Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmməd Saed Mərağeyi −1883–1973 — محمد ساعد مراغهای — iki dəfə İranın Baş Naziri, səkkiz dəfə Xarici İşlər Naziri, bir dəfə Daxili İşlər naziri, dörd dəfə xarici ölkələrdə səfir, dörd dəfə Senat Məclisi və bir dəfə Məclisin nümayəndəsi olmuşdur.
| Məhəmməd Saed Mərağeyi | |
|---|---|
| fars. محمد ساعد مراغه ای | |
 | |
 | |
| 6 aprel 1944, 9 noyabr 1948 – 25 noyabr 1944, 23 mart 1950 | |
| Əvvəlki | Əli Süheyli-Əbdülhüseyn Həjir |
| Sonrakı | Mürtəzaqulu Bayat-Əli Mənsur |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Tiflis, Rusiya imperiyası və ya Marağa, İran |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Tehran, İran |
| Dəfn yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, diplomat |
| Atası | Məhəmmədkazım Qazi |
| Dini | şiəlik |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Məhəmməd Saed, (Saedülvizarə) Marağada və ya daTiflisdə anadan olmuşdur. Əslən azərbaycanlı, atası Məhəmmədkazım Qazi idi. Atası və babası Azərbaycanın yüksək səviyyəli münsif və hakimlərindən idi. İsveçrənin təhsil almışdır.
Məhəmməd Saidin uşaqlıq və gənclik illəri Zaqafqaziyada keçmiş, diplomatik karyerası burada başlanmışdır. Mart hadisələri zamanı Krasnokrestovskaya küçəsi (Şeyx Şamil) 23 ünvanda yerləşən və 100 nəfərdən çox iranlı təbəələrin və konsulluğun əməkdaşlarının sığınacaq tapdıqları İran konsulluğunun binası erməni silahlı dəstələri tərəfindən tutulmuşdu. M. S. Marağayi konsulluq binasının azad edilməsinə nail olmuş, daha sonra rus hərbçiləri ilə birgə Bakıda yaşayan və işləyən İran vətəndaşlarının da məruz qaldığı qırğınların qarşısının alınmasında fəal iştirak etmişdir. 1994-cü ildə Tehranda nəşr etdirdiyi "Siyasi xatirələr"ində 1918-ci il mart faciələri günlərində şəhərdəki vəziyyəti təsvir etmiş və göstərmişdir ki, şəhər küçələrindən və həyətlərdən ölülərin və yaralıların yığılması və şəxsiyyətlərinin təyin edilməsi üçün hələ yalnız onun yaratdığı komissiya tərəfindən 5000 nəfərdən artıq iranlı və qeyri-iranlı müsəlmanın qətlə yetirildiyi müəyyən olunmuş, bütün bu cəsədlər müsəlman qaydasında dəfn edilmişdir. Qanlı mart hadisələrindən sonra cəmiyyətdə böyük vahimə yaranmış, müsəlman əhalisi şəhəri kütləvi surətdə tərk etməyə başlamışdır. M. S. Marağayi böyük çətinliklə şəhərə giriş-çıxışa qadağa qoymuş erməni-bolşevik hökumətindən sərnişinlərlə dolu gəmilərin İran limanlarına yola salınmasına icazə almışdır. Bir neçə gün ərzində 5 mindən 10 minə qədər insan — İran təbəələri və yerli müsəlmanlar Bakını tərk edərək Astara, Ənzəli və İranın digər şəhərlərində sığınacaq tapmışlar. FTK-nın sənədlərindən məlum olur ki, Bakıda iranlı təbəələrin və şəxsən İran konsulunun özünün təqib olunması sonrakı aylarda da, türk-Azərbaycan qoşunları şəhəri azad edənədək davam etmişdir.
1918-ci ilin əvvəlində yalnız Bakı və onun ətraf kəndlərində 70 minə yaxın əksəriyyəti etnik azərbaycanlı olan İran vətəndaşları işləyir və yaşayırdı. İstər sayına, istərsə də şəhərin sosial-iqtisadi həyatının müxtəlif sahələrində tutduqları mövqeyə görə onlar Bakı cəmiyyətinin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edirdilər. Kifayət qədər fəal və işgüzar bir insan olan İran konsulu Məhəmməd Said-əl Vəzarə Marağayi isə şəhərin rəsmi və ali dairələrə daxil olan tanınmış və hörmətli xarici diplomatlardan biri hesab olunurdu. O, Azərbaycan və rus dillərini yaxşı bilir, yerli adamlarla öz dillərində danışır və nitqlər edirdi.
