Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qapıqulu (osman. قپوقولی, Kapıkulu) — Osmanlı imperiyasının daimi ordusunu təşkil edən və bilavasitə sultana tabe olan piyada, süvari və texniki sinifdən olan hərbi birləşmələrə və bu sistemə verilən ad. Qapıqulu ocaqlarının qurulmasından əvvəlki dövrdə Osmanlı imperiyasının hərbi qüdrətini piyadalar və müsəlləmlər təşkil edirdi.
Qapıqulu əsgərləri və dəniz qüvvələri ilə birlikdə Osmanlı ordusunun üç əsas bölməsindən biri idi. Qapıqulu əsgərləri piyada olan yeniçərilər, cəbəcilər, , və süvarilərdən ibarət olan sipahi, , , , və ibarət idi.
Şəhərin təhlükəsizliyinə və sərhədlərin mühafizəsinə cavabdeh olan və ümumiyyətlə tüfəng, qılınc, yay-ox, qalxan və nizələrdən silah kimi istifadə edən qapıqulu döyüşçü təbəqəsinin vəzifələri sərt və barışmaz qaydalarla bağlı idi. Bu qaydalara deyilirdi.
Qapıqulu olacaq şəxs ailəsi və dini ilə bütün bağlarını kəsməli, hökmdardan başqa heç kimlə heç bir maddi və mənəvi bağlılıq hiss etməməli idi.
Piyadalar
Osman Qazinin hakimiyyəti dövründə ölkə kiçik miqyasda idi və ordu tayfa qüvvələrindən ibarət idi. Müəyyən dövrlərdə nəfir-i am adlı səfərbərlik çağırışı edilir və silahlı olan tayfa qüvvələri orduya çağırılırdı. Orxan Qazinin hakimiyyəti dövründə vəzir Əlaəddin Paşa və Çandarlı Qara Xəlilin təklifi ilə hər biri min nəfərdən ibarət türk gənclərindən ibarət "yaya" və "müsəlləm" adlı iki sinif yaradılmışdır. I Muradın hakimiyyətinin ilk dövrlərində onların sayı artırılmışdır. "Yaya" və "müsəlləm"lər müharibə zamanı hər gün iki gümüş ağça alır, başqa vaxtlarda isə onlara verilmiş təsərrüfatları becərərək vergi vermirdilər. "Yaya" və "müsəlləm"lər XV əsrin ortalarına qədər silahlı xidmətdə olmuşdular, lakin qapıqulu əsgərlərinin sayı artdıqca ordunun arxa cəbhəsində, məsələn, nəqliyyat, mədən müəssisələrində, qala tikintisində, tərsanə xidmət göstərmişdilər. Bu qoşunlara timarlı sipahilər, axınçılar, əzablar, voynuklar, və dəstək verirdilər.
Əcəmi ocağı
Əcəmioğlanlar ocağı adlanan Əcəmi ocağı Osmanlı imperiyasında Əndərun üçün tələbələr və qapıqulu üçün lazım olan əsgərlər, xüsusilə piyada bölməsi yetişdirmək üçün yaradılmışdır. Osmanlı imperiyasının qeyri-müsəlman vətəndaşlarının və xüsusilə Balkanlardan 8–18 yaş arası uşaq və gənclərin bir toplanması ilə həyata keçirilən devşirmə sistemi vasitəsilə formalaşan Əcəmi ocağında daha çox əsgər, bəzən də saray bürokratları yetişdirilirdi.
I Muradın hakimiyyəti dövründə Rumelidə qazanılan ardıcıl zəfərlər nəticəsində sərhədləri genişlənən Osmanlı imperiyasında yeniçərilər xristian uşaqları cəlb edilərək yetişdirilən əsgərlər idi. I Muradın vəziri Çandarlı Qara Xəlil Xeyrəddin Paşanın təşəbbüsü ilə qurulan bu sistemdə dövlət bəzi uşaqları xristian təbəələrindən, bəzən də əsir düşmüş əsirlərdən müsadirə edirdi. Əcəmi oğlanı adlanan bu uşaqlar əvvəlcə bir növ kəndli ailəsinə verilirdi. Onlar orada türk və ərəb dillərini öyrənmiş, islam dininin adət və ənənələri əsasında böyümüşdür. Hərbi xidmətə cəlb edildikdən sonra onlar sünnət edilmiş və müsəlman olmuşdular.
