Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Qübbətüs-Səxrə (ərəb. قُبَّة الصَّخْرَة – Qaya günbəzi; "səxrə" (صخرة qaya) sözü ərəb dilindəki "səhra" (صحراء çöl) sözü ilə səhv salınmamalıdır) — Müasir dövrümüzə qədər gəlib çıxan ən qədim İslami tikililərdən biri. Bəzilərinin yanlış olaraq əl-Əqsa kimi bildiyi məscid, əslində Qübbətüs-Saxra məscididir. əl-Əqsa məscidi isə bu abidənin qiblə istiqamətində yerləşən, ondan daha böyük və geniş başqa bir abidədir. Bu tikili müsəlmanlar arasında məsciddən çox ziyarətgah kimi tanınır. İnanca görə məscidin ortasındakı qaya parçası boşluqda asılı durmuşdur. Peyğəmbər meraca yüksələrkən qorxmamaq üçün Allah tərəfindən ona boşluqda duran qaya parçası göstərilmişdir. Məhz bu əlamətlərinə görə bəziləri bu daşı müqəddəs sayırlar.
| Qübbətüs-Səxrə | |
|---|---|
| قبة الصخرة | |
 | |
 | |
| Ölkə |  Fələstin |
| Şəhər | Qüds |
| Yerləşir | Yerusəlimin köhnə şəhəri |
| Tikilmə tarixi | 685–691 |
| Üslubu | |
| Material | mərmər, ağac, alüminium, mis, Nikel |
| Vəziyyəti | yaxşı |
| Rəsmi adı: Old City of Jerusalem and its Walls | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | ii,iii,vi |
| Təyin edilib | 1981 |
| İstinad nöm. | 148 |
| Dövlət | Fələstin |
| Region | Asiya |
| | |
 Məscidin planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Qübbət-üs-Səxrə 685-691-ci illərdə Əməvi xəlifəsi Əbdülməlik ibn Mərvan tərəfindən inşa etdirilmişdir. Müsəlman memarların ilk dəfə olaraq Qübbə formasında inşa etdikləri bu məscid səkkizguşəlidir. "Müəlləq" adlı bir qayanın üzərində inşa edildiyinə görə bu tikiliyə "Qübbətü s-Səhra", yəni qayanın qübbəsi adı verilmişdir. Hədislərdə bu qaya "sahratullah", yəni Allahın qayası adlanır. Bu qaya Xristian və Yəhudilər üçün də müqəddəs sayılır. Yəhudilər bu qayanı Allahın kainatı yaratmağa başladığı nöqtə olaraq qəbul edir və ona "Qurtuluş qayası" deyirlər. Xristianlara görə isə qiyamət günü İsanın taxtı bu qayanın üzərində qurulacaqdır. Müsəlmanlar isə Peyğəmbərin meraca cıxmasına hörmət əlaməti olaraq bu daşı müqəddəs sayırlar.
1099-cu ildə Xaçlı səfərlərində Qüdsün Xristianların əlinə keçməsindən sonra məscid Templum Domini adlı kilsəyə çevrildi və müxtəlif dəyişikliklərə məruz qaldı. Məscidin şimal hissəsinə xristian keşişlər üçün hücrələr əlavə edildi. Qübbəsinə xaç yerləşdirərək altındakı mağaraya ikonalar qoyuldu. Lakin 1187-də Səlahəddin Əyyubi Qüdsü xristanlardan geri qaytardıqdan sonra xaçlıların abidə üzərində elədiyi dəyişikliklər düzəldildi.
Dini əhəmiyyəti
"Müəlləq" (boşluqda duran) adlı qaya parçasının üzərində inşa edildiyinə görə ona "Qübbətüs-Saxra" (qaya üzərindəki qübbə) deyilir. Hədislərdə bu qaya "Sahratullah", yəni Allahın qayası adlanır. Həmin qaya xristian və yəhudilər üçün də müqəddəs sayılır. Yəhudilər onu Allahın kainatı yaratmağa başladığı nöqtə kimi qəbul edir və "Qurtuluş qayası" deyirlər. Xristianlara görə, qiyamət günü İsanın taxtı bu qayanın üzərində qurulacaqdır. Müsəlmanlar isə Peyğəmbərin meraca çıxmasına hörmət əlaməti olaraq bu daşa ehtiram bəsləyirlər. Rəvayətə görə Məhəmməd bu daşın üzərindən meraca qalxmışdır.
