Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Sirroz — Qaraciyər löbüllerinin bağ toxumaları vasitəçiliyi ilə köçürülməsi. Sirroz qaraciyər toxumasının çapıqlaşmasını təsvir edən bir anlayışdır. Sirroz zamanı qaraciyərin normal fəaliyyətini təmin edən hüceyrələrin miqdarı azalır və onların yerini çapıq toxuması tutur. Qaraciyərdə çapıqlaşma fərqli səbəblərdən baş verən iltihabi proses nəticəsində formalaşır.
| Sirroz | |
|---|---|
 | |
| XBT-10-KM | K74.60 |
| XBT-9 | 571 |
| XBT-9-KM | 571.5 |
| DiseasesDB | 2729 |
| MedlinePlus | 000255 |
| MeSH | D008103 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sirrozun ilkin mərhələlərində qaraciyər öz normal funksiyalarını yerinə yetirir. Amma sirrotik dəyişikliklər artdıqca qaraciyər orqanizm üçün həyati vaciblik daşıyan funksiyalarının həyata keçirə bilmir.
Sirroza bir çox fərqli təriflər verilmişdir. Bunlar arasında ən yaxşı tərif "Qaraciyərin böyük bir sahəsini əhatə edən, normal qurluşunun yerində anormal nodüllerin görünməsi ilə xarakterizə olunan bir dəyişmə" olaraq təyin edən Dünya Sağlamlıq Təşkilatına aid tərifdir. Bu tərifin içinə regenerator ilə damarlanmada və qan axınındakı dəyişikliklər daxildır. Çünki, düyünlərdə hər vaxt regenerator tapıntıları görülməyə bilər; həqiqi regenerator düyünlər xəstəliyin irəli mərhələlərində rast gəlinər.
Damarlanma və qan axını pozuqluqları isə xəstəliyin primer xüsusiyyətləri deyil; tərifdə iştirak edən digər xüsusiyyətlərin (fibrozis və düyünlü quruluş) nəticəsi olaraq əmələ gəlir. Sirrozun əsas xüsusiyyəti olan sklerozlaşma davamlı hüceyrə dağılmasının nəticəsidir. Bu səbəblə daimi hüceyrə zədələnməsi əmələ gətirən bir çox xroniki qaraciyər xəstəlikləri sirrozla nəticələnir. Bunlar arasında infeksiyon, autoimmun, metabolitik xəstəliklər, öd yolu xəstəlikləri, dərman və toksinlərə bağlı qaraciyər zəhərlənmələri, qan dövranı pozğunluqları və başqa səbəblər iştirak edər.
Təsnifatı
Xəstəliyin təsnif etməsində ən düzgün yolu etyologiyaya görədir. Bununla birlikdə, ənənəvi olaraq sirozlar morfoloji xüsusiyyətlərinə görə də təsnif edilir. Dənələrin öçülərinə əsas alınaraq mikrodənələr (3 mmdən kiçik), makrodənələr (3 mmdən böyük) və mikst (mikro-makro) dənələr aiddir. Bu təsnif etmə biyopsiyada çox etibarlı deyildir, çünki histopatolojik olaraq tətbiq olunması çətindir. Lakin bütün qaraciyərin analiz edilə bildiyi yarılmalarda və transplantasiya əsnasında çıxarılan xəstə qaraciyerlərdə tətbiq etmək olar.
Makroskopik xüsusiyyətləri
Bu zaman mərkəzi hissdə zədələnmə daha şox olur kənarlarda isə az oluması nəticəsində mikrodənəli sirroz inkişaf edir. Mikrodənəli siroz: Qaraciyərin ümumi görünüşündə və formasında gözəçarpan bir dəyişiklik olmaya bilər. Ölçüləri baxımından, ilk dövrdə orqan böyümüş ola bilsə də sonrakı dövrdə kiçilmişdir. Dənələr çox kiçik və birbirinə bənzər görünüşdə olduğundan kəsikdə görülmələri çətindir. Fibroz toxuma ümumiyyətlə dənələrin arasında incə, naməlum lentlər halındadır, bu vəziyyətdə kapsula altında və kəsik səthində dənələr daha rahat seçilər.
Fibroz toxumaın pulunkıma nisbəti mikrodənəli sirrozda makrodənəli si-roza görə daha çoxdur və buna uyğun olaraq qaraciyər diqqətə çarpan şəkildə bərkləşmişdir.
