Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
MS-DOS (Microsoft Disk Operating System — Microsoftdan disklər üçün yaradılmış bir əməliyyat sistemi) — MS_DOS – DOS ailəsinə aid olan ən məşhur əməliyyat sistemidir, əvvəllər İBM PC – kompyuterlərində istifadə edilirdi. Zamanla dəyişdirilərək Windows 9x və Windows NT-yə uyğunlaşdırılıb.
| MS-DOS | |
|---|---|
 | |
 | |
| İstehsalçı | Microsoft |
| Yazılma dili | Assembler |
| Buraxılış tarixi | 12 avqust 1981 |
| Son versiya |
|
| Dəstəklənən platformalar | IBM-compatible computer[d] |
| İnterfeys | Əmr sətiri |
| Veb-saytı | microsoft.com/resources/… |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
MS-DOS <em-es-dos> – (Microsoft Disk Operating System) Microsoft şirkətinin yaratmış olduğu disk əməliyyat sistemidir. Başqa əməliyyat sistemləri kimi, MS-DOS diskə giriş və çıxış əməliyyatlarını, videoverilənlərin işlənməsini, klaviaturanın idarə olunmasını və proqramların çalışması və faylların müşayəti ilə bağlı çoxlu sayda daxili funksiyaları yerinə yetirir. MS-DOS komanda sətirli interfeysə (COMMAND LINE INTERFACE) malik birtapşırıqlı, biristifadəçili əməliyyat sistemidir. 1990-cı illərdə MS-DOS sistemi Windows əməliyyat sistemi tərəfindən sıxışdırılıb çıxarıldı.
MS-DOS 1981-ci ildə yaradılmışdır. Öz inkişafı mərhələsində onun 8 əsas versiyası buraxılmışdır (1.0, 2.0 və s.)və 20 ədəd başqa versiyası (3.1, 3.2 və s.). MS-DOS sisteminin çatışmayan cəhətlərindən biri istifadəçi interfeysinin həddən artıq primitiv olmasıdır. Yə’ni hər hansı proqramı yükləmək və ya digər əməliyyatları aparmaq üçün istifadəçi klaviaturada uyğun əmrləri yığmalıdır. 2000-ci ildə kompaniya onun istehsalını dayandırdi.
Xüsusiyyətləri
DOS ailəsinin əməliyyat sistemləri birməsələlidir və aşağıdakı xarakterik xüsusiyyətlərə malikdir:
- istifadəç tərəfindən daxil edilən əmrlərin köməyilə interfeys həyata keçirilir;
- sistemin IBM tipli müxtəlif kompüterlərdə işləməsini tə'min etmək uçün struktur modulluğu;
- sistemin işləməsi üçün nisbətən kiçik ölçülü əməli yaddaş (640 kbayt).
DOS ailəsindən olan əməliyyat sistemlərinin mühüm çatışmazlığı fərdi kompüter resurslarına və ƏS-nə icazəsiz müraciətdən mühafizə vasitələrinin olmamasıdır.
MS-DOS əməliyyat sistemi diskdəki verilənlərin idarə edilməsində yeni üsullardan istifadə etməklə, servis proqramlar üçünolduqca geniş əmrlərdən istifadə edir. PC-DOS 1.0 və MS-DOS 1 .0 əməliyyat sistemləri 64 Kbayt yaddaşdan istifadə etməklə, yalnız 8Kbayt yer tutur. İlk vaxtlar IBM PC modelləri 160Kbayt disketlər üçün disk aparıcısından ibarət olduğundan PC-DOS 1.0-sistemi yalnız bu qurğular üçün nəzərdə tutulmuşdur.1983-cü ilin martında IBM PC XT modeli üçün MS-DOS 2.0 yaradıldı. Bu yeni əməliyyat sistemi 360Kbayt disket və 10Mbayt sərt disk üçün nəzərdə tutulmaqla, kataloqlar üzrə faylların çeşidlənməsi imkanına malik idi. MS-DOS-un əsas inkişaf tarixi versiyalarının üçüncü nəslinin yaradılması ilə başlandı. 1984-cü ilin noyabrında MS-DOS 3.1,1985-ci ilin dekabrında MS-DOS 3.2 və 1987-ci ilin aprelində isə MS-DOS 3.3 əməliyyat sistemləri meydana gəldi. Bu versiyalardan çox geniş yayılanı MS-DOS 3.3 oldu. MS-DOS 3.0 əməliyyat sistemi Intel 80286 mikroprosessoru, 5,25-düym disk aparıcısı (1,2 Mbayt disketlər üçün) və 20-Mbayt sərt diski olan yeni model IBM PC AT kompüterləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. MS-DOS 3.2 isə 720Kbayt 3-düym disketlər və məntiqi bölmələri olmaqla tutumu 32Mbayt olan sərt disklər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu sistemə milli valyutanın təsviri, vaxtı, simvollar cədvəli və klaviaturanın düzülüşünü nəzərə alan əlavələr edilmişdir. MS-DOS 3.3 isə əvvəlkilərə nisbətən yeniləşdirilərək, 3,5 düym 1,44Mbayt disketlər üçün işləyirdi. Bu dövrdə IBM Microsoft firmaları 80286 və 80386 mikroprosessorları olan kompüterlər ilə uyuşan IBM PC kompüteri üçün yeni əməliyyat sistemi olan OS/ 2 üzərində işləyirdilər. MS-DOS-dan fərqli olaraq OS/2 çox məsələli rejimdə işi tə'min edirdi. OS/2 sistemi 1987-ci ilin noyabrında yarandı, amma çoxda populyar olmadı. 1988-ci ildə yaradılan MS-DOS 4.0 və 4.1 — də demək olar ki, istifadəçiləri cəlb etmədi. İstifadəçilər əsasən MS-DOS 3.3-ə üstünlük verirdilər ki, bu əməliyyat sistemi MS-DOS 4-ə nisbətən əməli yaddaşda 10 Kbayt az yer tuturdu. MS-DOS sisteminin çatışmayan cəhətlərindən biri istifadəçi interfeysinin həddən artıq primitiv olmasıdır. Yəni hər hansı proqramı yükləmək və ya digər əməliyyatları aparmaq üçün istifadəçi klaviaturada uyğun əmrləri yığmalıdır. Buna baxmayaraq IBM RS kompüterlərinin milyonlarla istifadəçiləri MS-DOS-dan razılıqla istifadə edirdilər. Bununla yanaşı Microsoft firması MS-DOS-un çatışmazlıqlarını aradan qaldırmaq üçün ciddi tədqiqatlar aparırdı. İlk növbədə istifadəçiləri qrafiki interfeyslə təmin edilməsi problemi həll olundu və Windows adlı qrafiki interfeysli sistem yaradıldı, lakin yaradılan bu sistemin ilkin variantları MS-DOS tərəfindən yüklənir və xüsusi statusla idarə olunurdu. Kompüterin bütün yaddaş həcminə müraciət MS-DOS-un drayveri Himem. sys və MS-DOS-un genişlənməsi adlanan xüsusi sistem tərəfindən aparılırdı. Bununla da çoxməsələli iş rejiminin tam qrafiki pəncərə interfeysi ilə birlikdə həyata keçirilməsinə imkan yarandı. 1993–1994-cü illərdə MS-DOS-un bir neçə versiyaları satışa buraxıldı. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi MS-DOS 6.0, çoxlu orijinal və lisenziyalı proqramların, o cümlədən, venilərin dinamiki sıxılması ilə diskin fayl tutumunu artıran Microsoft Double Space proqramının olması ilə fərqlənirdi. MS-DOS 6.2 və MS-DOS 6.22 versiyalarında həmin proqram daha da təkmilləşdirildi. Metodik göstəriş MS-DOS 6.22 əməliyyat sisteminə əsaslanaraq tərtib olunmuşdur.
MS-DOS əməliyyat sisteminin strukturu və funksiyaları
MS-DOS iyerarxik kataloq strukturuna əsaslanan, çevik fayl sisteminə və əlverişli əmrlərə malik olan əməliyyat sistemidir.
MS-DOS un əsas komponentləri aşağıdakılardır:
- giriş-çıxış baza sistemi -BIOS (Basic Input/Output System);
- başlanğıc yükləmə blokunda (Boot Record) yerləşən sistem yükləyici SB (System Bootstrap);
- gizli IO. SYS faylında yerləşən BIOS-un genişlənmə modulu;
- kəsilmələrin emalı modulundan təşkil edilmiş MSDOS. SYS gizli faylı;
- əmrlər prosessorundan təşkil edilmiş command.com faylı;
- MS-DOS-un xarici əmrlərini (genişlənməsi .com olan fayllar) yerinə yetirən utilitlər;
- diskdə fayl şəklində yerləşən qurğuların drayverləri;
- MS-DOS-un quraşdırılması parametrləri haqqında informasiyadan təşkil olunmuş config.sys konfiqurasiya faylı;
- MS-DOS-un konfiqurasiyasını və quraşdırılması parametrlərinin yerinə yetirilməsi üçün autoexec.bat əmrlər faylı.
İndi isə bu komponentlərdən bəzilərinin əsas funksiyalarina baxaq.
giriş-çıxış baza sistemi(BIOS) kompüterin daimi yaddaş qurğusunda (DYQ) yerləşir və əsas vəzifəsi giriş-çıxışla bağlı olan ƏS-nin sadə və universal funksiyalarının yerinə yetirilməsindən ibarətdir. BIOS həmçinin kompüter qoşularkən yaddaş və qurğuların işini yoxlayan test proqramlarını DYQ-da saxlayır. Bunlardan başqa BIOS-da ƏS-nin yükləyicisini çağıran proqram mövcuddur. sistem yükləyici kiçik bir proqram olmaqla BIOS — un genişlənmə modulunu və kəsilmələrin emalı modulunu əməli yaddaşa yükləmək üçün nəzərdə tutulub. BIOS-un genişlənmə modulu (io.sys faylı) ƏS-nə çeviklik verməklə fərdi kompüterin aparat vasitələrinin idarə olunmasına imkan verir. Bu modul əlavə drayverlərin qoşulmasına imkan verir. Kəsilmələrin emalı modulunun (msdos.sys faylı) komponentləri fayl sisteminin, giriş-çıxış qurğularının (klaviatura, displey, printer və portlar) işini tə'min edən, proqramların sona çatması ilə əlaqədar məcburi kəsilmələrin və səhvlərin emalına xidmət edən proqramdır.əmrlər prosessoru (command.com — faylı) sistem diskdə ixtiyari yer tutan icra olunan adi proqramdır. Əmrlər prosessoru aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:
- klaviatura və ya əmrlər faylından götürülən əmrləri qəbul edir və araşdırır;
- command.com faylının daxilində yerləşən MS-DOS un əmrlərini yerinə yetirilir;
- com, exe tipli fayllarda saxlanılan MS-DOS un xarici əmrləri və tətbiqi proqramlar yüklənir və yerinə yetirilir.
Əmrlər prosessoru ƏYQ-yə yüklənəndə iki hissəyə parçalanır:
- əməli yaddaşda daimi yerləşən rezident hissə;
- ƏYQ və disk arasında verilənlərin ötürülməsi ilə dövri olaraq dəyişən rezidentsiz hissə.
Rezident hissə 22h . . . 24h nömrəli kəsilmələri standart emal edən altproqramları özündə saxlayır. Burada həmçinin ƏYQ-nin rezidentsiz hissəsini boşaldan proqram və kompüterin qoşulmasında avtomatik yüklənən autoexec.bat faylını emal edənaltproqram yerləşir. Utilitlər və ya MS-DOSЦun xarici əmrləri əməliyyat sistemi ilə birlikdə yaradılmış proqramlardır. Bu proqramlar müxtəlif xidməti əməliyyatları (disketi formatlaşdırmaq, disketi yoxlamaq və s.) yerinə yetirirlər. Qurğuların drayverləri MS-DOS əməliyyat sisteminin giriş-çıxış sistemini tamamlayan və yeni qurğulara xidməti təmin edən bir proqramdır. Drayverlər əməliyyat sisteminin yüklənməsi zamanı kompüterin yaddaşına yüklənir, adları isə config.sys konfiqurasiya faylındə göstərilir.
Tarixi
1980-ci ildə Productsdə işləyən Timon Paterson (Quick and Dirty Operating System)yaratdı. Bu mehsul SCP-yə 86-DOS adı ilə satılırdı çünki İntel8086 prosessoru üçün yaradılmışdı. əslində QDOS öz bazasını o zamanlar məşhur əməliyyat sistemlərindən olan – Digital Research firması tərəfinfən yaradılmış CP/M – dən götürürdü, amma başqa fayl sistemindən istifadə edirdi. Microsoft firması QDOS-un lisenziyasını əldə etdi və 1980-ci ilin dekabrında 50000$-a İBM-ə satdı. 1981-ci ildə isə onun istifadəsini bütün hüquqları ilə bir yerdə aldı.
MS_DOS əməliyyat sistemi x86 prosessorunda işləyir və 1 anda 1 əməliyyatı yerinə yetirə biləcək gücdədir. MS_DOS əməliiyat sistemi istifadəcilərə yalnızca əmr xəttinin interfeysindən istifadə etməyə icazə verdiyi üçün əlavə örtük proqramlar yaradılıb. Bunlar Commander, Volkov Commander, DOS Navigator və MS-DOS Shell (DOSSHELL)-dir.
Əsas hissələri
- IO. SYS – Genişlənməsi BIOS
- MSDOS. SYS – Arakəsmələrin işlənməsi
- COMMAND. COM – komanda prosessoru
Quraşdırma faylları:
- CONFIG. SYS — MSDOS. SYS-in inisializasiyası zamanı sistemin quraşdırılması və aparatlara sürücülərin (Driver) yüklənməsi.
- AUTOEXEC. BAT — Başlanğıc paket faylı. MS_DOS yüklənən zaman COMMAND. COM işə düşərkən başlayır.
Bəzi əmrləri
İki tip əmrlər müvcuddur:
- daxili əmrlər
- xarici əmrlər
Daxili əmrlər. Bu ən sadə və ən çox işlənən əmrlərdir. MS-DOS sistemində yadda saxlanılan fayllara baxarkən biz bu əmrləri görmürük. Onlar COMMAND. COM faylının əsas və böyük hissəsini təşkil edir. Daxili əmrləri istifadə edərkən onlar dərhal aktivləşir. MS-DOS əməliyyat sisteminin daxili əmrləri bunlardır:
- Break Del Mkdir Set If Rmdir Vol
- Chdir Dir Path Shift Goto Ren Verify
- Cls Echo Pause Time Rem Ver Dat
- Copy Exit Prompt Type Ctty For və s.
Xarici əmrlər. Xarici əmrlər diskdə proqram faylları kimi yerləşir. Onları həyata keçirməzdən əvvəl onlar diskdən oxunmalıdırlar. . COM, . EXE və . BAT ilə genişləndirilmiş istənilən faylın adı xarici əmr kimi göstərilir. Məsələn: FORMAT. COM və DİSKCOPY. COM. Bütün xarici əmrlər özlərindən fayl təşkil edirlər ki, bu səbəbdən siz də öz əmrlərinizi yaradıb Ms-DOS-a daxil edə bilərsiz. Siz tərəfindən yaradılan bütün proqramlar (proqramlaşdırılmanın dilindən asılı olmayaraq) . EXE genişləndirilməsi ilə olacaq. Xarici əmrlərin daxil edilməsi zamanı faylın genişləndirilməsini yazmağa ehtiyac yoxdur.
Xarici əmrlər bunlardır:
- Assign Chkdsk Attrib More Backup Print Link Format
- Recover Command Restore Join Share Sort Find Diskcopy və s.
Əmrlərin açıqlaması:
Attrib-atributları yükləmək, baxmaq və götürmək üçün xarici əmr
Dir-kataloqa baxmaq.
Dir/p-səhifəli baxış Dir/a-bütün tip, həmçinin sistem və gizli fayllara baxış Dir disk:\fayl /s /a-göstərilən faylı göstərilən diskdə axtarmaq cd-növbəti kataloqa keçid(Məsələn:C:\mydocs\book\pc) cd\-kataloqun kökünə keçid a:-"A" diskinə keçid d:-"D" diskinə keçid copy-surətini çıxarmaq del-pozmaq move-yerini dəyişmək rename-adını dəyişdirmək md-yeni qovluq yaratmaq RD-boş kataloqu silmək DelTree-bütün göstəriləni silmək(boş olmayan kataloqu silmək) Type-kiçik mətnlərə baxmaq more-istənilən faylın səhifəli baxışı. Ctrl+C basmaqla dayandırılır Help-kömək
DOS əməliyyat sistemlərində faylın işarəsi iki hissədən ibarətdir: ad və genişlənmə. Bə'zən ad və genişlənməyə birlikdə faylın adı da deyilir. Ad və genişlənmə bir-birindən nöqtə ilə ayrılır. Faylın adı 1-dən 8-ə kimi simvolardan, genişlənməsi isə 0-dan 3-ə kimi simvollardan ibarət ola bilər. Faylın ad və genişlənməsində böyük və kiçik latın hərflərindən istifadə oluna bilər, amma disk də faylın adı yalnız kiçik latın hərfləri ilə yazılır. Faylın ad və genişlənməsində aşağıdakılardan istifadə etmək olar:
- latın əlifbasının böyük və kiçik hərfləri;
- rəqəmlər: 0-dan 9-a kimi
- simvollar: -, _, $, #, &, @, !, %, (,), {, }, ', ~, ^.
