Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə yalnız ilkin və ya onunla əlaqəli mənbələrdən istifadə olunur. Məlumatlar müstəqil ikinci mənbələrə əsaslanmalıdır, əks halda məqalənin neytrallığı və ya əhəmiyyəti ilə bağlı şübhələr yarana, bunun nəticəsində də silinə bilər. Məqaləyə istinad və mənbələr əlavə etməklə onu təkmilləşdirə bilərsiniz. |
Məhəmmədhəsən ağa Sarıcalı-Cavanşir (1766-1806) — İbrahimxəlil xanın vəliəhdi, general-mayor.
| Məhəmmədhəsən ağa Cavanşir | |
|---|---|
| Məhəmmədhəsən ağa İbrahimxəlil xan oğlu Sarıcalı-Cavanşir | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şuşa, Qarabağ xanlığı |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şuşa, Qarabağ xanlığı |
| Atası | İbrahim xan |
| Anası | Xanımnənə xanım |
| Fəaliyyəti | zabit |
Həyatı
Məhəmmədhəsən ağa İbrahimxəlil xan oğlu 1766-cı ildə Şuşa şəhərində doğulmuşdu. Anası Cəbrayıllı Nəbi ağanın qızı Xanımnənə xanımdır. O, mükəmməl saray təhsili almışdı. Atası onu özünə vəliəhd təyin etmişdi.
Məhəmmədhəsən ağa zəki və zabitəli bir xanzadə idi. Bəylər də, rəiyyətlər də onun xətrini çox istəyirdilər. Molla Pənah Vaqif yazır:
Verdi ağa mənə bir çuxa ki, min donə dəgər,
Qeysəri-Rum geyən rəxti-humayunə dəgər,
Filməsəl, xələti-xaqanü Fridunə dəgər,
Yaxası yaxa dolu lölöi məknunə dəgər,
Müxtəsər, hər ətəyi bir ətək altunə dəgər.
1797-ci ildə İbrahimxəlil xan Ağaməhəmməd şahın qorxusundan Cara çəkilmişdi. Şahın ölüm xəbərini eşidəndə sevincək Şuşaya qayıtmaq istəyəndə xəbər gəlir ki, qardaşı oğlu Məhəmməd bəy xanlığı əlinə alıb. İşi düzüb-qoşmaq üçün öncə oğlu Mehdiqulu ağanı göndərir. Mehdiqulu ağa Məhəmməd bəyin yeznəsi idi. Mehrəli bəyin qızı Xanxanım ağanı almışdı. Xanzadə bir müddət Şuşada qalırsa da iş görə bilmir. Məhəmməd bəy xanlıqda atını sağ-sola çapırdı. İbrahimxəlil xan bu dəfə Məhəmmədhəsən ağanı Qarabağ bəyləri və 500 nəfərlik qoşun ilə Şuşaya göndərir. Məhəmməd bəy Qarabağ ellərini də götürüb İrana keçmək istəyi ilə Kirs dağına çəkilir. Məhəmmədhəsən ağa onları izləyir.
Tarixçi Mir Mehdi Xəzani yazır: "Çün Məhəmmədhəsən ağa həqiqətdə çox sahibi-tədbir və sahibi-hörmət, sahibi-nəcabət, sahibi-vüqar və sahibi-rəftar adam idi və hamı onu sayardılar və heç kim ona etinasızlığa olmağa cürət etməzdilər. Elə ki, Qarabağ əhli mərhum ağanı görcək hamısı fövc-fövc gəldilər, ağanın xidmətində baş endirdilər və bəziləri əlini öpdülər. Hamı, Məhəmməd bəyin yanında olanlar gəldilər .
