Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qum — Azərbaycan Respublikasının Qax rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
| Qum | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 681 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Qum kəndi qədim tarixə malikdir. Kəndin tam mərkəzində ucalan V əsrə aid Qum məbədi, kəndin yuxarı başında yerləşən, XVIII əsrə aid mudafiə məqsədi ilə tikilmiş , dağların qoynunda yerləşən Taxta qaya adlı abidə buna əyani sübutdur.
Kəndin sakinləri olan saxurlar Qafqaz Albaniyası dövründə yaşayan 26 tayfadan biri olub. Onlar haqqında ilk dəfə eramızdan əvvəl 80-60-cı illərdə Lukull ve Pompeyin Qafqaza yürüşlərində rast gəlinir. Qədim gürcü mənbələrində onlara suci, ölkələri isə Suceti və ya Tsuketi adlanır. Onlara həmçinin eri ,ölkələrinə isə Ereti deyirdilər. Qum kəndi Qafqaz Albaniyası dövləti süqut etdikdən sonra Saxur xanlığının (VII-XVI əsr) tərkibində olub. 1562-ci ildə Saxur xanı I Təhmasibin sultan titulu verməsindən sonra dövlət İlisu sultanlığı adlandırılmağa başlayıb. İlisu sultanlığının süqutundan sonra ərazilər Rusiya imperiyasının təsirinə keçib. Qax-Zaqatala regionu daxilində olan bu ərazilər 1918-ci ildə müstəqil olan Azərbaycan Demokratik Respublikası ilə Gürcüstan Demokratik Respublikası arasındakı mübahisəli ərazi olub. 1922-ci il martın əvvəlində Zaqafqaziya Bürosunun qərarı ilə Qax-Zaqatala ərazisi Azərbaycanın tərkibinə verildi.
Mədəniyyəti
Əhali milli toy və dəfn mərasimlərini qoruyub saxlayıblar. Toy gününün səhərisi olan məclis Qazaxdağıtdı və ya Bəy oturan gün adlanır. Kişilər bəyin, qadınlar isə gəlinin başına yığışır. Qədim zamanlardan qalan bu adətdə bəyin ətrafına yığışan şəxslər bəy üçün tərif söyləməli və bəyin şərəfinə pul verməlidir. Məclisi bəyin ətrafında olan sağdiş və soldiş idarə edir. Məclisdə özünü yaxşı aparmayan şəxslər bəyin əmri ilə cəzalandırılır. Cəzalandırılma cəlladlar tərəfindən ayaqdan asılmaqla yerinə yetirilir. Məclisdə bəy istənilən şəxsi cəzalandırmaq hüququna malikdir. Sonda qız evindən plov gətirilir və oğlan evi plova qiymət qoyur. Bu qiymətləndirmə tərəflərin razılaşması ilə sona çatır. Bəy plovu gətirildikdən sonra ip endirilir. Bəy plovundan əvvəl isə bəyin özü də asıla bilər.
Kənddə "Qum kənd mədəniyyət-istirahət mərkəzi" fəaliyyət göstərir.
- Mədəniyyəti və tarixi
-
![image]()
-
![image]()
Dini
Qədim zamanlarda saxurlar oda sitayiş edirdilər.Bu inanc saxur dilində bəzi ritual sözlərində, and və qarğışlarda - öz əksini tapmışdır. Məsələn, "Al duvagık tsa qixan" qarğışının tərcüməsi: "Qoy toy çələngin yansın!"; "Vereqena qkalla" andının mənası da "Günəşə and olsun!" 313-cü ildə saxurlar xristianlığı qəbul etmişlər. 4-7-ci əsrlər Qafqaz Albaniyasının tərəqqi dövrü hesab edilir. Bu ölkənin dövlət dini xristianlıq olduğundan məbəd, kilsə və monastırların tikilməsinə böyük əhəmiyyət verilirdi. Kənddə isə 2 alban kilsəsinin qalıntıları qalıb. Bunlardan biri Alban çarı III Mömün Vaçaqanın göstərişi ilə inşa olunan Qum bazilikasıdır. Kəndin kənarında çox da böyük olmayan digər alban məbədi vardır. Abidə qədim məhəllə kilsəsi kimi fəaliyyət göstərmişdir. İslamı qəbul etməsi isə eyni zamanda baş verməyib. 8 və 12-ci əsrlər dövrünü əhatə edir. Kənddə XVIII əsrə aid sünnü məscidi fəaliyyət göstərir. Burada həftədə bir dəfə yerli molla Azərbaycan dilində xütbə aparır. Cümə məscidi 18-ci əsr abidəsi olmaqla dövlət tərəfindən qorunur. Kəndin əhalisinin tamamı sünniliyin Şafi məzhəbinə mənsubdurlar. Kəndin əhalisi son dərəcədə sekulyardır. Son zamanlarda sələfilik meylləri artmaqdadır.
- Məscidi və kilsələri
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Coğrafiyası və iqlimi
| Qum kəndi iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göstərici | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İl |
| Mütləq maksimum, °C | 11 | 13 | 19 | 27 | 30 | 33 | 36 | 36 | 32 | 27 | 19 | 14 | 24,8 |
| Maksimum orta, °C | 4,2 | 4,9 | 9,5 | 17,2 | 21,1 | 25,4 | 29 | 27,7 | 24,2 | 17,4 | 12,2 | 6,9 | 16,6 |
| Orta temperatur, °C | 0,7 | 1,4 | 5,4 | 11,9 | 16,1 | 20,2 | 23,5 | 22,6 | 18,9 | 12,8 | 8,5 | 3,3 | 12,1 |
| Minimum orta, °C | −2,8 | −2 | 1,3 | 6,6 | 11,1 | 15 | 18,1 | 17,5 | 13,7 | 8,2 | 4,8 | −0,3 | 7,6 |
| Mütləq minimum, °C | −8 | −9 | −5 | 1 | 6 | 10 | 14 | 14 | 8 | 4 | −2 | −6 | 2,3 |
| Yağıntı norması, mm | 30 | 46 | 59 | 77 | 97 | 101 | 63 | 60 | 57 | 76 | 50 | 29 | 745 |
| Mənbə: [3] [4] | |||||||||||||
- Daxili suları və faunası
-
![image]()
-
![image]()
Qum kəndi Qax rayon mərkəzindən 6 km aralıda Baş Qafqaz Silsiləsinin ətəyində, dəniz səviyyəsindən 700 m yüksəklikdə yerləşir. Qum kəndində çox da böyük olmayan dağ çayı – Ərdəva çayı axır. Ərdəvaçay öz başlanğıcını Rəcəbqaya, Qaraqaya və Ərdəva dərəsindən axan suların birləşməsi ilə götürür. Çay kəndin yuxarı hissəsində 2 hissəyə bölünür. Çayın bir hissəsi həyətyanı sahələrin suvarılmasında istifadə edilir, digər hissə isə Süskənd kəndinə doğru yol alır. Ərdəvaçayın ən böyük qolu sağ tərəfdən qəbul etdiyi Qarasu çayıdır. Ərdəvaçayın uzunluğu təxminən 18 kilometrə çatır və sonda Qapıçaya tökülür. Çayda qızılbalıq və daban balığı tutulur. Dağ ətəkləri sıx meşələrlə əhatə olunub. Meşələr isə əsasən yabanı meyvə ağaclarından, əzgil, alça, zoğal, meşə alması, meşə armudu ağaclarından ibarətdir.
Əhalisi
1872-ci ildə dərc olunmuş və 1869-cu il əhalinin kameral siyahıyaalınması nəticələrini əks etdirən Tiflis quberniyasının və Zaqatala dairəsinin hərbi icmalına əsasən Zaqatala dairəsinin İlisu naibliyinə daxil olan Qum kəndində milli tərkibi ləzgilərdən və muğallardan ibarət 128 ailə yaşayırdı. Müvafiq icmalda dairəni təşkil edən yaşayış məntəqələrinin əhalisinin milli tərkibinə dair məlumatlarda etnik azərbaycanlılar muğallar, ləzgi dilləri nümayəndələri isə ümumi adla ləzgilər olaraq göstərilmişdirlər.
1 yanvar 1914-cü il tarixinə olan məlumata əsasən kənddə əsasən etnik ingiloylardan ibarət hər iki cinsdən toplam 1.255 nəfər əhali yaşayırdı. Məişət həyatında da bir çox xüsusiyyətlər qorunmaqdadır. Hətta köhnə mətbəx ənənələri yaşamaqdadır.
