Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Molla Hüsrəv (Konstantinopol – 1480, Konstantinopol) — Osmanlı alimi, müdərris və Osmanlı şeyxülislamı.
| Molla Hüsrəv | |
|---|---|
| Əvvəlki | Molla Fəxrəddin Əcəmi |
| Sonrakı | Molla Gürani |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | Sivas |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | İstanbul |
| Fəaliyyəti | ilahiyyatçı |
Həyatı
Əsl adı Mehmeddir. Bioqrafiyasını hazırlayan Daşkörpüzadə atasının Sivas-Tokat bölgəsindəki türkmən boylarından Varsaq boyunun bəylərindən olduğunu qeyd edir. Bəzi mənbələrdə əslən yunan və ya fransız olduğu qeyd edilsə də, özünün "Dürerü’l-ḥükkâm" adlı əsərində ailəsi haqqında yazmış və atasının adının Fəramüz, babasının adının isə Xoca Əli olduğunu qeyd etmişdir.
Yenə Daşkörpüzadənin verdiyi məlumata görə, atası Fəramüz bəy erkən vəfat etmiş və kiçik yaşdakı Mehmedi yeznəsi olan Hüsrəv bəy himayəsinə almışdır. Bu səbəblə ilk illərində Hüsrəv qaynı, sonralar isə Hüsrəv olaraq bilinmişdir. İlk təhsilini yeznəsinin himayəsində Sivas bölgəsində alan Molla Hüsrəv Bursaya gələrək Molla Fənarinin oğlu Bursa qazısı Yusif Bali Əfəndidən icazət aldı. Bundan başqa Ədirnəyə gələrək dövrün önəmli din adamlarından dərslər aldı. İlk rəsmi vəzifəsi isə Ədirnədə yerləşən Şah Mələk Mədrəsəsində müdərrislik oldu. 1435-ci ilə aid bir yazışmada yenə Ədirnədə yerləşən Çələbi Mədrəsəsinin də müdərrisliyinin ona verildiyi qeyd edilir. Fateh Sultan Mehmedin ilk səltənəti əsnasında 1444-cü ildə başqazılığa gətirildi. Ancaq bəzi mənbələrdə hələ də müdərrislik etdiyi qeyd olunur. Sultan Muradın ikinci dəfə taxta cülusunun ardından 1446-cı ildə bu vəzifəsindən alındı və Ədirnə qazısı təyin edildi. Belə ki, 1447–1450-ci illərə aid bəzi yazışmalarda Ədirnə qazısı olaraq imzası var.
Sultan Mehmedin ikinci dəfə taxta cülusunun ardından Molla Hüsrəv vəzifələrindən azad edilmiş, ona ayrılan aylıq maaşla Ədirnədə qalmışdı. İstanbulun fəthi əsnasında sultanı dəstəkləyən qrupda yer alan Molla Hüsrəv fəthin ardından İstanbul qazısı olan Xızır bəyin vəfatından sonra 1459-cu ildə bu vəzifəyə gətirildi. İstanbul qazılığı ilə birlikdə Qalata və Üsküdar qazılığı, eləcə də Ayasofiya müdərrisliyi də ona verildi.
Tarixi mənbələrdə verilən məlumata görə, 1472-ci ildə Molla Hüsrəv, bir məclisdə Molla Güraniyə sultanın sağında, ona isə solunda yer verilməsinin elmi dərəcə baxımından uyğun olmadığını demiş və İstanbulu tərk edərək Bursaya getmişdir. Bursada olduğu müddətdə öz adına bir mədrəsə inşa etdirmişdir. Çox keçmədən Fateh Sultan Mehmed tərəfindən İstanbula dəvət edilən Molla Hüsrəv ehtimal ki, 1473-cü ildə şeyxülislamlığa gətirildi. Vəfatına qədər bu vəzifədə qalan Molla Hüsrəv 1480-ci ildə İstanbulda vəfat etdi və cənazəsi Bursaya aparılaraq inşa etdirdiyi mədrəsənin həyətinə dəfn edildi. Mənbələrdə Molla Hüsrəvin Cəlaləddin adlı bir oğlu, Hüsrəvzadə ləqəbiylə məşhur Mustafa Əfəndi adlı bir nəvəsinin olduğu qeyd olunur.
