Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qum bazilikası — Qax rayonunun Qum kəndi ərazisində yerləşən IV–V əsrlərə aid üçnefli, günbəzlialban məbədi. Qədim Bizans memarlığındakı bazilika (latın dilində basilevs-hökmdar bazilika isə hökmdarın evi mənasını verir) tipində inşa olunduğu üçün elmi ədəbiyyatda Qum bazilikası adlandırılır.
| Qum bazilikası | |
|---|---|
 Bazilikanın qalıqlarının ümumi görünüşü | |
 Bazilikanın mərkəzi nefi və tağlı kollonadaların görünüşü | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Qax |
| Yerləşir | Qum |
| Aidiyyatı | Alban Həvari Kilsəsi |
| Tikilmə tarixi | IV-V əsrlər |
| İstinad nöm. | 286 |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
 Bazilikanın planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Abidə ilk dəfə əsaslı şəkildə XX əsrin 40-cı illərində bərpaçı-memar Pyotr Baranovski tərəfindən tədqiq olunmuş və bərpa işləri aparılmışdır. Moisey Kalankatuklunun "Albaniya tarixi" əsərində adını qeyd etdiyi Qomenk yaşayış məskənində inşa edilmiş məbədlə eyniləşdirilir. Fələstinli xristian missioneri Yeliseyin atəşpərəstlər tərəfindən öldürüldüyü yerdə Alban çarı III Mömün Vaçaqanın göstərişi ilə inşa olunduğu ehtimal edilir.
Abidə də ilkin elmi tədqiqat işləri Qafqaz ekspedisiyası zamanı A.S.Xaxanov tərəfindən aparılmışdır. Daha sonra Qum bazilikası P.D.Baranovski tərəfindən tədqiq edilmiş və öyrənilmişdir. P. Baranovski abidəni VI əsrə aid etmişdir. Sonradan Q.N.Çubinaşvili və D.A.Axundov da Qum bazilikasında tədqiqat işləri aparmışlar.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Bazilikanın qalıqlarının şərq tərəfdən görünüşü
Bazilikanın qalereya hissəsinin kollonada qalıqları (solda) və
məbədin altar hissəsinin xarabalıqlarının
fasad görünüşü (sağda)
Məbədin qalıqları Qum kəndinin mərkəzində yerləşir. Dövrümüzə yalnız üçnefli bazilikanın əsas hissəsi və qismən örtük kütləsi çatmışdır. Vaxtilə məbədin üçtərəfli qalereyaya malik olmasını şərq divarındakı kiçik otaqlar yaxınlığında qalmış divar qalıqları və qərb qalereyasının sütun qalıqları sübut edir.
Məbədin daxili həcmi düzbucaqlı formada olmaqla 36.5x19.3 metr ölçüyə malikdir. Daxildən əsas ibadət zalı iki cüt T-formalı müstəqil sütun və bir cüt pilyastrla üç nefə bölünmüşdür.
Orta nef eninə görə yan neflərdən iki dəfə böyük olmaqla şərqdə nalformalı apsida ilə tamamlanır. Yan neflər kvadrat formalı kiçik yan otaqlarla tamamlanır ki, həmin otaqların da tağvari örtüyü dövrümüzə kimi saxlanmışdır.
Binanın əsas həcmi cənub və şimalda qalereyaları formalaşdıran üçtərəfli keçidə əhatə edilmişdir. Şimal və cənub qalereyalarının şimal hissəsində uzun otaqlar yerləşir. Həmin otaqlar da şimal divarında apsidaya malikdir.
Məbədin divarları sıraların düzgünlüyü saxlanmaqla mavi və tünd yaşıl əhəng daşından inşa edilmişdir. Məbədin fasadında üzlük daşların düşdüyü yerlərdə hörgü zamanı inşa edilmiş beton formalı qarışıq görünməkdədir. Hörgü zamanı əhəng daşı və bişmiş kərpicin qarışıq istifadə edilməsi tədqiqatçı Q. Çubinaşvilinin məbədi VIII-IX əsrlərə aid etməsi üçün əsas olmuşdur.
İ.A.Babayev isə qeyd edir ki, "…nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan ərazisində ən qədim dövrlərdən inşaat zamanı çiy kərpic və əhəng daşı qarışığının istifadəsi tez-tez rast gəlinən haldır və bunun ən yaxşı nümunəsi II Kültəpə ərazisində aşkarlanmış tikili qalıqlarıdır. Bişmiş kərpic isə Qafqaz Albaniyası memarlığında I əsrdən istifadə edilməkdə idi."
G. Məmmədovanın fikrincə I əsrdən etibarən Qafqaz Albaniyası memarlığında çiy kərpic-əhəng daşı hörgüsü kərpic-əhəng daşı hörgüsü ilə əvəzlənə bilərdi. İnşşat tarixi islamdan əvvəlki dövrə aid olan Beşbarmaq səddi də bu cür kərpic-əhəng daşı qarışıqlı hörgüyə malikdir.
Kilsənin T-formalı arxaik görünüşə malik daxili sütunları kvadrat formalı kərpiclə üzlənmişdir. Məbədin örtüyü əsasn saxlanmamışdır. Tədqiqatçılar yan neflərin maili tağ örtüyünə malik olmasını qeyd edirlər. Orta nefin örtüyü sütunlar arasında olan arkalar, onlardan qərb divarındakı pilyastrlara və altara qədər uzanan divarların üstündə dayanırdı.
Orta arkalar dövrümüzə kimi saxlanmış, yan arkaların mövcudluğunu isə yan divarlar boyunca qalmış beton qarışığı izləri sübut edir. Tədqiqatçılar Qum bazilikasının dövrümüzə kimi saxlanmamış örtüyünü mərtəbəli taxta dam formasında və ya mərkəzi kvadrat üzərində günbəzli dam formasında bərpa edirlər.
İstinadlar
- Мамедова, 2004. səh. 50
- Мамедова, 2004. səh. 51
- Архитектура Азербайджана. Эпоха Низами. Москва - Баку: Государственное архитектурное издательство Академии архитектуры СССР. 1947.
- Шарифов, Д. Город Кум (Низами сб 2). Баку. 1940.
- Əhmədli, Şahmərdan. Qum məbədinin itmiş kitabəsi haqqında düşüncələr. Qax. 1994.
- H. Əzimov, Ş. Əhmədov. Qax abidələri. Bakı. 1998.
- Хаханов, А.С. Экспедиция на Кавказ в 1892, 1893, 1895 гг (МАК). 1898.
- Барановский, П. Д. Памятники в селениях Кум и Лекит (ААЭИ). Баку. 1947. 26–32.
- Чубинашвили, Г. Н. Цроми. Из истории грузинской архитектуры VII в. Наука. 1969. 132.
- Ахундов, Д. А. Архитектура древнего и раннесредневекового Азербайджана. Баку: Азерб.гос.изд-во. 1986. 223.
- Бабаев, И.А. Исследование общественного здания второй половины I век до н.э. на городище Кабала (СА, №4). 1977. 220.
- М. А. Усейнов, Л.Бретаницкий, А.Саламзаде. История архитектуры Азербайджана. Москва: Гос.изд-во литерат. по строит.матер. 1963. 29.
- Барановский, П. Д. Памятники в селениях Кум и Лекит (ААЭИ). Баку. 1947. 30.
- П.Д.Барановский – Памятники в селениях Кум и Лекит, ААЭИ, Баку, 1947, səh. 224
- Ахундов, Д.А. Архитектура древнего и раннесредневекового Азербайджана. Баку: Азерб.гос.изд-во. 1986. 224.