Hazırda kənd əhalisinin çoxluq hissəsi etnik saxurlardan ibarətdir və saxur dilində danışır. Kəndin şimalı saxur dilində danışsa da cənub hissəsi əsasən etnik Azərbaycan türkləri ,yəni ibarətdir və Azərbaycan dilində danışır. Ümumən saxur dilində hal hazırda kənddə yalnız yaşlı insanlar ünsiyyət qurur.
13-22 aprel 2009-cu il Ümumazərbaycan əhali siyahıyaalınmasına əsasən Qum kənd ərazi dairəsinə daxil olan yaşayış məntəqələrində 2.881 nəfər (1.422 nəfəri kişilər, 1.459 nəfəri qadınlar) əhali yaşayırdı.
1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi məlumata əsasən Qum kəndində 607 təsərrüfatda hər iki cinsdən toplam 2.075 nəfər əhali yaşamaqdadır.
Nizami Gəncəvinin Qum kəndindən olma iddiası
Dahi şair Nizami Gəncəvinin Qax rayonunun Qum kəndində anadan olması ilə bağlı bəzi tarixi sənədlər mövcuddur. Bəzi tarixi mənbələrdə Nizami Gəncəvinin İranın Qum kəndindən dünyaya gəldiyi barədə fikrlər qabardılsa da, bəzi tarixi sənədlərdə onun məhz Azərbaycanın Qax rayonunun Qum kəndində anadan olması öz təsdiqini tapır.
Bir çox əsərlərdə “Kohestan” və ya “Qohestan” kimi adı hallanan yer əslində indiki Qax rayonudur. Elə Qum kəndində dahi şairin şərəfinə qoyulan büstün ətrafında yazılan əlyazmadan parçalar da bunu bir daha sübut edir.
Tarixçi Vidadi Şıxəmirov dahi şairin əsərlərində də onun məhz Qum kəndində doğulması ilə bağlı faktların əks olunduğunu bildirir. Nizami yurdu... Qum kəndi Qaxda bu adla tanınır. Belə rəvayət olunur ki, Nizami Gəncəvi Böyük Qafqaz dağlarını gəzəndə Qumdakı bir yüksəklikdən Kəpəz dağını seyr edərmiş. Hələ o vaxt Qum kənd müəllimləri və məktəbliləri tarixçi, şərqşünas alim Ziya Bünyadova məktub ünvanlayıblar. Cavab məktubunda isə şairin, həqiqətən də, Qax rayonunun Qum kəndindən olması təsdiqini tapır.
Məktubda “...bəli, Nizami Qum kəndindəndir və sizin həmyerlinizdir” cümələləri əksini tapmışdı. Qum kəndində doğulan Nizami Gəncəvi Gəncə şəhərində yaşayıb, yaradıb.
İqtisadiyyatı
Şəxsi həyətlərdə meyvə ağacları və bostanlar vardır. Həyətlərdə üzümçülük də geniş yayılmışdır. Burada "izabella" və "amerikan" üzüm növlərindən ev şəraitində çaxır hazırlanır. Kəndin əhalisi fındıqçılıqla məşğul olur. Yaşam əsasən qoz və fındıqdan alınan gəlirlər hesabına mümkün olur.
Yeməkləri
Sürhüllü - 3 santimetrlik kiçik xəmir tikələri. Hər xəmir tikəsi şəhadət bayrağı ilə eşilir, burulmuş bir yarpaq və qayıq şəklini alır. Ondan sonra bu yarpaqları qaynar bulyonda bişirirlər və suda bişmiş qaxacla birlikdə verirlər.
Qırts - Ətli və ya kəsmikli pelmen. Həmçinin qurudulmuş otla:gicitkan, dəvədabanı, turşəng, bağayarpağı ilə bişirilir Maxxvara - Qabarıq, sferik, isti sacda bişirilir. Undan düzəldilmiş həlim isti sacın üzərinə tökülür və saçaqlı forma alır.