Tarixçi Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği də yazır: "(Məhəmmədhəsən ağa) adam göndərib Məhəmməd bəyi öz yanına çağırdı. Əvvəlcə Məhəmməd bəy qorxuya düşdü, lakin sonra xatircəm olub Məhəmmədhəsən ağanın hüzuruna gəldi, mərhum Məhəmmədhəsən ağanın əlini öpüb xatircəmliklə onun yanında qaldı. (Məhəmmədhəsən ağa) Məhəmməd bəyin istiqlaliyyəti zamanında qarışıqlığa bais olan bir neçə cinayətkarı Məhəmməd bəyin gözü qabağında məsuliyyətə cəlb edib, cəzalandırmağı əmr etdi .
Məhəmmədhəsən ağa Məhəmməd bəyi sakitləşdirəndən sonra mahal naiblərinə, camaata məktub yazıb öz iş-gücləri ilə məşğul olmaqlarını tapşırır. Atasına qasid göndərib Şuşaya çağırır.
Fətəli şah qaynatası İbrahimxəlil xana ənam-ərmağan göndərəndə Məhəmmədhəsən ağanı da yaddan çıxarmazdı.
Kürəkçay traktatının imzalanmasında yüksək hərbi rütbə alanlardan biri də Məhəmmədhəsən ağa idi. Çarın əmri ilə Məhəmmədhəsən ağaya general-mayor rütbəsi vermişdilər. Vəliəhd olduğundan ikinci oğlu Şükür ağanı girov kimi aparıb Gəncədə saxlamışdılar.
Elə bu zaman Məhəmmədhəsən ağa ilə atasının arasına inciklik salırlar. Tarixçi Mir Mehdi Xəzani yazır: "Xüsusən bir para şərir adamlar aralıqda şeytanlıq edib, İbrahim xan ilə öz böyük oğlu Məhəmmədhəsən ağanın arasına və Mehdiqulu ağa və Xanlar ağanın aralarına küdurət və iğtişaş saldılar. İbrahim xanı Məhəmmədhəsən ağadan dilxor və rəncidə elədilər. Cəbrayıllı tayfası ki, Vərəndə mahalında bir böyük eldir və Məhəmmədhəsən ağanın anasının qohumları olan ümdə bəyləri var idilər. Məhəmmədhəsən ağaya itaət edib, İbrahim xanın əmrinə müti olmadılar. Bu gunə işlər çox baisi-küdurət oldu. Hərçənd mərhum xan iradə elədi ki, Mehdiqulu ağa və Xanlar ağa ittifaq olub Məhəmmədhəsən ağanın hökmünü və rütbəsini aşağı salalar və cəbrayıllı camaatını dəxi bir növ (sakit) edib, ondan kənar və uzaq edələr ki, Ibrahim xana dürüst mütü olalar. Amma Mehdiqulu ağa və Xanlar ağa Məhəmmədhəsən ağa ilə bihörmətlik etməyə razı olmadılar ki, İbrahim xan yaşlaşmışdı. Məhəmmədhəsən ağa sayılan və sahibi-hörmət və sahibi-əql və rəftar və fərasətli və kamallı və sahibi-ədəb və adab və qırx yaşına yetmiş və təcrübə etmiş və hamı vilayətlərdən ümdə mötəbər və sahibi-tədbir hesab olunan idi .
