fischer Spassky