Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qazax sultanlığı — XV əsrin sonlarında Qazax sultanlığı yaradılmışdır. Səfəvilər imperiyası dövründə Qazax sultanlığı Qarabağ bəylərbəyliyinə daxil idi.
| Sultanlıq | |
| Qazax sultanlığı | |
|---|---|
 Qazax sultanlığının ərazisi (İrəvan xanlığının şimalında | XV əsr-1801) | |
| | |
| Paytaxt | Qazax |
| Ən böyük şəhər | Tovuz, Ağstafa |
| Dilləri | Azərbaycan dili |
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan dili |
| Dövlət dini | İslam (Şiəlik) |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Sülalə | Şıxlinskilər |
| Sultanlar | |
| • (1747-1760) | |
| • (1760-1801) | Mustafa ağa Arif |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
I Şah Abbasın fərmanı ilə 1605-ci ildə Şəmsəddin sultana xan rütbəsi verilmişdir.
Qazax sultanlığının hakimləri sultan titulu daşıyırdılar və irsi hakimiyyətə malik idilər. Qazax sultanlığına 3 nəsil rəhbərlik etmişdir. 1-ci nəslə "Qazaxlı" və ya "Alqazaxlı" deyilən Şıxlinskilər aiddir.
Qazax sultanlığının hakimləri sultan titulu və irsi hakimiyyətə malik idilər. XVI əsrin 80-ci illərində osmanlı və gürcü ordusunun təzyiqi ilə Səfəvilər Azərbaycanı tərk etdikdə Bayat, Qaçaq, Qaramanlı və başqa tayfalardan fərli olaraq Qazaxlar öz ərazilərini tərk edib İrana getmədilər. Sultanlığın başçısı Nəzər xan türklərin hakimiyyətini qəbul etmiş və bununla da mahalın müstəqilliyini əldə saxlamışdır. İkinci dəfə Azərbaycan, o cümlədən Qazax mahalı yenidən səfəvilərin hakimiyyəti altına keçəndən sonra da Nəzər xan öz hakimiyyətində qalmışdır. Hətta onun xələfi Şəmsəddin xan 1605-ci ildə I Şah Abbasdan xan rütbəsi almışdır. Osmanlılar yenidən hücum edib Qazaxı aldıqdan sonra (XVIII əsrin əvvəlləri) Qazaxda inzibati ərazi bölgüsü aparmışlar. Belə ki, Qazax sancaq elan edilərək 4 nahiyyəyə bölünmüşdür. Bunlar Axtata, İncə, Türk və Cuvar nahiyyələri idi. Qazaxlıların osmanlıların tərəfinə keçməsi ilə əlaqədar Sultan III Əhmədin (1703-1730) Fərmanı ilə Qazax Sancaqbəyisi hələ Səfəvilərin zamanında Qazax hakimi olmuş Mirəlibəy təyin olunmuşdur. 1728-ci ildə Osmanlı hökumətinin tərtib etdiyi "Dəftəri müfəssəli əyaləti Tiflis" dəftəri 1046 səhifədən ibarət olub, hazırda İstanbulda Başkanlıq arxivində saxlanılır. Bu dəftərin 63 səhifəsi Qazax sancaqlığına aiddir. Dəftərə görə Qazax sancaqlığında 205 kənd, 10 qışlaq və 5 köçəri tayfa qeydə alınmışdır.
Osmanlı sultanı III Əhmədin (1703-1730) dövründə qazaxlılar osmanlıların tərəfinə keçdiyinə görə Səfəvilər yenidən Qazaxı geri alarkən "Qazaxlı" tayfasını rəhbərlikdən azad etmiş, onların əvəzinə iranlı Sübhanverdi xan adlı sərkərdəni Qazaxa sultan təyin etmişlər. Bununla da II feodal sülaləsinə Sübhanverdi xan başçılıq etmişdir.
Həmin dövrdə Qazax sultanlığı hələ Qarabağ bəylərbəyliyinə tabe idi. 1736-cı ildə Nadir şah Muğanda özünü şah elan etdi. Lakin Qarabağ bəylərbəyi Uğurlu xan Ziyad oğlu onun hakimiyyətinə öz etirazını bildirdi. Bu səbəbdən Nadir şah taxta əyləşdikdən sonra Gəncə xanının nüfuzunu zəiflətmək üçün Qazax, Şəmşədil və Borçalı mahallarını Kaxetiya çarlığına verdi. Bundan sonra Kaxetiya çarı II İraklinin fərmanı ilə 1774-cü ildə Qazax sultanlığına rəhbərliyə bəylik edən Kosa Mirzalı ağanın nəslindən olan Pənah ağa rəhbər təyin edildi. Bununla III feodal sülaləsinin hakimiyyəti başladı.
1752-ci ildə Qazax sultanlığı II İraklini məğlub edən Şəki xanlığına birləşdirildi, Şəki xanı Hacı Çələbinin vəfatından sonra yenidən II İraklinin vassallığına keçdi. 1801-ci ildə Qazax sultanlığı Qərbi Gürcüstanın təkibində Rusiyaya birləşdirildi. 1819-cu ildə sultanlıq ləğv edilərək distansiyaya çevrildi. 1867-ci il dekabrın 9-da Yelizavetpol quberniyasının tərkibində Qazax qəzasına çevrilmişdir. Qazax qəzası indiki Tovuz, Ağstafa, Qazax rayonlarını və sovet dövründə Ermənistana verilmiş keçmiş Azərbaycan torpaqları olan Dilican dərəsi və Göyçə gölünə qədər əraziləri əhatə edirdi.