Fətəli şah sərkərdəsi Əbülfət xan Tuti Sarıcalı-Cavanşirə beş min atlı verib Qarabağa yola salır. Tapşırır ki, Qarabağı alıb özü vəliəhd olsun. Məhəmmədhəsən ağanı da girov kimi saraya göndərsin. Əbülfət xan Qarabağa girən kimi bir çox ellər, adlı-sanlı bəylər qoşulur ona. İbrahimxəlil xan Məhəmmədhəsən ağanı və Mehdiqulu ağanı qoşunlarına başçı təyin edib oğlunu silahlı qarşılamağa gedir. Məhəmmədhəsən ağa qoşunla gəlib atası ilə bərabər Dizaq mahalında yerləşir. Əbülfət xan atasının və qardaşın üstünə hücum edir. İlk hücumda basılıb geri çəkilir. Bu barədə tarixçi Mir Mehdi Xəzani yazır: "Fətəli şah Əbülfət xanı beş min qoşun ilə Qarabağa İbrahim xanın yanına məmur elədi. Çox giran ənam və mərhəmətlər ilə ona göndərdi ki, İbrahim xanın inaət və köməyinə iqdam edə. Onun hüzurunda vəkil və naib kimi olub, dəxil və təsərrü edənləri, xüsusən Məhəmmədhəsən ağanı, bir para Qarabağın bəyzadələri ilə Fətəli şahın hüzuruna rəvanə edə. Nə qədər ki, İbrahim xan hali-həyatdadır, onun xidmətində olub, Qarabağda heç bir iş Əbülfət xanın səlah didindən xaric olmaya. Pəs Əbülfət xan sərhədi-vilayətə gəlib, Fətəli şahın bu gunə səlahdidin atası İbrahim xana hali elədi. Xan dəxi bir para işlərə və övladından küdurət etməyinə görə əvvəl hər-çənd bu əmrə razı olmaq istədi, amma sonra oğlanları Məhəmmədhəsən ağa və Mehdiqulu ağa və Xanlar ağa hər üçü ittifaq olub, əzbəski, Əbülfət xan bir ədna olan övrətdən olmuşdu və həmə vaxt Qarabağda olanda Məhəmmədhəsən ağaya və Mehdiqulu ağaya nökərlər rəftarı kimi xidmətlər qılmışdı. Onun şöylə vəkil və sahibi-ixtiyar olmağına razı olmayıb, İbrahim xanı nikul və təğyir elədilər. Əbülfət xanın dedikləri kəlamatın əksinə rəftar və əməl başladılar. Xan dəxi Fətəli şahın bir para təklifatını xoşagəlməz bilib dübarə əbülfət xana yazdı ki, qayıtsın və Qarabağ torpağına gəlməsin".
Məhəmmədhəsən ağa digər qardaşlarından kömək alıb Əbülfət xanın üstünə yürüyür. Atışmada Əbülfət xanın qoşunu məğlub olub qaçır.
Fətəli şah üç nəfər xas xanlarından ibarət elçi göndərib İbrahimxəlil xanı əmin edir ki, mənim bu davadan xəbərim yoxdur. Gəl İran qoşununu Əsgəran qalasına burax ki, onlar Qarabağı rus istilaçılarından qorusun. İbrahimxəlil xan Fətəli şahın and-amanlarına inanmayaraq elçiləri tutub ruslara verir. Fətəli şah xandan inciyir.
Abbas mirzənin başçılığı ilə İran qoşunu Qarabağa girir. Məhəmmədhəsən ağa Qarabağ qoşunu ilə savunmaya qalxır. Dizaq mahalında səngər tutub Qarabağ camaatının daldalanmasını gözləyir. Camaat dağ-daşda daldalanandan sonra geri çəkildi. Abbas mirzə ağır qoşunla Qarabağın ortasına irəlilədi. Lakin rusların köməyə gəldiyini görüb çəkilib Gəncə tərəfə getdi. Fətəli şah və Əbülfət xan Tuti də qayıdıb İrana getdilər.
Məhəmmədhəsən ağa Qarabağ içində olan məğşuşluğu dəf edib camaatı, asi bəyləri sakitliyə çağırır.
Məhəmmədhəsən ağa 1805-ci ildə Iran sərkərdələri Məhəmmədhəsən xan Müqəddəmi, Əli xan nəsəkçibaşı Kəngərlini və Maqsud xanı döyüşdə əsir tutmuşdu. 1806-ci ildə cəsur və cəngavər xanzadə Məhəmmədhəsən ağa vəfat edib.
Məhəmmədhəsən ağanın II Şahverdi xan Ziyadoğlu-Qacarın qızı Xeyrənnisə bəyimlə, Xoy hakimi Əhməd xan Dünbilinin qızı Mahşərəf xanımla ailə qurmuşdu.
