Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mataş Həmzətxanoviç Mazayev (çeç. Мазаев Хьамзатан кӀант Маташ; 1908 – avqust 1942, Volqoqrad vilayəti) — Çeçen mənşəli Sovet tankçısı, kapitan., Polşa kampaniyasının, SSRİ-Finlandiya müharibəsinin və Böyük Vətən müharibəsinin iştirakçısı. R. A. Belevintevin "Prometey tank dəbilqəsində" kitabının qəhrəmanı.. Герой книги Р. А. Белевинтева "Прометей в танковом шлеме"
| Mataş Həmzətxanoviç Mazayev | |
|---|---|
| çeç. Мазаев Хьамзатан кӀант Маташ | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Ləqəbi | Ded Mazay |
| Doğum tarixi | 1908 |
| Vəfat tarixi | avqust 1942 |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı |
| Qoşun növü | tank qoşunları[d] |
| Rütbəsi | kapitan |
| Döyüşlər | |
| Təltifləri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Erkən illər
1908-ci ildə Terek vilayətinin Verxnı Naur kəndində Həmzətxan və Bala Mazayevlərin ailəsində anadan olub. 1918-ci ildə Terek kazaklarının torpaqlarının milliləşdirilməsi zamanı ailə Mixaylovskaya kəndində torpaq aldı və ora köçdü. Orada, Lenin şəhərciyində Mataş yeddiillik məktəbi bitirdi və dostları İbrahimov və İbrahim Kazəliyevlə birlikdə kəndin ilk komsomolçusu oldu.
Partiya üzvlüyündə
M. Mazaev rəhbərliyi altında yerli quldur dəstələrinə qarşı uğurla mübarizə aparan komsomol dəstəsi yaratdı.
Siyasi fəaliyyətdəki uğurlarını qiymətləndirən rayon komsomol komitəsi Mazaevə Sovet partiya məktəbinə dau olmaq üçün zəmanət verdi. Beləliklə, Mazayev 1926-cı ildə məktəbi bitirdikdən sonra həyatını partiya işi ilə bağlamağa qərar verdi. Ancaq Moskvadan Qroznı Regional Komitəsinə Mazayevin adına Bauman adına Moskva Dövlət Texniki Universitetindən dəvət daxil oldu. Beləliklə, M. Mazayev SSRİ paytaxtında Çeçenistan komsomolunu təmsil etmək üçün seçilmişdi. O, təhsil almaq üçün Moskvaya yola düşür.
Mataş 1929-cu ildə Sov.İKP (b) sıralarına daxil olur. Partiya bileti ona Bauman Rayon Komitəsində təqdim edilir.
Hərbi xidmət
1930-cu ildə ali məktəbi bitirdikdən sonra hərbi xidmətə çağrılır və bu müddətdə Kiyev tank məktəbinə daxil olur. 1935-ci ildə tank məktəbini bitirdikdən sonra Kiyevdə yerləşən mexanikləşdirilmiş artilleriya kəşfiyyat briqadasına taqım komandiri təyin edilir.
Məzuniyyətdən qayıtdıqdan sonra Kiyev böyük hərbi təlimlərində iştirak edir və orda fərqlənir. Buna görə Kiyev hərbi dairəsinin komandiri İ. E. Yakir onu şəxsi saatla mükafatlandırır. Elə həmin il o, Starokonstantinovdakı 26-cı tank briqadasının zirehli kəşfiyyat bölüyünün komandiri təyin edilir.
Briqadanın bir hissəsi olaraq, Qırmızı Ordunun Polşa kampaniyasına qatılır. Sonra Mazayev komanda heyəti üçün təkmilləşdirmə kurslarında iştirak etmək üçün Leninqrad şəhərinə göndərilir. Mazayev burda olanda SSRİ-Finlandiya müharibəsi başlayır. O, batalyon komandirinin müavini olaraq cəbhəyə göndərilir. Tupuri-sari bölgəsində Mannerheym xəttinin yarılması zamanı o, fərqlənir və Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına namizəd olur, lakin nədənsə mükafatsiz qalır.