Ədəbiyyat
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
Mənbə
- Əməliyyat sistemləri
Xarici keçidlər
Official site project MS-DOS 6.22 FOR WINDOWS: http://xn----htbwkmd.xn--p1ai/
- MS-DOS: A Brief Introduction (ing.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin MS DOS Microsoft Disk Operating System Microsoftdan diskler ucun yaradilmis bir emeliyyat sistemi MS DOS DOS ailesine aid olan en meshur emeliyyat sistemidir evveller IBM PC kompyuterlerinde istifade edilirdi Zamanla deyisdirilerek Windows 9x ve Windows NT ye uygunlasdirilib MS DOSIstehsalci MicrosoftYazilma dili AssemblerBuraxilis tarixi 12 avqust 1981Son versiya 8 01Desteklenen platformalar IBM compatible computer d Interfeys Emr setiriVeb sayti microsoft com resources Vikianbarda elaqeli mediafayllarBu adin diger istifade formalari ucun bax DOS deqiqlesdirme MS DOS lt em es dos gt Microsoft Disk Operating System Microsoft sirketinin yaratmis oldugu disk emeliyyat sistemidir Basqa emeliyyat sistemleri kimi MS DOS diske giris ve cixis emeliyyatlarini videoverilenlerin islenmesini klaviaturanin idare olunmasini ve proqramlarin calismasi ve fayllarin musayeti ile bagli coxlu sayda daxili funksiyalari yerine yetirir MS DOS komanda setirli interfeyse COMMAND LINE INTERFACE malik birtapsiriqli biristifadecili emeliyyat sistemidir 1990 ci illerde MS DOS sistemi Windows emeliyyat sistemi terefinden sixisdirilib cixarildi MS DOS 1981 ci ilde yaradilmisdir Oz inkisafi merhelesinde onun 8 esas versiyasi buraxilmisdir 1 0 2 0 ve s ve 20 eded basqa versiyasi 3 1 3 2 ve s MS DOS sisteminin catismayan cehetlerinden biri istifadeci interfeysinin hedden artiq primitiv olmasidir Ye ni her hansi proqrami yuklemek ve ya diger emeliyyatlari aparmaq ucun istifadeci klaviaturada uygun emrleri yigmalidir 2000 ci ilde kompaniya onun istehsalini dayandirdi XususiyyetleriDOS ailesinin emeliyyat sistemleri birmeselelidir ve asagidaki xarakterik xususiyyetlere malikdir istifadec terefinden daxil edilen emrlerin komeyile interfeys heyata kecirilir sistemin IBM tipli muxtelif komputerlerde islemesini te min etmek ucun struktur modullugu sistemin islemesi ucun nisbeten kicik olculu emeli yaddas 640 kbayt DOS ailesinden olan emeliyyat sistemlerinin muhum catismazligi ferdi komputer resurslarina ve ES ne icazesiz muracietden muhafize vasitelerinin olmamasidir MS DOS emeliyyat sistemi diskdeki verilenlerin idare edilmesinde yeni usullardan istifade etmekle servis proqramlar ucunolduqca genis emrlerden istifade edir PC DOS 1 0 ve MS DOS 1 0 emeliyyat sistemleri 64 Kbayt yaddasdan istifade etmekle yalniz 8Kbayt yer tutur Ilk vaxtlar IBM PC modelleri 160Kbayt disketler ucun disk aparicisindan ibaret oldugundan PC DOS 1 0 sistemi yalniz bu qurgular ucun nezerde tutulmusdur 1983 cu ilin martinda IBM PC XT modeli ucun MS DOS 2 0 yaradildi Bu yeni emeliyyat sistemi 360Kbayt disket ve 10Mbayt sert disk ucun nezerde tutulmaqla kataloqlar uzre fayllarin cesidlenmesi imkanina malik idi MS DOS un esas inkisaf tarixi versiyalarinin ucuncu neslinin yaradilmasi ile baslandi 1984 cu ilin noyabrinda MS DOS 3 1 1985 ci ilin dekabrinda MS DOS 3 2 ve 1987 ci ilin aprelinde ise MS DOS 3 3 emeliyyat sistemleri meydana geldi Bu versiyalardan