Mikrodənəli sirrozun ən əsas səbəblərindən biri xroniki olaraq spirtdən istifadədir. Hemakromatoz, öd yolu tutulmaları, xroniki venoz axın tutulmaları, uşaqlıq vaxtında keçirilən metabolik xəstəliklər, və nadir olaraq xroniki aktiv hepatit də bu tip siroza gətirib çıxarar. Mikrodənəli sirrozda da bəzi makroskopik xüsusiyyətlər ilə etiolojik yanaşma təmin edilə bilər:
- Spirtə bağlı sirozda piylənmə səbəbiylə qaraciyər sarı rəngdə olur.
- Hemakromatoz da sıx dəmir təcrübəsinə bağlı olaraq orqan qırmızı-qəhvərəngi görünür.
- Öd yolu tıxanıxlığılarında orqanın rəngi əksəriyyətlə yaşıldır və kəsiklərdə tıxanıxlığın səbəblərinə aid ipucları (öd yollarında daş, şiş və s.) müşahidə edilə bilər.
- Venöz tıkanıxlıxlarda venada tıxanıklığın səbəbi (kapakçık, tromb, şiş vs.) görülə bilər. Bunlarda və venada orqanik bir lezyon olmadan ürək çatmazlığı, konstriktif perikardit. səbəblərə bağlı (funksional) venöz axın tıkanıklıklarında da orqan sərt olmanın yanında konjesyon səbəbiylə böyük və tünd rənglidir; irəli mərhələdə bu qaraciyərlər də kiçilər.
Makrodənəli siroz: Qaraciyərin xarici görünüşü və ölçüləri çox daha dəyişkəndir. Orqan başlanğıcda böyümüş ola bilsə də, klinikada xəstələrdə ümumiyyətlə kiçikdir (1000 qrdən az). Qaraciyər pulunkımı dəyişik genişlikdə fibröz bantlarla ayrılmış böyük və səthdən qabaran nodüller meydana gətirmişdir. Xəstəlik irəlilədikcə başlanğıcda nisbətən incə olan fibroz liflər da daha geniş və diqqətə çarpan hala gələrək səthdə daha dərin çöküntülər meydana gətirərlər. Bu tip siroz bütün xroniki qaraciyər xəstəliklərinin ən son mərhələsini təmsil edər və bu səbəblə daha çox yarılmalarda görülər; bu dövürdə artıq makroskopik üsulla etyologiyasını təxmin etmək o qədər də mümkün deyil.
Xroniki spirt alışına bağlı sirozlarda spirtin buraxılmasıyla, hemakromatozda müalicə ilə, başlanğıcda mikronodüler olan siroz makronodüler siroza dönüşebilir. Başlanğıcdan etibarən makronodüler siroz edən xəstəliklər isə xronik viral və otoimmün hepatitlərdir. İnkomplet septal siroz makronodüler sirozun xüsusi bir formasıdır. Bu formada çox incə fibröz septumlarla ayrılmış, sərhədləri yaxşı seçilə bilməyən böyük, qabarıq nodüller vardır. Tanı üçün mikroskopik araşdırma tələb edir.
Makroregeneratif dənələr bəzən sirotik qaraciyərdə müşahidə edilən, ölçüləri 0,5 smdən 10 smə qədər dəyişə bilən nəhəng regenerasyon nodüllerine verilən isimdir. Bunların riskləri hepatosellüler karsinom ilə qarışa bilmələridir. Ümumiyyətlə digər nodüllere bənzər olan rəngləri və strukturları ilə kesit səthindən çox taşmamaları ayrıma köməkçi olar.
Sirozda komplikasyonlara aid makroskopik xüsusiyyətlər: Ətraf toxumadan və digər nodüllerden fərqli rəngdə (ümumiyyətlə ağ) tək ya da multipl nodül ya da masif kütlə meydana gətirən hepatosellüler karsinom, portal ven trombozu və ən sıx varis qanaması sonrasında görülən sarı rəngli, ətrafı qırmızı nodül nekrozları bunlar arasında sayıla bilər.
Mikroskopik araşdırmada sirozun irəliləmə dərəcəsi və bəzən etyolojisi belirlenebilir. Fibrozisin dərəcəsini təyin etmək üçün bağ toxuması boyaları kullanılır: Retikulum, masson trikrom, elastik lif boyaları kimi. İynə biyopsilerinde makro-mikronodüler tip təyin etmək çox vaxt çətin və ya qeyri-mümkündür.