Ekoloji problemlər
Son zamanlar Ərdəvaçayın suyunda xeyli azalma müşahidə olunur. Bu həm təbii, həm də qeyri təbii səbəblərdən baş verir. 2012-2013-cü illərdə baş verən güclü zəlzələlər tektonik yerdəyişməyə səbəb olduğundan yeraltı bulaqların yer üzünə çıxmasının qarşısını alıb. Bu da çayda xeyli azalmaya səbəb olub. Kənd sakinlərinin həyətyanı sahələrinin sulamasında böyük problemlər yaranıb. Suyun azalması o həddə çatıb ki, çay Qapıçaya çata bilmir, bu həm Qum kəndinin sakinlərinə həm də çayın ətrafında yerləşən Süskənd kəndinin sakinlərinin su ehtiyacını ödəməsində böyük çətinliklər yaradır. Suyun azalmasında digər səbəb isə Qax rayonuna Ərdəvaçaydan su çəkilməsidir. Suyun az olması səbəbi ilə çayda əvvəl bol olan Qızılbalıq demək olar ki, məhv olub. Kənddə digər problem isə Şabalıd ağaclarının qurumasıdır. Xəstəlik nəticəsində Şabalıd ağaclarının demək olar ki, hamısı quruyub
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "İnsanların "sırt çevirdiyi" Sirt qalası (FOTO)". 2021-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-28.
- http://refdb.ru/look/1650705-p21.html[ölü keçid]
- Saxurlar kitabı.2012.s.14.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-31.
- [Х. Х. Рамазанов, А. Р. Шихсаидов. Очерки истории Южного Дагестана. — Махачкала: Дагестанский филиал Академии наук СССР, 1964. — С. 99-101.]
- "Arxivlənmiş surət". 2020-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-07-20.
- Şabanov, N. Qax: Qum kənd mədəniyyət-istirahət mərkəzində tut festivalı //Ədalət.- 2015.- 3 iyul.- S.3.
- Шарифов Д. Город Кум "Низами сб 2 Б-1940
- Şahmərdan Əhmədli. Qum məbədinin itmiş kitabəsi haqqında düşüncələr. Qax: 1994
- H.Əzimov, Ş.Əhmədov. Qax abidələri. Bakı: 1998
- [1]
- [2]
- "Arxivlənmiş surət". 2021-11-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-31.
- Военный обзор Тифлисской Губернии и Закатальского округа, составлен подполковником Генерального штаба В. Н. Филиповым. Воспроизведено в оригинальной авторской орфографии издания 1872 года (издательство "Санктпетербург: Товарищества "Общественная польза""), стр. 168
- "Кавказский календарь на 1915 год". Издан по распоряжению Наместника его Императорскаго Величиства на Кавказе, под редакцией А.А.Эльзенгера и Н.П.Стельмащука, Тифлис. Типография Канцелярии Наместника Е.И.В. на Кавказе, казённый дом. 1914./Оглавление: Глава — Отдел статистический: Список населенных мест Кавказа, стр. 148
- SİL (Summer Institute of Linguistics) İnternational Electronic Survey Reports 2005: The Sociolinguistic Situation of the Tsakhur in Azerbaijan 2012-03-14 at the Wayback Machine
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: Qax rayonu[ölü keçid]
- Qax Rayon İcra Hakimiyyəti: İcra Hakimiyyəti: Bələdiyyələr: Qax rayonu inzibati ərazi dairələri üzrə nümayəndəliklər və bələdiyyələr haqqında məlumat Arxivləşdirilib 2012-12-27 at Archive.today
- Azərbaycan Atabəyləri dövləti.1985,səh 225
- "Arxivlənmiş surət". 2017-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-07-20.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qum Qum Azerbaycan Respublikasinin Qax rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Qum41 27 26 sm e 46 54 35 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 681 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 1 954 nef Qum Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiQum kendi qedim tarixe malikdir Kendin tam merkezinde ucalan V esre aid Qum mebedi kendin yuxari basinda yerlesen XVIII esre aid mudafie meqsedi ile tikilmis daglarin qoynunda yerlesen Taxta qaya adli abide buna eyani subutdur Kendin sakinleri olan saxurlar Qafqaz Albaniyasi dovrunde yasayan 26 tayfadan biri olub Onlar haqqinda ilk defe eramizdan evvel 80 60 ci illerde Lukull ve Pompeyin Qafqaza yuruslerinde rast gelinir Qedim gurcu menbelerinde onlara suci olkeleri ise Suceti ve ya Tsuketi adlanir Onlara hemcinin eri olkelerine ise Ereti deyirdiler Qum kendi Qafqaz Albaniyasi dovleti suqut etdikden sonra Saxur xanliginin VII XVI esr terkibinde olub 1562 ci ilde Saxur xani I Tehmasibin sultan titulu vermesinden sonra dovlet Ilisu sultanligi adlandirilmaga baslayib Ilisu sultanliginin suqutundan sonra eraziler Rusiya imperiyasinin tesirine kecib Qax Zaqatala regionu daxilinde olan bu eraziler 1918 ci ilde musteqil olan Azerbaycan Demokratik Respublikasi ile Gurcustan Demokratik Respublikasi arasindaki mubahiseli erazi olub 1922 ci il martin evvelinde Zaqafqaziya Burosunun qerari ile Qax Zaqatala erazisi Azerbaycanin terkibine verildi MedeniyyetiEhali milli toy ve defn merasimlerini qoruyub saxlayiblar Toy gununun seherisi olan meclis Qazaxdagitdi ve ya Bey oturan gun adlanir Kisiler beyin qadinlar ise gelinin basina yigisir Qedim zamanlardan qalan bu adetde beyin etrafina yigisan sexsler bey ucun terif soylemeli ve beyin serefine pul vermelidir Meclisi beyin etrafinda olan sagdis ve soldis idare edir Meclisde ozunu yaxsi aparmayan sexsler beyin emri ile cezalandirilir Cezalandirilma celladlar terefinden ayaqdan asilmaqla yerine yetirilir Meclisde bey istenilen sexsi cezalandirmaq huququna malikdir Sonda qiz evinden plov getirilir ve oglan evi plova qiymet qoyur Bu qiymetlendirme tereflerin razilasmasi ile sona catir Bey plovu getirildikden sonra ip endirilir Bey plovundan evvel ise beyin ozu de asila biler Kendde Qum kend medeniyyet istirahet merkezi fealiyyet gosterir Medeniyyeti ve tarixiDiniQedim zamanlarda saxurlar oda sitayis edirdiler Bu inanc saxur dilinde bezi ritual sozlerinde and ve qargislarda oz eksini tapmisdir Meselen Al duvagik tsa qixan qargisinin tercumesi Qoy toy celengin yansin Vereqena qkalla andinin menasi da Gunese and olsun 313 cu ilde saxurlar xristianligi qebul etmisler 4 7 ci esrler Qafqaz Albaniyasinin tereqqi dovru hesab edilir Bu olkenin dovlet dini xristianliq oldugundan mebed kilse ve monastirlarin tikilmesine boyuk ehemiyyet verilirdi Kendde ise 2 alban kilsesinin qalintilari qalib Bunlardan biri Alban cari III Momun Vacaqanin gosterisi ile insa olunan Qum bazilikasidir Kendin kenarinda cox da boyuk olmayan diger alban mebedi vardir Abide qedim mehelle kilsesi kimi fealiyyet gostermisdir Islami qebul etmesi ise eyni zamanda bas vermeyib 8 ve 12 ci esrler dovrunu ehate edir Kendde XVIII esre aid sunnu mescidi fealiyyet gosterir Burada heftede bir defe yerli molla Azerbaycan dilinde xutbe aparir Cume mescidi 18 ci esr abidesi olmaqla dovlet terefinden qorunur Kendin ehalisinin tamami sunniliyin Safi mezhebine mensubdurlar Kendin ehalisi son derecede sekulyardir Son zamanlarda selefilik meylleri artmaqdadir Mescidi ve kilseleriCografiyasi ve iqlimiQum kendi iqlimiGosterici Yan Fev Mar Apr May Iyn Iyl Avq Sen Okt Noy Dek IlMutleq maksimum C 11 13 19 27 30 33 36 36 32 27 19 14 24 8Maksimum orta C 4 2 4 9 9 5 17 2 21 1 25 4 29 27 7 24 2 17 4 12 2 6 9 16 6Orta temperatur C 0 7 1 4 5 4 11 9 16 1 20 2 23 5 22 6 18 9 12 8 8 5 3 3 12 1Minimum orta C 2 8 2 1 3 6 6 11 1 15 18 1 17 5 13 7 8 2 4 8 0 3 7 6Mutleq minimum C 8 9 5 1 6 10 14 14 8 4 2 6 2 3Yaginti normasi mm 30 46 59 77 97 101 63 60 57 76 50 29 745Menbe 3 4 Daxili sulari ve faunasi Qum kendi Qax rayon merkezinden 6 km aralida Bas Qafqaz Silsilesinin eteyinde deniz seviyyesinden 700 m yukseklikde yerlesir Qum kendinde cox da boyuk olmayan dag cayi Erdeva cayi axir Erdevacay oz baslangicini Recebqaya Qaraqaya ve Erdeva deresinden axan sularin birlesmesi ile goturur Cay kendin yuxari hissesinde 2 hisseye bolunur Cayin bir hissesi heyetyani sahelerin suvarilmasinda istifade edilir diger hisse ise Suskend kendine dogru yol alir Erdevacayin en boyuk qolu sag terefden qebul etdiyi Qarasu cayidir Erdevacayin uzunlugu texminen 18 kilometre catir ve sonda Qapicaya tokulur Cayda qizilbaliq ve daban baligi tutulur Dag etekleri six meselerle ehate olunub Meseler ise esasen yabani meyve agaclarindan ezgil alca zogal mese almasi mese armudu agaclarindan ibaretdir Ehalisi1872 ci ilde derc olunmus ve 1869 cu il ehalinin kameral siyahiyaalinmasi neticelerini eks etdiren Tiflis quberniyasinin ve Zaqatala dairesinin herbi icmalina esasen Zaqatala dairesinin Ilisu naibliyine daxil olan Qum kendinde milli terkibi lezgilerden ve mugallardan ibaret 128 aile yasayirdi Muvafiq icmalda daireni teskil eden yasayis menteqelerinin ehalisinin milli terkibine dair melumatlarda etnik azerbaycanlilar mugallar lezgi dilleri numayendeleri ise umumi adla lezgiler olaraq gosterilmisdirler 1 yanvar 1914 cu il tarixine olan melumata esasen kendde esasen etnik ingiloylardan ibaret her iki cinsden toplam 1 255 nefer ehali yasayirdi Meiset heyatinda da bir cox xususiyyetler qorunmaqdadir Hetta kohne metbex eneneleri yasamaqdadir Hazirda kend ehalisinin coxluq hissesi etnik saxurlardan ibaretdir ve saxur dilinde danisir Kendin simali saxur dilinde danissa da cenub hissesi esasen etnik Azerbaycan turkleri yeni ibaretdir ve Azerbaycan dilinde danisir Umumen saxur dilinde hal hazirda kendde yalniz yasli insanlar unsiyyet qurur 13 22 aprel 2009 cu il Umumazerbaycan ehali siyahiyaalinmasina esasen Qum kend erazi dairesine daxil olan yasayis menteqelerinde 2 881 nefer 1 422 neferi kisiler 1 459 neferi qadinlar ehali yasayirdi 1 yanvar 2012 ci il tarixine olan resmi melumata esasen Qum kendinde 607 teserrufatda her iki cinsden toplam 2 075 nefer ehali yasamaqdadir Nizami Gencevinin Qum kendinden olma iddiasiDahi sair Nizami Gencevinin Qax rayonunun Qum kendinde anadan olmasi ile bagli bezi tarixi senedler movcuddur Bezi tarixi menbelerde Nizami Gencevinin Iranin Qum kendinden dunyaya geldiyi barede fikrler qabardilsa da bezi tarixi senedlerde onun mehz Azerbaycanin Qax rayonunun Qum kendinde anadan olmasi oz tesdiqini tapir Bir cox eserlerde Kohestan ve ya Qohestan kimi adi hallanan yer eslinde indiki Qax rayonudur Ele Qum kendinde dahi sairin serefine qoyulan bustun etrafinda yazilan elyazmadan parcalar da bunu bir daha subut edir Tarixci Vidadi Sixemirov dahi sairin eserlerinde de onun mehz Qum kendinde dogulmasi ile bagli faktlarin eks olundugunu bildirir Nizami yurdu Qum kendi Qaxda bu adla taninir Bele revayet olunur ki Nizami Gencevi Boyuk Qafqaz daglarini gezende Qumdaki bir yukseklikden Kepez dagini seyr edermis Hele o vaxt Qum kend muellimleri ve mekteblileri tarixci serqsunas alim Ziya Bunyadova mektub unvanlayiblar Cavab mektubunda ise sairin heqiqeten de Qax rayonunun Qum kendinden olmasi tesdiqini tapir Mektubda beli Nizami Qum kendindendir ve sizin hemyerlinizdir cumeleleri eksini tapmisdi Qum kendinde dogulan Nizami Gencevi Gence seherinde yasayib yaradib IqtisadiyyatiSexsi heyetlerde meyve agaclari ve bostanlar vardir Heyetlerde uzumculuk de genis yayilmisdir