Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maral oyunu və ya Maraloyunu – maralı təmsil edən bir oyunçunun zurnanın müşayiəti ilə heyvanın hərəkətlərini yamsılamasıdan ibarət kukla oyunu.
Tarixi
Keçmiş toylarda gəlin bəy evinə gətirilən zaman oynanılmışdı. Gəlini atdan düşürdükdən sonra camaat qövsvari şəkildə düzülərdi. Bir tərəfdə gəlin üzündə örpək, digər tərəfdə isə bəy yanında sağdişi, soldişi ilə durardı. Gəlinin qarşısında əvvəl “Maral oyunu” oynanar, sonra "Kilimarası" göstərilərdi. Bu oyunları seyr etdikdən sonra gəlinin ayağı altında qurban kəsilər və o, evə daxil olardı. Müasir dövrümüzdə bu ənənə bəzi bölgələrimizdə yenə də davam etdirilir. Elçin Aslanovun yazdığına görə, Azərbaycanın şimal-qərb rayonları üçün xarakterik olan bu oyun “keyik oyunu” və ya “dəvə oyunu” kimi də tanınmışdır (Aslanov, 134).
“Maral oyunu” nakam sevgi motivi üzərində qurulmuşdur. Əfsanələrdən tutmuş dastanlara qədər fərqli janrlarda rast gəlinən bu motivdə iki gəncin məhəbbətindən, lakin sosial, dini fərqlər üzündən bir-birinə qovuşa bilməmələrindən bəhs olunur. Oyunun yaranması haqqında Kəlbəcər rayonundan qeydə alınmış əfsanədə də bir-birini sevən iki gəncin fərqli sosial zümrələrə mənsub olmaları onların qovuşmasına əngəl olur. Həmin əfsanəyə görə, bir bəyin Sazaq adlı çobanı olur. Bəyin qızı ilə çoban bir-birini sevirlər. Bir gün çoban meşədən tələyə düşmüş anasının yanında mələyən maral balası tapır. Onu evə gətirib qoyun südü ilə bəsləyir, bir az böyüdükdən sonra onu sevgilisinə bağışlayır. Qız maralı əli ilə yedirir, ona oynamağı öyrədir. Maralı o qədər özünə alışdırır ki, toya gedəndə də maral onun arxasınca toya gedir, oynayanda da maral onunla oynayır. Qız bulaq başına gedəndə çoban tütəkdə “Sazağı” havası çalır, qız da, maral da həmin havaya oynayır. Valideynləri qızı istəmədiyi bir şəxsə zorla ərə verirlər. Oğlan evinin adamları gəlini aparmağa gələndə qız özünü öldürür, onun ölümü eşidən çoban da özünü ağacdan asıb öldürür. Camaat onların hər ikisini bir-birinin yanında dəfn edir. Bu hadisədən sonra maral bir axşam yoxa çıxır, səhər uşaqlar çölə heyvan aparanda maralı qızla çobanın qəbri arasında ölmüş halda tapırlar. Toyda bəylə-gəlinin önündə oynanılan “Maral oyunu” da bəy qızı ilə çobanın bir-birinə olan saf sevgisini simvolizə edir.
“Maral” oyununu oynayan şəxsin üstünə saldığı örtük gəlin gərdəyinin rəmzidir və gərdəyin rənginə uyğun olaraq qırmızı rəngdədir. Oyunun qısa təsviri belədir: bir nəfər oraqdan maral başının fiqurunu düzəldir, qaşıqdan ona buynuz qoyur, üzərinə qırmızı parça atır. Maral obrazını ifa edən şəxs orağı sağ əlində tutur, həmin əlini bir az yuxarı qaldırıb qabağa uzadır və maralın baş hissəsini “yaradır”. Özünü parçanın içərisində gizlədən həmin şəxs dizləri üstə duraraq maral oyununu icra edir. Maral “cildi”nə girmiş oyunçu əvvəlcə “başı”nı irəli-geri uzadaraq müxtəlif baş hərəkətləri edir, sonra qara zurna və nağaradan ibarət instrumental musiqinin sədaları altında oturaq vəziyyətdə qabağa hərəkət edərək həzin-həzin “rəqs edir”. Həzin musiqi sədaları altında icra olunan “maralın rəqsi” sonradan sürətli oyun havası ilə əvəz olunur. Bu vaxt maral obrazını ifa edən şəxs roldan çıxır və iti ritmik hərəkətlərlə rəqsini davam etdirir. Yekunda maral rolunu oynayan şəxs üstünə saldığı örtüyü ortaya qoyur, oyunu seyr edən tamaşaçılar onun üstünə öz nəmərlərini atırlar.
Maral oyununun yaranma tarixi bəlli deyil, amma ifa etdiyi məzmuna görə tarixinin daha qədimlərə getdiyi danılmazdır. Qəzənfər Rəcəbli XIX əsrin birinci yarısında Azərbaycanda ən geniş yayılmış oyunlar arasında “Maral oyunu”nun da olduğunu qeyd edir. Vaxtilə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində oynanılan bu oyun hazırda işğal altında olan Kəlbəcər rayonunda yaşadılır, toylarda, şənliklərdə, əlamətdar günlərdə bu gün də oynanmaqdadır. Həmin oyunun daşıyıcılarından biri Kəlbəcər rayonu Ağcakənd kəndinin sakini Süleyman Süleymanovdur. S.Süleymanov bu oyunu atası Mehralı kişidən öyrənib. Mehralı kişi “Maral oyunu”nun məşhur ifaçılarından biri idi və 1976-cı ildə Kəlbəcər haqqında çəkilmiş sənədli filmdə onun ifasında “Maral” və “Kilimarası” oyunlarından fraqmentlər verilmişdir. Süleyman kişi atasından öyrəndiyi bu oyunu oğluna, yetirmələrinə öyrətməklə onun yaşamasında, günümüzə gəlib çatmasında mühüm rol oynamışdır.
Ədəbiyyat
- Qarabağ: folklor da bir tarixdir, VIII kitab (Kəlbəcər rayonundan toplanmış folklor örnəkləri). Bakı, “Elm və təhsil”, 2014.
- Elçin Aslanov. El-oba oyunu, xalq tamaşası. Bakı, “İşıq”, 1984.
Xarici keçidlər
- Maral oyunu. AZƏRBAYCAN QEYRİ-MADDİ MƏDƏNİ İRS NÜMUNƏLƏRİNİN DÖVLƏT REYESTRİ 2020-01-06 at the Wayback Machine
- “Maral oyunu” - Kəlbəcərin ən qədim folklor nümunələrindən biri
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Maral oyunu ve ya Maraloyunu marali temsil eden bir oyuncunun zurnanin musayieti ile heyvanin hereketlerini yamsilamasidan ibaret kukla oyunu Novruz senliyi zamani Baki 2014TarixiKecmis toylarda gelin bey evine getirilen zaman oynanilmisdi Gelini atdan dusurdukden sonra camaat qovsvari sekilde duzulerdi Bir terefde gelin uzunde orpek diger terefde ise bey yaninda sagdisi soldisi ile durardi Gelinin qarsisinda evvel Maral oyunu oynanar sonra Kilimarasi gosterilerdi Bu oyunlari seyr etdikden sonra gelinin ayagi altinda qurban kesiler ve o eve daxil olardi Muasir dovrumuzde bu enene bezi bolgelerimizde yene de davam etdirilir Elcin Aslanovun yazdigina gore Azerbaycanin simal qerb rayonlari ucun xarakterik olan bu oyun keyik oyunu ve ya deve oyunu kimi de taninmisdir Aslanov 134 Maral oyunu nakam sevgi motivi uzerinde qurulmusdur Efsanelerden tutmus dastanlara qeder ferqli janrlarda rast gelinen bu motivde iki gencin mehebbetinden lakin sosial dini ferqler uzunden bir birine qovusa bilmemelerinden behs olunur Oyunun yaranmasi haqqinda Kelbecer rayonundan qeyde alinmis efsanede de bir birini seven iki gencin ferqli sosial zumrelere mensub olmalari onlarin qovusmasina engel olur Hemin efsaneye gore bir beyin Sazaq adli cobani olur Beyin qizi ile coban bir birini sevirler Bir gun coban meseden teleye dusmus anasinin yaninda meleyen maral balasi tapir Onu eve getirib qoyun sudu ile besleyir bir az boyudukden sonra onu sevgilisine bagislayir Qiz marali eli ile yedirir ona oynamagi oyre dir Marali o qeder ozune alisdirir ki toya gedende de maral