Mükafatları
Məhəmmədhəsən ağa "Qarabağın vəliəhdi Məhəmmədhəsən ağaya 1805-ci il sədaqətinə görə" brilyant işləməli qızıl medal verilmişdi.
Övladları
Oğulları
- Cəfərqulu ağa, sonra Cəfərqulu xan Nəva kimi tanındı.
- Şükürulla ağa, sonra Şükür ağa Sarıcalı-Cavanşir kimi tanındı.
- Xancan ağa
- Böyük xan
Qızı
- Tubu bəyim
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Qarabağnamələr. 2-ci kitab. Bakı, "Yazıçı", 1991, səh. 143-144.
- Bax: Qarabağnamələr. 1-ci kitab. Bakı, "Yazıçı", 1989, səh. 129.
- Qarabağnamələr. 2-ci kitab. Bakı, "Yazıçı", 1991, səh. 161-162.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Məhəmmədhəsən ağanın soy kötüyü. "Soy" dərgisi, 2 (2) 2003.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede yalniz ilkin ve ya onunla elaqeli menbelerden istifade olunur Melumatlar musteqil ikinci menbelere esaslanmalidir eks halda meqalenin neytralligi ve ya ehemiyyeti ile bagli subheler yarana bunun neticesinde de siline biler Meqaleye etibarli istinad ve menbeler elave etmekle onu tekmillesdire bilersiniz Mehemmedhesen aga Saricali Cavansir 1766 1806 Ibrahimxelil xanin veliehdi general mayor Mehemmedhesen aga CavansirMehemmedhesen aga Ibrahimxelil xan oglu Saricali CavansirDogum tarixi 1766Dogum yeri Susa Qarabag xanligiVefat tarixi 1806Vefat yeri Susa Qarabag xanligiAtasi Ibrahim xanAnasi Xanimnene xanimFealiyyeti zabitHeyatiMehemmedhesen aga Ibrahimxelil xan oglu 1766 ci ilde Susa seherinde dogulmusdu Anasi Cebrayilli Nebi aganin qizi Xanimnene xanimdir O mukemmel saray tehsili almisdi Atasi onu ozune veliehd teyin etmisdi Mehemmedhesen aga zeki ve zabiteli bir xanzade idi Beyler de reiyyetler de onun xetrini cox isteyirdiler Molla Penah Vaqif yazir Verdi aga mene bir cuxa ki min done deger Qeyseri Rum geyen rexti humayune deger Filmesel xeleti xaqanu Fridune deger Yaxasi yaxa dolu loloi meknune deger Muxteser her eteyi bir etek altune deger 1797 ci ilde Ibrahimxelil xan Agamehemmed sahin qorxusundan Cara cekilmisdi Sahin olum xeberini esidende sevincek Susaya qayitmaq isteyende xeber gelir ki qardasi oglu Mehemmed bey xanligi eline alib Isi duzub qosmaq ucun once oglu Mehdiqulu agani gonderir Mehdiqulu aga Mehemmed beyin yeznesi idi Mehreli beyin qizi Xanxanim agani almisdi Xanzade bir muddet Susada qalirsa da is gore bilmir Mehemmed bey xanliqda atini sag sola capirdi Ibrahimxelil xan bu defe Mehemmedhesen agani Qarabag beyleri ve 500 neferlik qosun ile Susaya gonderir Mehemmed bey Qarabag ellerini de goturub Irana kecmek isteyi ile Kirs dagina cekilir Mehemmedhesen aga onlari izleyir Tarixci Mir Mehdi Xezani yazir Cun Mehemmedhesen aga heqiqetde cox sahibi tedbir ve sahibi hormet sahibi necabet sahibi vuqar ve sahibi reftar adam idi ve hami onu sayardilar ve hec kim ona etinasizliga olmaga curet etmezdiler Ele ki Qarabag ehli merhum agani gorcek hamisi fovc fovc geldiler aganin xidmetinde bas endirdiler ve bezileri elini opduler Hami Mehemmed beyin yaninda olanlar