Osmanlı dönəmində Tiflis əyalətinə bağlı Qazax sancağın 205 kənd ilə Gəncə-Qarabağ əyalətinin 51 kənd daxil, ümumilikdə 256 kənd Qazax Sultanlığının idarəsinə keçmişdi.
Sultanları
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- . 2017-11-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-13.
Mənbə
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qazax sultanligi XV esrin sonlarinda Qazax sultanligi yaradilmisdir Sefeviler imperiyasi dovrunde Qazax sultanligi Qarabag beylerbeyliyine daxil idi SultanliqQazax sultanligiQazax sultanliginin erazisi Irevan xanliginin simalinda XV esr 1801 1747 1801Paytaxt QazaxEn boyuk seher Tovuz AgstafaDilleri Azerbaycan diliResmi dilleri Azerbaycan diliDovlet dini Islam Sielik Idareetme formasi Mutleq monarxiyaSulale SixlinskilerSultanlar 1747 1760 1760 1801 Mustafa aga Arif Vikianbarda elaqeli mediafayllar I Sah Abbasin fermani ile 1605 ci ilde Semseddin sultana xan rutbesi verilmisdir Qazax sultanliginin hakimleri sultan titulu dasiyirdilar ve irsi hakimiyyete malik idiler Qazax sultanligina 3 nesil rehberlik etmisdir 1 ci nesle Qazaxli ve ya Alqazaxli deyilen Sixlinskiler aiddir Qazax sultanliginin hakimleri sultan titulu ve irsi hakimiyyete malik idiler XVI esrin 80 ci illerinde osmanli ve gurcu ordusunun tezyiqi ile Sefeviler Azerbaycani terk etdikde Bayat Qacaq Qaramanli ve basqa tayfalardan ferli olaraq Qazaxlar oz erazilerini terk edib Irana getmediler Sultanligin bascisi Nezer xan turklerin hakimiyyetini qebul etmis ve bununla da mahalin musteqilliyini elde saxlamisdir Ikinci defe Azerbaycan o cumleden Qazax mahali yeniden sefevilerin hakimiyyeti altina kecenden sonra da Nezer xan oz hakimiyyetinde qalmisdir Hetta onun xelefi Semseddin xan 1605 ci ilde I Sah Abbasdan xan rutbesi almisdir Osmanlilar yeniden hucum edib Qazaxi aldiqdan sonra XVIII esrin evvelleri Qazaxda inzibati erazi bolgusu aparmislar Bele ki Qazax sancaq elan edilerek 4 nahiyyeye bolunmusdur Bunlar Axtata Ince Turk ve Cuvar nahiyyeleri idi Qazaxlilarin osmanlilarin terefine kecmesi ile elaqedar Sultan III Ehmedin 1703 1730 Fermani ile Qazax Sancaqbeyisi hele Sefevilerin zamaninda Qazax hakimi olmus Mirelibey teyin olunmusdur 1728 ci ilde Osmanli hokumetinin tertib etdiyi Defteri mufesseli eyaleti Tiflis defteri 1046 sehifeden ibaret olub hazirda Istanbulda Baskanliq arxivinde saxlanilir Bu defterin 63 sehifesi Qazax sancaqligina aiddir Deftere gore Qazax sancaqliginda 205 kend 10 qislaq ve 5 koceri tayfa qeyde alinmisdir Osmanli sultani III Ehmedin 1703 1730 dovrunde qazaxlilar osmanlilarin terefine kecdiyine gore Sefeviler yeniden Qazaxi geri alarken Qazaxli tayfasini rehberlikden azad etmis onlarin evezine iranli Subhanverdi xan adli serkerdeni Qazaxa sultan teyin etmisler Bununla da II feodal sulalesine Subhanverdi xan basciliq etmisdir Hemin dovrde Qazax sultanligi hele Qarabag beylerbeyliyine tabe idi 1736 ci ilde Nadir sah Muganda ozunu sah elan etdi Lakin Qarabag beylerbeyi Ugurlu xan Ziyad oglu onun hakimiyyetine oz etirazini bildirdi Bu sebebden Nadir sah taxta eylesdikden sonra Gence xaninin nufuzunu zeifletmek ucun Qazax Semsedil ve Borcali mahallarini Kaxetiya carligina verdi Bundan sonra Kaxetiya cari II Iraklinin fermani ile 1774 cu ilde Qazax sultanligina rehberliye beylik eden Kosa Mirzali aganin neslinden olan Penah aga rehber teyin edildi Bununla III feodal sulalesinin hakimiyyeti basladi 1752 ci ilde Qazax sultanligi II Iraklini meglub eden Seki xanligina birlesdirildi Seki xani Haci Celebinin vefatindan sonra yeniden II Iraklinin vassalligina kecdi 1801 ci ilde Qazax sultanligi Qerbi Gurcustanin tekibinde Rusiyaya birlesdirildi 1819 cu ilde sultanliq legv edilerek distansiyaya cevrildi 1867 ci il dekabrin 9 da Yelizavetpol quberniyasinin terkibinde Qazax qezasina cevrilmisdir Qazax qezasi indiki Tovuz Agstafa Qazax rayonlarini ve sovet dovrunde Ermenistana verilmis kecmis Azerbaycan torpaqlari olan Dilican deresi ve Goyce golune qeder erazileri ehate edirdi Osmanli doneminde Tiflis eyaletine bagli Qazax sancagin 205 kend ile Gence Qarabag eyaletinin 51 kend daxil umumilikde 256 kend Qazax Sultanliginin idaresine kecmisdi SultanlariMustafa aga ArifIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 2017 11 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 06 13 Menbe 1 2 3 olu kecid Hemcinin baxSemseddil sultanligiXarici kecidlerVikianbarda Qazax sultanligi ile elaqeli mediafayllar var Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin