Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Əsasül-iqtibas — (fars. اساسالاقتباس) Məntiq elmində "bəşərin ustadı" hesab edilən Xacə Nəsirəddin Tusinin əsəridir. Öz sahəsində nadir və misilsiz olan bu qiymətli əsər, "şeyx-ər-rəis" adlanan İbn Sinanın "Şifa" adlı məntiq kitabından sonra məntiq elmi üzrə yazılmış ən yaxşı və ən mükəmməl kitab hesab edilir. Qeyd etmək yerinə düşər ki, məntiqə həsr olunan Əsasül-iqtibas əsərində Nəsirəddin Tusi İbn Sinanın ardıcılıdır.
Kitabın "Əsasül-iqtibas" adlanmasının səbəbi
Bu kitabın niyə məhz "Əsasül-iqtibas" adlanmasının səbəbi dəqiq məlum deyil. Ola bilsin ki, bu kitab məntiq barədə yazıldığından və bilidiyimiz kimi məntiq elmi digər elmlər üçün əsas rol oynadığından Xacə Nəsirəddin Tusi bu adı həmin kitaba münasib görmüş və kitabı belə adlandırmışdır.
"Əsasül-iqtibas"ın yazılma tarixi
Bu kitabın yazılma tarixinə gəldikdə isə əlyazma nüsxələrinin çoxunun sonunda qeyd edildiyi kimi onun yazılma tarixi [hicri qəməri tarixi ilə] 642/ m.1244-cü ildir. Deməli bu kitab tarixi baxımdan "Əxlaqi-Nasiri" kitabından sonra və "Şərh əl-İşarat" kitabından isə əvvəl yazılmışdır.
Kitabın üstünlükləri
Bu kitabın digər kitablardan üstünlüyü kimi onun fars dilində sadə yazılmasını, çox vaxt faydası olmayan irad və etirazlardan çəkinərək oxucunu sərgərdanlıqdan xilas etməsini, məntiqin bütün mövzularını əhatə etməsini qeyd etmək olar.
Nəsirəddin Tusinin əsərləri
Tusinin yorulmaz tədqiqatçısı olan Mudərris Rəzəvi Əsasül-iqtibas əsərinin önsözündə onun 113 əsərinin adını qeyd etdikdən sonra 21 əsərin də adını qeyd edərək onların Tusiyə məxsus olub-olmaması barədə fikir ayrılıqlarının olduğunu qeyd etmişdir.
Tusi mənitq barəsində bir neçə əsər yazmışdır ki, onların həcmcə ən böyüyü Əsas əl-iqtibas əsəridir.
Kitabın fəsilləri
Məntiqi ilk dəfə tərtib edərək sistem halına salan Aristotel, öz məntiqini altı hissəyə bölüb onu "Orqanon" adlandırdı. Sonra isə ona "nitq" və "şer" adlı iki traktat də əlavə etdi. Buna görə də Aristotelin məntiq kitabı səkkiz hissə və ya səkkiz kitabdan ibarət olmuşdur. Ondan sonra isə Tirli Porfiri, Aristotelin məntiq kitabına bir "giriş" yazıb onu "İsagoge" adlandırdı. Buna görə də məntiq kitabı doqquz hissədən ibarət olmuşdur. İbn Nədim, özünün "Əl-Fehrest" kitabında yazır:
"Aristotelin məntiq təlimləri onun özünün tərtibatına görə səkkiz hissədən ibarət olmuşdur. "İsagoge" adlanan fəsil isə Porfiri tərəfindən əlavə edilmişdir. Aristotelin tərtib etdiyi fəsillər birlikdə "Orqanon" adlanır".
İslam alimləri də çox vaxt öz yazdıqları kitablarda Aristotelin həmin təsnifatını əsas götürmüş və "İsagoge" kitabını Aristotel məntiqinə artırmaqla öz kitablarını "doqquz kitab" və ya "doqquz məqalə" formasında tərtib etmişlər.
O cümlədən "şeyx ər- rəis" kimi tanınan Əbu Əli Sina da "Şifa" adlanan öz məntiq əsərini doqquz bölməyə ayırmış və hər birini "kitab" adlandırmışdır. Hər bir kitabı fənnlərə bölmüş və hər bir fənni isə fəsillərə ayırmışdır. Xacə Nəsirəddin Tusi də bu kitabı yazarkən İbn Sinanın "Şifa" məntiq kitabında olan tərtibata uyğun olaraq, öz əsərini doqquz bölməyə ayırmış və hər birini "məqalə" adlandırmışdır.