1941-ci ilin mart ayında 8-ci Mexanikləşdirilmiş Korpusun tərkibində 34-cü Tank Diviziyasının tank batalyonunun komandiri vəzifəsinə təyin edilir.
Böyük Vətən müharibəsimin başlanmasını Mazayev Karpat bölgəsində qarşılaşdı. Müharibənin ilk saatlarından o, Pirzamisil rayonu döyüşlərində iştirak etdi, bu zaman onun batalyonu nəinki təyin edilmiş xətləri tutmağı bacardı, həm də Beresteçko və Leşnev istiqamətində əks-hücumları uğurla həyata keçirdi. Həmçinin, müharibənin ilk günlərində onun korpusu 1939-cu ildən alman işğalı altında olan Polşa ərazisində qısa müddət ərzində plasdarm ələ keçirməyə nail oldu. Bunun üçün M. Mazayev yenidən Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına namizəd göstərilsə də, Qırmızı Bayraq ordeni almışdı. Döyüş zamanı ayağından və qarın nahiyəsindən yaralandı.
Dubno uğrunda gedən döyüşlər zamanı kapitan M. Mazayev yanan tankda ağır yanıqlar almış, lakin xəstəxanaya getməkdən imtina etmişdi. O, "maşınla vidalaşmaq" bəhanəsi ilə tanka minmiş və hərbi hissənin komissarı vasitəsilə batalyonun hücumuna rəhbərlik etmişdir. Döyüşdən sonra o, korpusun komissarı N. Popelin tərəfindən üçüncü dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına təqdim edilir və xəstəxanaya göndərilir Amma bu dəfə də Mazayev ən yüksək mükafatı almır.
1941-ci ilin dekabrında ayağından yaralanması ilə əlaqədar hospitala yerləşdirilir.Vermaxtın irəliləməsi ilə əlaqədar olaraq hospital Mariupoldan Qroznıya köçürülür. Burada 1942-ci ilin yayında hospitaldan buraxıldıqdan sonra kiçik komandanlıq kurslarının təlim şöbəsinin müdiri təyin edilir.
Lakin tezliklə cəbhədə vəziyyət kəskin şəkildə dəyişdi və onun komandanlıq etdiyi taborun daxil olduğu məktəbin kursantlarından ibarət kursant alayı yaradıldı. 1942-ci il iyulun 13-də alay təntənəli şəkildə Stalinqrad cəbhəsinə yola düşdü. Burada Vermaxtın 4-cü Tank Ordusunun hücumunun qarşısını almaq üçün Vasilyevka ərazisinə göndərildi. 1942-ci ilin avqustunda gedən döyüşlər zamanı alay ölən və yaralananlarla xeyli itki vermiş, ölənlər arasında M. Mazayev də olmuşdur.
"Tank dəbilqəsində olan Prometey" kitabında Belevitnev, Mazayevin ölümünü Grozni kursant alayındakı həmkarlarından birinin sözlərindən istinadən yazırdı: {{Sitat|müəllif=P.A.Belevitnev
Rəsmi olaraq M.Mazayev də Qroznı kadet alayının bir çox digər əsgərləri kimi, itkin düşmüş elan edilmişdir.
Hərbi işə verdiyi töhfə
Qış Müharibəsi zamanı Tupuri Adasının ələ keçirilməsi zamanı M.Mazayevin komandanlığı altında olan tanklar hücumun sürətliliyi ilə fərqlənirdilər. Yüksək sürət onlara minimal itkilərlə Finlandiya mövqelərinə girmələrinə imkan verirdi. Sonralar belə manevr “Mazayevski” adlandırıldı.
İkinci Dünya müharibəsinin ilk günlərində Vermaxtın tank diviziyaları ilə mübarizə aparmaq üçün cinah hücum taktikası hazırladı. Həmçinin taborda tank qoşunlarının sürətləndirilmiş hazırlığı məktəbi də yaratdı.
