Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmmədhəsən ağa sarayı — Şuşa şəhərinin tarixi mərkəzində yerləşən tarixi saraydır. Saray, Şuşa yaylasının cənub-şərqində sıldırım qayanın üstündə ucaldılmışdır. Saray, İbrahimxəlil xanın böyük oğlu Məhəmməd Həsən ağa və ailə üzvlərinə məxsus olmuşdur. 1796-cı ildə Şuşanı ələ keçirən Ağa Məhəmməd şah Qacar Məhəmməd Həsən ağa sarayında yaşamağa başlamış və 1797-ci ildə bu sarayda nökər Səfər Əli tərəfindən qətlə yetirilmişdir.
| Məhəmmədhəsən ağa sarayı | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Şuşa |
| Yerləşir | Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Aidiyyatı | Məhəmmədhəsən ağa Sarıcalı-Cavanşir |
| Sifarişçi | Pənahəli xan |
| Əsas tarixlər | Əsası qoyulub: 1751-1753 |
UNESCO Ehtiyat Siyahısı | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | i,iv,v,vi |
| Təyin edilib | 2001 |
| İstinad nöm. | 1574 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 5031 |
| Kateqoriya | Saray |
| Əhəmiyyəti | Yerli əhəmiyyətli |
Tarixi
Azərbaycanın feodal dövrü qala-şəhərləri üçün xan sarayının yerləşdiyi qəsrlər xarakterikdir. XVIII əsrin əvvəllərindən formalaşmağa başlayan kiçik feodal dövlətləri olan xanlıqların paytaxtı olan yeni şəhərlərin memarlıq-planlaşdırma baxımından dominantı olan bu qəsrlərdə hökmdar və onun ailəsinin yaşaması, təhlükəsizliyi və fəaliyyətini təmin etmək üçün saray kompleksi və digər köməkçi binalar yerləşirdi. XVI – XVIII əsrlərdə Azərbaycanda hökmdar qəsrləri İçəri qala, Bala qala və ya Ərk (məsələn Təbrizdə olduğu kimi) adlandırılırdı.
Adətən feodal şəhərlərinin inşasına hökmdar qəsrinin inşasından başlanılırdı. Şuşa qalasının yerləşdiyi ərazi özünəməxsus strateji xüsusiyyətə malik olduğuna görə, qaladaxili qəsrlərin, o cümlədən Pənahəli xanın qəsrinin inşasına Şuşa qalasının inşası ilə eyni dövrdə başlanılmışdır.Mirzə Adıgözəl bəyin məlumatına görə Pənahəli xanın hakimiyyəti dövründə Şuşada xan ailəsinin üzvləri üçün "geniş binalar və hündür saraylar" inşa edilmişdi.
N. Dubrovinin məlumatına görə, qalanın cənub-şərq tərəfindənki sıldırım qayanın üstündə "İbrahimxəlil xanın oğlu Məhəmmədhəsən ağanın kvadrat formalı sarayı" yerləşirdi. 1796–1797-ci illərdə Şuşa qalasının işğalı zamanı Ağa Məhəmməd xan Qacar və əyanları bu sarayda məskunlaşmışdı.
Şuşa şəhərinin XIX əsrdə tərtib edilmiş planınlarında, o cümlədən 1837-ci ilə aid baş planda N. Dubrovinin göstərdiyi yerdə böyük ölçülərə malik kvadrat formalı bina göstərilmişdir. Həmin bina planlarda "Polkovnik Cəfərqulu ağanın evi" kimi qeyd edilmişdir. Cəfərqulu ağa Məhəmmədhəsən ağanın oğlu və varisi olmuşdur.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Sarayın memarlıq xüsusiyyətləri və Ağa Məhəmməd xan Qacarın sarayda yaşadığı zaman istifadə etdiyi yataq otağının təsvirinə N. Dubrovinin əsərində rast gəlmək mümkündür. Sarayı təsvir edərkən, o, yazır:
 | Geniş darvaza, daxili həyətə aparır. Əsas fasad boyunca yerləşmiş qapalı qalereyaların arxasında günəş şüalarından uğurla gizlədilmiş xan otaqları yerləşir. Bu yaxınlara qədər həmin otaqların yarım-açıq, rəngli şüşələrdən yığılmış naxışlı pəncərələrindən günlərini yumşaq xalçalar üzərində, qulluqçularının əhatəsində hərəkətsiz keçirən Qarabağ hakimini görmək olardı...Parad otaqlarını saray əyanlarına güzəştə gedən xan özü, yad gözlərdən kənarda yerləşən kiçik otaqda yatırdı. Onun sevimli nökərləri Abbas bəy və Səfər Əli xanın otağı yerləşən dəhlizdəki digər iki otaqda yaşayırdılar. Xanın yaşadığı tutqun otaqda heç bir mebel yox idi. Hökmdarın ayağını soyuq daşlardan qorumaq üçün bütün döşəmə tamamilə xalçalarla örtülmüşdü. Divar yaxınlığında xanın, o zaman məşhur olan, həm yataq, həm oturacaq, həm də parad oturacağı kimi istifadə etdiyi taxt yerləşir. Mirvari və zinətli daşlarla sıx bəzədilmiş parça bu taxtdan sallanaraq döşəməyə kimi çatırdı. Zinətli örtüyün ortasında bəzədilməmiş boş yer xanın oturması üçün nəzərdə tutulmuşdu. Bu hissədən parçanın al qırmızı məxmər olması görünürdü. Uzun kürk geyinmiş və belini qırmızı şalla bağlamış xan bardaş quraraq burada əyləşər və ziyarətçilərini qəbul edərdi. |  |
E. Avalov XIX əsrin şəhər planına əsasən sarayın daxili həyətinin də kvadrat formalı olduğunu qeyd edir. 1843-cü ildə Şuşaya səfər etmiş Prussiya dövlət xadimi və yazıçı Avqust fon Haksthauzen həmin sarayın xarici görünüş baxımından ətrafdakı binalardan çox fərqlənmədiyini qeyd edir.
İstinadlar
- Авалов, 1977. səh. 36
- Авалов, 1977. səh. 23
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964. 96.
- Адигезал-бек, Мирза. Карабах-наме. Баку. 1950. 63.
- Дубровин, Н. История войны и владычества русских на Кавказе (т.3). СПб. 1886. 209.
- Авалов, 1977. səh. 39
- Дубровин, Н. История войны и владычества русских на Кавказе (т.3). СПб. 1886. 209–210.
- Закавказский край. Путевые впечетления и воспоитнания барона Августа фон Гакстгаузена (ч. II). СПб. 1857. 149. 2021-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-19.
Ədəbiyyat
- Авалов, Э. В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: Элм. 1977.
- Фатуллаев, Ш. С. Памятники Шуши. Баку. 1970.
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964.
- Дубровин, Н. История войны и владычества русских на Кавказе (т.3). СПб. 1886.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qarabag xan sarayi deqiqlesdirme Mehemmedhesen aga sarayi Susa seherinin tarixi merkezinde yerlesen tarixi saraydir Saray Susa yaylasinin cenub serqinde sildirim qayanin ustunde ucaldilmisdir Saray Ibrahimxelil xanin boyuk oglu Mehemmed Hesen aga ve aile uzvlerine mexsus olmusdur 1796 ci ilde Susani ele keciren Aga Mehemmed sah Qacar Mehemmed Hesen aga sarayinda yasamaga baslamis ve 1797 ci ilde bu sarayda noker Sefer Eli terefinden qetle yetirilmisdir Mehemmedhesen aga sarayiOlke AzerbaycanSeher SusaYerlesir Susa Dovlet Tarix Memarliq QoruguAidiyyati Mehemmedhesen aga Saricali CavansirSifarisci Penaheli xanEsas tarixler Esasi qoyulub 1751 1753UNESCO Ehtiyat SiyahisiTipiMedeniKriteriyai iv v viTeyin edilib2001Istinad nom 1574DovletAzerbaycanRegionAvropaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 5031KateqoriyaSarayEhemiyyetiYerli ehemiyyetliTarixiSusanin tarixi merkezinin planinda Mehemmedhesen aga sarayinin yerlesmesi Azerbaycanin feodal dovru qala seherleri ucun xan sarayinin yerlesdiyi qesrler xarakterikdir XVIII esrin evvellerinden formalasmaga baslayan kicik feodal dovletleri olan xanliqlarin paytaxti olan yeni seherlerin memarliq planlasdirma baximindan dominanti olan bu qesrlerde hokmdar ve onun ailesinin yasamasi tehlukesizliyi ve fealiyyetini temin etmek ucun saray kompleksi ve diger komekci binalar yerlesirdi XVI XVIII esrlerde Azerbaycanda hokmdar qesrleri Iceri qala Bala qala ve ya Erk meselen Tebrizde oldugu kimi adlandirilirdi Adeten feodal seherlerinin insasina hokmdar qesrinin insasindan baslanilirdi Susa qalasinin yerlesdiyi erazi ozunemexsus strateji xususiyyete malik olduguna gore qaladaxili qesrlerin o cumleden Penaheli xanin qesrinin insasina Susa qalasinin insasi ile eyni dovrde baslanilmisdir Mirze Adigozel beyin melumatina gore Penaheli xanin hakimiyyeti dovrunde Susada xan ailesinin uzvleri ucun genis binalar ve hundur saraylar insa edilmisdi N Dubrovinin melumatina gore qalanin cenub serq terefindenki sildirim qayanin ustunde Ibrahimxelil xanin oglu Mehemmedhesen aganin kvadrat formali sarayi yerlesirdi 1796 1797 ci illerde Susa qalasinin isgali zamani Aga Mehemmed xan Qacar ve eyanlari bu sarayda meskunlasmisdi Susa seherinin XIX esrde tertib edilmis planinlarinda o cumleden 1837 ci ile aid bas planda N Dubrovinin gosterdiyi yerde boyuk olculere malik kvadrat formali bina gosterilmisdir Hemin bina planlarda Polkovnik Ceferqulu aganin evi kimi qeyd edilmisdir Ceferqulu aga Mehemmedhesen aganin oglu ve varisi olmusdur Memarliq xususiyyetleriSarayin memarliq xususiyyetleri ve Aga Mehemmed xan Qacarin sarayda yasadigi zaman istifade etdiyi yataq otaginin tesvirine N Dubrovinin eserinde rast gelmek mumkundur Sarayi tesvir ederken o yazir Genis darvaza daxili heyete aparir Esas fasad boyunca yerlesmis qapali qalereyalarin arxasinda gunes sualarindan ugurla gizledilmis xan otaqlari yerlesir Bu yaxinlara qeder hemin otaqlarin yarim aciq rengli suselerden yigilmis naxisli pencerelerinden gunlerini yumsaq xalcalar uzerinde qulluqcularinin ehatesinde hereketsiz keciren Qarabag hakimini gormek olardi Parad otaqlarini saray eyanlarina guzeste geden xan ozu yad gozlerden kenarda yerlesen kicik otaqda yatirdi Onun sevimli nokerleri Abbas bey ve Sefer Eli xanin otagi yerlesen dehlizdeki diger iki otaqda yasayirdilar Xanin yasadigi tutqun otaqda hec bir mebel yox idi Hokmdarin ayagini soyuq daslardan qorumaq ucun butun doseme tamamile xalcalarla ortulmusdu Divar yaxinliginda xanin o zaman meshur olan hem yataq hem oturacaq hem de parad oturacagi kimi istifade etdiyi taxt yerlesir Mirvari ve zinetli daslarla six bezedilmis parca bu taxtdan sallanaraq dosemeye kimi catirdi Zinetli ortuyun ortasinda bezedilmemis bos yer xanin oturmasi ucun nezerde tutulmusdu Bu hisseden parcanin al qirmizi mexmer olmasi gorunurdu Uzun kurk geyinmis ve belini qirmizi salla baglamis xan bardas quraraq burada eyleser ve ziyaretcilerini qebul ederdi E Avalov XIX esrin seher planina esasen sarayin daxili heyetinin de kvadrat formali oldugunu qeyd edir 1843 cu ilde Susaya sefer etmis Prussiya dovlet xadimi ve yazici Avqust fon Haksthauzen hemin sarayin xarici gorunus baximindan etrafdaki binalardan cox ferqlenmediyini qeyd edir IstinadlarAvalov 1977 seh 36 Avalov 1977 seh 23 Salamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964 96 Adigezal bek Mirza Karabah name Baku 1950 63 Dubrovin N Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze t 3 SPb 1886 209 Avalov 1977 seh 39 Dubrovin N Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze t 3 SPb 1886 209 210 Zakavkazskij kraj Putevye vpechetleniya i vospoitnaniya barona Avgusta fon Gakstgauzena ch II SPb 1857 149 2021 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2018 07 19 EdebiyyatAvalov E V Arhitektura goroda Shushi i problemy sohraneniya ego istoricheskogo oblika Baku Elm 1977 Fatullaev Sh S Pamyatniki Shushi Baku 1970 Salamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964 Dubrovin N Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze t 3 SPb 1886 Hemcinin baxSusa Dovlet Tarix Memarliq Qorugu