geldiler Tarixci Mirze Camal Cavansir Qarabagi de yazir Mehemmedhesen aga adam gonderib Mehemmed beyi oz yanina cagirdi Evvelce Mehemmed bey qorxuya dusdu lakin sonra xatircem olub Mehemmedhesen aganin huzuruna geldi merhum Mehemmedhesen aganin elini opub xatircemlikle onun yaninda qaldi Mehemmedhesen aga Mehemmed beyin istiqlaliyyeti zamaninda qarisiqliga bais olan bir nece cinayetkari Mehemmed beyin gozu qabaginda mesuliyyete celb edib cezalandirmagi emr etdi Mehemmedhesen aga Mehemmed beyi sakitlesdirenden sonra mahal naiblerine camaata mektub yazib oz is gucleri ile mesgul olmaqlarini tapsirir Atasina qasid gonderib Susaya cagirir Feteli sah qaynatasi Ibrahimxelil xana enam ermagan gonderende Mehemmedhesen agani da yaddan cixarmazdi Kurekcay traktatinin imzalanmasinda yuksek herbi rutbe alanlardan biri de Mehemmedhesen aga idi Carin emri ile Mehemmedhesen agaya general mayor rutbesi vermisdiler Veliehd oldugundan ikinci oglu Sukur agani girov kimi aparib Gencede saxlamisdilar Ele bu zaman Mehemmedhesen aga ile atasinin arasina inciklik salirlar Tarixci Mir Mehdi Xezani yazir Xususen bir para serir adamlar araliqda seytanliq edib Ibrahim xan ile oz boyuk oglu Mehemmedhesen aganin arasina ve Mehdiqulu aga ve Xanlar aganin aralarina kuduret ve igtisas saldilar Ibrahim xani Mehemmedhesen agadan dilxor ve rencide elediler Cebrayilli tayfasi ki Verende mahalinda bir boyuk eldir ve Mehemmedhesen aganin anasinin qohumlari olan umde beyleri var idiler Mehemmedhesen agaya itaet edib Ibrahim xanin emrine muti olmadilar Bu gune isler cox baisi kuduret oldu Hercend merhum xan irade eledi ki Mehdiqulu aga ve Xanlar aga ittifaq olub Mehemmedhesen aganin hokmunu ve rutbesini asagi salalar ve cebrayilli camaatini dexi bir nov sakit edib ondan kenar ve uzaq edeler ki Ibrahim xana durust mutu olalar Amma Mehdiqulu aga ve Xanlar aga Mehemmedhesen aga ile bihormetlik etmeye razi olmadilar ki Ibrahim xan yaslasmisdi Mehemmedhesen aga sayilan ve sahibi hormet ve sahibi eql ve reftar ve ferasetli ve kamalli ve sahibi edeb ve adab ve qirx yasina yetmis ve tecrube etmis ve hami vilayetlerden umde moteber ve sahibi tedbir hesab olunan idi Feteli sah serkerdesi Ebulfet xan Tuti Saricali Cavansire bes min atli verib Qarabaga yola salir Tapsirir ki Qarabagi alib ozu veliehd olsun Mehemmedhesen agani da girov kimi saraya gondersin Ebulfet xan Qarabaga giren kimi bir cox eller adli sanli beyler qosulur ona Ibrahimxelil xan Mehemmedhesen agani ve Mehdiqulu agani qosunlarina basci teyin edib oglunu silahli qarsilamaga gedir Mehemmedhesen aga qosunla gelib atasi ile beraber Dizaq mahalinda yerlesir Ebulfet xan atasinin ve qardasin ustune hucum edir Ilk hucumda basilib geri cekilir Bu barede tarixci Mir Mehdi Xezani yazir Feteli sah Ebulfet xani bes min qosun ile Qarabaga Ibrahim xanin yanina memur eledi Cox giran enam ve merhemetler ile ona gonderdi ki Ibrahim xanin inaet ve komeyine iqdam ede Onun huzurunda vekil ve naib kimi olub