Osmanlı imperiyasının daha çox əsgərə ehtiyacı var idi. Mövcud qüvvələr ehtiyac üçün kifayət etmirdi və daimi ordu mövcud olmalı idi. Bu baxımdan əsirlərdən faydalanmaq üçün 1362-ci ildə qazıəsgər Çandarlı Qara Xəlilin və üləmadan olan Qaramanlı Molla Rüstəmin səyləri ilə sultan I Muradın hakimiyyəti dövründə Pençik Qanununa uyğun olaraq Geliboluda Əcəmi ocağı formalaşdırılmışdır. Əvvəllər müharibədə əsir düşənlər yeniçəri kimi hərbi xidmətə yazılır və qısa bir təlim keçdikdən sonra döyüşə göndərilirdilər. Sultan I Muradın dövründə , Çardaq və Gelibolu arasında süvari əsgərləri daşıyan gəmilərdə 5–10 il çağırışçı kimi xidmət göstərdikdən və uzun bir təlim keçdikdən sonra məhbuslar yeniçəri ocağına yazılmağa başlanmışdır.
Əcəmi oğlanı Əcəmi təşkilatına iki yolla qəbul edilirdi. Bir üsul müharibədə əsir düşən əsirlərin beşdə birini bura cəlb etmək, digəri isə Osmanlı sərhədləri daxilində yaşayan "devşirmə" adlanan xristian uşaqları götürmək idi. Devşirmə qanunu ilə xristian təbəələrdən əsgərlərin toplanması nəticəsində qeyri-müsəlman Rumeli xalqı yavaş-yavaş müsəlmanlaşır və Osmanlı ordusu bu əsgərlərlə bir az da güclənirdi. Yarandığı zaman Geliboluda yerləşən Əcəmi ocağı qərargahı fəthindən sonra İstanbula köçürülmüşdür. Gelibolu ocağının başında Gelibolu ağa dayanırdı.
Əcəmi ocağı XVII əsrin ortalarından sonra əhəmiyyətini itirmişdir. Yeniçəri ocağı 1826-cı ildə sultan II Mahmud . Mahmud tərəfindən ləğv olunduğuna görə Əcəmi ocağı da ortadan qaldırılmışdır.
Yeniçəri ocağı
Yeniçərilər Osmanlı imperiyasında hərbi təbəqədir. Yeniçərilər sultana tabe olan qapıqulu piyada birliyidir. Yeniçərilər Osmanlı imperiyasında sərhədlərində yaşayan yunanlar, serblər və albanlar kimi xristian icmalarından devşirmə kimi cəlb olunan yetim uşaqlardan ibarət idi. Onlar sultanın ətrafında olan piyadadırlar və həyatlarında heç vaxt evlənmirlər. Üç aydan bir ulufə adlı maaş alırdılar, döyüşə gedəndə isə səfər bəxşişi alırdılar. II Mehmedin hakimiyyətindən bəri cülüs ucu almaq ənənəsi vardır. Osmanlı tarixinin ilk əsrlərində faydalı olan bu sistem sonralar sıradan çıxmış və özü ilə müxtəlif problemlər gətirmişdir. Yeniçəri ocağı 1826-cı ildə II Mahmud tərəfindən ləğv edilmişdir.
Süvarilər
Qapıqulu süvariləri İstanbuldan kənarda yerləşən süvari birlikləridir. Onlar müharibədə hökmdarın çadırını, sancaqlarını və xəzinəsini qoruyurdular. , , sağ ulufəcilər, sol ulufəcilər, sağ qəriblər və sol qəriblər kimi hissələrə bölünürdülər.
Silahdarlar sultanın yanında durub onu müharibədə qoruyurdular. Sipahilər keçmişdə Osmanlı ordusunda aldıqları vergi müqabilində yürüşlərdə iştirak etməli olan timarlı süvari əsgərlər idilər. Onlar basqınçı, talançı, polis bölməsi kimi xidmət edir, piyadaların düşməndən müdafiəsini təmin edirdilər. Onlar düşmən qoşunlarını yıxmaq üçün yay və oxlardan istifadə edən yüngül süvari birləşmələridir. Sipahilər yüngül zirehlərə, qalxanlara və qılınclara malik sürətli qoşunlar idi.