Ədəbiyyat
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Мамедова, Гюльчохра, Христианское култовое зодчество Кавказской Албании эпохи раннего средневековья, Баку: Элм, 1985
- П.Д.Барановский – Памятники в селениях Кум и Лекит, ААЭИ, Баку, 1947
- Д.А.Ахундов – Архитектура древнего и раннесредневекового Азербайджана, Баку, Азерб.гос.изд-во, 1986
- М.А.Усейнов, Л.Бретаницкий, А.Саламзаде – История архитектуры Азербайджана, Москва, Гос.изд-во литерат. по строит.матер., 1963
Həmçinin bax
| |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qum bazilikasi Qax rayonunun Qum kendi erazisinde yerlesen IV V esrlere aid ucnefli gunbezlialban mebedi Qedim Bizans memarligindaki bazilika latin dilinde basilevs hokmdar bazilika ise hokmdarin evi menasini verir tipinde insa olundugu ucun elmi edebiyyatda Qum bazilikasi adlandirilir Qum bazilikasiBazilikanin qaliqlarinin umumi gorunusuBazilikanin merkezi nefi ve tagli kollonadalarin gorunusu41 27 25 sm e 46 54 34 s u Olke AzerbaycanSeher QaxYerlesir QumAidiyyati Alban Hevari KilsesiTikilme tarixi IV V esrlerAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 286EhemiyyetiOlke ehemiyyetliBazilikanin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiAbide ilk defe esasli sekilde XX esrin 40 ci illerinde berpaci memar Pyotr Baranovski terefinden tedqiq olunmus ve berpa isleri aparilmisdir Moisey Kalankatuklunun Albaniya tarixi eserinde adini qeyd etdiyi Qomenk yasayis meskeninde insa edilmis mebedle eynilesdirilir Felestinli xristian missioneri Yeliseyin atesperestler terefinden oldurulduyu yerde Alban cari III Momun Vacaqanin gosterisi ile insa olundugu ehtimal edilir Abide de ilkin elmi tedqiqat isleri Qafqaz ekspedisiyasi zamani A S Xaxanov terefinden aparilmisdir Daha sonra Qum bazilikasi P D Baranovski terefinden tedqiq edilmis ve oyrenilmisdir P Baranovski abideni VI esre aid etmisdir Sonradan Q N Cubinasvili ve D A Axundov da Qum bazilikasinda tedqiqat isleri aparmislar Memarliq xususiyyetleriBazilikanin qaliqlarinin serq terefden gorunusu Bazilikanin qalereya hissesinin kollonada qaliqlari solda ve mebedin altar hissesinin xarabaliqlarinin fasad gorunusu sagda Mebedin qaliqlari Qum kendinin merkezinde yerlesir Dovrumuze yalniz ucnefli bazilikanin esas hissesi ve qismen ortuk kutlesi catmisdir Vaxtile mebedin ucterefli qalereyaya malik olmasini serq divarindaki kicik otaqlar yaxinliginda qalmis divar qaliqlari ve qerb qalereyasinin sutun qaliqlari subut edir Mebedin daxili hecmi duzbucaqli formada olmaqla 36 5x19 3 metr olcuye malikdir Daxilden esas ibadet zali iki cut T formali musteqil sutun ve bir cut pilyastrla uc nefe bolunmusdur Orta nef enine gore yan neflerden iki defe boyuk olmaqla serqde nalformali apsida ile tamamlanir Yan nefler kvadrat formali kicik yan otaqlarla tamamlanir ki hemin otaqlarin da tagvari ortuyu dovrumuze kimi saxlanmisdir Binanin esas hecmi cenub ve simalda qalereyalari formalasdiran ucterefli kecide ehate edilmisdir Simal ve cenub qalereyalarinin simal hissesinde uzun otaqlar yerlesir Hemin otaqlar da simal divarinda apsidaya malikdir Mebedin divarlari siralarin duzgunluyu saxlanmaqla mavi ve tund yasil eheng dasindan insa edilmisdir Mebedin