Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Nuxa qalası haqqındadır. Şəki qalası üçün Şəki qalası səhifəsinə baxın. |
Nuxa qalası — indiki Şəki şəhərindəki qala.
| Nuxa qalası | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Şəki |
| Yerləşir | Yuxarı Baş Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Aidiyyatı | Şəki xanlığı |
| Sifarişçi | Məhəmmədhüseyn xan |
| Tikilmə tarixi | XVIII əsr |
| Üslubu | Arran memarlıq məktəbi |
| Material | çay daşı |
| Rəsmi sayt | sheki.az |
| İstinad nöm. | 330 |
| Kateqoriya | Qala |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
 Şəki qalasının 1853-cü ildə ruslar tərəfindən çəkilmiş planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəki şəhəri 1969-cu ilə qədər "Nuxa" adlandığına görə bu qala da "Nuxa qalası" adı ilə məşhur idi. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikası ərazisindəki salamat qalmış ən böyük orta əsr istehkamı olsa da, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən "Qala divarları" adı altında memarlıq abidəsi kimi inventarlaşdırılmışdır (inventar № 330).
Ümumi məlumat
Bəzi mənbələrə görə qala 1765-ci ildə tikilmişdir. Qala divarlarının ümumi uzunluğu 1300 m, şimal tərəfdəki divar 4 m hündürlüyündə, cənub tərəfindəki divar isə 8 m hündürlüyündədir. Qala divarlarının qalınlığı 2.2 m-dir. Qalanın cənub və şimal tərəflərdən iki darvazası və mühafizəsi üçün nəzərdə tutulmuş bürcləri vardır.
1825-cı ilə aid mənbədə göstərilir ki, qala divarları bişmiş kərpiclə tikilmişdir, lakin hal-hazırda divarlar əsasən çay daşından hörülmüş vəziyyətdədir. Firidun bəy Köçərlinin şəhadətinə görə, qalanın divarları elə tikilmişdir ki, yuxarıdan baxdıqda adı ərəb əlifbası ilə "Məhəmməd… (xan)" kimi oxunur.
Xanlıq dövründə qalada xanın özü, ailəsi, qohumları yaşayırdılar. İndi "Şəki xan sarayı" adlanan bina isə o vaxt Divanxana idi. 1819-cu ildə ruslar Şəki xanlığını ləğv etdikdən sonra Divanxana Şəhər məhkəməsi (городской суд) adlandı. Qalanın 1819-cu ildə tərtib edilmiş təsvirində göstərilir ki, Divanxana və yanındakı hissə (alkov) (1-ci korpus), İsmayıl xanın anasına aid (2-ci korpus), arvadına aid (3-cü korpus) hissələr birlikdə Məhəmmədhəsən xanın evi idi və bu ev 3 tərəfdən mazğallı divarlarla, mazğallı bürclərlə əhatə olunmuşdu. 1-ci korpusun alkov hissəsi istisna olmaqla, bütün evi Məhəmmədhəsən xan tikdirmişdir. Alkov isə Cəfərqulu xanın dövründə tikilmişdi. Məhəmmədhəsən xanın evi ilə yuxarı qapı arasında Hacı xana (Hacı Çələbi xan, yaxud Hacı Əbdülqadir xan?) aid 3 otaqlı ev və digər yardımçı tikililər, yuxarı qapının sağında isə onun bişmiş kərpiclə tikdirdiyi məscid vardı… 1819-cu ildən sonra qalada rus əsgərlərinin qalması üçün kazarmalar və digər təyinatlı binalar tikildi. 1828-ci ildə ruslar xanın şəxsi ev məscidini kiçik kilsəyə çevirdilər. Qalada hal-hazırda mövcud olan və "Dairəvi məbəd" adlanan tikili isə Şəki qəzası ərazisində yeganə pravoslav kilsəsi idi. Bu kilsənin arxasındaki torpaq sahəsində isə Nuxada vəfat etmiş rus məmurları dəfn olunurdu. Rəşid bəy Əfəndiyevin yazdığına görə qalanın 4 küncündəki 4 böyuk dairəvi bürcü də ruslar topdan atəş açmaq üçün tikmişdilər. 1895-ci ildə qalada türmə binası inşa edilmiş və bu, XX əsrin 60-cı illərinə qədər öz təyinatı üzrə fəaliyyət göstərmişdi.