Əlamətləri
Sirroz qaraciyərdə zədələnmə (çapıqlaşma) müəyyən həddə çatana qədər heç bir əlamət olmadan keçir. Sirroz zamanı aşağıdakı əlamətlər qeyd edilə bilər:
— Yorğunluq, ümumi zəiflik
— Tez-tez və asan qanaxma halları
— Bədən səthində asanlıqla yaranan qançırlar
— Qarında mayenin toplanması
— İştahsızlıq
— Ürəkbulanma
— Ayaqda şişkinlik
— Çəkinin azalması
Səbəbləri
Sirroz qaraciyərdə uzun müddət davam edən və fərqli səbəblər üzündən qaynaqlanan xroniki iltihab proses nəticəsində formalaşır. Qaraciyər hər zədələnmə (iltihab) epizodunda özünü bərpa etməyə çalışır və nəticədə öz parenximasında çapıq toxumasının formalaşmasına səbəb olur. Zaman keçdikcə qaraciyər öz normal funksiyasını yerinə yetirməyə çətinlik çəkir. Qaraciyərdə sirrotik dəyişikliklər (çapıqlaşma) dərinləşdikcə o artıq öz normal funksiyasını yerinə yetirə bilmir və yuxarıda sadalanan əlamətlərin meydana çıxmasına səbəb olur.
Elə bir zaman gəlir ki, qaraciyər öz fəaliyyətini tam itirir və bu zaman yeganə ümid qaraciyər köçürməsinə qalır. Amma qeyd edək ki, qaraciyərin bu hala gəlib çatmasına qədər bir qayda olaraq uzun zaman keçir və xəstə öz qaraciyərində gedən prosesi ləngitmək və ya tam dayandırmaq imkanlarına malik olur. Sirrozun zamanında müəyyən edilməsi üçün xəstəliyi yaradan səbəblər və risk faktorları haqqında ətraflı məlumata malik olmaq lazımdır.
Qaraciyərdə xroniki zədələnməni (iltihabı) yaradan aşağıdakı səbəbləri qeyd etmək olar: — Xroniki spirtli içki qəbulu — Hepatit B — Hepatit C — Kistalı Fibroz — Öd yollarının destruksiyası (ibtidai bilar sirroz) — Qaraciyərdə yağın toplanması (qeyri-alkoqol mənşəli piyli qaraciyər xəstəliyi) — Öd yollarının çapıqlaşması və daralması (birincili sklerozlaşdıran xolangit) — Süddə olan şəkərin həzm edilə bilməməsi (qalaktozemya) — Bədəndə dəmirin toplanması (hematoxromatoziz) — Orqanizmin immun sistemi tərəfindən yaranan qaraciyər xəstəliyi (avtoimmun hepatit) — İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə bəzi parazitlər (schistosomiasis) — Yenidoğulmuşlarda öd yollarının qeyri-kafi formalaşması (Biliar atrezia) — Enerji ehtiyatının toplanması və lazım gəldikdə paylanması funksiyasının pozulması (Qlikogen topanması xəstəliyi) — Qaraciyərdə misin toplanması (Wilson xəstəliyi)
Ağırlaşmalar
Sirrozlu xəstələrdə bir çox ağırlaşmaların olması mümkündür: — İnfeksion xəstəliklərin tezliyinin artması. Sirrozlu xəstələrin bədəni infeksiyalarla mübarizə aparmaqda çətinlik çəkir. — Maddələr mübadiləsinin pozğunluğu. Qaraciyərdə sirroz bədəndə maddələr mübadiləsinin pozulmasına səbəb olur. Bu isə öz növbəsində ümumi zəiflik və çəkinin azalmasına gətirib çıxarır — Qanda yüksək miqdarda toksinin dövr etməsi. Qaraciyər qanda olan toksinləri çıxdaş edə bilmədiyindən bu toksinlən bütün bədəndə xüsusilə də baş beyində problemlər yaradır. Buna hepatik ensefalopatiya da deyilir. Belə ki, insanlrın şüurunda dumanlılıq, diggətlərini toplaya bilməmək kimi xüsusiyyətlər əmələ gəlir. Zaman keçdikcə ensefalopatiya süstlük və komaya gətirib çıxara bilər. — Qapı venasında təzyiqin artması – portal hipertenziya və qida borusu venalarının varikoz genişlənməsi. Qapı venası bağırsaqlar və dalaqdan gələn venoz qanı qaraciyərə ötürür və qan təmizləndikdən sonra qaraciyər venaları vasitəsilə aşağı boş venaya axır. Amma sirrozlu xəstələrdə venoz qan qaraciyə daxil ola bilmədiyi üçün qapı venasında toplanıb qalır və onda təzyiqi artırır. Qapı venasında toplanmış qan əlaqəli olan kiçik venalar vasitəsilə ürəyə doğru hərkət edir və bir müddətdən sonra bu venaların genişlənməsinə səbəb olur. Bunlardan ən təhlükəlisi qida borusu və mədə dibində yerləşən venalarıdır. Genişlənmiş (varikoz) qida borusu venaları çox asanlıqla partlaya və həyat üçün təhlükəli qanaxmalara səbəb ola bilir.