Molla Hüsrəv maddi cəhətdən imkanlı ailəyə mənsub olsa da, sadə həyat tərzi, xeyirxahlığı və dindarlığı ilə xalq arasında böyük nüfuz qazanmışdı. Qazılıq vəzifəsini könülsüz qəbul etsə də, bu fəaliyyətiylə bağlı əsər belə yazmışdır. Bundan başqa Nəsrəddin Tusinin "Əsas əl-iqtibas" əsərini tərcümə edib Sultan Mehmedə hədiyyə etmişdir.
Fateh Sultan Mehmedin öz adına inşa etdirdiyi məscidin ətrafına qurulan Sahn-ı saman mədrəsələrinin dərs proqramı da məhz Sultan Mehmed, sədrəzəm Mahmud Paşa, Molla Hüsrəv və Əli Quşçu tərəfindən hazırlanmışdır. Bu səbəblə, Molla Hüsrəv Osmanlı elm sahəsinin təməl din xadimlərindən biri olaraq anılır. Yetişdirdiyi tələbələri arasında Zənbilli Əli Əfəndi, Fənari Həsən Çələbi, Molla Həsən və Molla Muhiddin bəy kimi alimlər yer alır. Bursadakı mədrəsəsindən başqa İstanbulda Şahzadəbaşı yaxınlığında öz adına bir məscid də inşa etdirmişdir.
Əsərləri
- Mirḳātü’l-vüṣûl ilâ ʿilmi’l-uṣûl.
- Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ġureri’l-aḥkâm.
- Ḥâşiye ʿale’t-Telvîḥ.
- Ḥâşiye ʿalâ Envâri’t-tenzîl li’l-Beyżâvî.
- Ḥâşiye ʿalâ Ḥâşiyeti’l-Muḫtaṣar li’s-Seyyid Şerîf.
- Şerḥu Uṣûli’l-Pezdevî (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1141).
- Risâle fi’l-velâ.
- Naḳdü’l-efkâr fî reddi’l-enẓâr.
- Ḥâşiye ʿale’l-Muṭavvel.
- Vasiyetnâme.
- Esâsü’l-iḳtibâs Tercümesi.
İstinadlar
- Catalog of the German National Library (alm.).
- Taşköprizâde, eş-Şeḳāʾiḳ, s. 116–120;
- Hasan Özket, Molla Hüsrev ve Mir’âtü’l-usûl Adlı Eserinin Kaynakları (yüksek lisans tezi, 1992), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü;
- R. C. Repp, The Müfti of Istanbul: A Study in the Development of the Ottoman Learned Hierarchy, London 1986, s. 154–166;
- Recep Cici, Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları: Kuruluştan Fatih Devrinin Sonuna Kadar, Bursa 2001, s. 196–219;
Mənbə
- Molla Hüsrev, Dürerü’l-ḥükkâm, İstanbul 1319, I, 3;
- Âşıkpaşazâde, Târih (Atsız), s. 184, 236;
- Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, VIII, 279;
- Neşrî, Cihannümâ (Taeschner), I, 172, 218;
- a.mlf., Miftâḥu’s-saʿâde, Beyrut 1405/1985, II, 171–172;
- Mecdî, Şekāik Tercümesi, s. 108, 135–139, 143, 144, 149, 179, 208, 209, 220, 229, 294, 302, 343, 344;
- Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh (haz. İsmet Parmaksızoğlu), Ankara 1992, II, 215, 228;
- Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 91, 113, 190, 497, 747, 899;
- Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye (nşr. Ahmed ez-Za‘bî), Beyrut 1418/1998, s. 302–303;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 328–329;
- Sicill-i Osmânî, II, 271–272;
- Osmanlı Müellifleri, I, 292–293;
- Brockelmann, GAL, II, 226–227;
- Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livâsı, s. 172, 266, 279, 352;
- Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 211, 435, 439, 443, 458;
- Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, Beyrut 1414/1993, III, 584;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, I, 430;
- a.mlf., İlmiye Teşkilâtı, s. 22, 176, 229–230;
- Cahid Baltacı, XV–XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1976, s. 314, 474;
- Hüseyin Atay, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul 1983, s. 79;
- Mehmet Şener, Dürer’in Kaynakları, İzmir 1987, s. X–XVI;
- Ahmet Akgündüz, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, İstanbul 1990, I, 6, 45, 196;
- Molla Hüsrev Mehmet Efendi: 1400–1480 (ed. Ahmet Hulûsi Köker), Kayseri 1992;
- Franz Babinger, "Husrev", İA, V/1, s. 605–606.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Molla Husrev Konstantinopol 1480 Konstantinopol Osmanli alimi muderris ve Osmanli seyxulislami Molla Husrev3 Osmanli seyxulislamiEvvelkiMolla Fexreddin EcemiSonrakiMolla GuraniSexsi melumatlarDogum yeri SivasVefat tarixi 1480Vefat yeri IstanbulFealiyyeti ilahiyyatciHeyatiEsl adi Mehmeddir Bioqrafiyasini hazirlayan Daskorpuzade atasinin Sivas Tokat bolgesindeki turkmen boylarindan Varsaq boyunun beylerinden oldugunu qeyd edir Bezi menbelerde eslen yunan ve ya fransiz oldugu qeyd edilse de ozunun Dureru l ḥukkam adli eserinde ailesi haqqinda yazmis ve atasinin adinin Feramuz babasinin adinin ise Xoca Eli oldugunu qeyd etmisdir Yene Daskorpuzadenin verdiyi melumata gore atasi Feramuz bey erken vefat etmis ve kicik yasdaki Mehmedi yeznesi olan Husrev bey himayesine almisdir Bu sebeble ilk illerinde Husrev qayni sonralar ise Husrev olaraq bilinmisdir Ilk tehsilini yeznesinin himayesinde Sivas bolgesinde alan Molla Husrev Bursaya gelerek Molla Fenarinin oglu Bursa qazisi Yusif Bali Efendiden icazet aldi Bundan basqa Edirneye gelerek dovrun onemli din adamlarindan dersler aldi Ilk resmi vezifesi ise Edirnede yerlesen Sah Melek Medresesinde muderrislik oldu 1435 ci ile aid bir yazismada yene Edirnede yerlesen Celebi Medresesinin de muderrisliyinin ona verildiyi qeyd edilir Fateh Sultan Mehmedin ilk selteneti esnasinda 1444 cu ilde basqaziliga getirildi Ancaq bezi menbelerde hele de muderrislik etdiyi qeyd olunur Sultan Muradin ikinci defe taxta culusunun ardindan 1446 ci ilde bu vezifesinden alindi ve Edirne qazisi teyin edildi Bele ki 1447 1450 ci illere aid bezi yazismalarda Edirne qazisi olaraq imzasi var Sultan Mehmedin ikinci defe taxta culusunun ardindan Molla Husrev vezifelerinden azad edilmis ona ayrilan ayliq maasla Edirnede qalmisdi Istanbulun fethi esnasinda sultani destekleyen qrupda yer alan Molla Husrev fethin ardindan Istanbul qazisi olan Xizir beyin vefatindan sonra 1459 cu ilde bu vezifeye getirildi Istanbul qaziligi ile birlikde Qalata ve Uskudar qaziligi elece de Ayasofiya muderrisliyi de ona verildi Tarixi menbelerde verilen melumata gore 1472 ci ilde Molla Husrev bir meclisde Molla Guraniye sultanin saginda ona ise solunda yer verilmesinin elmi derece baximindan uygun olmadigini demis ve Istanbulu terk ederek Bursaya getmisdir Bursada oldugu muddetde oz adina bir medrese insa etdirmisdir Cox kecmeden Fateh Sultan Mehmed terefinden Istanbula devet edilen Molla Husrev ehtimal ki 1473 cu ilde seyxulislamliga getirildi Vefatina qeder bu vezifede qalan Molla Husrev 1480 ci ilde Istanbulda vefat etdi ve cenazesi Bursaya aparilaraq insa etdirdiyi medresenin heyetine defn edildi Menbelerde Molla Husrevin Celaleddin adli bir oglu Husrevzade leqebiyle meshur Mustafa Efendi adli bir nevesinin oldugu qeyd olunur Molla Husrev maddi cehetden imkanli aileye mensub olsa da sade heyat terzi xeyirxahligi ve dindarligi ile xalq arasinda boyuk nufuz qazanmisdi Qaziliq vezifesini konulsuz qebul etse de bu fealiyyetiyle bagli eser bele yazmisdir Bundan basqa Nesreddin Tusinin Esas el iqtibas eserini tercume edib Sultan Mehmede hediyye etmisdir Fateh Sultan Mehmedin oz adina insa etdirdiyi mescidin etrafina qurulan Sahn i saman medreselerinin ders proqrami da mehz Sultan Mehmed sedrezem Mahmud Pasa Molla Husrev ve Eli Quscu terefinden hazirlanmisdir Bu sebeble Molla Husrev Osmanli elm sahesinin temel din xadimlerinden biri olaraq anilir Yetisdirdiyi telebeleri arasinda Zenbilli Eli Efendi Fenari Hesen Celebi Molla Hesen ve Molla Muhiddin bey kimi alimler yer alir Bursadaki medresesinden basqa Istanbulda Sahzadebasi yaxinliginda oz adina bir mescid de insa etdirmisdir EserleriMirḳatu l vuṣul ila ʿilmi l uṣul Dureru l ḥukkam fi serḥi Ġureri l aḥkam Ḥasiye ʿale t Telviḥ Ḥasiye ʿala Envari t tenzil li l Beyzavi Ḥasiye ʿala Ḥasiyeti l Muḫtaṣar li s Seyyid Serif Serḥu Uṣuli l Pezdevi Beyazit Devlet Ktp Veliyyuddin Efendi nr 1141 Risale fi l vela Naḳdu l efkar fi reddi l enẓar Ḥasiye ʿale l Muṭavvel Vasiyetname Esasu l iḳtibas Tercumesi IstinadlarCatalog of the German National Library alm Taskoprizade es Seḳaʾiḳ s 116 120 Hasan Ozket Molla Husrev ve Mir atu l usul Adli Eserinin Kaynaklari yuksek lisans tezi 1992 Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu R C Repp The Mufti of Istanbul A Study in the Development of the Ottoman Learned Hierarchy London 1986 s 154 166 Recep Cici Osmanli Donemi Islam Hukuku Calismalari Kurulustan Fatih Devrinin Sonuna Kadar Bursa 2001 s 196 219 MenbeMolla Husrev Dureru l ḥukkam Istanbul 1319 I 3 Asikpasazade Tarih Atsiz s 184 236 Sehavi eḍ Ḍavʾu l lamiʿ VIII 279 Nesri Cihannuma Taeschner I 172 218 a mlf Miftaḥu s saʿade Beyrut 1405 1985 II 171 172 Mecdi Sekaik Tercumesi s 108 135 139 143 144 149 179 208 209 220 229 294 302 343 344 Hoca Sadeddin Tacu t tevarih haz Ismet Parmaksizoglu Ankara 1992 II 215 228 Kesfu ẓ ẓunun I 91 113 190 497 747 899 Leknevi el Fevaʾidu l behiyye nsr Ahmed ez Za bi Beyrut 1418 1998 s 302 303 Ilmiyye Salnamesi s 328 329 Sicill i Osmani II 271 272 Osmanli Muellifleri I 292 293 Brockelmann GAL II 226 227 Gokbilgin Edirne ve Pasa Livasi s 172 266 279 352 Hediyyetu l ʿarifin II 211 435 439 443 458 Kehhale Muʿcemu l muʾellifin Beyrut 1414 1993 III 584 Uzuncarsili Osmanli Tarihi I 430 a mlf Ilmiye Teskilati s 22 176 229 230 Cahid Baltaci XV XVI Asirlarda Osmanli Medreseleri Istanbul 1976 s 314 474 Huseyin Atay Osmanlilarda Yuksek Din Egitimi Istanbul 1983 s 79 Mehmet Sener Durer in Kaynaklari Izmir 1987 s X XVI Ahmet Akgunduz Osmanli Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri Istanbul 1990 I 6 45 196 Molla Husrev Mehmet Efendi 1400 1480 ed Ahmet Hulusi Koker Kayseri 1992 Franz Babinger Husrev IA V 1 s 605 606