dexil ve teserru edenleri xususen Mehemmedhesen agani bir para Qarabagin beyzadeleri ile Feteli sahin huzuruna revane ede Ne qeder ki Ibrahim xan hali heyatdadir onun xidmetinde olub Qarabagda hec bir is Ebulfet xanin selah didinden xaric olmaya Pes Ebulfet xan serhedi vilayete gelib Feteli sahin bu gune selahdidin atasi Ibrahim xana hali eledi Xan dexi bir para islere ve ovladindan kuduret etmeyine gore evvel her cend bu emre razi olmaq istedi amma sonra oglanlari Mehemmedhesen aga ve Mehdiqulu aga ve Xanlar aga her ucu ittifaq olub ezbeski Ebulfet xan bir edna olan ovretden olmusdu ve heme vaxt Qarabagda olanda Mehemmedhesen agaya ve Mehdiqulu agaya nokerler reftari kimi xidmetler qilmisdi Onun soyle vekil ve sahibi ixtiyar olmagina razi olmayib Ibrahim xani nikul ve tegyir elediler Ebulfet xanin dedikleri kelamatin eksine reftar ve emel basladilar Xan dexi Feteli sahin bir para teklifatini xosagelmez bilib dubare ebulfet xana yazdi ki qayitsin ve Qarabag torpagina gelmesin Mehemmedhesen aga diger qardaslarindan komek alib Ebulfet xanin ustune yuruyur Atismada Ebulfet xanin qosunu meglub olub qacir Feteli sah uc nefer xas xanlarindan ibaret elci gonderib Ibrahimxelil xani emin edir ki menim bu davadan xeberim yoxdur Gel Iran qosununu Esgeran qalasina burax ki onlar Qarabagi rus istilacilarindan qorusun Ibrahimxelil xan Feteli sahin and amanlarina inanmayaraq elcileri tutub ruslara verir Feteli sah xandan inciyir Abbas mirzenin basciligi ile Iran qosunu Qarabaga girir Mehemmedhesen aga Qarabag qosunu ile savunmaya qalxir Dizaq mahalinda senger tutub Qarabag camaatinin daldalanmasini gozleyir Camaat dag dasda daldalanandan sonra geri cekildi Abbas mirze agir qosunla Qarabagin ortasina ireliledi Lakin ruslarin komeye geldiyini gorub cekilib Gence terefe getdi Feteli sah ve Ebulfet xan Tuti de qayidib Irana getdiler Mehemmedhesen aga Qarabag icinde olan megsuslugu def edib camaati asi beyleri sakitliye cagirir Mehemmedhesen aga 1805 ci ilde Iran serkerdeleri Mehemmedhesen xan Muqeddemi Eli xan nesekcibasi Kengerlini ve Maqsud xani doyusde esir tutmusdu 1806 ci ilde cesur ve cengaver xanzade Mehemmedhesen aga vefat edib Mehemmedhesen aganin II Sahverdi xan Ziyadoglu Qacarin qizi Xeyrennise beyimle Xoy hakimi Ehmed xan Dunbilinin qizi Mahseref xanimla aile qurmusdu MukafatlariMehemmedhesen aga Qarabagin veliehdi Mehemmedhesen agaya 1805 ci il sedaqetine gore brilyant islemeli qizil medal verilmisdi OvladlariOgullari Ceferqulu aga sonra Ceferqulu xan Neva kimi tanindi Sukurulla aga sonra Sukur aga Saricali Cavansir kimi tanindi Xancan aga Boyuk xan Qizi Tubu beyimHemcinin baxMehemmedhesen aga sarayiIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Qarabagnameler 2 ci kitab Baki Yazici 1991 seh 143 144 Bax Qarabagnameler 1 ci kitab Baki Yazici 1989 seh 129 Qarabagnameler 2 ci kitab Baki Yazici 1991 seh 161 162 MenbeEnver Cingizoglu Mehemmedhesen aganin soy kotuyu Soy dergisi 2 2 2003 Xarici kecidler