— Qaraciyər xərçənginin formalaşma riski.
Sirroz qaraciyərdə Hepatoselülar Karsinoma adlanan xərçəngin formalaşmasına gətirib çıxara bilər. Odur ki, sirrozu olan xəstələrə tez-tez ultrasonoqrafik müayinədən keçmək tövsiyə olunur.
Həkimə nə zaman müraciət etməli Yuxarıda sadalanan şıkayətləriniz olarsa və ya risk faktorlarından hər hansı biri sizdə olarsa həkimə müraciət etməniz məsləhətdir. Həkimiz sizə müayinə, müalicə və profilaktik tədbirlər haqqında ətraflı məlumat verəcək.
Müayinə planı
Həkimin aşağıdakı müayinələrin edilməsini tövsiyə edə bilər: — Qanın ümümi analizı (protrombin müddəti) — Qanın biokimyəvi analızı (AST, ALT, QF, ümumi zülal, bilirubin və fraksiyaları) — USM — Kompüter Tomoqrafiyası — MRİ — Qaraciyər Biopsiyası
Müalicə
Sirrozun tam müalicəsi mümkün olmasa da onun dərinləşməsinin qarşısını almaq mümkündür. Xəstəliyin ilkin mərhələlərdə müəyyən edilməsi onun müalicəsində daha qənaətbəxş nəticələr əldə edilir. Müalicə zamanı əsas məqsəd sirrozun yaranmasına səbəb olan faktor və ya faktorların aradan qaldırılmasıdır. Bunlara nümunə kimi, spirtli içkiyə aludəliyin və ya vrus hepatitlərinə qarşı müalicəni nümunə gətirmək olar. Qaraciyərin xroniki zədələnməsinə səbəb olan bu kimi faktorların aradan qaldırılması sirrozun dərinləşməsinin qarşısını ala bilir. Məsələn, artıq ciddi ağırlaşmalara gətirib çıxara bilən alkoqol sirrozları zamanı alkoqol faktorunun aradan qaldırılması nəticəsində 5 illik yaşam müddəti 50%-dən çox olur.
Sirroz zamanı meyadana çıxan ağırlaşmaların da müalicəsi də diqqət mərkəzində saxlanılır. Qarın boşluğnda yığılan maye (assit) və aşağı ətraflarda yaranan şişkinliyin aradan qaldırılması məqsədilə diurezi sürətləndirən dərman maddələri və az duzlu pəhriz tətbiq edilir. Bəzi hallarda assitik maye kiçik cərrahi müdaxilə nəticəsində xaric edilə bilər.
Portal hipertenziyalı xəstələr daha çox diqqət mərkəzində saxlanılır. Çünki hər bir zaman həyat üçün təhlükəli olan qida borusu qanaxmalari mümkündür. Bu zaman endoskopik yolla qanaxan damarın bağlanması və qanaxma əleyhinə terapevtik tədbirlərin görülməsi problemi aradan qaldıra bilir. Amma endoskopix xidmətin heç də hər yerdə olmaması üzündən qida borusu venalarının varikoz genişlınməsi olan xəstələr çox ehtiyatlı olmalı və vəziyyətlərinin ciddiliyini diqqət mərkəzində saxlamalıdırlar. Bəzi hallarda portal venada (qapı venasında) təzyin azaldılması məqsədilə dərman maddələrində də istifadə edilir. İnfeksiya ilə yoluxma hallarında həkiminiz sizə antibiotiklər təyin edə bilər.
Qaraciyər xərçənginin skrininqi məqsədilə dövri olaraq ultrasəs müayinəsi və bəzi qan testləri etmək vacibdir. Hepatik ensefalopatiya hallarında həkim bəzi dərman maddələrinin təyini ilə əlamətləri azaltmağa çalışacaq. Dərin sirrotik dəyişikliyə uğramış qaraciyərin transplantasiya yolu ilə dəyişdirilməsi yeganə çıxış yolu hesab edilir. Qaraciyər transplantasiyası ya beyin ölmü təsdiq olunmuş insanın bütöv qaraciyərinin, ya da sağlam donorun qaraciyərinin bir hissəsinin köçürülməsi ilə həyata keçirilir.
