Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Materik — yerin su ilə əhatə olunmuş böyük bir hissəsi. Bu, Yerin geoloji inkişafı zamanı onun xarici təbəqələrinin fiziki-kimyəvi və qravitasiya təsnifatı nəticəsində əmələ gələn mürəkkəb tərkibli heterotektik cisimlərin məcmusudur. Materiklərin sahəsində əks olunan irimiqyaslı geoloji strukturların mövcudluğu iki əsas tipə – geosinklinallara və platformalara təsnif edilir. Qitələr üçün xarakterik olan ərazi növləri düzənlik və dağlardır. "Materik" anlayışına ekvivalent və ya yaxın olan söz kimi "qitə" termini də istifadə olunur.
Materiklər
Materik yer qabığının, quru şəklində dəniz səviyyəsindən yuxarıda yerləşən, ən böyük massividir. Onun kənarları dəniz altında olur. Müasir geoloji dövrdə 6 materik vardır.
| Adı | Sahəsi milyon km2-lə | Orta hündürlüyü m-lə | Ən hündür nöqtəsi, m-lə |
| Avrasiya | 53,4 | 960 | Comolunqma dağı- 8848 |
| Afrika | 30,3 | 750 | Kilimancaro dağı- 5895 |
| Şimali Amerika | 24,2 | 720 | Mak-Kinli dağı-6194 |
| Cənubi Amerika | 18,2 | 590 | Akonkaqua dağı-6960 |
| Antarktida | 14,0 | 2200 | Markhem dağı-4572 |
| Avstraliya | 7,7 | 340 | Kostyuşko dağı- 2234 |
| Materiklər üzrə | 147,8 | 850 | Comolunqma dağı- 8848 |
Avrasiya
Sahəsi 54 mln km² olan Avrasiya materiki dünyanın ən böyük materiki olub, bütün qurunun 1/3 hissəsini əhatə edir. Ucqar nöqtələri. Şimalda –Çelyuskin burnu, cənubda-Piay burnu, qərbdə-Roka burnu, şərqdə-Dejinyov burnu. Avrasiya 3 yarımkürədə yerləşir. Materikin ucqar qərb və şərq hissəsi Qərb yarımkürəsində yerləşir. O, bütün okeanlarla həmsərhəddir. girintili-çıxıntılıdır. Skandinaviya yarımadası sahillərində dalğaların dağıdıcı fəaliyyəti nəticəsində fiord tipli sahillər formalaşıb. O, şimal-şərqdən Berinq boğazı ilə Şm. Amerikadan, Cəbəllütariq boğazı, Aralıq və Qırmızı dəniz, Süveyş kanalı və Bab-Ül-Məndab boğazı ilə Afrikadan ayrılır.
Cənubi Amerika
Cənubi Amerikanın sahəsi 18 mln km² olub dünyanın böyüklüyünə görə 4-cü materikidir. O, şimaldan Panama kanalı vasitəsilə Şm. Amerikadan, şərqdə Atlantik okeanı, qərbdə Sakit okean, cənubda Dreyk boğazı vastəsi ilə Antarktidadan ayrılır. Amerika bütövlükdə qərb, qismən şimal, qalan hissəsi isə cənub yarımkürəsində yerləşib. Uçqar nöqtələri Şimalda Qalinas burnu, cənubda Frouord burnu, qərbdə Parinyas burnu, şərqdə Kabu-Branku burnudur. Ekvator Cənubi Amerikanın ucqar şimalından keçir.
Avstraliya
Avstraliya dünyanın ən kiçik materiki olub, sahəsi 7,6 mln2 km-dir. Ucqar nöqtələri. Şimalda-York burnu, cənubda- Cənub-şərq burnu, qərbdə-Stip-Poynt burnu, şərqdə- Bayron burnudur. Avstraliya bütövlükdə cənub və şərq yarımkürələrində yerləşib. Sahil xətləri az parçalanıb. Bass boğazı Tasmaniya adasını, Torres boğazı isə Yeni Qvineya adasını Avstraliyadan ayırır. O, qərbdən Hind, şərqdən Sakit okeanı ilə əlaqələnib. ən iri körfəzi –Böyük Avstraliya və Karpentariya: ən iri yarımadaları Keyp-York və Arnemlend: ən iri adası Tasman adasıdır. Avstraliyanın şimal-şərqində mərcan poliblərindən ibarət, uzunluğu 2300 km olan Böyük Sədd Rifi yerləşib. Bu səbəbdən burada iri liman şəhərləri yoxdur.