Burada izabella ve amerikan uzum novlerinden ev seraitinde caxir hazirlanir Kendin ehalisi findiqciliqla mesgul olur Yasam esasen qoz ve findiqdan alinan gelirler hesabina mumkun olur YemekleriSurhullu 3 santimetrlik kicik xemir tikeleri Her xemir tikesi sehadet bayragi ile esilir burulmus bir yarpaq ve qayiq seklini alir Ondan sonra bu yarpaqlari qaynar bulyonda bisirirler ve suda bismis qaxacla birlikde verirler Qirts Etli ve ya kesmikli pelmen Hemcinin qurudulmus otla gicitkan devedabani turseng bagayarpagi ile bisirilir Maxxvara Qabariq sferik isti sacda bisirilir Undan duzeldilmis helim isti sacin uzerine tokulur ve sacaqli forma alir Ekoloji problemlerSon zamanlar Erdevacayin suyunda xeyli azalma musahide olunur Bu hem tebii hem de qeyri tebii sebeblerden bas verir 2012 2013 cu illerde bas veren guclu zelzeleler tektonik yerdeyismeye sebeb oldugundan yeralti bulaqlarin yer uzune cixmasinin qarsisini alib Bu da cayda xeyli azalmaya sebeb olub Kend sakinlerinin heyetyani sahelerinin sulamasinda boyuk problemler yaranib Suyun azalmasi o hedde catib ki cay Qapicaya cata bilmir bu hem Qum kendinin sakinlerine hem de cayin etrafinda yerlesen Suskend kendinin sakinlerinin su ehtiyacini odemesinde boyuk cetinlikler yaradir Suyun azalmasinda diger sebeb ise Qax rayonuna Erdevacaydan su cekilmesidir Suyun az olmasi sebebi ile cayda evvel bol olan Qizilbaliq demek olar ki mehv olub Kendde diger problem ise Sabalid agaclarinin qurumasidir Xestelik neticesinde Sabalid agaclarinin demek olar ki hamisi quruyubIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Insanlarin sirt cevirdiyi Sirt qalasi FOTO 2021 11 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 28 http refdb ru look 1650705 p21 html olu kecid Saxurlar kitabi 2012 s 14 Arxivlenmis suret 2022 08 08 tarixinde Istifade tarixi 2014 10 31 H H Ramazanov A R Shihsaidov Ocherki istorii Yuzhnogo Dagestana Mahachkala Dagestanskij filial Akademii nauk SSSR 1964 S 99 101 Arxivlenmis suret 2020 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2014 07 20 Sabanov N Qax Qum kend medeniyyet istirahet merkezinde tut festivali Edalet 2015 3 iyul S 3 Sharifov D Gorod Kum Nizami sb 2 B 1940 Sahmerdan Ehmedli Qum mebedinin itmis kitabesi haqqinda dusunceler Qax 1994 H Ezimov S Ehmedov Qax abideleri Baki 1998 1 2 Arxivlenmis suret 2021 11 30 tarixinde Istifade tarixi 2014 10 31 Voennyj obzor Tiflisskoj Gubernii i Zakatalskogo okruga sostavlen podpolkovnikom Generalnogo shtaba V N Filipovym Vosproizvedeno v originalnoj avtorskoj orfografii izdaniya 1872 goda izdatelstvo Sanktpeterburg Tovarishestva Obshestvennaya polza str 168 Kavkazskij kalendar na 1915 god Izdan po rasporyazheniyu Namestnika ego Imperatorskago Velichistva na Kavkaze pod redakciej A A Elzengera i N P Stelmashuka Tiflis Tipografiya Kancelyarii Namestnika E I V na Kavkaze kazyonnyj dom 1914 Oglavlenie Glava Otdel statisticheskij Spisok naselennyh mest Kavkaza str 148 SIL Summer Institute of Linguistics International Electronic Survey Reports 2005 The Sociolinguistic Situation of the Tsakhur in Azerbaijan 2012 03 14 at the Wayback Machine Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Qax rayonu olu kecid Qax Rayon Icra Hakimiyyeti Icra Hakimiyyeti Belediyyeler Qax rayonu inzibati erazi daireleri uzre numayendelikler ve belediyyeler haqqinda melumat Arxivlesdirilib 2012 12 27 at Archive today Azerbaycan Atabeyleri dovleti 1985 seh 225 Arxivlenmis suret 2017 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2014 07 20 Hemcinin baxQax abideleri film 2001