"Qübbət-üs-Səxrə" Qüdsdə yerləşir. Qüds ərazisi eramızdan əvvəlki dövrlərdə Kənan diyarı adlanırdı. E.ə 1450- ci illərdə Misirdən çıxarılan Musa və onun tərəfdarları bu bölgədə məskunlaşmışdılar. Davud yəhudilərin müqəddəs saydığı "Əhd sandığını" da buradakı Sion təpələrində qurduğu çadırda qorumuşdu. "Əhd sandığı" Musaya Tanrı tərəfindən göndərilən on əmrin yazıldığı iki lövhənin qorunduğu sandıqdır. Davudun oğlu Süleyman e.ə 965-ci ildə bu müqəddəs qaya üzərində məbəd ucaltmışdı. Lakin e.ə 586-cı ildə Babil çarı Navuxodonosor bu məbədi dağıdaraq əhalini Babilə aparmışdı. E.ə 538-ci ildə Midiya hökmdarı Kirin zamanında baş kahin Zarovelin rəhbərliyi altında məbədin inşasına başlanmışdır. Arxeoloji tədqiqatlar "Ağlaşma divarı"nın bu məbədin daşları ilə tikildiyini göstərir. Yunan istilasından sonra məbəd Zevs tanrısı adına ibadətgaha çevrilmişdir. İsa ömrünün son günlərini bu məbədin yaxınlığında keçirmişdir.
395-ci ildə Roma imperiyası parçalandıqdan sonra Siyon təpələrindəki müqəddəs qayadan biri üzərində tikilən həmin məbəd Bizans imperiyasının ərazisində qalmışdı. 614-cü ildə məbəd Sasanilərin hücumuna məruz qalmış və şah Xosrov Pərviz tərəfindən dağıdılmışdır.
638-ci ildə xəlifə Ömər Qüdsü ələ keçirdikdən sonra qayanın yerini Kəb əl-Əxbar adlı müsəlman yəhudinin bələdçiliyilə tapmış və orada "Qübbətüs-Saxra" məscidini inşa etdirmişdir. Xristianların "Ömər məscidi" adlandırdığı bu ibadət ocağı İslamın ilk qübbəli tikilisi sayılır. Öz formasını dövrümüzədək qoruyub saxlayan bu məscid dünyanın ən gözəl memarlıq nümunələrindəndir.
Qübbətüs-Saxra tarix boyu müxtəlif hökmdarların diqqət mərkəzində olmuş, xüsusi həssaslıqla təmir edilmişdir. Səlahəddin Əyyubi şəxsən öz əllərilə qayanın tozunu almış, məscidi süpürmüş və gül suyu ilə yumuşdur. Əməvilər tərəfindən inşa edilərkən binanın çöl üzü Bizans üslublu mozaikalarla bəzədilmişdir. Bu mozaikaların İslam memarlığı ilə uyğun gəlmədiyini düşünən Osmanlı hökmdarı Sultan Süleyman Qanuni tikilini əsaslı şəkildə təmir etdirmiş və zədələnmiş xarici mərmər mozaikalar çini kaşılarla əvəz olunmuşdur. Yəhudi dininə hörmət əlaməti olaraq Memar Sinan "Ağlaşma divarı"nı restavrasiya etmiş, ətraf ərazilərdə abadlıq işləri aparmışdır. 1927-ci ildə Fələstində baş verən zəlzələ nəticəsində zədələnən abidə İordaniya, Türkiyə və digər Ərəb ölkələrinin yardımı ilə əsaslı təmir edilmişdir. Qübbətüs-Saxra hazırda məscid və ziyarətgah kimi bütün müsəlmanların istifadəsindədir.
Memarlıq özəllikləri
Xarici divarları səkkizbucaqlı, daxili quruluşu isə dairəvidir. Divarlar qiymətli çini kaşılarla bəzədilmişdir. Qızıl mozaika ilə işlənilmiş mərkəzi qübbəni daxildən yaşıl porfirdən düzəldilmiş sütunlar və qızılla üzlənmiş sütün başlıqları saxlayır. Ətraf ərazilərdə porfir mədənləri olmadığından belə güman edilir ki, Ömər bu məscidi qədim abidənin qalıqlarından inşa etdirmişdir.
1099-cu ildə Xaçlı səfərlərində Qüdsün xristianların əlinə keçməsindən sonra məscid "Templum Domini" adlı kilsəyə çevrilmiş və müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Məscidin şimal hissəsinə xristian keşişlər üçün hücrələr (otaqlar) əlavə edilmiş, qübbəsinə isə xaç yerləşdirilərək altındakı mağaraya ikonalar qoyulmuşdur. Lakin 1187- ci ildə Səlahəddin Əyyubi Qüdsü xristanlardan geri aldıqdan sonra xaçlıların abidə üzərində etdiyi dəyişikliklər əvvəlkilərlə əvəz olunmuşdur.
Mənbə
- Yalçın Abdullayev. "Cəmiyyət və Din" qəzeti, 17 fevral 2011-ci il.
İstinadlar
- archINFORM (alm.). 1994.
- https://www.arabnews.com/node/1824536/amp.
- İsmayıl Raci Faruqi, Luis Ləmya Faruqi. İslam incəsənəti. səh. 33. 2023-05-19 at the Wayback Machine . Archived from the original on 2023-05-19. İstifadə tarixi: 2023-05-19.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Üç büyük dinin kutsal şehri KUDÜS 2013-03-21 at the Wayback Machine (türk.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Qubbetus Sexre ereb ق ب ة الص خ ر ة Qaya gunbezi sexre صخرة qaya sozu ereb dilindeki sehra صحراء col sozu ile sehv salinmamalidir Muasir dovrumuze qeder gelib cixan en qedim Islami tikililerden biri Bezilerinin yanlis olaraq el Eqsa kimi bildiyi mescid eslinde Qubbetus Saxra mescididir el Eqsa mescidi ise bu abidenin qible istiqametinde yerlesen ondan daha boyuk ve genis basqa bir abidedir Bu tikili muselmanlar arasinda mescidden cox ziyaretgah kimi taninir Inanca gore mescidin ortasindaki qaya parcasi bosluqda asili durmusdur Peygember meraca yukselerken qorxmamaq ucun Allah terefinden ona bosluqda duran qaya parcasi gosterilmisdir Mehz bu elametlerine gore bezileri bu dasi muqeddes sayirlar Qubbetus Sexreقبة الصخرة31 46 41 sm e 35 14 07 s u Olke FelestinSeher QudsYerlesir Yeruselimin kohne seheriTikilme tarixi 685 691UslubuMaterial mermer agac aluminium mis NikelVeziyyeti yaxsiUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Old City of Jerusalem and its WallsTipiMedeniKriteriyaii iii viTeyin edilib1981Istinad nom 148DovletFelestinRegionAsiyaQubbetus SexreMescidin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiQubbet us Sexre 685 691 ci illerde Emevi xelifesi Ebdulmelik ibn Mervan terefinden insa etdirilmisdir Muselman memarlarin ilk defe olaraq Qubbe formasinda insa etdikleri bu mescid sekkizguselidir Muelleq adli bir qayanin uzerinde insa edildiyine gore bu tikiliye Qubbetu s Sehra yeni qayanin qubbesi adi verilmisdir Hedislerde bu qaya sahratullah yeni Allahin qayasi adlanir Bu qaya Xristian ve Yehudiler ucun de muqeddes sayilir Yehudiler bu qayani Allahin kainati yaratmaga basladigi noqte olaraq qebul edir ve ona Qurtulus qayasi deyirler Xristianlara gore ise qiyamet gunu Isanin taxti bu qayanin uzerinde qurulacaqdir Muselmanlar ise Peygemberin meraca cixmasina hormet elameti olaraq bu dasi muqeddes sayirlar 1099 cu ilde Xacli seferlerinde Qudsun Xristianlarin eline kecmesinden sonra mescid Templum Domini adli kilseye cevrildi ve muxtelif deyisikliklere meruz qaldi Mescidin simal hissesine xristian kesisler ucun hucreler elave edildi Qubbesine xac yerlesdirerek altindaki magaraya ikonalar qoyuldu Lakin 1187 de Selaheddin Eyyubi Qudsu xristanlardan geri qaytardiqdan sonra xaclilarin abide uzerinde elediyi deyisiklikler duzeldildi Dini ehemiyyeti Muelleq bosluqda duran adli qaya parcasinin uzerinde insa edildiyine gore ona Qubbetus Saxra qaya uzerindeki qubbe deyilir Hedislerde bu qaya Sahratullah yeni Allahin qayasi adlanir Hemin qaya xristian ve yehudiler ucun de muqeddes sayilir Yehudiler onu Allahin kainati yaratmaga basladigi noqte kimi qebul edir ve Qurtulus qayasi deyirler Xristianlara gore qiyamet gunu Isanin taxti bu qayanin uzerinde qurulacaqdir Muselmanlar ise Peygemberin meraca cixmasina hormet elameti olaraq bu dasa ehtiram besleyirler Revayete gore Mehemmed bu dasin uzerinden meraca qalxmisdir Qubbet us Sexre Qudsde yerlesir Quds erazisi eramizdan evvelki dovrlerde Kenan diyari adlanirdi E e 1450 ci illerde Misirden cixarilan Musa ve onun terefdarlari bu bolgede meskunlasmisdilar Davud yehudilerin muqeddes saydigi Ehd sandigini da buradaki Sion tepelerinde qurdugu cadirda qorumusdu Ehd sandigi Musaya Tanri terefinden gonderilen on emrin yazildigi iki lovhenin qorundugu sandiqdir Davudun oglu Suleyman e e 965 ci ilde bu muqeddes qaya uzerinde mebed ucaltmisdi Lakin e e 586 ci ilde Babil cari Navuxodonosor bu mebedi dagidaraq ehalini Babile aparmisdi E e 538 ci ilde Midiya hokmdari Kirin zamaninda bas kahin Zarovelin rehberliyi altinda mebedin insasina baslanmisdir Arxeoloji tedqiqatlar Aglasma divari nin bu mebedin daslari ile tikildiyini gosterir Yunan istilasindan sonra mebed Zevs tanrisi adina ibadetgaha cevrilmisdir Isa omrunun son gunlerini bu mebedin yaxinliginda kecirmisdir 395 ci ilde Roma imperiyasi parcalandiqdan sonra Siyon tepelerindeki muqeddes qayadan biri uzerinde tikilen hemin mebed Bizans imperiyasinin erazisinde qalmisdi 614 cu ilde mebed Sasanilerin hucumuna meruz qalmis ve sah Xosrov Perviz terefinden dagidilmisdir 638 ci ilde xelife Omer Qudsu ele kecirdikden sonra qayanin yerini Keb el Exbar adli muselman yehudinin beledciliyile tapmis ve orada Qubbetus Saxra mescidini insa etdirmisdir Xristianlarin Omer mescidi adlandirdigi bu ibadet ocagi Islamin ilk qubbeli tikilisi sayilir Oz formasini dovrumuzedek qoruyub saxlayan bu mescid dunyanin en gozel memarliq numunelerindendir Qubbetus Saxra tarix boyu muxtelif hokmdarlarin diqqet merkezinde olmus xususi hessasliqla temir edilmisdir Selaheddin Eyyubi sexsen oz ellerile qayanin tozunu almis mescidi supurmus ve gul suyu ile yumusdur Emeviler terefinden insa edilerken binanin col uzu Bizans uslublu mozaikalarla bezedilmisdir Bu mozaikalarin Islam memarligi ile uygun gelmediyini dusunen Osmanli hokmdari Sultan Suleyman Qanuni tikilini esasli sekilde temir etdirmis ve zedelenmis xarici mermer mozaikalar cini kasilarla evez olunmusdur Yehudi dinine hormet elameti olaraq Memar Sinan Aglasma divari ni restavrasiya etmis etraf erazilerde abadliq isleri aparmisdir 1927 ci ilde Felestinde bas veren zelzele neticesinde zedelenen abide Iordaniya Turkiye ve diger Ereb olkelerinin yardimi ile esasli temir edilmisdir Qubbetus Saxra hazirda mescid ve ziyaretgah kimi butun muselmanlarin istifadesindedir Memarliq ozellikleriKeramika pliteler sifaris binanin redecoration hissesi kimi elave edilmisdir Sultan Suleyman Qanuni Yeruselime Istanbuldan kafel meyker bir qrup gonderen Xarici divarlari sekkizbucaqli daxili qurulusu ise dairevidir Divarlar qiymetli cini kasilarla bezedilmisdir Qizil mozaika ile islenilmis merkezi qubbeni daxilden yasil porfirden duzeldilmis sutunlar ve qizilla uzlenmis sutun basliqlari saxlayir Etraf erazilerde porfir medenleri olmadigindan bele guman edilir ki Omer bu mescidi qedim abidenin qaliqlarindan insa etdirmisdir 1099 cu ilde Xacli seferlerinde Qudsun xristianlarin eline kecmesinden sonra mescid Templum Domini adli kilseye cevrilmis ve muxtelif deyisikliklere meruz qalmisdir Mescidin simal hissesine xristian kesisler ucun hucreler otaqlar elave edilmis qubbesine ise xac yerlesdirilerek altindaki magaraya ikonalar qoyulmusdur Lakin 1187 ci ilde Selaheddin Eyyubi Qudsu xristanlardan geri aldiqdan sonra xaclilarin abide uzerinde etdiyi deyisiklikler evvelkilerle evez olunmusdur MenbeYalcin Abdullayev Cemiyyet ve Din qezeti 17 fevral 2011 ci il IstinadlararchINFORM alm 1994 https www arabnews com node 1824536 amp Ismayil Raci Faruqi Luis Lemya Faruqi Islam inceseneti seh 33 2023 05 19 at the Wayback Machine Archived from the original on 2023 05 19 Istifade tarixi 2023 05 19 Hemcinin baxMescidul Eqsa Suleyman mebediXarici kecidlerUc buyuk dinin kutsal sehri KUDUS 2013 03 21 at the Wayback Machine turk