Ulufəcilər
Sağ ulufəcilər müharibədə ordunun ağırlığını və xəzinəni qoruyurdular. Onlar səltənət sancaqlarını da qoruyurdular. Sağ ulufəcilər Osmanlı imperiyası ordusunun Hassa Ordusunun süvari bölməsində idi. Bu bölük həm də "Yaşıl bayraq" adlanırdı. Sağ ulufəcilər 120 bölükdən ibarət idi. Onlar yürüş zamanı sultanın və bölüyünün sağında hərəkət edirdilər. Döyüş meydanında və ordu düşərgəsində sultan sancağının sağında dayanırlar. Xəzinəni qorumaq onların vəzifələrindən biri idi. Sağ ulufəcilər Osmanlı donanmasında da xidmət edirdilər.
Sol ulufəcilər yürüş zamanı sultanın sağında gedən süvari dəstəsinin solunda hərəkət edirdilər. Döyüş meydanında və ordu düşərgəsində sultan sancağının solunda dayanırdılar. Xəzinəni qorumaq onların vəzifələrindən biri idi. Sol ulufəcilər Osmanlı donanmasında da xidmət edirdilər.
Qəriblər
Sağ qəriblər müharibədə ordunun ağırlığını və xəzinəni qoruyurdular. Sol qəriblər müharibədə səltənət sancaqlarını qoruyurdular.
Mənbə
İstinadlar
- Nasuh, Matrakci. . Süleymanname, Topkapi Sarai Museum, Ms Hazine 1517. 1588. 3 December 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 November 2016.
- Finkel, Caroline. Osman's dream : the story of the Ottoman Empire, 1300–1923. Basic Books. 2007. səh. 325. ISBN .
- Şimşek, 2006. səh. 8
- Şimşek, 2006. səh. 9
- Şimşek, 2006. səh. 11
- Uzunçarşılı, 1988
Ədəbiyyat
- Şimşek, Ali Rıza. Osmanlı ordusunda 18. ve 19. yüzyıllarda yapılan ıslahat çalışmaları ve bu çalışmalarda yabancı uzmanların rolü (PDF). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2006. 24 yanvar 2014 tarixində (PDF).
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988) Osmanlı Devleti Teşkilâtında Kapukulu Ocakları. Cilt 1. Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu ISBN 975-16-0057-X
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988) Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları. Cilt 2. Cebeci, Topçu, Top Arabacıları, Humbaracı. Lağımcı Ocakları ve Kapukulu Süvarileri. Ankara:Türk Tarih Kurumu ISBN 975-16-0058-8
Əlavə ədəbiyyat
- Uyar, Mesut; Erickson, Edward J. A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk. ABC-CLIO. 2009. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qapiqulu osman قپوقولی Kapikulu Osmanli imperiyasinin daimi ordusunu teskil eden ve bilavasite sultana tabe olan piyada suvari ve texniki sinifden olan herbi birlesmelere ve bu sisteme verilen ad Qapiqulu ocaqlarinin qurulmasindan evvelki dovrde Osmanli imperiyasinin herbi qudretini piyadalar ve musellemler teskil edirdi Osmanli memuru ve komekcisinin xristian oglanlari devsirme ucun qeydiyyatdan kecirmesinin tesviri Memur oglanlarin yeni qirmizi paltarlarinin qiymetini ve evden gedis gelis xerclerini odemek ucun vergi alir komekci ise onlarin kendini mahalini ve vilayetini valideynlerini dogum tarixini ve xarici gorunusunu qeyd edir Osmanli miniatur ressamligi 1558 ci il Qapiqulu esgerleri ve deniz quvveleri ile birlikde Osmanli ordusunun uc esas bolmesinden biri idi Qapiqulu esgerleri piyada olan yeniceriler cebeciler ve suvarilerden ibaret olan sipahi ve ibaret idi Seherin tehlukesizliyine ve serhedlerin muhafizesine cavabdeh olan ve umumiyyetle tufeng qilinc yay ox qalxan ve nizelerden silah kimi istifade eden qapiqulu doyuscu tebeqesinin vezifeleri sert ve barismaz qaydalarla bagli idi Bu qaydalara deyilirdi Qapiqulu olacaq sexs ailesi ve dini ile butun baglarini kesmeli hokmdardan basqa hec kimle hec bir maddi ve menevi bagliliq hiss etmemeli idi PiyadalarOsman