1867-ci ildə çap olunmuş mənbədə göstərilir ki, qalada Şəki xan sarayından başqa, pravoslav kilsəsi və 14 bina mövcud olmuşdur.
Lakin XX əsrin ortalarında mütəxəssislər qala ərazisinə baxış keçirərkən bu qənaətə gəlmişlər ki, 6 ha ərəzini ədatə edən qalanın içində məscid istisna olmaqla, Şəki xan sarayından başqa, xana aid heç bir tikili saxlanılmamışdır.
Nuxa qalasının adı Lev Tolstoyun məşhur "Hacı Murad" povestində də çəkilir. Belə ki Şeyx Şamilin ruslara əsir düşmüş ən yaxın silahdaşlarından biri olan Hacı Murad 1851–1852-ci illərdə bu qalada saxlanılmışdı.
2014-cü ilin əvvələrindən qaladakı müxtəlif təyinatlar üzrə istifadə edilən tikililərin əksəriyyəti həmin təşkilatlardan (xəstəxanalar və s.) boşaldılmışdır. Məqsəd həmin tikililərin təmiri və bərpasıdır.
Şəkillər
-
![image]()
Nuxa qalasının 1853-cü ildə tərtib olunmuş planı -
![image]()
Qalanın 1853-cü il planının rəngli və izahlı forması. 1 - Xan sarayı, 2 - Darvaza, 3 - Keçmiş məscid (1828-ci ildə provaslav kilsəsinə çevirilib), 4- , 5 - baraklar, 6 - xarici bina -
![image]()
1871-ci ildə çəkilmiş foto. Müəllif Yemakovdur. Şəklin neqativi Tbilisi Tarix Muzeyində, Yermakovun şəxsi arxivindədir. Fotonun azacıq fərqli bir nüsxəsi isə Bakıda Əlyazmalar İnstitunda saxlanılır. Hər iki yerdə şəklin altında rusca yazılmışdır: "Нуха; Мечеть и банья". Lakin Qala divarlarına bitişik tikilinin üzərində lövhə var və o lövhədə rusca yazılmışdır: "Цейхгауз елиcаветпольского местного батальона" (Yelisavetpolun yerli batalionunun silah anbarı), buna görə də şəkildəki qala Gəncə qalası da ola bilər. -
![image]()
Qala divarları -
![image]()
Qalanın cənubdan girişi -
![image]()
Qala bürclərindən biri
İstinadlar
- "Микаэль Алескерович Усейнов. История архитектуры Азербайджана, Гос. изд-во литры по строительству, архитектуре и строит. материалам, 1963. Стр. 305 (В верхней части города размещалась Нухинская крепость, бывшая цитаделью местного хана.)". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "А.В. Потто. Кавказская война: "Парфенов пешком отправлен был в Нухинскую крепость, где его забили в колодки…"". 2021-05-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "Хаджи-Мурат: документы, письма, очерки, факты. Ėхо Кавказа, 1999. Стр. 128". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "Искусство Азербайджана, Том 6, Стр. 212". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "Ṭāhир Qарāhі, А. М. Барабанов, Игнатий Юлианович Крачковский. Хроника Мухаммеда Тахира ал-Карахи о дагестанских войнах в период Шамиля, Том 1. Изд-во Академии наук СССР, 1941. Стр. 228". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "Лия Мышковская. Л. Толстой: работа и стиль, Сов. писатель, 1939, Стр. 36". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "Шалала Мамедова. Интерпретация тоталитаризма: сталинизм в Азербайджане : 1920–1930, Изд-во "Адилоглы", 2004. Стр. 101 ("После укрепления в Нухе повстанцы освободили всех арестантов из Нухинской крепости".)". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "Azărbai̐jan SSR Elmlăr Akademii̐asynyn khăbărlari: Bioloġii̐a vă kănd tăsărru̇fat elmlări serii̐asy, 1961, Стр. 67". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "Лия Мышковская. Мастерство Л. Н. Толстого, Советский писатель, 1958, стр. 234". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- "Jaḣanġir Găḣrămanov. Opisanie arkheograficheskikh dokumentov, Ėlm, 1969 , str. 7, 52, 53". 2021-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-27.