Afrika
Afrika Avrasiyadan sonra dünyanın 2-ci böyük materiki olub, sahəsi 30,3 mln km²-dir. Ucqar nöqtələri — 4 yarımkürədə yerləşir. Şimalda: Əl-Əbyad burnu (və ya Ras-Engela), cənubda Iynə burnu, qərbdə Almadi, şərqdə Ras-Xafin burnu, Ekvator Afrikanı 2 bərabər hissəyə bölür. Afrikanın 2/3 hissəsi şimalda, 1/3 hissəsi isə cənubdadır. Sahil xətti zəif parçalanıb. Ən iri körfəzi Qvineya, ən iri adası Madaqaskar, ən iri yarımadası Somalidir. Sahilləri çox zəif parçalandığından yarımadaları çox azdır. Afrika qərbdən Atlantik, şərqdən Hind okeanları ilə əhatə olunub. Afrika Aralıq dənizi və Cəbəllütariq boğazı ilə Avropadan; Süveyş kanalı, Qırmızı dəniz və Bab-Əl-Məndəb boğazı ilə Asiyadan ayrılır. Afrika sözü qədimdə Afrikanın şimalında yaşamış bərbər tayfalarının birinin adından götürülüb.
Antarktida
Sahəsi 14 mln km² olan Antraktida cənub, şərq və qərb yarımkürələrində yerləşib, Sakit, Hind və Atlantik okeanının suları ilə əhatələnib. Antarktidaya ən yaxın materik C. Amerika olub, ondan Dreyk boğazı vasitəsilə ayrılır. Materikin 97%-i qalın buz qatı ilə örtülüb. Buzun orta qalınlığı 2000 m, maksimum qalınlığı 4500 m-dir. Bu səbəbdən o, dünyanın ən hündür materiki sayılır. Bu buz örtüyündə dünyanın bütün şirin sularının 87%-i toplanıb. Buzlaqların yaranmasının əsas səbəbi materikin qütb dairəsində yerləşməsi soyuq okean cərəyanlarının təsiridir. Materikin kənarındakı buzlaqlar hərəkət edərək aysberqləri yaradırlar. Əgər bu buzlaqlar əriyərsə dünya okeanının sahəsi 62 m qalxar.
Şimali Amerika
Şimali Amerika – Qərb yarımkürəsində, Amerika qitəsinin şimal hissəsinə verilən şərti ad. Şimali Amerika materikinin sahəsi 24.247 milyon km. Sahil xəttinin uzunluğu 60 milyon km-dən çoxdur. Materikin parçalanmış şimal sahili çoxlu sayda körfəz və adalardan ibarətdir. Dünyanın ən böyük adası sayılan Qrenlandiya da burada yerləşir.
Materikin ilk kəşfi • "Amerikanın kəşfi" deyəndə məhz Şimali Amerikanın kəşfi nəzərdə tutulur. • Materikin kəşfini bir neçə mərhələyə ayırmaq olar. Arxeoloji tapıntılar əsasında müəyyən olunmuşdur ki, Amerikaya ilk öncə 30–40 min il bundan əvvəl asiyalılar gəlmişlər. • O zaman Berinq boğazı olmamışdır. İndiki Asiya ilə Şimali Amerika bitişik ərazi imiş və asiyalılar da oradan Alyaskaya köç edib məskunlaşmışlar. • Sonradan isə onlar cənub istiqamətində yayılmışlar.
Materikin avropalı kəşfi • Asiyalılardan xeyli sonra, təxminən VII – X əsrlərdə vikinq lər və qədim norman dənizçiləri Şimali Amerikanın sahillərinə yaxınlaşmışlar. Lakin vikinqlərin Nyufaundlend adasına üzmələri epizodik xarakter daşımışdır. Odur ki, bunu Amerikanın avropalılar tətəfindən fəthi kimi qiymətləndirmək olmaz. • Amerikanın sözün əsl mənasında fəthi yalnız Xristofor Kolumb 1492-ci ildə Amerika materikini kəşf etdikdən sonra mümkün olmuşdur.
Materikin yerli əhalisi • XV əsrdə Şimali Amerika əhalisinin sayı təqribi hesablamalara görə 12–16 mln. nəfər imiş. Bunlar yalnız yerli aborigenlər imiş və qəbilə şəklində yaşayırmışlar. Mayya, astek, ink, siu, aleut həmin qəbilələrin ən böyükləri və tanınanları imiş. • Şimali Amerikada Kanada, Amerika Birləşmiş Ştatları, Meksika və Mərkəzi Amerika bölgəsi dövlətləri yerləşir
İstinadlar
- . 2011-01-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-28.
- Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Қуандықов. 2000 жыл. — 328 бет.
- КОНТИНЕНТ 2018-01-01 at the Wayback Machine // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016); Дата обращения: 31.12.2017
- Континенты // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- Materik // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 177. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Materik yerin su ile ehate olunmus boyuk bir hissesi Bu Yerin geoloji inkisafi zamani onun xarici tebeqelerinin fiziki kimyevi ve qravitasiya tesnifati neticesinde emele gelen murekkeb terkibli heterotektik cisimlerin mecmusudur Materiklerin sahesinde eks olunan irimiqyasli geoloji strukturlarin movcudlugu iki esas tipe geosinklinallara ve platformalara tesnif edilir Qiteler ucun xarakterik olan erazi novleri duzenlik ve daglardir Materik anlayisina ekvivalent ve ya yaxin olan soz kimi qite termini de istifade olunur MateriklerMaterik yer qabiginin quru seklinde deniz seviyyesinden yuxarida yerlesen en boyuk massividir Onun kenarlari deniz altinda olur Muasir geoloji dovrde 6 materik vardir Adi Sahesi milyon km2 le Orta hundurluyu m le En hundur noqtesi m leAvrasiya 53 4 960 Comolunqma dagi 8848Afrika 30 3 750 Kilimancaro dagi 5895Simali Amerika 24 2 720 Mak Kinli dagi 6194Cenubi Amerika 18 2 590 Akonkaqua dagi 6960Antarktida 14 0 2200 Markhem dagi 4572Avstraliya 7 7 340 Kostyusko dagi 2234Materikler uzre 147 8 850 Comolunqma dagi 8848Avrasiya Sahesi 54 mln km olan Avrasiya materiki dunyanin en boyuk materiki olub butun qurunun 1 3 hissesini ehate edir Ucqar noqteleri Simalda Celyuskin burnu cenubda Piay burnu qerbde Roka burnu serqde Dejinyov burnu Avrasiya 3 yarimkurede yerlesir Materikin ucqar qerb ve serq hissesi Qerb yarimkuresinde yerlesir O butun okeanlarla hemserheddir girintili cixintilidir Skandinaviya yarimadasi sahillerinde dalgalarin dagidici fealiyyeti neticesinde fiord tipli sahiller formalasib O simal serqden Berinq bogazi ile Sm Amerikadan Cebellutariq bogazi Araliq ve Qirmizi deniz Suveys kanali ve Bab Ul Mendab bogazi ile Afrikadan ayrilir Cenubi Amerika Cenubi Amerikanin sahesi 18 mln km olub dunyanin boyukluyune gore 4 cu materikidir O simaldan Panama kanali vasitesile Sm Amerikadan serqde Atlantik okeani qerbde Sakit okean cenubda Dreyk bogazi vastesi ile Antarktidadan ayrilir Amerika butovlukde qerb qismen simal qalan hissesi ise cenub yarimkuresinde yerlesib Ucqar noqteleri Simalda Qalinas burnu cenubda Frouord burnu qerbde Parinyas burnu serqde Kabu Branku burnudur Ekvator Cenubi Amerikanin ucqar simalindan kecir Avstraliya Avstraliya dunyanin en kicik materiki olub sahesi 7 6 mln2 km dir Ucqar noqteleri Simalda York burnu cenubda Cenub serq burnu qerbde Stip Poynt burnu serqde Bayron burnudur Avstraliya butovlukde cenub ve serq yarimkurelerinde yerlesib Sahil xetleri az parcalanib Bass bogazi Tasmaniya adasini Torres bogazi ise Yeni Qvineya adasini Avstraliyadan ayirir O qerbden Hind serqden Sakit okeani ile elaqelenib en iri korfezi Boyuk Avstraliya ve Karpentariya en iri yarimadalari Keyp York ve Arnemlend en iri adasi Tasman adasidir Avstraliyanin simal serqinde mercan poliblerinden ibaret uzunlugu 2300 km olan Boyuk Sedd Rifi yerlesib Bu sebebden burada iri liman seherleri yoxdur Afrika Afrika Avrasiyadan sonra dunyanin 2 ci boyuk materiki olub sahesi 30 3 mln km dir Ucqar noqteleri 4 yarimkurede yerlesir Simalda El Ebyad burnu ve ya Ras Engela cenubda Iyne burnu qerbde Almadi serqde Ras Xafin burnu Ekvator Afrikani 2 beraber hisseye bolur Afrikanin 2 3 hissesi simalda 1 3 hissesi ise cenubdadir Sahil xetti zeif parcalanib En iri korfezi Qvineya en iri adasi Madaqaskar en iri yarimadasi Somalidir Sahilleri cox zeif parcalandigindan yarimadalari cox azdir Afrika qerbden Atlantik serqden Hind okeanlari ile ehate olunub Afrika Araliq denizi ve Cebellutariq bogazi ile Avropadan Suveys kanali Qirmizi deniz ve Bab El Mendeb bogazi ile Asiyadan ayrilir Afrika sozu qedimde Afrikanin simalinda yasamis berber tayfalarinin birinin adindan goturulub AntarktidaSahesi 14 mln km olan Antraktida cenub serq ve qerb yarimkurelerinde yerlesib Sakit Hind ve Atlantik okeaninin sulari ile ehatelenib Antarktidaya en yaxin materik C Amerika olub ondan Dreyk bogazi vasitesile ayrilir Materikin 97 i qalin buz qati ile ortulub Buzun orta qalinligi 2000 m maksimum qalinligi 4500 m dir Bu sebebden o dunyanin en hundur materiki sayilir Bu buz ortuyunde dunyanin butun sirin sularinin 87 i toplanib Buzlaqlarin yaranmasinin esas sebebi materikin qutb dairesinde yerlesmesi soyuq okean cereyanlarinin tesiridir Materikin kenarindaki buzlaqlar hereket ederek aysberqleri yaradirlar Eger bu buzlaqlar eriyerse dunya okeaninin sahesi 62 m qalxar Simali AmerikaSimali Amerika Qerb yarimkuresinde Amerika qitesinin simal hissesine verilen serti ad Simali Amerika materikinin sahesi 24 247 milyon km Sahil xettinin uzunlugu 60 milyon km den coxdur Materikin parcalanmis simal sahili coxlu sayda korfez ve adalardan ibaretdir Dunyanin en boyuk adasi sayilan Qrenlandiya da burada yerlesir Materikin ilk kesfi Amerikanin kesfi deyende mehz Simali Amerikanin kesfi nezerde tutulur Materikin kesfini bir nece merheleye ayirmaq olar Arxeoloji tapintilar esasinda mueyyen olunmusdur ki Amerikaya ilk once 30 40 min il bundan evvel asiyalilar gelmisler O zaman Berinq bogazi olmamisdir Indiki Asiya ile Simali Amerika bitisik erazi imis ve asiyalilar da oradan Alyaskaya koc edib meskunlasmislar Sonradan ise onlar cenub istiqametinde yayilmislar Materikin avropali kesfi Asiyalilardan xeyli sonra texminen VII X esrlerde vikinq ler ve qedim norman denizcileri Simali Amerikanin sahillerine yaxinlasmislar Lakin vikinqlerin Nyufaundlend adasina uzmeleri epizodik xarakter dasimisdir Odur ki bunu Amerikanin avropalilar tetefinden fethi kimi qiymetlendirmek olmaz Amerikanin sozun esl menasinda fethi yalniz Xristofor Kolumb 1492 ci ilde Amerika materikini kesf etdikden sonra mumkun olmusdur Materikin yerli ehalisi XV esrde Simali Amerika ehalisinin sayi teqribi hesablamalara gore 12 16 mln nefer imis Bunlar yalniz yerli aborigenler imis ve qebile seklinde yasayirmislar Mayya astek ink siu aleut hemin qebilelerin en boyukleri ve taninanlari imis Simali Amerikada Kanada Amerika Birlesmis Statlari Meksika ve Merkezi Amerika bolgesi dovletleri yerlesirIstinadlar 2011 01 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 07 28 Munaj zhәne gaz geologiyasy terminderinin oryssha kazaksha tүsindirme sozdigi Zhalpy redakciyasyn baskargan Қazakstanga enbegi singen munajshy geologtar T N Zhumagaliev B M Қuandykov 2000 zhyl 328 bet KONTINENT 2018 01 01 at the Wayback Machine Bolshaya rossijskaya enciklopediya Elektronnaya versiya 2016 Data obrasheniya 31 12 2017 Kontinenty Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya gl red A M Prohorov 1969 1978 Materik Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 177 ISBN 978 9952 453 14 0