Ədəbiyyat siyahısı
- Anthony PP, Ishak KG, Nayak NC, Poulsen HE,, Scheuer PJ, Sobin LH: The morphology of cirrhosis. J Clin Pat-hol 1978; 31: 395–414.
- Fausto N. Liver regeneration. J Hepatol 2000; 32: 19–31.
- Nakaro M, Worner TM, Lieber CS. Perivenular fibrosis in alcoholic liver injury: ultrastructure and histologic progression. Gastroenterolog^ 1982; 83: 777–785.
- Baggenstoss AH. Morphological features: their usefulness in the diagnosis, prognosis and management of cirrhosis. Clin Gastroenterol 1975; 4: 227–246.
- Mac Sween RNM, Burt AD, Portmann BC, Ishak KG, Scheuer PJ, Anthony PP. Pathology of the Liver. 4. baskı. Churchill Livingstone, 2002.
- Scheuer PJ, Lefkowich JH. Liver Biopsy Interpretation. 6. baskı. WB Saunders, 2000.
- Lee RG. Diagnostic Liver Pathology. Mosby, 1994.
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Sirroz Qaraciyer lobullerinin bag toxumalari vasiteciliyi ile kocurulmesi Sirroz qaraciyer toxumasinin capiqlasmasini tesvir eden bir anlayisdir Sirroz zamani qaraciyerin normal fealiyyetini temin eden huceyrelerin miqdari azalir ve onlarin yerini capiq toxumasi tutur Qaraciyerde capiqlasma ferqli sebeblerden bas veren iltihabi proses neticesinde formalasir SirrozXBT 10 KM K74 60XBT 9 571XBT 9 KM 571 5DiseasesDB 2729MedlinePlus 000255MeSH D008103 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Sirrozun ilkin merhelelerinde qaraciyer oz normal funksiyalarini yerine yetirir Amma sirrotik deyisiklikler artdiqca qaraciyer orqanizm ucun heyati vaciblik dasiyan funksiyalarinin heyata kecire bilmir Sirroza bir cox ferqli terifler verilmisdir Bunlar arasinda en yaxsi terif Qaraciyerin boyuk bir sahesini ehate eden normal qurlusunun yerinde anormal nodullerin gorunmesi ile xarakterize olunan bir deyisme olaraq teyin eden Dunya Saglamliq Teskilatina aid terifdir Bu terifin icine regenerator ile damarlanmada ve qan axinindaki deyisiklikler daxildir Cunki duyunlerde her vaxt regenerator tapintilari gorulmeye biler heqiqi regenerator duyunler xesteliyin ireli merhelelerinde rast geliner Damarlanma ve qan axini pozuqluqlari ise xesteliyin primer xususiyyetleri deyil terifde istirak eden diger xususiyyetlerin fibrozis ve duyunlu qurulus neticesi olaraq emele gelir Sirrozun esas xususiyyeti olan sklerozlasma davamli huceyre dagilmasinin neticesidir Bu sebeble daimi huceyre zedelenmesi emele getiren bir cox xroniki qaraciyer xestelikleri sirrozla neticelenir Bunlar arasinda infeksiyon autoimmun metabolitik xestelikler od yolu xestelikleri derman ve toksinlere bagli qaraciyer zeherlenmeleri qan dovrani pozgunluqlari ve basqa sebebler istirak eder TesnifatiXesteliyin tesnif etmesinde en duzgun yolu etyologiyaya goredir Bununla birlikde enenevi olaraq sirozlar morfoloji xususiyyetlerine gore de tesnif edilir Denelerin oculerine esas alinaraq mikrodeneler 3 mmden kicik makrodeneler 3 mmden boyuk ve mikst mikro makro deneler aiddir Bu tesnif etme biyopsiyada cox etibarli deyildir cunki histopatolojik olaraq tetbiq olunmasi cetindir Lakin butun qaraciyerin analiz edile bildiyi yarilmalarda ve transplantasiya esnasinda cixarilan xeste qaraciyerlerde tetbiq etmek olar Makroskopik xususiyyetleriBu zaman merkezi hissde zedelenme daha sox olur kenarlarda ise az olumasi neticesinde mikrodeneli sirroz inkisaf edir Mikrodeneli siroz Qaraciyerin umumi gorunusunde ve formasinda gozecarpan bir deyisiklik olmaya biler Olculeri baximindan ilk dovrde orqan boyumus ola bilse de sonraki dovrde kicilmisdir Deneler cox kicik ve birbirine benzer gorunusde oldugundan kesikde gorulmeleri cetindir Fibroz toxuma umumiyyetle denelerin