- Səlim xan deyir: Nuxa qalası elə bir qala deyil ki, burada qoşun saxlamaq olsun, burada yalnız bir ev var, onda da mən yaşayıram, qohumlarımla və qulluqçylarımla birlikdə, yaşamaq üçün başqa yer yoxdur; bax: Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том II, Тифлис, 1868, стр.: 655, № 1322. 2021-05-10 at the Wayback Machine
- Дубровин Николай Федорович. История войны и владычества русских на Кавказе, том V, С.-Петербург, 1887, стр.: 56–61
- Kərim ağa Fateh, , səh. 13 2012-02-25 at the Wayback Machine
- ( (az.)). shaki.cls.az. 2015-02-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-22.
- “Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu. "Şəkinin tarixi qalaları..." ( (az.)). azadliq.info. 2011-03-16. 2015-02-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-22.
- Ədalət Tahirzadə, Şəkinin tarixi qaynaqlarda 2022-07-14 at the Wayback Machine
- "Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyin rəsmi saytı". 2023-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-03-21.
- "Описание вторжения персиян в Грузию в 1826 году. Записки М. Е. Коцебу // Кавказский сборник, Том 22. 1901". 2020-12-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-03-31.
- "Köçərli Firudin bəy. Azərbaycan ədəbiyyatı, I cild, səh.: 397, Bakı, 2005" (PDF). 2021-08-30 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-02-03.
- "Köçərli Firudin bəy. Azərbaycan ədəbiyyatı, I cild, Mirzə Fətəli Axundov, html". 2018-04-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-03.
- "Geografičesko-statističeskij slovar' Rossijskoj Imperii:". 2016-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-03-14.
- . 2020-01-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-16.
Xarici keçidlər
- Nuxa qalasının vəziyyəti barədə mayor Lisaneviçin 1819-cu ildə tərtib etdiyi akt.
- Rəşid bəy Əfəndiyev. Nuxa qəzasındakı asarü-ətiqələr haqqında, Bakı, 1925.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Nuxa qalasi haqqindadir Seki qalasi ucun Seki qalasi sehifesine baxin Nuxa qalasi indiki Seki seherindeki qala Nuxa qalasi41 12 14 sm e 47 11 48 s u Olke AzerbaycanSeher SekiYerlesir Yuxari Bas Dovlet Tarix Memarliq QoruguAidiyyati Seki xanligiSifarisci Mehemmedhuseyn xanTikilme tarixi XVIII esrUslubu Arran memarliq mektebiMaterial cay dasiResmi sayt sheki azAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 330KateqoriyaQalaEhemiyyetiOlke ehemiyyetliSeki qalasiSeki qalasinin 1853 cu ilde ruslar terefinden cekilmis plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seki seheri 1969 cu ile qeder Nuxa adlandigina gore bu qala da Nuxa qalasi adi ile meshur idi Hal hazirda Azerbaycan Respublikasi erazisindeki salamat qalmis en boyuk orta esr istehkami olsa da Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi terefinden Qala divarlari adi altinda memarliq abidesi kimi inventarlasdirilmisdir inventar 330 Umumi melumatBezi menbelere gore qala 1765 ci ilde tikilmisdir Qala divarlarinin umumi uzunlugu 1300 m simal terefdeki divar 4 m hundurluyunde cenub terefindeki divar ise 8 m hundurluyundedir Qala divarlarinin qalinligi 2 2 m dir Qalanin cenub ve simal tereflerden iki darvazasi ve muhafizesi ucun nezerde tutulmus burcleri vardir 1825 ci ile aid menbede gosterilir ki qala divarlari bismis kerpicle tikilmisdir lakin hal hazirda divarlar esasen cay dasindan horulmus veziyyetdedir