cox genis yayilani MS DOS 3 3 oldu MS DOS 3 0 emeliyyat sistemi Intel 80286 mikroprosessoru 5 25 duym disk aparicisi 1 2 Mbayt disketler ucun ve 20 Mbayt sert diski olan yeni model IBM PC AT komputerleri ucun nezerde tutulmusdur MS DOS 3 2 ise 720Kbayt 3 duym disketler ve mentiqi bolmeleri olmaqla tutumu 32Mbayt olan sert diskler ucun nezerde tutulmusdur Bu sisteme milli valyutanin tesviri vaxti simvollar cedveli ve klaviaturanin duzulusunu nezere alan elaveler edilmisdir MS DOS 3 3 ise evvelkilere nisbeten yenilesdirilerek 3 5 duym 1 44Mbayt disketler ucun isleyirdi Bu dovrde IBM Microsoft firmalari 80286 ve 80386 mikroprosessorlari olan komputerler ile uyusan IBM PC komputeri ucun yeni emeliyyat sistemi olan OS 2 uzerinde isleyirdiler MS DOS dan ferqli olaraq OS 2 cox meseleli rejimde isi te min edirdi OS 2 sistemi 1987 ci ilin noyabrinda yarandi amma coxda populyar olmadi 1988 ci ilde yaradilan MS DOS 4 0 ve 4 1 de demek olar ki istifadecileri celb etmedi Istifadeciler esasen MS DOS 3 3 e ustunluk verirdiler ki bu emeliyyat sistemi MS DOS 4 e nisbeten emeli yaddasda 10 Kbayt az yer tuturdu MS DOS sisteminin catismayan cehetlerinden biri istifadeci interfeysinin hedden artiq primitiv olmasidir Yeni her hansi proqrami yuklemek ve ya diger emeliyyatlari aparmaq ucun istifadeci klaviaturada uygun emrleri yigmalidir Buna baxmayaraq IBM RS komputerlerinin milyonlarla istifadecileri MS DOS dan raziliqla istifade edirdiler Bununla yanasi Microsoft firmasi MS DOS un catismazliqlarini aradan qaldirmaq ucun ciddi tedqiqatlar aparirdi Ilk novbede istifadecileri qrafiki interfeysle temin edilmesi problemi hell olundu ve Windows adli qrafiki interfeysli sistem yaradildi lakin yaradilan bu sistemin ilkin variantlari MS DOS terefinden yuklenir ve xususi statusla idare olunurdu Komputerin butun yaddas hecmine muraciet MS DOS un drayveri Himem sys ve MS DOS un genislenmesi adlanan xususi sistem terefinden aparilirdi Bununla da coxmeseleli is rejiminin tam qrafiki pencere interfeysi ile birlikde heyata kecirilmesine imkan yarandi 1993 1994 cu illerde MS DOS un bir nece versiyalari satisa buraxildi Bunlardan en ehemiyyetlisi MS DOS 6 0 coxlu orijinal ve lisenziyali proqramlarin o cumleden venilerin dinamiki sixilmasi ile diskin fayl tutumunu artiran Microsoft Double Space proqraminin olmasi ile ferqlenirdi MS DOS 6 2 ve MS DOS 6 22 versiyalarinda hemin proqram daha da tekmillesdirildi Metodik gosteris MS DOS 6 22 emeliyyat sistemine esaslanaraq tertib olunmusdur MS DOS emeliyyat sisteminin strukturu ve funksiyalariMS DOS iyerarxik kataloq strukturuna esaslanan cevik fayl sistemine ve elverisli emrlere malik olan emeliyyat sistemidir MS DOS un esas komponentleri asagidakilardir giris cixis baza sistemi BIOS Basic Input Output System baslangic yukleme blokunda Boot Record yerlesen sistem yukleyici SB System Bootstrap gizli IO SYS faylinda yerlesen BIOS un genislenme modulu kesilmelerin emali modulundan teskil edilmis MSDOS SYS gizli fayli emrler prosessorundan teskil edilmis command com fayli MS DOS un xarici emrlerini genislenmesi com olan fayllar yerine yetiren utilitler diskde fayl seklinde yerlesen qurgularin drayverleri MS DOS un qurasdirilmasi parametrleri haqqinda informasiyadan