- Birinci məqalə yunan dilində "İsagoge" adlanan "məntiqə giriş" hissəsidir. Bu giriş Porfirinin Aristotel kateqoriyalarına əlavə etdiyi həmin girişdir.
- İkinci məqalə yunan dilində "Categories" adlanır.
- Üçüncü məqalə yunan dilində "Peri Herminias" adlanan "anlayışlar [təkliflər, qəti ifadələr mühakimələr]" məqaləsidir.
- Dördüncü məqalə "sillogizmlər"-dən bəhs edən və yunan dilində "Les premieres analytique" adlanan "birinci analitika" məqaləsidır.
- Beşinci məqalə yunan dilində "apodictique" adlanan "ikinci analitika" məqaləsidır.
- Altıncı məqalə yunan dilində "Topique" adlanır. Bu "Orqanon" kitabının beşinci hissəsidir.
- Yeddinci məqalə yunan dilində "Sophisticis elenchis" adlanan "Sofistlik təkzibləri" məqaləsidir.
- Səkkizinci məqalə yunan dilində "Rhetorique" adlanan "nitq" məqaləsidir.
- Doqquzuncu məqalə yunan dilində "poetica" adlanan "şer" məqaləsidir.
Tərcüməsi
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". I cild. Tərcümə edən: Şahin Yəhyayev, Buraxılışa məsul: Ələddin Məlikov, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 296 səh. ()
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". II cild. Tərcümə edənlər: Şahin Yəhyayev və Ələddin Məlikov, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 512 səh. ()
Əsasül-iqtibas adlı digər kitablar
"Əsasül–iqtibas" adlı digər bir neçə kitab da yazılmışdır. O cümlədən, onlardan biri də ərəb şer və nəsr kitablarından bəhs edən qazi İxtiyarəddin ibn seyyid Ğiyasəddin Əl-Hüseyninin "Əsasül-iqtibas" kitabıdır. Digər bir kitab isə Mirzə Tahir Vəhid Qəzvini tərəfindən II şah Abbas haqqında yazılan tarix kitabıdır.
Bu kitabın yazılma tarixinə gəldikdə isə əlyazma nüsxələrinin çoxunun sonunda qeyd edildiyi kimi onun yazılma tarixi [hicri qəməri tarixi ilə] 642-ci ildir (1244–1245-ci illərə təsadüf edir- tərcüməçi). Buna görə də bu kitab tarixi baxımdan "Əxlaqi- Nasiri" kitabından sonra və "Şərh əl-İşarat" kitabından isə əvvəl yazılmışdır.
Xacədən bir müddət sonra öz dövrünün üstün şəxsiyyətlərindən olan Məhəmməd ibn Əli Farsi Astarabadi, "Əsasül–iqtibas" kitabını Xacənin digər bir neçə kitabı ilə birlikdə ərəb dilinə tərcümə etmişdir.
Nüsxələri
- Mərhum hacı seyyid Nəsrullah Təqvanın kitabxanasında olan əlyazmadır. Onun yazılma tarixi [hicri tarixi ilə] 843-cü ildir.
- Digər bir nüsxə isə yenə də mərhum Təqəvinin kitabxanasında olan əlyazmadır. Onun yazılma tarixi [hicri tarixi ilə] 1065-ci ilin rəbiul- axir ayıdır.
- Tehran universitetinin professoru möhtərəm alim cənab İqbal Aştiyaninin nüsxəsi. Bu nüsxə "Nəstəliq" xətti ilə yazılmışdır. O, hicri tarixi ilə 1086-cı ildə köçürülmüşdür.
- Nəsx xətti ilə yazılan Astane Qüdse Rəzəvi kitabxanasının nüsxəsi. O, hicri tarixi ilə 1090-cı ildə Məhəmməd Cəfər ibn Məhəmməd Əmin tərəfindən yazılmışdır.
- "Yeni Sipəhsalar" mədrəsəsində olan nüsxə. Bu kitab da "nəsx" xətti ilə yazılmışdır. Bu nüsxə hicri tarixi ilə 1079-cu ilin ramazan ayında yazılmışdır.
- "Daneşsəraye ali" kitabxanasında olan nüsxə. Onun yazılma tarixi hicri tarixi ilə 1283-cü ilin zilhiccə ayının on dördüdür.
- Tehran universitetinin professoru gözəl alim və hörmətli dost, cənab seyyid Məhəmməd Məşkuhun kitabxanasında olan nüsxə. "Nəstəliq" xətti ilə oxuna biləcək tərzdə yazılan bu nüsxənin əvvəl və axırından bir neçə vərəq düşmüşdür.
- Milli şura məclisinin sabiq sədri haci seyyid Məhəmməd Sadiq Təbatəbainin parlamentin kitabxanasına hədiyyə etdiyi nüsxə. Onun yazılma tarixi [hicri qəməri tarixi ilə] 1086-cı ildir.
- Mərhum Mirzə Məhəmməd Tahir Tənekaboniyə məxsus olan əlyazma. Onun yazılma tarixi [hicri qəməri tarixi ilə] 1107-ci ildir.
- Yenə də mərhum Tənekaboniyə məxsus olan digər bir əlyazma. Bu kitab da "Nəstəliq" xətti ilə yazılmış və yazıları isə rahat oxunandır.nOnun yazılma tarixi isə hicri tarixi ilə 1075-ci ildir.
İstinadlar
- Nəsirəddin Tusinin Əsasül-iqtibas əsəri, Müdərris Rəzəvinin redaktəsi əsasında, Tehran. 1947. Tehran universiteti nəşriyyatı
- Xacə Nəsirəddin Tusi, Təcrid əl-etiqad, Tərcümə və şərh: Eminağa Məmmədov, Bakı, 2015, səh. 6
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". I cild. Tərcümə edən: Şahin Yəhyayev, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 296 səh. ()
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". I cild. Tərcümə edən: Şahin Yəhyayev, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 296 səh. ()
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". I cild. Tərcümə edən: Şahin Yəhyayev, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 296 səh. ()
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". I cild. Tərcümə edən: Şahin Yəhyayev, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 296 səh. ()
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". I cild. Tərcümə edən: Şahin Yəhyayev, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 296 səh. ()
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". I cild. Tərcümə edən: Şahin Yəhyayev, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 296 səh. ()
- Nəsirəddin Tusi. "Əsasül-iqtibas". I cild. Tərcümə edən: Şahin Yəhyayev, Bakı: Elm nəşriyyatı, 2022, 296 səh. ()
- Yəhyayev Şahin Xanoğlan. Nəsirəddin Tusinin Əsasül-iqtibas əsəri. Riyaziyyatın, astronomiyanın tarixi, mövcud durumu və gələcəyə baxış, Nəsirəddin Tusinin xatirəsinə həsr edilmiş Beynəlxalq konfransın materialları, Bakı, 2014, səh. 365
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Esasul iqtibas fars اساس الاقتباس Mentiq elminde beserin ustadi hesab edilen Xace Nesireddin Tusinin eseridir Oz sahesinde nadir ve misilsiz olan bu qiymetli eser seyx er reis adlanan Ibn Sinanin Sifa adli mentiq kitabindan sonra mentiq elmi uzre yazilmis en yaxsi ve en mukemmel kitab hesab edilir Qeyd etmek yerine duser ki mentiqe hesr olunan Esasul iqtibas eserinde Nesireddin Tusi Ibn Sinanin ardicilidir Kitabin Esasul iqtibas adlanmasinin sebebiBu kitabin niye mehz Esasul iqtibas adlanmasinin sebebi deqiq melum deyil Ola bilsin ki bu kitab mentiq barede yazildigindan ve bilidiyimiz kimi mentiq elmi diger elmler ucun esas rol oynadigindan Xace Nesireddin Tusi bu adi hemin kitaba munasib gormus ve kitabi bele adlandirmisdir Esasul iqtibas in yazilma tarixiBu kitabin yazilma tarixine geldikde ise elyazma nusxelerinin coxunun sonunda qeyd edildiyi kimi onun yazilma tarixi hicri qemeri tarixi ile 642 m 1244 cu ildir Demeli bu kitab tarixi baximdan Exlaqi Nasiri kitabindan sonra ve Serh el Isarat kitabindan ise evvel yazilmisdir Kitabin ustunlukleriBu kitabin diger kitablardan ustunluyu kimi onun fars dilinde sade yazilmasini cox vaxt faydasi olmayan irad ve etirazlardan cekinerek oxucunu sergerdanliqdan xilas etmesini mentiqin butun movzularini ehate etmesini qeyd etmek olar Nesireddin Tusinin eserleriTusinin yorulmaz tedqiqatcisi olan Muderris Rezevi Esasul iqtibas eserinin onsozunde onun 113 eserinin adini qeyd etdikden sonra 21 eserin de adini qeyd ederek onlarin Tusiye mexsus olub olmamasi barede fikir ayriliqlarinin oldugunu qeyd etmisdir Tusi menitq baresinde bir nece eser yazmisdir ki onlarin hecmce en boyuyu Esas el iqtibas eseridir Kitabin fesilleriMentiqi ilk defe tertib ederek sistem halina salan Aristotel oz mentiqini alti hisseye bolub onu Orqanon adlandirdi Sonra ise ona nitq ve ser adli iki traktat de elave etdi Buna gore de Aristotelin mentiq kitabi sekkiz hisse ve ya sekkiz kitabdan ibaret olmusdur Ondan sonra ise Tirli Porfiri Aristotelin mentiq kitabina bir giris yazib onu Isagoge adlandirdi Buna gore de mentiq kitabi doqquz hisseden ibaret olmusdur Ibn Nedim ozunun El Fehrest kitabinda yazir Aristotelin mentiq telimleri onun ozunun tertibatina gore sekkiz hisseden ibaret olmusdur Isagoge adlanan fesil ise Porfiri terefinden elave edilmisdir Aristotelin tertib etdiyi fesiller birlikde Orqanon adlanir Islam alimleri de cox vaxt oz yazdiqlari kitablarda Aristotelin hemin tesnifatini esas goturmus ve Isagoge kitabini Aristotel mentiqine artirmaqla oz kitablarini doqquz kitab ve ya doqquz meqale formasinda tertib etmisler O cumleden seyx er reis kimi taninan Ebu Eli Sina da Sifa adlanan oz mentiq eserini doqquz bolmeye ayirmis ve her birini kitab adlandirmisdir Her bir kitabi fennlere bolmus ve her bir fenni ise fesillere ayirmisdir Xace Nesireddin Tusi de bu kitabi yazarken Ibn Sinanin Sifa mentiq kitabinda olan tertibata uygun olaraq oz eserini doqquz bolmeye ayirmis ve her birini meqale adlandirmisdir Birinci meqale yunan dilinde Isagoge adlanan mentiqe giris hissesidir Bu giris Porfirinin Aristotel kateqoriyalarina elave etdiyi hemin girisdir Ikinci meqale yunan dilinde Categories adlanir Ucuncu meqale yunan dilinde Peri Herminias adlanan anlayislar teklifler qeti ifadeler muhakimeler meqalesidir Dorduncu meqale sillogizmler den behs eden ve yunan dilinde Les premieres analytique adlanan birinci analitika meqalesidir Besinci meqale yunan dilinde apodictique adlanan ikinci analitika meqalesidir Altinci meqale yunan dilinde Topique adlanir Bu Orqanon kitabinin besinci hissesidir Yeddinci meqale yunan dilinde Sophisticis elenchis adlanan Sofistlik tekzibleri meqalesidir Sekkizinci meqale yunan dilinde Rhetorique adlanan nitq meqalesidir Doqquzuncu meqale yunan dilinde poetica adlanan ser meqalesidir TercumesiNesireddin Tusi Esasul iqtibas I cild Tercume eden Sahin Yehyayev Buraxilisa mesul Eleddin Melikov Baki Elm nesriyyati 2022 296 seh ISBN 978 9952 556 21 6 Nesireddin Tusi Esasul iqtibas II cild Tercume edenler Sahin Yehyayev ve Eleddin Melikov Baki Elm nesriyyati 2022 512 seh ISBN 978 9952 556 56 8 Esasul iqtibas adli diger kitablar Esasul iqtibas adli diger bir nece kitab da yazilmisdir O cumleden onlardan biri de ereb ser ve nesr kitablarindan behs eden qazi Ixtiyareddin ibn seyyid Giyaseddin El Huseyninin Esasul iqtibas kitabidir Diger bir kitab ise Mirze Tahir Vehid Qezvini terefinden II sah Abbas haqqinda yazilan tarix kitabidir Bu kitabin