Firidun bey Kocerlinin sehadetine gore qalanin divarlari ele tikilmisdir ki yuxaridan baxdiqda adi ereb elifbasi ile Mehemmed xan kimi oxunur Xanliq dovrunde qalada xanin ozu ailesi qohumlari yasayirdilar Indi Seki xan sarayi adlanan bina ise o vaxt Divanxana idi 1819 cu ilde ruslar Seki xanligini legv etdikden sonra Divanxana Seher mehkemesi gorodskoj sud adlandi Qalanin 1819 cu ilde tertib edilmis tesvirinde gosterilir ki Divanxana ve yanindaki hisse alkov 1 ci korpus Ismayil xanin anasina aid 2 ci korpus arvadina aid 3 cu korpus hisseler birlikde Mehemmedhesen xanin evi idi ve bu ev 3 terefden mazgalli divarlarla mazgalli burclerle ehate olunmusdu 1 ci korpusun alkov hissesi istisna olmaqla butun evi Mehemmedhesen xan tikdirmisdir Alkov ise Ceferqulu xanin dovrunde tikilmisdi Mehemmedhesen xanin evi ile yuxari qapi arasinda Haci xana Haci Celebi xan yaxud Haci Ebdulqadir xan aid 3 otaqli ev ve diger yardimci tikililer yuxari qapinin saginda ise onun bismis kerpicle tikdirdiyi mescid vardi 1819 cu ilden sonra qalada rus esgerlerinin qalmasi ucun kazarmalar ve diger teyinatli binalar tikildi 1828 ci ilde ruslar xanin sexsi ev mescidini kicik kilseye cevirdiler Qalada hal hazirda movcud olan ve Dairevi mebed adlanan tikili ise Seki qezasi erazisinde yegane pravoslav kilsesi idi Bu kilsenin arxasindaki torpaq sahesinde ise Nuxada vefat etmis rus memurlari defn olunurdu Resid bey Efendiyevin yazdigina gore qalanin 4 kuncundeki 4 boyuk dairevi burcu de ruslar topdan ates acmaq ucun tikmisdiler 1895 ci ilde qalada turme binasi insa edilmis ve bu XX esrin 60 ci illerine qeder oz teyinati uzre fealiyyet gostermisdi Nuxa qalasinda 1895 ci ilde tikilmis turme binasinin muasir gorunusu 1867 ci ilde cap olunmus menbede gosterilir ki qalada Seki xan sarayindan basqa pravoslav kilsesi ve 14 bina movcud olmusdur Lakin XX esrin ortalarinda mutexessisler qala erazisine baxis kecirerken bu qenaete gelmisler ki 6 ha erezini edate eden qalanin icinde mescid istisna olmaqla Seki xan sarayindan basqa xana aid hec bir tikili saxlanilmamisdir Nuxa qalasinin adi Lev Tolstoyun meshur Haci Murad povestinde de cekilir Bele ki Seyx Samilin ruslara esir dusmus en yaxin silahdaslarindan biri olan Haci Murad 1851 1852 ci illerde bu qalada saxlanilmisdi 2014 cu ilin evvelerinden qaladaki muxtelif teyinatlar uzre istifade edilen tikililerin ekseriyyeti hemin teskilatlardan xestexanalar ve s bosaldilmisdir Meqsed hemin tikililerin temiri ve berpasidir SekillerNuxa qalasinin 1853 cu ilde tertib olunmus plani Qalanin 1853 cu il planinin rengli ve izahli formasi 1 Xan sarayi 2 Darvaza 3 Kecmis mescid 1828 ci ilde provaslav kilsesine cevirilib 4 5 baraklar 6 xarici bina 1871 ci ilde cekilmis foto Muellif Yemakovdur Seklin neqativi Tbilisi Tarix Muzeyinde Yermakovun sexsi arxivindedir Fotonun azaciq ferqli bir nusxesi ise Bakida Elyazmalar Institunda saxlanilir Her iki yerde seklin altinda rusca yazilmisdir Nuha Mechet i banya Lakin Qala divarlarina bitisik tikilinin uzerinde lovhe var ve o lovhede rusca yazilmisdir Cejhgauz elicavetpolskogo mestnogo batalona Yelisavetpolun yerli batalionunun silah anbari buna gore de sekildeki qala Gence qalasi da ola biler Qala divarlari Qalanin cenubdan girisi Qala burclerinden biriIstinadlar Mikael Aleskerovich Usejnov Istoriya arhitektury Azerbajdzhana Gos izd vo litry po