arasinda ince namelum lentler halindadir bu veziyyetde kapsula altinda ve kesik sethinde deneler daha rahat seciler Fibroz toxumain pulunkima nisbeti mikrodeneli sirrozda makrodeneli si roza gore daha coxdur ve buna uygun olaraq qaraciyer diqqete carpan sekilde berklesmisdir Mikrodeneli sirrozun en esas sebeblerinden biri xroniki olaraq spirtden istifadedir Hemakromatoz od yolu tutulmalari xroniki venoz axin tutulmalari usaqliq vaxtinda kecirilen metabolik xestelikler ve nadir olaraq xroniki aktiv hepatit de bu tip siroza getirib cixarar Mikrodeneli sirrozda da bezi makroskopik xususiyyetler ile etiolojik yanasma temin edile biler Spirte bagli sirozda piylenme sebebiyle qaraciyer sari rengde olur Hemakromatoz da six demir tecrubesine bagli olaraq orqan qirmizi qehverengi gorunur Od yolu tixanixligilarinda orqanin rengi ekseriyyetle yasildir ve kesiklerde tixanixligin sebeblerine aid ipuclari od yollarinda das sis ve s musahide edile biler Venoz tikanixlixlarda venada tixanikligin sebebi kapakcik tromb sis vs gorule biler Bunlarda ve venada orqanik bir lezyon olmadan urek catmazligi konstriktif perikardit sebeblere bagli funksional venoz axin tikanikliklarinda da orqan sert olmanin yaninda konjesyon sebebiyle boyuk ve tund renglidir ireli merhelede bu qaraciyerler de kiciler Makrodeneli siroz Qaraciyerin xarici gorunusu ve olculeri cox daha deyiskendir Orqan baslangicda boyumus ola bilse de klinikada xestelerde umumiyyetle kicikdir 1000 qrden az Qaraciyer pulunkimi deyisik genislikde fibroz bantlarla ayrilmis boyuk ve sethden qabaran noduller meydana getirmisdir Xestelik ireliledikce baslangicda nisbeten ince olan fibroz lifler da daha genis ve diqqete carpan hala gelerek sethde daha derin cokuntuler meydana getirerler Bu tip siroz butun xroniki qaraciyer xesteliklerinin en son merhelesini temsil eder ve bu sebeble daha cox yarilmalarda goruler bu dovurde artiq makroskopik usulla etyologiyasini texmin etmek o qeder de mumkun deyil Xroniki spirt alisina bagli sirozlarda spirtin buraxilmasiyla hemakromatozda mualice ile baslangicda mikronoduler olan siroz makronoduler siroza donusebilir Baslangicdan etibaren makronoduler siroz eden xestelikler ise xronik viral ve otoimmun hepatitlerdir Inkomplet septal siroz makronoduler sirozun xususi bir formasidir Bu formada cox ince fibroz septumlarla ayrilmis serhedleri yaxsi secile bilmeyen boyuk qabariq noduller vardir Tani ucun mikroskopik arasdirma teleb edir Makroregeneratif deneler bezen sirotik qaraciyerde musahide edilen olculeri 0 5 smden 10 sme qeder deyise bilen neheng regenerasyon nodullerine verilen isimdir Bunlarin riskleri hepatoselluler karsinom ile qarisa bilmeleridir Umumiyyetle diger nodullere benzer olan rengleri ve strukturlari ile kesit sethinden cox tasmamalari ayrima komekci olar Sirozda komplikasyonlara aid makroskopik xususiyyetler Etraf toxumadan ve diger nodullerden ferqli rengde umumiyyetle ag tek ya da multipl nodul ya da masif kutle meydana getiren hepatoselluler karsinom portal ven trombozu ve en six varis qanamasi sonrasinda gorulen sari rengli etrafi qirmizi nodul nekrozlari bunlar arasinda sayila biler Mikroskopik arasdirmada sirozun irelileme derecesi ve bezen etyolojisi belirlenebilir Fibrozisin derecesini teyin etmek ucun bag toxumasi boyalari kullanilir Retikulum masson trikrom elastik lif boyalari kimi Iyne biyopsilerinde makro mikronoduler tip teyin etmek cox vaxt cetin ve ya qeyri mumkundur ElametleriSirroz qaraciyerde zedelenme capiqlasma mueyyen hedde catana qeder hec bir elamet olmadan kecir Sirroz zamani asagidaki elametler qeyd edile biler