yazilma tarixine geldikde ise elyazma nusxelerinin coxunun sonunda qeyd edildiyi kimi onun yazilma tarixi hicri qemeri tarixi ile 642 ci ildir 1244 1245 ci illere tesaduf edir tercumeci Buna gore de bu kitab tarixi baximdan Exlaqi Nasiri kitabindan sonra ve Serh el Isarat kitabindan ise evvel yazilmisdir Xaceden bir muddet sonra oz dovrunun ustun sexsiyyetlerinden olan Mehemmed ibn Eli Farsi Astarabadi Esasul iqtibas kitabini Xacenin diger bir nece kitabi ile birlikde ereb diline tercume etmisdir NusxeleriMerhum haci seyyid Nesrullah Teqvanin kitabxanasinda olan elyazmadir Onun yazilma tarixi hicri tarixi ile 843 cu ildir Diger bir nusxe ise yene de merhum Teqevinin kitabxanasinda olan elyazmadir Onun yazilma tarixi hicri tarixi ile 1065 ci ilin rebiul axir ayidir Tehran universitetinin professoru mohterem alim cenab Iqbal Astiyaninin nusxesi Bu nusxe Nesteliq xetti ile yazilmisdir O hicri tarixi ile 1086 ci ilde kocurulmusdur Nesx xetti ile yazilan Astane Qudse Rezevi kitabxanasinin nusxesi O hicri tarixi ile 1090 ci ilde Mehemmed Cefer ibn Mehemmed Emin terefinden yazilmisdir Yeni Sipehsalar medresesinde olan nusxe Bu kitab da nesx xetti ile yazilmisdir Bu nusxe hicri tarixi ile 1079 cu ilin ramazan ayinda yazilmisdir Danesseraye ali kitabxanasinda olan nusxe Onun yazilma tarixi hicri tarixi ile 1283 cu ilin zilhicce ayinin on dordudur Tehran universitetinin professoru gozel alim ve hormetli dost cenab seyyid Mehemmed Meskuhun kitabxanasinda olan nusxe Nesteliq xetti ile oxuna bilecek terzde yazilan bu nusxenin evvel ve axirindan bir nece vereq dusmusdur Milli sura meclisinin sabiq sedri haci seyyid Mehemmed Sadiq Tebatebainin parlamentin kitabxanasina hediyye etdiyi nusxe Onun yazilma tarixi hicri qemeri tarixi ile 1086 ci ildir Merhum Mirze Mehemmed Tahir Tenekaboniye mexsus olan elyazma Onun yazilma tarixi hicri qemeri tarixi ile 1107 ci ildir Yene de merhum Tenekaboniye mexsus olan diger bir elyazma Bu kitab da Nesteliq xetti ile yazilmis ve yazilari ise rahat oxunandir nOnun yazilma tarixi ise hicri tarixi ile 1075 ci ildir IstinadlarNesireddin Tusinin Esasul iqtibas eseri Muderris Rezevinin redaktesi esasinda Tehran 1947 Tehran universiteti nesriyyati Xace Nesireddin Tusi Tecrid el etiqad Tercume ve serh Eminaga Memmedov Baki 2015 seh 6 Nesireddin Tusi Esasul iqtibas I cild Tercume eden Sahin Yehyayev Baki Elm nesriyyati 2022 296 seh ISBN 978 9952 556 21 6 Nesireddin Tusi Esasul iqtibas I cild Tercume eden Sahin Yehyayev Baki Elm nesriyyati 2022 296 seh ISBN 978 9952 556 21 6 Nesireddin Tusi Esasul iqtibas I cild Tercume eden Sahin Yehyayev Baki Elm nesriyyati 2022 296 seh ISBN 978 9952 556 21 6 Nesireddin Tusi Esasul iqtibas I cild Tercume eden Sahin Yehyayev Baki Elm nesriyyati 2022 296 seh ISBN 978 9952 556 21 6 Nesireddin Tusi Esasul iqtibas I cild Tercume eden Sahin Yehyayev Baki Elm nesriyyati 2022 296 seh ISBN 978 9952 556 21 6 Nesireddin Tusi Esasul iqtibas I cild Tercume eden Sahin Yehyayev Baki Elm nesriyyati 2022 296 seh ISBN 978 9952 556 21 6 Nesireddin Tusi Esasul iqtibas I cild Tercume eden Sahin Yehyayev Baki Elm nesriyyati 2022 296 seh ISBN 978 9952 556 21 6 Yehyayev Sahin Xanoglan Nesireddin Tusinin Esasul iqtibas eseri Riyaziyyatin astronomiyanin tarixi movcud durumu ve geleceye baxis Nesireddin Tusinin xatiresine hesr edilmis Beynelxalq konfransin materiallari Baki 2014 seh 365Xarici kecidler