Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qupta imperiyası — Təqribən 320–570-ci illərinə qədər Hindistanda mövcud olmuş imperiya. Ərazisi indiki Şimali və Mərkəzi Hindistan, Pakistan və Banqladeşin bəzi torpaqlarını əhatə edirdi. Qupta imperiyası dövrü Hindistanın qızıl çağı adlandırılır.
| İmperatorluq | |
| Qupta imperiyası | |
|---|---|
| गुप्त राजवंश (Hind dili) | |
 | |
| | |
| Paytaxt | Pataliputra |
| Dilləri | sanskrit |
| Rəsmi dilləri | , Sanskrit |
| Dövlət dini | hinduizm, buddizm |
| Ərazisi | 3 500 000 km² |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Sülalə | Qupta |
| İmperator | |
| • 320-330 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İmperiyanın yaranması, inkişafı və süqutu
Qupta soyadı 4–5 əsrlərdə Şimali Hindistanın böyük hissəsinə hakim olan imperiya ailəsi ilə Hindistan tarixində həkk edilmişdir. Lakin, Qupta adının bi ailə və ya klan adı olaraq çox qədim tarixə gedir. Buna ən məşhur nümunə Mauriya İmperiyası qurucusu və Aşokanı Buddizmə çevirən keşiş Upaqupta, sonrakı dövrlərdə isə Satavahana zamanında Pariqupta, Sivaqupta, Sivaskandaqupta kimi bəzi məmur adlarıdır. Qotiputa, Sanskritdəki Gautiputranın qarşılığıdır. Gotiputa Qupta ailəsinə məxsus bir qadının oğludur. Qotiputa adı imperiyadan əvvəl qayalardakı yazılarda azı 12 dəfə yazılmışdır. Bu yazıların analizi, Quptaların, Şimali Hindistanın və Dəkkən yaylasının müxtəlif bölgələrinə aid olduqlarını və fərqli peşələrlə (çatmış, keşiş, döyüşçü, yazar, zərgər və s.) məşğul olduqlarını göstərir. Bəziləri isə kral ailəsinə mənsub idi. Hindistanın müxtəlif ərazilərinə yayılmış olan Quptaların, tək bir əhəmiyyətli klan və ya ailənin içində budaqlanmaların yaranması və fərqli bölgələrə yayılması ilə bağlı fərziyyə irəli sürülmüşdür. Ancaq, bu fərziyyə öz təsdiqini tapmamışdır. III əsrdə Qupta klanının Hindistanda müstəqil olduğu doğru olsa belə, bunu Qupta imperiyası ilə uyğunlaşdırmaq çətindir. Erkən mənbələrdə bu ailədən "Qupta" olaraq bəhs edilmir. "Quptanvaya" və ya "Qupta ailəsi" adı, təqribən -dan başlayaraq Qupta sözü ilə bitən kralları əhatə etməkdədir.
Qupta imperiyası Magadha dövlətinin davamı idi. VII Magadha dövləti müstəqilliyi, quptalardan 9 əsr əvvəl təcminən başlamış və Mauriya xanədanlığı dövründə imperiya səviyyəsinə yüksəlmişdi. Mauriya dövlətinin süqutundan sonra Magadha Yunan hökmdarı Menandrosun və Hindli müttəfiqlərin hücumarını püskürdərək Kuşan hakimiyyətindən xilas olmuşdur. Beləliklə müstəqil dövlət olaraq varlığını davam etdirmişdi. III əsrin sonunda də Budda da təkrar əhəmiyyəti artdı. Bu qəbilə təxminən 1000 il əvvəl bu qəbilənin bir qoluna mənsub idi. bu qəbiləyə məxsus şahzadə Kumara Devi ilə evləndi və beləliklə hakimiyyətini Magadhadan qərbə Prayaga qədər artırdı. Bu niqah diplomatiyası Çandraquptanın adına kraliçanın və Liççhavi adlarının əlavə edilməsi ilə kəsilən sikkələrdə göstərilmişdir. Liççavilər Nepal və Tibet ətrafı dağ yamaclarında yaşayan qəbilə idi.
Liççavi qəbiləsi döyüşçü qəbilə idi. Tədqiqatçılara görə monqollar ola bilər bu qəbilə. Lakin, böyük ehtimal Monqol və Ari qəbilələrinin bir qarışığı idi. Liççavi-Magadha əməkdaşlığı ilə Hind siyasi bacarığı və dağlıların döyüş gücünün birliyini görə bilərik.
İlk Qupta kralı I Çandraqupta 320-ci ildə hakimiyyətə gəldi. Onun hakimiyyətə gəlməsi ilə Hindistanda yeni bir dövr başladı. İlk Qupta kralı 330-cu ildə öldü. Onun xələfi olan oğlu , qırx ildən çox hakimiyyət sürdü. Hakimiyyəti dövründə , , Qanq vadisi ilə orta Hindistanın bəzi ərazilərini öz dövlətinə qatdı. Onun dövründə Qupta imperiyasının əraziləri istisna olmaqla ənənəvi Hindistan torpaqları daxil idi. Hind çayından Benqal körfəzinə qədər, Narbada çayından şimal dağlarına qədər torpaqlar Qupta imperiyasına daxil idi. Qupta imperiyasının üçüncü imperatoru (Samudraquptanın oğlu) silsilə fəthlər həyata keçirdi. Malva, Qucarat, torpaqlarını öz torpaqlarına birləşdirdi. Ehtimallara görə Qupta imperiyasının üçüncü imperatoru Yeni Dehli yaxınlığında Qütb məscidindəki dəmir sütunun, böyük qalibiyyətlərinin xatirəsinə tikildiyi ehtimal olunan II Çandraqupta Vikramaditya idi. Qupta imperiyasının Orta Hindistana yayılmasının qarşısını Vakata krallığı aldı. II Çandraqupta Vikramaditya babası kimi nikah diplomatiyasına əl atdı. Qızını Vakata kralı II Rudrasena ilə evləndirdi. Vakatalarla müttəfiq olması ilə Qupta imperiyasının Orta və Cənubi Hindistana yayılması sürətləndi. II Çandraquptadan sonra hakimiyyətə keçən I Kumaraquptadan sonra artıq Qupta imperiyasında saray çəkişmələri başlamışdı. Belə ki, oğlu Skandaqupta və digər oğlu Puruqupta arasında hakimiyyət üçün saray çəkişmələri başladı. Hərbi uğurları ilə böyük üstünlük qazanan Skandaqupta hakimiyyətə keçdi. I Kumaraquptanın vəliəhdi Puruqupta və Puruquptanın oğulları Skandaquptaya qarşı müharibəyə başladılar. 467-ci ildə Skandaquptanın ölümündən sonra yenidən başlayan saray çəkişmələri oğulları və Puruquptanın oğulları arasında idi. 474-cü ildə taxta çıxan II Kumaraquptanın dövründə saray çəkişmələri səngimişdi. atasının kimliyi dəqiq deyil. Ehtimallara görə, ya Skandaquptanın oğlu ya da Puruquptanın oğludur. 497-ci ildə hakimiyyətə keçən oğlu Narasimhaqupta 510-cu ildə Hunlara Eranda məğlub oldu. Bunula da Şimali Hindistanı hunlara ələ keçirdilər. 570-ci ilə qədər Qupta hakimiyyəti davam etmiş və oğulları hakimiyyət sürmüşlər. 570-ci ildə Qupta imperiyası süqut etdi və bununla da Hindistan tarixində Qızıl dövr sona çatmışdır.
İmperatorlar
| İmperatorun adı | Hakimiyyət illəri | Atası |
|---|---|---|
| 320–330 | ||
| 330–375 | ||
| 380–413 | ||
| 415–450 | ||
| 450–467 | ||
| 474–477 | ||
| 477–497 | ||
| 497 — ? |
Din, ədəbiyyat və elm
Memarlıq və heykəltəraşlıq
Həmçinin bax
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qupta imperiyasi Teqriben 320 570 ci illerine qeder Hindistanda movcud olmus imperiya Erazisi indiki Simali ve Merkezi Hindistan Pakistan ve Banqladesin bezi torpaqlarini ehate edirdi Qupta imperiyasi dovru Hindistanin qizil cagi adlandirilir ImperatorluqQupta imperiyasiग प त र जव श Hind dili 320 550Paytaxt PataliputraDilleri sanskritResmi dilleri SanskritDovlet dini hinduizm buddizmErazisi 3 500 000 km Idareetme formasi Mutleq monarxiyaSulale QuptaImperator 320 330 Vikianbarda elaqeli mediafayllarImperiyanin yaranmasi inkisafi ve suqutuQupta soyadi 4 5 esrlerde Simali Hindistanin boyuk hissesine hakim olan imperiya ailesi ile Hindistan tarixinde hekk edilmisdir Lakin Qupta adinin bi aile ve ya klan adi olaraq cox qedim tarixe gedir Buna en meshur numune Mauriya Imperiyasi qurucusu ve Asokani Buddizme ceviren kesis Upaqupta sonraki dovrlerde ise Satavahana zamaninda Pariqupta Sivaqupta Sivaskandaqupta kimi bezi memur adlaridir Qotiputa Sanskritdeki Gautiputranin qarsiligidir Gotiputa Qupta ailesine mexsus bir qadinin ogludur Qotiputa adi imperiyadan evvel qayalardaki yazilarda azi 12 defe yazilmisdir Bu yazilarin analizi Quptalarin Simali Hindistanin ve Dekken yaylasinin muxtelif bolgelerine aid olduqlarini ve ferqli peselerle catmis kesis doyuscu yazar zerger ve s mesgul olduqlarini gosterir Bezileri ise kral ailesine mensub idi Hindistanin muxtelif erazilerine yayilmis