Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nüvə fizikası — fizikanın bölünməsi; nüvənin quruluşunu, xassələrini, radioaktiv çevrilmə proseslərinin və nüvə reaksiyalarının mexanizmini öyrənir. Bəzən nüvə fizikasına elementar zərrəciklər fizikası və nüvə energetikası da daxil edilir. Nüvə fizikası astrofizika, bərk cisimlər fizikası, kimya, biologiya, tibb və s. elmlərin inkişafında mühüm rol oynayır.
Tarixi
Nüvə fizikasının inkişaf tarixi şərti olaraq üç dövrə ayrılır:
- Radioaktivliyin kəşfindən nüvənin tərkibi müəyyən olunanadək (1896–1932)
- 1932–1949-cu illər
- Müasir dövr (1949–indiyədək)
Birinci dövrdə nüvə haqqında yalnız ümumi faktlar tapılmış, uran və başqa nüvələrin radioaktivliyi kəşf edilmiş, α, β və γ radioaktivlik növləri aşkara çıxarılmış, 1911-ci ildə atomun planetar modeli verilmiş, sonradan nüvənin varlığı haqqında fikir söylənilmiş, nüvələrin süni çevrilməsi (nüvə reaksiyaları) və nüvə daxilində hidrogen atomununun nüvəsi (proton) kəşf edilmiş, kütlə-spektrometri vasitəsilə stabil izotoplar alınmış, yüklü zərrəciklər sürətləndiriciləri qurulmuşdur.
1932-ci ildə neytronun kəşfi ilə başlayan ikinci dövrdə nüvənin proton və neytronlardan ibarət olması haqqında model verilmiş, sürətləndirilmiş protonların köməyi ilə nüvə reaksiyaları alınmış, 1934-cü ildə süni radioaktivlik və nüvə izomerləri, 1939-cu ildə uran nüvəsinin neytronların təsiri ilə və 1940-cı ildə spontan bölünməsi kəşf edilmiş, zəncirvarı nüvə reaksiyalarının mümkün olması aşkara çıxarılmış, 1942-ci ildə ilk nüvə reaktoru qurulmuş, nüvə energetikasının əsası qoyulmuşdur. Güclü sürətləndiricilərin qurulması və kosmik şüaların tərkibində bir çox elementar zərrəciklərin kəşfi nüvə energetikası və elementar zərrəciklər fizikasının inkişafına və nüvə fizikasının sərbəst bölmələrinə çevrilməsinə zəmin yaratmışdır.
Üçüncü dövr (müasir dövr) 1949-cu ildən başlanır, alçaq, orta və yüksək enerjilər fizikası kimi 3 bölməyə ayrılır. Birincidə nüvənin quruluşu problemləri, radioaktiv çevrilmə prosesləri və 200 mev.-dən kiçik enerjili zərrəciklərin yaratdığı nüvə reaksiyalarının tədqiqi; ikincidə 200 mev.-dən 1 qev.-dək enerjilərdəgedən proseslər, üçüncüdə isə 1 qev.-dən yüksək enerjilərdə gedən proseslər öyrənilir.
Növləri
Nüvə fizikası eksperimental və nəzəri nüvə fizikasına ayrılır. Eksperimental nüvə fizikasının əsasını yüklü zərrəciklər sürətləndiriciləri, nüvə reaktorları və nüvə şüalanmaları detektoru təşkil edir. Nəzəri nüvə fizikasında nəzəri fizikanın riyazi aparatından istifadə edilir.
İstinadlar
- Нүвә физикасы // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 310.