fasadinda uzluk daslarin dusduyu yerlerde horgu zamani insa edilmis beton formali qarisiq gorunmekdedir Horgu zamani eheng dasi ve bismis kerpicin qarisiq istifade edilmesi tedqiqatci Q Cubinasvilinin mebedi VIII IX esrlere aid etmesi ucun esas olmusdur I A Babayev ise qeyd edir ki nezere almaq lazimdir ki Azerbaycan erazisinde en qedim dovrlerden insaat zamani ciy kerpic ve eheng dasi qarisiginin istifadesi tez tez rast gelinen haldir ve bunun en yaxsi numunesi II Kultepe erazisinde askarlanmis tikili qaliqlaridir Bismis kerpic ise Qafqaz Albaniyasi memarliginda I esrden istifade edilmekde idi G Memmedovanin fikrince I esrden etibaren Qafqaz Albaniyasi memarliginda ciy kerpic eheng dasi horgusu kerpic eheng dasi horgusu ile evezlene bilerdi Inssat tarixi islamdan evvelki dovre aid olan Besbarmaq seddi de bu cur kerpic eheng dasi qarisiqli horguye malikdir Kilsenin T formali arxaik gorunuse malik daxili sutunlari kvadrat formali kerpicle uzlenmisdir Mebedin ortuyu esasn saxlanmamisdir Tedqiqatcilar yan neflerin maili tag ortuyune malik olmasini qeyd edirler Orta nefin ortuyu sutunlar arasinda olan arkalar onlardan qerb divarindaki pilyastrlara ve altara qeder uzanan divarlarin ustunde dayanirdi Orta arkalar dovrumuze kimi saxlanmis yan arkalarin movcudlugunu ise yan divarlar boyunca qalmis beton qarisigi izleri subut edir Tedqiqatcilar Qum bazilikasinin dovrumuze kimi saxlanmamis ortuyunu mertebeli taxta dam formasinda ve ya merkezi kvadrat uzerinde gunbezli dam formasinda berpa edirler IstinadlarMamedova 2004 seh 50 Mamedova 2004 seh 51 Arhitektura Azerbajdzhana Epoha Nizami Moskva Baku Gosudarstvennoe arhitekturnoe izdatelstvo Akademii arhitektury SSSR 1947 Sharifov D Gorod Kum Nizami sb 2 Baku 1940 Ehmedli Sahmerdan Qum mebedinin itmis kitabesi haqqinda dusunceler Qax 1994 H Ezimov S Ehmedov Qax abideleri Baki 1998 Hahanov A S Ekspediciya na Kavkaz v 1892 1893 1895 gg MAK 1898 Baranovskij P D Pamyatniki v seleniyah Kum i Lekit AAEI Baku 1947 26 32 Chubinashvili G N Cromi Iz istorii gruzinskoj arhitektury VII v Nauka 1969 132 Ahundov D A Arhitektura drevnego i rannesrednevekovogo Azerbajdzhana Baku Azerb gos izd vo 1986 223 Babaev I A Issledovanie obshestvennogo zdaniya vtoroj poloviny I vek do n e na gorodishe Kabala SA 4 1977 220 M A Usejnov L Bretanickij A Salamzade Istoriya arhitektury Azerbajdzhana Moskva Gos izd vo literat po stroit mater 1963 29 Baranovskij P D Pamyatniki v seleniyah Kum i Lekit AAEI Baku 1947 30 P D Baranovskij Pamyatniki v seleniyah Kum i Lekit AAEI Baku 1947 seh 224 Ahundov D A Arhitektura drevnego i rannesrednevekovogo Azerbajdzhana Baku Azerb gos izd vo 1986 224 EdebiyyatMamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Mamedova Gyulchohra Hristianskoe kultovoe zodchestvo Kavkazskoj Albanii epohi rannego srednevekovya Baku Elm 1985 P D Baranovskij Pamyatniki v seleniyah Kum i Lekit AAEI Baku 1947 D A Ahundov Arhitektura drevnego i rannesrednevekovogo Azerbajdzhana Baku Azerb gos izd vo 1986 M A Usejnov L Bretanickij A Salamzade Istoriya arhitektury Azerbajdzhana Moskva Gos izd vo literat po stroit mater 1963Hemcinin baxQafqaz Albaniyasinin memarligi Alban Hevvari Kilsesi Muqeddes Yelisey