olan Quptalarin tek bir ehemiyyetli klan ve ya ailenin icinde budaqlanmalarin yaranmasi ve ferqli bolgelere yayilmasi ile bagli ferziyye ireli surulmusdur Ancaq bu ferziyye oz tesdiqini tapmamisdir III esrde Qupta klaninin Hindistanda musteqil oldugu dogru olsa bele bunu Qupta imperiyasi ile uygunlasdirmaq cetindir Erken menbelerde bu aileden Qupta olaraq behs edilmir Quptanvaya ve ya Qupta ailesi adi teqriben dan baslayaraq Qupta sozu ile biten krallari ehate etmekdedir Qupta imperiyasi Magadha dovletinin davami idi VII Magadha dovleti musteqilliyi quptalardan 9 esr evvel tecminen baslamis ve Mauriya xanedanligi dovrunde imperiya seviyyesine yukselmisdi Mauriya dovletinin suqutundan sonra Magadha Yunan hokmdari Menandrosun ve Hindli muttefiqlerin hucumarini puskurderek Kusan hakimiyyetinden xilas olmusdur Belelikle musteqil dovlet olaraq varligini davam etdirmisdi III esrin sonunda de Budda da tekrar ehemiyyeti artdi Bu qebile texminen 1000 il evvel bu qebilenin bir qoluna mensub idi bu qebileye mexsus sahzade Kumara Devi ile evlendi ve belelikle hakimiyyetini Magadhadan qerbe Prayaga qeder artirdi Bu niqah diplomatiyasi Candraquptanin adina kralicanin ve Licchavi adlarinin elave edilmesi ile kesilen sikkelerde gosterilmisdir Liccaviler Nepal ve Tibet etrafi dag yamaclarinda yasayan qebile idi Liccavi qebilesi doyuscu qebile idi Tedqiqatcilara gore monqollar ola biler bu qebile Lakin boyuk ehtimal Monqol ve Ari qebilelerinin bir qarisigi idi Liccavi Magadha emekdasligi ile Hind siyasi bacarigi ve daglilarin doyus gucunun birliyini gore bilerik Ilk Qupta krali I Candraqupta 320 ci ilde hakimiyyete geldi Onun hakimiyyete gelmesi ile Hindistanda yeni bir dovr basladi Ilk Qupta krali 330 cu ilde oldu Onun xelefi olan oglu qirx ilden cox hakimiyyet surdu Hakimiyyeti dovrunde Qanq vadisi ile orta Hindistanin bezi erazilerini oz dovletine qatdi Onun dovrunde Qupta imperiyasinin erazileri istisna olmaqla enenevi Hindistan torpaqlari daxil idi Hind cayindan Benqal korfezine qeder Narbada cayindan simal daglarina qeder torpaqlar Qupta imperiyasina daxil idi Qupta imperiyasinin ucuncu imperatoru Samudraquptanin oglu silsile fethler heyata kecirdi Malva Qucarat torpaqlarini oz torpaqlarina birlesdirdi Ehtimallara gore Qupta imperiyasinin ucuncu imperatoru Yeni Dehli yaxinliginda Qutb mescidindeki demir sutunun boyuk qalibiyyetlerinin xatiresine tikildiyi ehtimal olunan II Candraqupta Vikramaditya idi Qupta imperiyasinin Orta Hindistana yayilmasinin qarsisini Vakata kralligi aldi II Candraqupta Vikramaditya babasi kimi nikah diplomatiyasina el atdi Qizini Vakata krali II Rudrasena ile evlendirdi Vakatalarla muttefiq olmasi ile Qupta imperiyasinin Orta ve Cenubi Hindistana yayilmasi suretlendi II Candraquptadan sonra hakimiyyete kecen I Kumaraquptadan sonra artiq Qupta imperiyasinda saray cekismeleri baslamisdi Bele ki oglu Skandaqupta ve diger oglu Puruqupta arasinda hakimiyyet ucun saray cekismeleri basladi Herbi ugurlari ile boyuk ustunluk qazanan Skandaqupta hakimiyyete kecdi I Kumaraquptanin veliehdi Puruqupta ve Puruquptanin ogullari Skandaquptaya qarsi muharibeye basladilar 467 ci ilde Skandaquptanin olumunden sonra yeniden baslayan saray cekismeleri ogullari ve Puruquptanin ogullari arasinda idi 474 cu ilde taxta cixan II Kumaraquptanin dovrunde saray cekismeleri sengimisdi atasinin kimliyi deqiq deyil Ehtimallara gore ya Skandaquptanin oglu ya da Puruquptanin ogludur 497 ci ilde hakimiyyete kecen oglu Narasimhaqupta 510 cu ilde Hunlara Eranda meglub oldu Bunula da Simali Hindistani hunlara ele kecirdiler 570 ci ile qeder Qupta hakimiyyeti davam etmis ve ogullari hakimiyyet surmusler 570 ci ilde Qupta imperiyasi suqut etdi ve bununla da Hindistan tarixinde Qizil dovr sona catmisdir ImperatorlarImperatorun adi Hakimiyyet illeri Atasi320 330330 375380 413415 450450 467474 477477 497497 Din edebiyyat ve elmMemarliq ve heykelterasliqHemcinin baxIstinadlar