Bakıda yaşayan İran vətəndaşlarının arasında İranla Qafqaz şəhərləri arasında ticarətin ayrı-ayrı sahələrinə nəzarət edən və şəhərdə öz kontorları, daşınmaz əmlakı, mağazaları və s. olan milyonçular, iri və orta tacirlər zümrəsi var idi. Çoxsaylı xırda iranlı tacirlər də şəhərin ticarət həyatında əhəmiyyətli rol oynayırdılar. Bu əhali qrupunun daha böyük hissəsi isə neft sənayesində, əsasən, qara fəhlə işləyirdi. Eyni zamanda şəhərdə yüzlərcə bədbəxt, yaşamaq üçün hər növ vəsaitdən məhrum olan və Bakının küçələrində dilənçi həyatı keçirən "iranlılar" var idi. Tamamilə aydındır ki, Bakının mərkəzi küçələrini və yaşayış məhəllələrini əhatə edən 1918-ci il qanlı mart hadisələri İran vətəndaşlarının özlərindən, eləcə də onların əmlakından yan keçə bilməzdi. Təsadüfi deyil ki, küçə döyüşlərinin və atışmalarının ilk qurbanları əksər hallarda məhz bu evsiz-eşiksiz insanlar, "Əlahəzrət İran şahının" təbəələri oldular. Hadisələrdən az sonra həm İranda, həm də Bakıda çıxan İran qəzetləri bu haqda dəfələrlə yazmaqla, əsas günahı öz vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin etməyi bacarmamış İran konsulunda görürdülər, halbuki mart hadisələrinin ikinci günü erməni quldurlarından gizlənən yüzdən artıq İran vətəndaşlarının sığınacaq tapdığı İran konsulluğunun binası erməni silahlı dəstələri tərəfindən ələ keçirilmiş, konsulun özü, konsulluğun əməkdaşları ilə birlikdə əsir götürülmüşdü. Yalnız Məhəmməd Said-əl Vəzarənin Bakı Sovetinə dəfələrlə müraciətindən sonra əsir İranlı vətəndaşları azad etmək mümkün olmuşdu və bu zaman konsulun özü də daxil olmaqla bu insanlara konsulluğun binasını tərk etməmək əmri verilmişdi. (Bayat Kave. Qafqaz üzərində fırtına. İranın müstəqilliyin ilk dövründə Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan respublikaları ilə regional münasibətləri. 1917–1921, Tehran, 2001, s..39 (fars dilində).) Lakin bolşeviklərin xəbərdarlığına baxmayaraq, İran konsulu bir neçə rus dənizçisi ilə birlikdə Bakının küçələrinə çıxaraq, müsəlmanların müdafiə olunduğu İçəri Şəhər Qalasına gəlmiş və Qalanı toplardan atəşə tutan Xəzər donanmasının rus əsgər və matrosları tərəfindən hərbi əməliyyatların dayandırılması üçün həqiqətən çox səy göstərmişdi. (AR Pİİ SSA, f.277, siyahı 2, iş14, v.1–4.) Lakin, Said-əl Vəzarənin bolşeviklərlə danışıqları zamanı "günahsız müsəlman, qadın və uşaqlara qarşı vəhşiliklərin dayandırılması", habelə "müharibədə iştirak etməyən yüzlərlə İranlı vətəndaşların ölümünə səbəb olan şəhərin bombalanmasına dərhal son qoyulması" kimi tələbləri eşidilməmiş qalmışdı. (Marağayi Said Məhəmməd. Siyasi xatirələr. Tehran, 1994, s. 49 (fars dilində).)
Artıq qeyd edildiyi kimi, mart faciələri günlərində həlak olmuş müsəlmanların arasında çoxlu sayda İran vətəndaşları var idi və İran qəzetləri hadisələrdən sonra dərhal vətənə qayıtmağa müvəffəq olmuş öz vətəndaşlarının son məlumatlarına istinad edərək, iddia edirdilər ki, "müharibənin 3–4 günü ərzində 2000 nəfər qətlə yetirilmiş və onlardan 500 nəfərdən çoxu iranlılar olmuşdur". Həmçinin qeyd edilirdi ki, həlak olanların arasında İran konsulunun 21 yaşlı qardaşı da var idi. ("Bahar" qəzeti, Хорасан, 1918, 21 aprel (fars dilində).) Lakin konsul Məhəmməd Said Marağayi sonralar başqa bir rəqəm gətirərək yazırdı ki, "yalnız onun tərəfindən təşkil edilmiş komissiya tərəfindən küçə və həyətlərdən 5000-dən artıq qətlə yetirilmiş müsəlman, iranlı və qeyriiranlıların meyitləri toplanmış və dəfn edilmişdi." (Marağayi Said Məhəmməd. Siyasi xatirələr, s. 49.)