teskil olunmus config sys konfiqurasiya fayli MS DOS un konfiqurasiyasini ve qurasdirilmasi parametrlerinin yerine yetirilmesi ucun autoexec bat emrler fayli Indi ise bu komponentlerden bezilerinin esas funksiyalarina baxaq giris cixis baza sistemi BIOS komputerin daimi yaddas qurgusunda DYQ yerlesir ve esas vezifesi giris cixisla bagli olan ES nin sade ve universal funksiyalarinin yerine yetirilmesinden ibaretdir BIOS hemcinin komputer qosularken yaddas ve qurgularin isini yoxlayan test proqramlarini DYQ da saxlayir Bunlardan basqa BIOS da ES nin yukleyicisini cagiran proqram movcuddur sistem yukleyici kicik bir proqram olmaqla BIOS un genislenme modulunu ve kesilmelerin emali modulunu emeli yaddasa yuklemek ucun nezerde tutulub BIOS un genislenme modulu io sys fayli ES ne ceviklik vermekle ferdi komputerin aparat vasitelerinin idare olunmasina imkan verir Bu modul elave drayverlerin qosulmasina imkan verir Kesilmelerin emali modulunun msdos sys fayli komponentleri fayl sisteminin giris cixis qurgularinin klaviatura displey printer ve portlar isini te min eden proqramlarin sona catmasi ile elaqedar mecburi kesilmelerin ve sehvlerin emalina xidmet eden proqramdir emrler prosessoru command com fayli sistem diskde ixtiyari yer tutan icra olunan adi proqramdir Emrler prosessoru asagidaki funksiyalari yerine yetirir klaviatura ve ya emrler faylindan goturulen emrleri qebul edir ve arasdirir command com faylinin daxilinde yerlesen MS DOS un emrlerini yerine yetirilir com exe tipli fayllarda saxlanilan MS DOS un xarici emrleri ve tetbiqi proqramlar yuklenir ve yerine yetirilir Emrler prosessoru EYQ ye yuklenende iki hisseye parcalanir emeli yaddasda daimi yerlesen rezident hisse EYQ ve disk arasinda verilenlerin oturulmesi ile dovri olaraq deyisen rezidentsiz hisse Rezident hisse 22h 24h nomreli kesilmeleri standart emal eden altproqramlari ozunde saxlayir Burada hemcinin EYQ nin rezidentsiz hissesini bosaldan proqram ve komputerin qosulmasinda avtomatik yuklenen autoexec bat faylini emal edenaltproqram yerlesir Utilitler ve ya MS DOSCun xarici emrleri emeliyyat sistemi ile birlikde yaradilmis proqramlardir Bu proqramlar muxtelif xidmeti emeliyyatlari disketi formatlasdirmaq disketi yoxlamaq ve s yerine yetirirler Qurgularin drayverleri MS DOS emeliyyat sisteminin giris cixis sistemini tamamlayan ve yeni qurgulara xidmeti temin eden bir proqramdir Drayverler emeliyyat sisteminin yuklenmesi zamani komputerin yaddasina yuklenir adlari ise config sys konfiqurasiya faylinde gosterilir Tarixi1980 ci ilde Productsde isleyen Timon Paterson Quick and Dirty Operating System yaratdi Bu mehsul SCP ye 86 DOS adi ile satilirdi cunki Intel8086 prosessoru ucun yaradilmisdi eslinde QDOS oz bazasini o zamanlar meshur emeliyyat sistemlerinden olan Digital Research firmasi terefinfen yaradilmis CP M den gotururdu amma basqa fayl sisteminden istifade edirdi Microsoft firmasi QDOS un lisenziyasini elde etdi ve 1980 ci ilin dekabrinda 50000 a IBM e satdi 1981 ci ilde ise onun istifadesini butun huquqlari ile bir yerde aldi MS DOS emeliyyat sistemi x86 prosessorunda isleyir ve 1 anda 1 emeliyyati yerine yetire bilecek gucdedir MS DOS emeliiyat sistemi istifadecilere yalnizca emr xettinin