Təltifləri
- Qırmızı Bayraq ordeni (1941).
- Hədiyyə saat (1935).
Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, Mataş Mazayev üç dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına namizəd göstərilsə də, heç vaxt “Qızıl Ulduz”la təltif olunmayıb.
Xatirəsi
Mataş Mazayev sağlığında məşhurlaşmışdı. 1941-ci ildə “Pravda” və “Leninan nek” qəzetində onun haqqında yazılar dərc olunandan sonra valideynlərinin evində həmişə qonaqlar olurdu. Layiqli oğul böyütdükləri üçün ailəyə təşəkkür edirdilər. Yerli sakinlər mütəmadi olaraq yerli kolxoz partiya təşkilatının katibinin yanına öz qəhrəman həmyerliləri haqqında məqalələr oxumaq xahişi ilə gəlirdilər.
Ölümündən sonra ədəbi əsərlərin qəhrəmanı oldu. Onun haqqında "Prometey tank dəbilqəsində" kitabı yazılmışdır. D.Kagermanovun "Mataş Mazayevin nişanları" və Arbi Mamakayevin "Çevnaş təpə kapitanı" şeirləri ona həsr olunmuşdur. Həmçinin “Böyük Vətən Müharibəsi” filmində Mataş Mazayevi öz tankının yanında əks etdirən kadrlar yer alıb.
Qroznıda və Arqunda küçələr Mataş Mazayevin adını daşıyır. Həmçinin 2012-ci ildə Qroznıda, Şöhrət Xiyabanında T-34-85 heykəli ucaldılmışdı və orada "Tank dəbilqəsində Prometey" kapitanı Mataş Mazayevə və Böyük Vətən Müharibəsi döyüşlərində həlak olmuş tankçılara həsr olunmuş yazılı lövhə qoyulmuşdur.
İstinadlar
- Попель, 2001
- Тотоев, 1972
- Le Huérou, Merlin, Regamey, Sieca-Kozlowski, 2014. səh. 40, 52
- Туркаев, 2008
- Чекалин, 1999
- Смирнов, 1967
- Белевитнев, 1975
- Туркаев, 1983
- Р. А. Джакаева. "Военные Чечни и Ингушетии". Грозный без формата. 1 июня 2012. 2015-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 декабря 2015.
- Ковалёв, Ковалевский, 2006
- Бутасов. Героические подвиги танкистов // Правда. — 1941. iyul.
- Турпалхо-танкист // Ленинан некъ (чеч.). — 1941. iyul.
- М. Ибаева. "«Я честно выполнил свой долг перед Родиной!»". ru:Грозный-информ. 8 мая 2013. 2015-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 декабря 2015.
- Пенежко, 1947
- А. С. Устарханов. "Маташ ждал до рассвета". Ru:Народ и Власть. 14 мая 2013. 2015-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 декабря 2015.
- Н. В. Гафурова. "Грозненский курсантский пехотный полк «Курсанты стояли насмерть»". БВОКУ. 2015-12-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 декабря 2015.
- Mazayev zirehli tankı, sanki düşmən tanklarının axınının yolunda sipər oldu, sanki ikiyə bölündü. Nasistlər ondan geri çəkilərək məsafə saxladılar. Lakin bu zaman mərmi tankın yan tərəfinə dəyib, onu bərk zədələyib durdurdu. Və sonra ikinci mərmi tankın yuxarı hissəsini qopardı. Tarasenko Mazayevin və ya sürücünün maşından tullanacağına ümid edərək bir müddət gözlədi ... Amma heç biri tankdan çıxmadı...
- "Информация из приказа об исключении из списков, Мазаев, Маташ Хамзатханович". 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-25.
- Хамид Ауховский. "Как два чеченца, два Героя, на берегу одной реки, защищали Родину свою". bukanovskay.ru. 2012-02-03. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-05.
- Н. Г. Щербаков. "О чем говорят названия улиц". Groznycity.ru. 2015-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 декабря 2015.