İranın Bakıdakı konsulu Məhəmməd Said-əl Vəzarə Marağayi də, həmin günlərdə aralarında minlərlə İran vətəndaşlarının olduğu müsəlmanlara qarşı zorakılığın qarşısının alınmasında fəal iştirak etməklə, bu hadisələri yerli müsəlman əhalisinin erməni silahlı qüvvələri tərəfindən qızışdırılan milli qırğını kimi xarakterizə edirdi. (Marağayi Said Məhəmməd. Siyasi xatirələr….s.48.)
Məhəmməd Said 1932–1934-cü illərdə Qərbi Azərbaycan əyalətinin valisi olmuşdu. İran milli və senat parlementlərində Urmiyadan nümayəndə seçilmişdi. 1938-ci ildən İranın Rusiyadaki səfiri idi. O, Əli Süheylinin 1943-cü ildə kabinetinin süqutundan sonra baş nazir oldu. Saed, Sovetin İranın şimalında nəft konsessiya tələbin qəbul etməkdən imtinasından sonra, , Saedin hökuməti ərzində aşağı düşmüşdür.Sergey Kavtaradze açıqca baş nazirə hücum etdi və onun istefasını tələb etdi. Sovet və Tudə mətbuatı Kavtaradzenin sözlərini əks etdilər. Sovetlər Tudə yoldaşlarını ruhlandırdılar ki, Saedin istefa verməyi üçün nümayiş etsinlər. Saed 1944-cü ilin noyabrında istefa verdi. 1948-ci ilin noyabr ayında yenidən İranın baş naziri oldu.
O, Tudə Partiyasını baş nazirliyi zamanı qadağan etmişdir və (Artur Millspaugh) onun rəhbərliyi altında yenidən maliyyə naziri təyin edildi.
Bildirilir ki, o, hətta senatorluq zamanı da, ictimai nəqliyyatdan (məsələn, avtobus) istifadə edirdi. O, rus, fransız, alman, ərəb və türk dillərini mükəmməl bilirdi.
İstinadlar
- http://dic.academic.ru/dic.nsf/dic_diplomatic/1100/САЕД 2019-09-17 at the Wayback Machine САЕД
- ساعد، محمد؛ خاطرات سیاسی محمد ساعد مراغه ای، تهران، نامک، 1371ش، ص8.
- الموتی، مصطفی؛ بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال1357، لندن، 1375ش، ج2، ص21.
- Rubin, Barry. Paved With Good Intentions. Oxford University Press. 1980. 25. ISBN .
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Məhəmməd Said [ölü keçid]
- САЕД, мирза Мухаммед хан (rus.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmed Saed Merageyi 1883 1973 محمد ساعد مراغه ای iki defe Iranin Bas Naziri sekkiz defe Xarici Isler Naziri bir defe Daxili Isler naziri dord defe xarici olkelerde sefir dord defe Senat Meclisi ve bir defe Meclisin numayendesi olmusdur Mehemmed Saed Merageyifars محمد ساعد مراغه ای Bas nazir6 aprel 1944 9 noyabr 1948 25 noyabr 1944 23 mart 1950EvvelkiEli Suheyli Ebdulhuseyn HejirSonrakiMurtezaqulu Bayat Eli MensurSexsi melumatlarDogum tarixi 1883Dogum yeri Tiflis Rusiya imperiyasi ve ya Maraga IranVefat tarixi 1973Vefat yeri Tehran IranDefn yeri Behisti ZehraTehsili Lozanna UniversitetiFealiyyeti siyasetci diplomatAtasi Mehemmedkazim QaziDini sielik Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMehemmed Saed Saedulvizare Maragada ve ya daTiflisde anadan olmusdur Eslen azerbaycanli atasi Mehemmedkazim Qazi idi Atasi ve babasi Azerbaycanin yuksek seviyyeli munsif ve hakimlerinden idi Isvecrenin tehsil almisdir Mehemmed Saidin usaqliq ve genclik illeri Zaqafqaziyada kecmis diplomatik karyerasi burada baslanmisdir Mart hadiseleri zamani Krasnokrestovskaya kucesi Seyx Samil 23 unvanda yerlesen ve 100 neferden cox iranli tebeelerin ve konsullugun emekdaslarinin siginacaq tapdiqlari Iran konsullugunun binasi ermeni silahli desteleri terefinden tutulmusdu M S Maragayi konsulluq binasinin azad edilmesine nail olmus daha sonra rus herbcileri ile birge Bakida yasayan ve isleyen Iran vetendaslarinin da meruz qaldigi qirginlarin qarsisinin alinmasinda feal istirak etmisdir 