Əlavə ədəbiyyat
- General Chemistry by Linus Pauling (Dover 1970) ISBN
- Introductory Nuclear Physics by Kenneth S. Krane (3rd edition, 1987) ISBN [Undergraduate textbook]
- Theoretical Nuclear And Subnuclear Physics by John D. Walecka (2nd edition, 2004) ISBN [Graduate textbook]
- Nuclear Physics in a Nutshell by Carlos A. Bertulani (Princeton Press 2007) ISBN
Xarici keçidlər
- Ernest Rutherford's biography at the American Institute of Physics 2016-07-30 at the Wayback Machine
- American Physical Society Division of Nuclear Physics
- American Nuclear Society
- Nuclear science wiki
- Nuclear Data Services – IAEA
- Nuclear Physics, BBC Radio 4 discussion with Jim Al-Khalili, John Gribbin and Catherine Sutton (In Our Time, Jan. 10, 2002)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nuve fizikasi fizikanin bolunmesi nuvenin qurulusunu xasselerini radioaktiv cevrilme proseslerinin ve nuve reaksiyalarinin mexanizmini oyrenir Bezen nuve fizikasina elementar zerrecikler fizikasi ve nuve energetikasi da daxil edilir Nuve fizikasi astrofizika berk cisimler fizikasi kimya biologiya tibb ve s elmlerin inkisafinda muhum rol oynayir KNO tsikli TarixiNuve fizikasinin inkisaf tarixi serti olaraq uc dovre ayrilir Radioaktivliyin kesfinden nuvenin terkibi mueyyen olunanadek 1896 1932 1932 1949 cu iller Muasir dovr 1949 indiyedek Nuve fizikasinda her bir atomun izotoplarini temsil eden diaqram Birinci dovrde nuve haqqinda yalniz umumi faktlar tapilmis uran ve basqa nuvelerin radioaktivliyi kesf edilmis a b ve g radioaktivlik novleri askara cixarilmis 1911 ci ilde atomun planetar modeli verilmis sonradan nuvenin varligi haqqinda fikir soylenilmis nuvelerin suni cevrilmesi nuve reaksiyalari ve nuve daxilinde hidrogen atomununun nuvesi proton kesf edilmis kutle spektrometri vasitesile stabil izotoplar alinmis yuklu zerrecikler suretlendiricileri qurulmusdur 1932 ci ilde neytronun kesfi ile baslayan ikinci dovrde nuvenin proton ve neytronlardan ibaret olmasi haqqinda model verilmis suretlendirilmis protonlarin komeyi ile nuve reaksiyalari alinmis 1934 cu ilde suni radioaktivlik ve nuve izomerleri 1939 cu ilde uran nuvesinin neytronlarin tesiri ile ve 1940 ci ilde spontan bolunmesi kesf edilmis zencirvari nuve reaksiyalarinin mumkun olmasi askara cixarilmis 1942 ci ilde ilk nuve reaktoru qurulmus nuve energetikasinin esasi qoyulmusdur Guclu suretlendiricilerin qurulmasi ve kosmik sualarin terkibinde bir cox elementar zerreciklerin kesfi nuve energetikasi ve elementar zerrecikler fizikasinin inkisafina ve nuve fizikasinin serbest bolmelerine cevrilmesine zemin yaratmisdir Ucuncu dovr muasir dovr 1949 cu ilden baslanir alcaq orta ve yuksek enerjiler fizikasi kimi 3 bolmeye ayrilir Birincide nuvenin qurulusu problemleri radioaktiv cevrilme prosesleri ve 200 mev den kicik enerjili zerreciklerin yaratdigi nuve reaksiyalarinin tedqiqi ikincide 200 mev den 1 qev dek enerjilerdegeden prosesler ucuncude ise 1 qev den yuksek enerjilerde geden prosesler oyrenilir NovleriNuve fizikasi eksperimental ve nezeri nuve fizikasina ayrilir Eksperimental nuve fizikasinin esasini yuklu zerrecikler suretlendiricileri nuve reaktorlari ve nuve sualanmalari detektoru teskil edir Nezeri nuve fizikasinda nezeri fizikanin riyazi aparatindan istifade edilir IstinadlarNүvә fizikasy Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә VII ҹild Misir Prado Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1983 S 310 Elave edebiyyatGeneral Chemistry by Linus Pauling Dover 1970 ISBN 0 486 65622 5 Introductory Nuclear Physics by Kenneth S Krane 3rd edition 1987 ISBN 978 0471805533 Undergraduate textbook Theoretical Nuclear And Subnuclear Physics by John D Walecka 2nd edition 2004 ISBN 9812388982 Graduate textbook Nuclear Physics in a Nutshell by Carlos A Bertulani Princeton Press 2007 ISBN 978 0 691 12505 3Xarici kecidlerVikianbarda Nuve fizikasi ile elaqeli mediafayllar var Ernest Rutherford s biography at the American Institute of Physics 2016 07 30 at the Wayback Machine American Physical Society Division of Nuclear Physics American Nuclear Society Nuclear science wiki Nuclear Data Services IAEA Nuclear Physics BBC Radio 4 discussion with Jim Al Khalili John Gribbin and Catherine Sutton In Our Time Jan 10 2002