onun arxasinca toya gedir oynayanda da maral onunla oynayir Qiz bulaq basina gedende coban tutekde Sazagi havasi calir qiz da maral da hemin havaya oynayir Valideynleri qizi istemediyi bir sexse zorla ere verirler Oglan evinin adamlari gelini aparmaga gelende qiz ozunu oldurur onun olumu esiden coban da ozunu agacdan asib oldurur Camaat onlarin her ikisini bir birinin yaninda defn edir Bu hadiseden sonra maral bir axsam yoxa cixir seher usaqlar cole heyvan aparanda marali qizla cobanin qebri arasinda olmus halda tapirlar Toyda beyle gelinin onunde oynanilan Maral oyunu da bey qizi ile cobanin bir birine olan saf sevgisini simvolize edir Maral oyununu oynayan sexsin ustune saldigi ortuk gelin gerdeyinin remzidir ve gerdeyin rengine uygun olaraq qirmizi rengdedir Oyunun qisa tesviri beledir bir nefer oraqdan maral basinin fiqurunu duzeldir qasiqdan ona buynuz qoyur uzerine qirmizi parca atir Maral obrazini ifa eden sexs oragi sag elinde tutur hemin elini bir az yuxari qaldirib qabaga uzadir ve maralin bas hissesini yaradir Ozunu parcanin icerisinde gizleden hemin sexs dizleri uste duraraq maral oyununu icra edir Maral cildi ne girmis oyuncu evvelce basi ni ireli geri uzadaraq muxtelif bas hereketleri edir sonra qara zurna ve nagaradan ibaret instrumental musiqinin sedalari altinda oturaq veziyyetde qabaga hereket ederek hezin hezin reqs edir Hezin musiqi sedalari altinda icra olunan maralin reqsi sonradan suretli oyun havasi ile evez olunur Bu vaxt maral obrazini ifa eden sexs roldan cixir ve iti ritmik hereketlerle reqsini davam etdirir Yekunda maral rolunu oynayan sexs ustune saldigi ortuyu ortaya qoyur oyunu seyr eden tamasacilar onun ustune oz nemerlerini atirlar Maral oyununun yaranma tarixi belli deyil amma ifa etdiyi mezmuna gore tarixinin daha qedimlere getdiyi danilmazdir Qezenfer Recebli XIX esrin birinci yarisinda Azerbaycanda en genis yayilmis oyunlar arasinda Maral oyunu nun da oldugunu qeyd edir Vaxtile Azerbaycanin muxtelif bolgelerinde oynanilan bu oyun hazirda isgal altinda olan Kelbecer rayonunda yasadilir toylarda senliklerde elametdar gunlerde bu gun de oynanmaqdadir Hemin oyunun dasiyicilarindan biri Kelbecer rayonu Agcakend kendinin sakini Suleyman Suleymanovdur S Suleymanov bu oyunu atasi Mehrali kisiden oyrenib Mehrali kisi Maral oyunu nun meshur ifacilarindan biri idi ve 1976 ci ilde Kelbecer haqqinda cekilmis senedli filmde onun ifasinda Maral ve Kilimarasi oyunlarindan fraqmentler verilmisdir Suleyman kisi atasindan oyrendiyi bu oyunu ogluna yetirmelerine oyretmekle onun yasamasinda gunumuze gelib catmasinda muhum rol oynamisdir EdebiyyatQarabag folklor da bir tarixdir VIII kitab Kelbecer rayonundan toplanmis folklor ornekleri Baki Elm ve tehsil 2014 Elcin Aslanov El oba oyunu xalq tamasasi Baki Isiq 1984 Xarici kecidlerMaral oyunu AZERBAYCAN QEYRI MADDI MEDENI IRS NUMUNELERININ DOVLET REYESTRI 2020 01 06 at the Wayback Machine Maral oyunu Kelbecerin en qedim folklor numunelerinden biri