Yorgunluq umumi zeiflik Tez tez ve asan qanaxma hallari Beden sethinde asanliqla yaranan qancirlar Qarinda mayenin toplanmasi Istahsizliq Urekbulanma Ayaqda siskinlik Cekinin azalmasiSebebleriSirroz qaraciyerde uzun muddet davam eden ve ferqli sebebler uzunden qaynaqlanan xroniki iltihab proses neticesinde formalasir Qaraciyer her zedelenme iltihab epizodunda ozunu berpa etmeye calisir ve neticede oz parenximasinda capiq toxumasinin formalasmasina sebeb olur Zaman kecdikce qaraciyer oz normal funksiyasini yerine yetirmeye cetinlik cekir Qaraciyerde sirrotik deyisiklikler capiqlasma derinlesdikce o artiq oz normal funksiyasini yerine yetire bilmir ve yuxarida sadalanan elametlerin meydana cixmasina sebeb olur Ele bir zaman gelir ki qaraciyer oz fealiyyetini tam itirir ve bu zaman yegane umid qaraciyer kocurmesine qalir Amma qeyd edek ki qaraciyerin bu hala gelib catmasina qeder bir qayda olaraq uzun zaman kecir ve xeste oz qaraciyerinde geden prosesi lengitmek ve ya tam dayandirmaq imkanlarina malik olur Sirrozun zamaninda mueyyen edilmesi ucun xesteliyi yaradan sebebler ve risk faktorlari haqqinda etrafli melumata malik olmaq lazimdir Qaraciyerde xroniki zedelenmeni iltihabi yaradan asagidaki sebebleri qeyd etmek olar Xroniki spirtli icki qebulu Hepatit B Hepatit C Kistali Fibroz Od yollarinin destruksiyasi ibtidai bilar sirroz Qaraciyerde yagin toplanmasi qeyri alkoqol menseli piyli qaraciyer xesteliyi Od yollarinin capiqlasmasi ve daralmasi birincili sklerozlasdiran xolangit Sudde olan sekerin hezm edile bilmemesi qalaktozemya Bedende demirin toplanmasi hematoxromatoziz Orqanizmin immun sistemi terefinden yaranan qaraciyer xesteliyi avtoimmun hepatit Inkisaf etmekde olan olkelerde bezi parazitler schistosomiasis Yenidogulmuslarda od yollarinin qeyri kafi formalasmasi Biliar atrezia Enerji ehtiyatinin toplanmasi ve lazim geldikde paylanmasi funksiyasinin pozulmasi Qlikogen topanmasi xesteliyi Qaraciyerde misin toplanmasi Wilson xesteliyi AgirlasmalarSirrozlu xestelerde bir cox agirlasmalarin olmasi mumkundur Infeksion xesteliklerin tezliyinin artmasi Sirrozlu xestelerin bedeni infeksiyalarla mubarize aparmaqda cetinlik cekir Maddeler mubadilesinin pozgunlugu Qaraciyerde sirroz bedende maddeler mubadilesinin pozulmasina sebeb olur Bu ise oz novbesinde umumi zeiflik ve cekinin azalmasina getirib cixarir Qanda yuksek miqdarda toksinin dovr etmesi Qaraciyer qanda olan toksinleri cixdas ede bilmediyinden bu toksinlen butun bedende xususile de bas beyinde problemler yaradir Buna hepatik ensefalopatiya da deyilir Bele ki insanlrin suurunda dumanliliq diggetlerini toplaya bilmemek kimi xususiyyetler emele gelir Zaman kecdikce ensefalopatiya sustluk ve komaya getirib cixara biler Qapi venasinda tezyiqin artmasi portal hipertenziya ve qida borusu venalarinin varikoz genislenmesi Qapi venasi bagirsaqlar ve dalaqdan gelen venoz qani qaraciyere oturur ve qan temizlendikden sonra qaraciyer venalari vasitesile asagi bos venaya axir Amma sirrozlu xestelerde venoz qan qaraciye daxil ola bilmediyi ucun qapi venasinda toplanib qalir ve onda tezyiqi artirir Qapi venasinda toplanmis qan elaqeli olan kicik venalar vasitesile ureye dogru herket edir ve bir muddetden sonra bu venalarin genislenmesine sebeb olur Bunlardan en tehlukelisi qida borusu ve mede dibinde yerlesen venalaridir Genislenmis varikoz qida borusu venalari cox asanliqla partlaya ve heyat ucun tehlukeli qanaxmalara sebeb ola bilir Qaraciyer xercenginin formalasma riski Sirroz qaraciyerde Hepatoselular Karsinoma adlanan xercengin formalasmasina getirib cixara biler Odur ki sirrozu