- "Памятник Маташу Мазаеву". Ru:Rutraveller. 2015-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-24.
- "Танк-памятник Т-34 в честь легендарного чеченского танкиста Маташа Мазаева и воинов-танкистов открыт в городе Грозном". Ru:Грозный-информ. 9 мая 2012. 2015-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 декабря 2012.
Ədəbiyyat
- Пенежко Г. И. Записки советского офицера. 1: Десять дней. М.: ru:Воениздат. 1947.
- Смирнов Н. А. Очерки истории Чечено-Ингушской АССР: с древнейших времен до наших дней. 2. Гр.: Чечено-ингушское книжное. 1967.
- Тотоев М. С. Очерки истории Чечено-Ингушской АССР: 1917 — 1970 годины. 2. Гр.: Чечено-ингушское книжное. 1972.
- Белевитнев Р. А. Прометей в танковом шлеме. Гр.: Чечено-ингушское книжное. 1975.
- Туркаев Х. В. В семье братских литератур. Гр.: Чечено-ингушское книжное. 1983.
- Чекалин А. Н. Темнее всего перед рассветом: Россия (СССР) — Запад: идейные и экономические битвы цивилизаций накануне 2000 года. М.: Экономическая газета. 1999.
- Попель Н. К. Бои у Дубно // В тяжкую пору. СПб.: Terra Fantastica. 2001. 121, 147, 169. ISBN .
- Ковалёв В. Е., Ковалевский Н. Ф. Россия и Северный Кавказ: история и современность. М.: Академический Проект. 2006. ISBN .
- Гешаев М. Б. Знаменитые чеченцы. 4 (2000 nüs.). М.: Мусаиздат. 2006. 228–261.
- Туркаев Х. В. Чеченцы в истории, политике, науке и культуре России: исследования и документы. М.: Наука. 2008. ISBN .
- Боромангнаев Б. Б. Вклад репрессированных народов СССР в Победу в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг (PDF). Элиста: Джангар. 2010.
- Le Huérou A., Merlin A., Regamey A., Sieca-Kozlowski E. Chechnya at War and Beyond. N. Y.: Routledge. 2014. ISBN . (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Matas Hemzetxanovic Mazayev cec Mazaev Hamzatan kӀant Matash 1908 avqust 1942 Volqoqrad vilayeti Cecen menseli Sovet tankcisi kapitan Polsa kampaniyasinin SSRI Finlandiya muharibesinin ve Boyuk Veten muharibesinin istirakcisi R A Belevintevin Prometey tank debilqesinde kitabinin qehremani Geroj knigi R A Belevinteva Prometej v tankovom shleme Matas Hemzetxanovic Mazayevcec Mazaev Hamzatan kӀant MatashSexsi melumatlarLeqebi Ded MazayDogum tarixi 1908Vefat tarixi avqust 1942Vefat yeri Volqoqrad vilayeti RSFSR SSRITehsili Bauman adina Moskva Dovlet Texniki UniversitetiHerbi fealiyyetiMensubiyyeti Sovet Sosialist Respublikalari IttifaqiQosun novu tank qosunlari d Rutbesi kapitanDoyusler SSRI nin Polsani isgali SSRI Finlandiya muharibesi 1939 1940 Boyuk Veten muharibesiTeltifleri Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiErken iller 1908 ci ilde Terek vilayetinin Verxni Naur kendinde Hemzetxan ve Bala Mazayevlerin ailesinde anadan olub 1918 ci ilde Terek kazaklarinin torpaqlarinin millilesdirilmesi zamani aile Mixaylovskaya kendinde torpaq aldi ve ora kocdu Orada Lenin seherciyinde Matas yeddiillik mektebi bitirdi ve dostlari Ibrahimov ve Ibrahim Kazeliyevle birlikde kendin ilk komsomolcusu oldu Partiya uzvluyundeM Mazaev rehberliyi altinda yerli quldur destelerine qarsi ugurla mubarize aparan komsomol destesi yaratdi Siyasi fealiyyetdeki ugurlarini qiymetlendiren rayon komsomol komitesi Mazaeve Sovet partiya mektebine dau olmaq ucun zemanet verdi Belelikle Mazayev 1926 ci ilde mektebi bitirdikden sonra heyatini partiya isi ile baglamaga qerar verdi Ancaq Moskvadan Qrozni Regional Komitesine Mazayevin adina Bauman adina Moskva Dovlet Texniki Universitetinden devet daxil oldu Belelikle M Mazayev SSRI paytaxtinda Cecenistan komsomolunu temsil etmek ucun secilmisdi O tehsil almaq ucun Moskvaya yola dusur Matas 1929 cu ilde Sov IKP b siralarina daxil olur Partiya bileti ona Bauman Rayon Komitesinde teqdim edilir Herbi xidmet1930 cu ilde ali mektebi bitirdikden sonra herbi xidmete cagrilir ve bu muddetde Kiyev tank mektebine daxil olur 1935 ci ilde tank mektebini bitirdikden sonra Kiyevde yerlesen mexaniklesdirilmis artilleriya kesfiyyat briqadasina taqim komandiri teyin edilir Mezuniyyetden qayitdiqdan sonra Kiyev boyuk herbi telimlerinde istirak edir ve orda ferqlenir Buna gore Kiyev herbi dairesinin komandiri I E Yakir onu sexsi saatla mukafatlandirir Ele hemin il o Starokonstantinovdaki 26 ci tank briqadasinin zirehli kesfiyyat boluyunun komandiri teyin edilir Briqadanin bir hissesi olaraq Qirmizi Ordunun Polsa kampaniyasina qatilir Sonra Mazayev komanda heyeti ucun tekmillesdirme kurslarinda istirak etmek ucun Leninqrad seherine gonderilir Mazayev burda olanda SSRI Finlandiya muharibesi baslayir O batalyon komandirinin muavini olaraq cebheye gonderilir Tupuri sari bolgesinde Mannerheym xettinin yarilmasi zamani o ferqlenir ve Sovet Ittifaqi Qehremani adina namized olur lakin nedense mukafatsiz qalir T 26 1941 ci ilin yayinda vurulmus Sovet tanki Kapitan M X Mazayevin batalyonu bu tipli tanklarla silahlanmisdi 1941 ci ilin mart ayinda 8 ci Mexaniklesdirilmis Korpusun terkibinde 34 cu Tank Diviziyasinin tank batalyonunun komandiri vezifesine teyin edilir Boyuk Veten muharibesimin baslanmasini Mazayev Karpat bolgesinde qarsilasdi Muharibenin ilk saatlarindan o Pirzamisil rayonu doyuslerinde istirak etdi bu zaman onun batalyonu neinki teyin edilmis xetleri tutmagi bacardi hem de Berestecko ve Lesnev istiqametinde eks hucumlari ugurla heyata kecirdi Hemcinin muharibenin ilk gunlerinde onun korpusu 1939 cu ilden alman isgali altinda olan Polsa erazisinde qisa muddet erzinde plasdarm ele kecirmeye nail oldu Bunun ucun M Mazayev yeniden Sovet Ittifaqi Qehremani adina namized gosterilse de Qirmizi Bayraq ordeni almisdi Doyus zamani ayagindan ve qarin nahiyesinden yaralandi Dubno ugrunda geden doyusler zamani kapitan M Mazayev yanan tankda agir yaniqlar almis lakin xestexanaya getmekden imtina etmisdi O masinla vidalasmaq behanesi ile tanka minmis ve herbi hissenin komissari vasitesile batalyonun hucumuna rehberlik etmisdir Doyusden sonra o korpusun komissari N Popelin terefinden ucuncu defe Sovet Ittifaqi Qehremani adina teqdim edilir ve xestexanaya gonderilir Amma bu defe de Mazayev en yuksek mukafati almir 1941 ci ilin dekabrinda ayagindan yaralanmasi ile elaqedar hospitala yerlesdirilir