Qazinin hakimiyyeti dovrunde olke kicik miqyasda idi ve ordu tayfa quvvelerinden ibaret idi Mueyyen dovrlerde nefir i am adli seferberlik cagirisi edilir ve silahli olan tayfa quvveleri orduya cagirilirdi Orxan Qazinin hakimiyyeti dovrunde vezir Elaeddin Pasa ve Candarli Qara Xelilin teklifi ile her biri min neferden ibaret turk genclerinden ibaret yaya ve musellem adli iki sinif yaradilmisdir I Muradin hakimiyyetinin ilk dovrlerinde onlarin sayi artirilmisdir Yaya ve musellem ler muharibe zamani her gun iki gumus agca alir basqa vaxtlarda ise onlara verilmis teserrufatlari becererek vergi vermirdiler Yaya ve musellem ler XV esrin ortalarina qeder silahli xidmetde olmusdular lakin qapiqulu esgerlerinin sayi artdiqca ordunun arxa cebhesinde meselen neqliyyat meden muessiselerinde qala tikintisinde tersane xidmet gostermisdiler Bu qosunlara timarli sipahiler axincilar ezablar voynuklar ve destek verirdiler Ecemi ocagi Ecemioglanlar ocagi adlanan Ecemi ocagi Osmanli imperiyasinda Enderun ucun telebeler ve qapiqulu ucun lazim olan esgerler xususile piyada bolmesi yetisdirmek ucun yaradilmisdir Osmanli imperiyasinin qeyri muselman vetendaslarinin ve xususile Balkanlardan 8 18 yas arasi usaq ve genclerin bir toplanmasi ile heyata kecirilen devsirme sistemi vasitesile formalasan Ecemi ocaginda daha cox esger bezen de saray burokratlari yetisdirilirdi I Muradin hakimiyyeti dovrunde Rumelide qazanilan ardicil zeferler neticesinde serhedleri genislenen Osmanli imperiyasinda yeniceriler xristian usaqlari celb edilerek yetisdirilen esgerler idi I Muradin veziri Candarli Qara Xelil Xeyreddin Pasanin tesebbusu ile qurulan bu sistemde dovlet bezi usaqlari xristian tebeelerinden bezen de esir dusmus esirlerden musadire edirdi Ecemi oglani adlanan bu usaqlar evvelce bir nov kendli ailesine verilirdi Onlar orada turk ve ereb dillerini oyrenmis islam dininin adet ve eneneleri esasinda boyumusdur Herbi xidmete celb edildikden sonra onlar sunnet edilmis ve muselman olmusdular Osmanli imperiyasinin daha cox esgere ehtiyaci var idi Movcud quvveler ehtiyac ucun kifayet etmirdi ve daimi ordu movcud olmali idi Bu baximdan esirlerden faydalanmaq ucun 1362 ci ilde qaziesger Candarli Qara Xelilin ve ulemadan olan Qaramanli Molla Rustemin seyleri ile sultan I Muradin hakimiyyeti dovrunde Pencik Qanununa uygun olaraq Geliboluda Ecemi ocagi formalasdirilmisdir Evveller muharibede esir dusenler yeniceri kimi herbi xidmete yazilir ve qisa bir telim kecdikden sonra doyuse gonderilirdiler Sultan I Muradin dovrunde Cardaq ve Gelibolu arasinda suvari esgerleri dasiyan gemilerde 5 10 il cagirisci kimi xidmet gosterdikden ve uzun bir telim kecdikden sonra mehbuslar yeniceri ocagina yazilmaga baslanmisdir Ecemi oglani Ecemi teskilatina iki yolla qebul edilirdi Bir usul muharibede esir dusen esirlerin besde birini bura celb etmek digeri ise Osmanli serhedleri daxilinde yasayan devsirme adlanan xristian usaqlari goturmek idi Devsirme qanunu ile xristian tebeelerden esgerlerin toplanmasi neticesinde qeyri muselman Rumeli xalqi yavas yavas muselmanlasir ve Osmanli ordusu bu esgerlerle bir az da guclenirdi Yarandigi zaman Geliboluda yerlesen Ecemi ocagi qerargahi fethinden sonra Istanbula kocurulmusdur Gelibolu ocaginin basinda Gelibolu aga dayanirdi 1543 cu ilde yeniceri pasa ve top batareyalari Ecemi ocagi XVII esrin ortalarindan sonra ehemiyyetini itirmisdir Yeniceri ocagi 1826 ci ilde sultan II Mahmud Mahmud terefinden legv olunduguna gore Ecemi ocagi da