olan xestelere tez tez ultrasonoqrafik muayineden kecmek tovsiye olunur Hekime ne zaman muraciet etmeli Yuxarida sadalanan sikayetleriniz olarsa ve ya risk faktorlarindan her hansi biri sizde olarsa hekime muraciet etmeniz meslehetdir Hekimiz size muayine mualice ve profilaktik tedbirler haqqinda etrafli melumat verecek Muayine planiHekimin asagidaki muayinelerin edilmesini tovsiye ede biler Qanin umumi analizi protrombin muddeti Qanin biokimyevi analizi AST ALT QF umumi zulal bilirubin ve fraksiyalari USM Komputer Tomoqrafiyasi MRI Qaraciyer BiopsiyasiMualiceSirrozun tam mualicesi mumkun olmasa da onun derinlesmesinin qarsisini almaq mumkundur Xesteliyin ilkin merhelelerde mueyyen edilmesi onun mualicesinde daha qenaetbexs neticeler elde edilir Mualice zamani esas meqsed sirrozun yaranmasina sebeb olan faktor ve ya faktorlarin aradan qaldirilmasidir Bunlara numune kimi spirtli ickiye aludeliyin ve ya vrus hepatitlerine qarsi mualiceni numune getirmek olar Qaraciyerin xroniki zedelenmesine sebeb olan bu kimi faktorlarin aradan qaldirilmasi sirrozun derinlesmesinin qarsisini ala bilir Meselen artiq ciddi agirlasmalara getirib cixara bilen alkoqol sirrozlari zamani alkoqol faktorunun aradan qaldirilmasi neticesinde 5 illik yasam muddeti 50 den cox olur Sirroz zamani meyadana cixan agirlasmalarin da mualicesi de diqqet merkezinde saxlanilir Qarin boslugnda yigilan maye assit ve asagi etraflarda yaranan siskinliyin aradan qaldirilmasi meqsedile diurezi suretlendiren derman maddeleri ve az duzlu pehriz tetbiq edilir Bezi hallarda assitik maye kicik cerrahi mudaxile neticesinde xaric edile biler Portal hipertenziyali xesteler daha cox diqqet merkezinde saxlanilir Cunki her bir zaman heyat ucun tehlukeli olan qida borusu qanaxmalari mumkundur Bu zaman endoskopik yolla qanaxan damarin baglanmasi ve qanaxma eleyhine terapevtik tedbirlerin gorulmesi problemi aradan qaldira bilir Amma endoskopix xidmetin hec de her yerde olmamasi uzunden qida borusu venalarinin varikoz genislinmesi olan xesteler cox ehtiyatli olmali ve veziyyetlerinin ciddiliyini diqqet merkezinde saxlamalidirlar Bezi hallarda portal venada qapi venasinda tezyin azaldilmasi meqsedile derman maddelerinde de istifade edilir Infeksiya ile yoluxma hallarinda hekiminiz size antibiotikler teyin ede biler Qaraciyer xercenginin skrininqi meqsedile dovri olaraq ultrases muayinesi ve bezi qan testleri etmek vacibdir Hepatik ensefalopatiya hallarinda hekim bezi derman maddelerinin teyini ile elametleri azaltmaga calisacaq Derin sirrotik deyisikliye ugramis qaraciyerin transplantasiya yolu ile deyisdirilmesi yegane cixis yolu hesab edilir Qaraciyer transplantasiyasi ya beyin olmu tesdiq olunmus insanin butov qaraciyerinin ya da saglam donorun qaraciyerinin bir hissesinin kocurulmesi ile heyata kecirilir Edebiyyat siyahisiAnthony PP Ishak KG Nayak NC Poulsen HE Scheuer PJ Sobin LH The morphology of cirrhosis J Clin Pat hol 1978 31 395 414 Fausto N Liver regeneration J Hepatol 2000 32 19 31 Nakaro M Worner TM Lieber CS Perivenular fibrosis in alcoholic liver injury ultrastructure and histologic progression Gastroenterolog 1982 83 777 785 Baggenstoss AH Morphological features their usefulness in the diagnosis prognosis and management of cirrhosis Clin Gastroenterol 1975 4 227 246 Mac Sween RNM Burt AD Portmann BC Ishak KG Scheuer PJ Anthony PP Pathology of the Liver 4 baski Churchill Livingstone 2002 Scheuer PJ Lefkowich JH Liver Biopsy Interpretation 6 baski WB Saunders 2000 Lee RG Diagnostic Liver Pathology Mosby 1994 Monarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018