Vermaxtin irelilemesi ile elaqedar olaraq hospital Mariupoldan Qrozniya kocurulur Burada 1942 ci ilin yayinda hospitaldan buraxildiqdan sonra kicik komandanliq kurslarinin telim sobesinin mudiri teyin edilir Lakin tezlikle cebhede veziyyet keskin sekilde deyisdi ve onun komandanliq etdiyi taborun daxil oldugu mektebin kursantlarindan ibaret kursant alayi yaradildi 1942 ci il iyulun 13 de alay tenteneli sekilde Stalinqrad cebhesine yola dusdu Burada Vermaxtin 4 cu Tank Ordusunun hucumunun qarsisini almaq ucun Vasilyevka erazisine gonderildi 1942 ci ilin avqustunda geden doyusler zamani alay olen ve yaralananlarla xeyli itki vermis olenler arasinda M Mazayev de olmusdur Tank debilqesinde olan Prometey kitabinda Belevitnev Mazayevin olumunu Grozni kursant alayindaki hemkarlarindan birinin sozlerinden istinaden yazirdi Sitat muellif P A Belevitnev Resmi olaraq M Mazayev de Qrozni kadet alayinin bir cox diger esgerleri kimi itkin dusmus elan edilmisdir Herbi ise verdiyi tohfeQroznida Matas Mazayeve hesr olunmus abide Qis Muharibesi zamani Tupuri Adasinin ele kecirilmesi zamani M Mazayevin komandanligi altinda olan tanklar hucumun suretliliyi ile ferqlenirdiler Yuksek suret onlara minimal itkilerle Finlandiya movqelerine girmelerine imkan verirdi Sonralar bele manevr Mazayevski adlandirildi Ikinci Dunya muharibesinin ilk gunlerinde Vermaxtin tank diviziyalari ile mubarize aparmaq ucun cinah hucum taktikasi hazirladi Hemcinin taborda tank qosunlarinin suretlendirilmis hazirligi mektebi de yaratdi TeltifleriQirmizi Bayraq ordeni 1941 Hediyye saat 1935 Bezi tedqiqatcilarin fikrince Matas Mazayev uc defe Sovet Ittifaqi Qehremani adina namized gosterilse de hec vaxt Qizil Ulduz la teltif olunmayib XatiresiMatas Mazayev sagliginda meshurlasmisdi 1941 ci ilde Pravda ve Leninan nek qezetinde onun haqqinda yazilar derc olunandan sonra valideynlerinin evinde hemise qonaqlar olurdu Layiqli ogul boyutdukleri ucun aileye tesekkur edirdiler Yerli sakinler mutemadi olaraq yerli kolxoz partiya teskilatinin katibinin yanina oz qehreman hemyerlileri haqqinda meqaleler oxumaq xahisi ile gelirdiler Olumunden sonra edebi eserlerin qehremani oldu Onun haqqinda Prometey tank debilqesinde kitabi yazilmisdir D Kagermanovun Matas Mazayevin nisanlari ve Arbi Mamakayevin Cevnas tepe kapitani seirleri ona hesr olunmusdur Hemcinin Boyuk Veten Muharibesi filminde Matas Mazayevi oz tankinin yaninda eks etdiren kadrlar yer alib Qroznida ve Arqunda kuceler Matas Mazayevin adini dasiyir Hemcinin 2012 ci ilde Qroznida Sohret Xiyabaninda T 34 85 heykeli ucaldilmisdi ve orada Tank debilqesinde Prometey kapitani Matas Mazayeve ve Boyuk Veten Muharibesi doyuslerinde helak olmus tankcilara hesr olunmus yazili lovhe qoyulmusdur IstinadlarPopel 2001 Totoev 1972 Le Huerou Merlin Regamey Sieca Kozlowski 2014 seh 40 52 Turkaev 2008 Chekalin 1999 Smirnov 1967 Belevitnev 1975 Turkaev 1983 R A Dzhakaeva Voennye Chechni i Ingushetii Groznyj bez formata 1 iyunya 2012 2015 12 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 dekabrya 2015 Kovalyov Kovalevskij 