1994 cu ilde Tehranda nesr etdirdiyi Siyasi xatireler inde 1918 ci il mart facieleri gunlerinde seherdeki veziyyeti tesvir etmis ve gostermisdir ki seher kucelerinden ve heyetlerden olulerin ve yaralilarin yigilmasi ve sexsiyyetlerinin teyin edilmesi ucun hele yalniz onun yaratdigi komissiya terefinden 5000 neferden artiq iranli ve qeyri iranli muselmanin qetle yetirildiyi mueyyen olunmus butun bu cesedler muselman qaydasinda defn edilmisdir Qanli mart hadiselerinden sonra cemiyyetde boyuk vahime yaranmis muselman ehalisi seheri kutlevi suretde terk etmeye baslamisdir M S Maragayi boyuk cetinlikle sehere giris cixisa qadaga qoymus ermeni bolsevik hokumetinden sernisinlerle dolu gemilerin Iran limanlarina yola salinmasina icaze almisdir Bir nece gun erzinde 5 minden 10 mine qeder insan Iran tebeeleri ve yerli muselmanlar Bakini terk ederek Astara Enzeli ve Iranin diger seherlerinde siginacaq tapmislar FTK nin senedlerinden melum olur ki Bakida iranli tebeelerin ve sexsen Iran konsulunun ozunun teqib olunmasi sonraki aylarda da turk Azerbaycan qosunlari seheri azad edenedek davam etmisdir 1918 ci ilin evvelinde yalniz Baki ve onun etraf kendlerinde 70 mine yaxin ekseriyyeti etnik azerbaycanli olan Iran vetendaslari isleyir ve yasayirdi Ister sayina isterse de seherin sosial iqtisadi heyatinin muxtelif sahelerinde tutduqlari movqeye gore onlar Baki cemiyyetinin ehemiyyetli hissesini teskil edirdiler Kifayet qeder feal ve isguzar bir insan olan Iran konsulu Mehemmed Said el Vezare Maragayi ise seherin resmi ve ali dairelere daxil olan taninmis ve hormetli xarici diplomatlardan biri hesab olunurdu O Azerbaycan ve rus dillerini yaxsi bilir yerli adamlarla oz dillerinde danisir ve nitqler edirdi Bakida yasayan Iran vetendaslarinin arasinda Iranla Qafqaz seherleri arasinda ticaretin ayri ayri sahelerine nezaret eden ve seherde oz kontorlari dasinmaz emlaki magazalari ve s olan milyoncular iri ve orta tacirler zumresi var idi Coxsayli xirda iranli tacirler de seherin ticaret heyatinda ehemiyyetli rol oynayirdilar Bu ehali qrupunun daha boyuk hissesi ise neft senayesinde esasen qara fehle isleyirdi Eyni zamanda seherde yuzlerce bedbext yasamaq ucun her nov vesaitden mehrum olan ve Bakinin kucelerinde dilenci heyati keciren iranlilar var idi Tamamile aydindir ki Bakinin merkezi kucelerini ve yasayis mehellelerini ehate eden 1918 ci il qanli mart hadiseleri Iran vetendaslarinin ozlerinden elece de onlarin emlakindan yan kece bilmezdi Tesadufi deyil ki kuce doyuslerinin ve atismalarinin ilk qurbanlari ekser hallarda mehz bu evsiz esiksiz insanlar Elahezret Iran sahinin tebeeleri oldular Hadiselerden az sonra hem Iranda hem de Bakida cixan Iran qezetleri bu haqda defelerle yazmaqla esas gunahi oz vetendaslarinin tehlukesizliyini temin etmeyi bacarmamis Iran konsulunda gorurduler halbuki mart hadiselerinin ikinci gunu ermeni quldurlarindan gizlenen yuzden artiq Iran vetendaslarinin siginacaq tapdigi Iran konsullugunun binasi ermeni silahli desteleri terefinden ele kecirilmis konsulun ozu konsullugun emekdaslari ile birlikde esir goturulmusdu Yalniz Mehemmed Said el Vezarenin Baki Sovetine defelerle muracietinden sonra esir Iranli vetendaslari azad etmek mumkun olmusdu ve bu zaman konsulun ozu de daxil olmaqla bu insanlara konsullugun binasini terk etmemek emri verilmisdi Bayat Kave Qafqaz uzerinde firtina Iranin musteqilliyin ilk dovrunde Azerbaycan Ermenistan ve Gurcustan respublikalari