ortadan qaldirilmisdir Yeniceri ocagi Yeniceriler Osmanli imperiyasinda herbi tebeqedir Yeniceriler sultana tabe olan qapiqulu piyada birliyidir Yeniceriler Osmanli imperiyasinda serhedlerinde yasayan yunanlar serbler ve albanlar kimi xristian icmalarindan devsirme kimi celb olunan yetim usaqlardan ibaret idi Onlar sultanin etrafinda olan piyadadirlar ve heyatlarinda hec vaxt evlenmirler Uc aydan bir ulufe adli maas alirdilar doyuse gedende ise sefer bexsisi alirdilar II Mehmedin hakimiyyetinden beri culus ucu almaq enenesi vardir Osmanli tarixinin ilk esrlerinde faydali olan bu sistem sonralar siradan cixmis ve ozu ile muxtelif problemler getirmisdir Yeniceri ocagi 1826 ci ilde II Mahmud terefinden legv edilmisdir SuvarilerEsas meqale Qapiqulu suvarileri Istanbuldan kenarda yerlesen suvari birlikleridir Onlar muharibede hokmdarin cadirini sancaqlarini ve xezinesini qoruyurdular sag ulufeciler sol ulufeciler sag qeribler ve sol qeribler kimi hisselere bolunurduler Silahdarlar sultanin yaninda durub onu muharibede qoruyurdular Sipahiler kecmisde Osmanli ordusunda aldiqlari vergi muqabilinde yuruslerde istirak etmeli olan timarli suvari esgerler idiler Onlar basqinci talanci polis bolmesi kimi xidmet edir piyadalarin dusmenden mudafiesini temin edirdiler Onlar dusmen qosunlarini yixmaq ucun yay ve oxlardan istifade eden yungul suvari birlesmeleridir Sipahiler yungul zirehlere qalxanlara ve qilinclara malik suretli qosunlar idi Ulufeciler Sag ulufeciler muharibede ordunun agirligini ve xezineni qoruyurdular Onlar seltenet sancaqlarini da qoruyurdular Sag ulufeciler Osmanli imperiyasi ordusunun Hassa Ordusunun suvari bolmesinde idi Bu boluk hem de Yasil bayraq adlanirdi Sag ulufeciler 120 bolukden ibaret idi Onlar yurus zamani sultanin ve boluyunun saginda hereket edirdiler Doyus meydaninda ve ordu dusergesinde sultan sancaginin saginda dayanirlar Xezineni qorumaq onlarin vezifelerinden biri idi Sag ulufeciler Osmanli donanmasinda da xidmet edirdiler Sol ulufeciler yurus zamani sultanin saginda geden suvari destesinin solunda hereket edirdiler Doyus meydaninda ve ordu dusergesinde sultan sancaginin solunda dayanirdilar Xezineni qorumaq onlarin vezifelerinden biri idi Sol ulufeciler Osmanli donanmasinda da xidmet edirdiler Qeribler Sag qeribler muharibede ordunun agirligini ve xezineni qoruyurdular Sol qeribler muharibede seltenet sancaqlarini qoruyurdular MenbeIstinadlar Nasuh Matrakci Suleymanname Topkapi Sarai Museum Ms Hazine 1517 1588 3 December 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 November 2016 Finkel Caroline Osman s dream the story of the Ottoman Empire 1300 1923 Basic Books 2007 seh 325 ISBN 978 0 465 02396 7 Simsek 2006 seh 8 Simsek 2006 seh 9 Simsek 2006 seh 11 Uzuncarsili 1988 Edebiyyat Simsek Ali Riza Osmanli ordusunda 18 ve 19 yuzyillarda yapilan islahat calismalari ve bu calismalarda yabanci uzmanlarin rolu PDF Sakarya Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2006 24 yanvar 2014 tarixinde PDF Uzuncarsili Ismail Hakki 1988 Osmanli Devleti Teskilatinda Kapukulu Ocaklari Cilt 1 Acemi Ocagi ve Yeniceri Ocagi Ankara Turk Tarih Kurumu ISBN 975 16 0057 X Uzuncarsili Ismail Hakki 1988 Osmanli Devleti Teskilatindan Kapukulu Ocaklari Cilt 2 Cebeci Topcu Top Arabacilari Humbaraci Lagimci Ocaklari ve Kapukulu Suvarileri Ankara Turk Tarih Kurumu ISBN 975 16 0058 8Elave edebiyyatUyar Mesut Erickson Edward J A Military History of the Ottomans From Osman to Ataturk ABC CLIO 2009 ISBN 978 0 275 98876 0