2006 Butasov Geroicheskie podvigi tankistov Pravda 1941 iyul Turpalho tankist Leninan nek chech 1941 iyul M Ibaeva Ya chestno vypolnil svoj dolg pered Rodinoj ru Groznyj inform 8 maya 2013 2015 12 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 dekabrya 2015 Penezhko 1947 A S Ustarhanov Matash zhdal do rassveta Ru Narod i Vlast 14 maya 2013 2015 12 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 dekabrya 2015 N V Gafurova Groznenskij kursantskij pehotnyj polk Kursanty stoyali nasmert BVOKU 2015 12 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 dekabrya 2015 Mazayev zirehli tanki sanki dusmen tanklarinin axininin yolunda siper oldu sanki ikiye bolundu Nasistler ondan geri cekilerek mesafe saxladilar Lakin bu zaman mermi tankin yan terefine deyib onu berk zedeleyib durdurdu Ve sonra ikinci mermi tankin yuxari hissesini qopardi Tarasenko Mazayevin ve ya surucunun masindan tullanacagina umid ederek bir muddet gozledi Amma hec biri tankdan cixmadi Informaciya iz prikaza ob isklyuchenii iz spiskov Mazaev Matash Hamzathanovich 2021 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 25 Hamid Auhovskij Kak dva chechenca dva Geroya na beregu odnoj reki zashishali Rodinu svoyu bukanovskay ru 2012 02 03 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 05 N G Sherbakov O chem govoryat nazvaniya ulic Groznycity ru 2015 12 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 dekabrya 2015 Pamyatnik Matashu Mazaevu Ru Rutraveller 2015 12 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 24 Tank pamyatnik T 34 v chest legendarnogo chechenskogo tankista Matasha Mazaeva i voinov tankistov otkryt v gorode Groznom Ru Groznyj inform 9 maya 2012 2015 12 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 dekabrya 2012 EdebiyyatPenezhko G I Zapiski sovetskogo oficera 1 Desyat dnej M ru Voenizdat 1947 Smirnov N A Ocherki istorii Checheno Ingushskoj ASSR s drevnejshih vremen do nashih dnej 2 Gr Checheno ingushskoe knizhnoe 1967 Totoev M S Ocherki istorii Checheno Ingushskoj ASSR 1917 1970 godiny 2 Gr Checheno ingushskoe knizhnoe 1972 Belevitnev R A Prometej v tankovom shleme Gr Checheno ingushskoe knizhnoe 1975 Turkaev H V V seme bratskih literatur Gr Checheno ingushskoe knizhnoe 1983 Chekalin A N Temnee vsego pered rassvetom Rossiya SSSR Zapad idejnye i ekonomicheskie bitvy civilizacij nakanune 2000 goda M Ekonomicheskaya gazeta 1999 Popel N K Boi u Dubno V tyazhkuyu poru SPb Terra Fantastica 2001 121 147 169 ISBN 5 17 005626 5 Kovalyov V E Kovalevskij N F Rossiya i Severnyj Kavkaz istoriya i sovremennost M Akademicheskij Proekt 2006 ISBN 9785829106614 Geshaev M B Znamenitye chechency 4 2000 nus M Musaizdat 2006 228 261 Turkaev H V Chechency v istorii politike nauke i kulture Rossii issledovaniya i dokumenty M Nauka 2008 ISBN 9785020339958 Boromangnaev B B Vklad repressirovannyh narodov SSSR v Pobedu v Velikoj Otechestvennoj vojne 1941 1945 gg PDF Elista Dzhangar 2010 Le Huerou A Merlin A Regamey A Sieca Kozlowski E Chechnya at War and Beyond N Y Routledge 2014 ISBN 978 0 415 74489 8 ing