stroitelstvu arhitekture i stroit materialam 1963 Str 305 V verhnej chasti goroda razmeshalas Nuhinskaya krepost byvshaya citadelyu mestnogo hana 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 A V Potto Kavkazskaya vojna Parfenov peshkom otpravlen byl v Nuhinskuyu krepost gde ego zabili v kolodki 2021 05 16 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Hadzhi Murat dokumenty pisma ocherki fakty Ėho Kavkaza 1999 Str 128 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Iskusstvo Azerbajdzhana Tom 6 Str 212 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Ṭahir Qarahi A M Barabanov Ignatij Yulianovich Krachkovskij Hronika Muhammeda Tahira al Karahi o dagestanskih vojnah v period Shamilya Tom 1 Izd vo Akademii nauk SSSR 1941 Str 228 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Liya Myshkovskaya L Tolstoj rabota i stil Sov pisatel 1939 Str 36 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Shalala Mamedova Interpretaciya totalitarizma stalinizm v Azerbajdzhane 1920 1930 Izd vo Adilogly 2004 Str 101 Posle ukrepleniya v Nuhe povstancy osvobodili vseh arestantov iz Nuhinskoj kreposti 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Azărbai jan SSR Elmlăr Akademii asynyn khăbărlari Bioloġii a vă kănd tăsărru fat elmlări serii asy 1961 Str 67 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Liya Myshkovskaya Masterstvo L N Tolstogo Sovetskij pisatel 1958 str 234 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Jaḣanġir Găḣrămanov Opisanie arkheograficheskikh dokumentov Ėlm 1969 str 7 52 53 2021 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 27 Selim xan deyir Nuxa qalasi ele bir qala deyil ki burada qosun saxlamaq olsun burada yalniz bir ev var onda da men yasayiram qohumlarimla ve qulluqcylarimla birlikde yasamaq ucun basqa yer yoxdur bax Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej tom II Tiflis 1868 str 655 1322 2021 05 10 at the Wayback Machine Dubrovin Nikolaj Fedorovich Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze tom V S Peterburg 1887 str 56 61 Kerim aga Fateh seh 13 2012 02 25 at the Wayback Machine az shaki cls az 2015 02 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 22 Azadliq in Arasdirmaci Jurnalistler Qrupu Sekinin tarixi qalalari az azadliq info 2011 03 16 2015 02 21 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 22 Edalet Tahirzade Sekinin tarixi qaynaqlarda 2022 07 14 at the Wayback Machine Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyin resmi sayti 2023 08 05 tarixinde Istifade tarixi 2015 03 21 Opisanie vtorzheniya persiyan v Gruziyu v 1826 godu Zapiski M E Kocebu Kavkazskij sbornik Tom 22 1901 2020 12 02 tarixinde Istifade tarixi 2015 03 31 Kocerli Firudin bey Azerbaycan edebiyyati I cild seh 397 Baki 2005 PDF 2021 08 30 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 02 03 Kocerli Firudin bey Azerbaycan edebiyyati I cild Mirze Feteli Axundov html 2018 04 04 tarixinde Istifade tarixi 2013 02 03 Geograficesko statisticeskij slovar Rossijskoj Imperii 2016 04 01 tarixinde Istifade tarixi 2015 03 14 2020 01 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 16 Xarici kecidlerNuxa qalasinin veziyyeti barede mayor Lisanevicin 1819 cu ilde tertib etdiyi akt Resid bey Efendiyev Nuxa qezasindaki asaru etiqeler haqqinda Baki 1925 Vikianbarda Nuxa qalasi ile elaqeli mediafayllar var