interfeysinden istifade etmeye icaze verdiyi ucun elave ortuk proqramlar yaradilib Bunlar Commander Volkov Commander DOS Navigator ve MS DOS Shell DOSSHELL dir Esas hisseleriIO SYS Genislenmesi BIOS MSDOS SYS Arakesmelerin islenmesi COMMAND COM komanda prosessoru Qurasdirma fayllari CONFIG SYS MSDOS SYS in inisializasiyasi zamani sistemin qurasdirilmasi ve aparatlara suruculerin Driver yuklenmesi AUTOEXEC BAT Baslangic paket fayli MS DOS yuklenen zaman COMMAND COM ise duserken baslayir Bezi emrleriIki tip emrler muvcuddur daxili emrler xarici emrler Daxili emrler Bu en sade ve en cox islenen emrlerdir MS DOS sisteminde yadda saxlanilan fayllara baxarken biz bu emrleri gormuruk Onlar COMMAND COM faylinin esas ve boyuk hissesini teskil edir Daxili emrleri istifade ederken onlar derhal aktivlesir MS DOS emeliyyat sisteminin daxili emrleri bunlardir Break Del Mkdir Set If Rmdir Vol Chdir Dir Path Shift Goto Ren Verify Cls Echo Pause Time Rem Ver Dat Copy Exit Prompt Type Ctty For ve s Xarici emrler Xarici emrler diskde proqram fayllari kimi yerlesir Onlari heyata kecirmezden evvel onlar diskden oxunmalidirlar COM EXE ve BAT ile genislendirilmis istenilen faylin adi xarici emr kimi gosterilir Meselen FORMAT COM ve DISKCOPY COM Butun xarici emrler ozlerinden fayl teskil edirler ki bu sebebden siz de oz emrlerinizi yaradib Ms DOS a daxil ede bilersiz Siz terefinden yaradilan butun proqramlar proqramlasdirilmanin dilinden asili olmayaraq EXE genislendirilmesi ile olacaq Xarici emrlerin daxil edilmesi zamani faylin genislendirilmesini yazmaga ehtiyac yoxdur Xarici emrler bunlardir Assign Chkdsk Attrib More Backup Print Link Format Recover Command Restore Join Share Sort Find Diskcopy ve s Emrlerin aciqlamasi Attrib atributlari yuklemek baxmaq ve goturmek ucun xarici emr Dir kataloqa baxmaq Dir p sehifeli baxis Dir a butun tip hemcinin sistem ve gizli fayllara baxis Dir disk fayl s a gosterilen fayli gosterilen diskde axtarmaq cd novbeti kataloqa kecid Meselen C mydocs book pc cd kataloqun kokune kecid a A diskine kecid d D diskine kecid copy suretini cixarmaq del pozmaq move yerini deyismek rename adini deyisdirmek md yeni qovluq yaratmaq RD bos kataloqu silmek DelTree butun gosterileni silmek bos olmayan kataloqu silmek Type kicik metnlere baxmaq more istenilen faylin sehifeli baxisi Ctrl C basmaqla dayandirilir Help komek DOS emeliyyat sistemlerinde faylin isaresi iki hisseden ibaretdir ad ve genislenme Be zen ad ve genislenmeye birlikde faylin adi da deyilir Ad ve genislenme bir birinden noqte ile ayrilir Faylin adi 1 den 8 e kimi simvolardan genislenmesi ise 0 dan 3 e kimi simvollardan ibaret ola biler Faylin ad ve genislenmesinde boyuk ve kicik latin herflerinden istifade oluna biler amma disk de faylin adi yalniz kicik latin herfleri ile yazilir Faylin ad ve genislenmesinde asagidakilardan istifade etmek olar latin elifbasinin boyuk ve kicik herfleri reqemler 0 dan 9 a kimi simvollar amp EdebiyyatIsmayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s MenbeEmeliyyat sistemleriXarici kecidlerVikianbarda MS DOS ile elaqeli mediafayllar var Official site project MS DOS 6 22 FOR WINDOWS http xn htbwkmd xn p1ai DOS emeliyyat sistemiMS DOS A Brief Introduction ing