ile regional munasibetleri 1917 1921 Tehran 2001 s 39 fars dilinde Lakin bolseviklerin xeberdarligina baxmayaraq Iran konsulu bir nece rus denizcisi ile birlikde Bakinin kucelerine cixaraq muselmanlarin mudafie olundugu Iceri Seher Qalasina gelmis ve Qalani toplardan atese tutan Xezer donanmasinin rus esger ve matroslari terefinden herbi emeliyyatlarin dayandirilmasi ucun heqiqeten cox sey gostermisdi AR PII SSA f 277 siyahi 2 is14 v 1 4 Lakin Said el Vezarenin bolseviklerle danisiqlari zamani gunahsiz muselman qadin ve usaqlara qarsi vehsiliklerin dayandirilmasi habele muharibede istirak etmeyen yuzlerle Iranli vetendaslarin olumune sebeb olan seherin bombalanmasina derhal son qoyulmasi kimi telebleri esidilmemis qalmisdi Maragayi Said Mehemmed Siyasi xatireler Tehran 1994 s 49 fars dilinde Artiq qeyd edildiyi kimi mart facieleri gunlerinde helak olmus muselmanlarin arasinda coxlu sayda Iran vetendaslari var idi ve Iran qezetleri hadiselerden sonra derhal vetene qayitmaga muveffeq olmus oz vetendaslarinin son melumatlarina istinad ederek iddia edirdiler ki muharibenin 3 4 gunu erzinde 2000 nefer qetle yetirilmis ve onlardan 500 neferden coxu iranlilar olmusdur Hemcinin qeyd edilirdi ki helak olanlarin arasinda Iran konsulunun 21 yasli qardasi da var idi Bahar qezeti Horasan 1918 21 aprel fars dilinde Lakin konsul Mehemmed Said Maragayi sonralar basqa bir reqem getirerek yazirdi ki yalniz onun terefinden teskil edilmis komissiya terefinden kuce ve heyetlerden 5000 den artiq qetle yetirilmis muselman iranli ve qeyriiranlilarin meyitleri toplanmis ve defn edilmisdi Maragayi Said Mehemmed Siyasi xatireler s 49 Iranin Bakidaki konsulu Mehemmed Said el Vezare Maragayi de hemin gunlerde aralarinda minlerle Iran vetendaslarinin oldugu muselmanlara qarsi zorakiligin qarsisinin alinmasinda feal istirak etmekle bu hadiseleri yerli muselman ehalisinin ermeni silahli quvveleri terefinden qizisdirilan milli qirgini kimi xarakterize edirdi Maragayi Said Mehemmed Siyasi xatireler s 48 Mehemmed Said 1932 1934 cu illerde Qerbi Azerbaycan eyaletinin valisi olmusdu Iran milli ve senat parlementlerinde Urmiyadan numayende secilmisdi 1938 ci ilden Iranin Rusiyadaki sefiri idi O Eli Suheylinin 1943 cu ilde kabinetinin suqutundan sonra bas nazir oldu Saed Sovetin Iranin simalinda neft konsessiya telebin qebul etmekden imtinasindan sonra Saedin hokumeti erzinde asagi dusmusdur Sergey Kavtaradze aciqca bas nazire hucum etdi ve onun istefasini teleb etdi Sovet ve Tude metbuati Kavtaradzenin sozlerini eks etdiler Sovetler Tude yoldaslarini ruhlandirdilar ki Saedin istefa vermeyi ucun numayis etsinler Saed 1944 cu ilin noyabrinda istefa verdi 1948 ci ilin noyabr ayinda yeniden Iranin bas naziri oldu O Tude Partiyasini bas nazirliyi zamani qadagan etmisdir ve Artur Millspaugh onun rehberliyi altinda yeniden maliyye naziri teyin edildi Bildirilir ki o hetta senatorluq zamani da ictimai neqliyyatdan meselen avtobus istifade edirdi O rus fransiz alman ereb ve turk dillerini mukemmel bilirdi Istinadlarhttp dic academic ru dic nsf dic diplomatic 1100 SAED 2019 09 17 at the Wayback Machine SAED ساعد محمد خاطرات سیاسی محمد ساعد مراغه ای تهران نامک 1371ش ص8 الموتی مصطفی بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال1357 لندن 1375ش ج2 ص21 Rubin Barry Paved With Good Intentions Oxford University Press 1980 25 ISBN 0 19 502805 8 Hemcinin baxXarici kecidlerMehemmed Said olu kecid SAED mirza Muhammed han rus