Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Fərdi kompüterlərın (PC) inkişafında xüsusi xidməti olan DOS əməliyyat sistemi bu gün də öz əhəmiyyətini itirməmişdir. DOS-un Windows və Linux kimi müasir əməliyyat sistemləri ilə müqayisədə bir çox çatışmazlıqlarına baxmayaraq hələ də istifadə olunmasının bir neçə səbəbi var. DOS çox sadədir və buna baxmayaraq çox səmərəlıdır. O, qarşı çox qənaətcildir. Belə ki, DOS-u sərt disk olmadıqda, disketdən belə yükləmək mümkündür. Bununla yanaşı DOS üçün yazılmış kiçik olur və çevik işləyirlər.
DOS-un qeyd olunan müsbət cəhətləri ilə yanaşı, müasir əməliyyat sistemləri ilə rəqabətə davamlı etməyən bir sıra çatışmazlıqları da var:
- DOS birtapşırıqlı əməliyyat sistemidir. O, eyni vaxtda yalnız bir proqramın icrasını təmin edə bilər;
- DOS təkprosessorlu əməliyyat sistemidir;
- O, real zaman rejimində (və ya ) işlədir.
- DOS tətbiqi proqramı yaddaşa yüklədikdən sonra idarəetməni ona verir. DOS əməliyyat sisteminin nüvəsi mənsub olduğundan o, istifadəçi (tətbiqi) proqramı ilə eyni ünvan məkanında yerləşir. kompüterin bütün resursuna nəzarət edir. Bu zaman o, DOS-un, BIOS-un funksiyaları vasitəsilə və ya qurğulara birbaşa müraciət etməklə həyata keçirə bilər. Bu da əməliyyat sisteminin xətalarından mühafizəsiz qalması deməkdir.
- DOS-da istifadəçi interfeysi əmr prinsipinə əsaslanır və ekranın (video-adapterin) mətn rejimindən istifadə edir.
DOS-un qeyd olunan çatışmazlıqları onun indi kütləvi istifadəsinə imkan verməsə də DOS xüsusi məsələlərin həllində müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. O, proqramçıya və onun yazdığı proqrama tam nəzarət etmək imkanı verdiyindən spesifik məsələləri asan həll etməyə şərait yaradır.
Bundan başqa günümüzdə ən geniş istifadə olunan öz başlanğıclarını DOS-dan ğötürdüklərindən bir çox anlayışlar da ondan miras qalmışdır.
DOS qrupu
Bəzı DOS (disk əməliyyat sistemi) ğurupuda yerləşlan və taninmiş əməliyyat sistemlari bunlardan ibarət'dir; MS-DOS (Microsoft), (IBM), , ; ; (Digital Research), OSx16 (IKS16), Horizon OS (Ufuğ) və (Rusya'dan bir OS).
DOS-un inkişaf mərhələləri və versiyaları
DOS-un ilk variantlarından olan PC-DOS 1.0 (IBM şirkəti) və MS-DOS 1.0 (Microsoft şirkəti) əməliyyat sistemləri maksimum 64 yaddaşdan istifadə etməklə, yalnız 8 yer tuturdular.
İlk vaxtlar IBM PC 160 disketlər üçün ibarət olduğundan PC-DOS 1.0 sistemi yalnız bu qurğular üçün nəzərdə tutulmuş idi.
1983-cü ilin martında modeli üçün MS-DOS 2.0 (Microsoft korporasiyası) yaradıldı. Bu yeni əməliyyat sistemi 360 disket və 10 malik olan XT-nin aparat resurslarından tam istifadə etməyə imkan verirdi; O zaman üçün böyük disk sahəsindən istifadənin əlverişli olması üçün MS-DOS 2.0-nin fayl sistemi kataloqlar vasitəsilə faylların qruplaşdırılması imkanına malik idi.
MS-DOS-un əsas inkişafı onun 3-cü versiyası ilə başlandı. 1984-cü ilin noyabrında MS-DOS 3.1, 1985-ci ilin dekabrında MS-DOS 3.2 və 1987-ci ilin aprelində isə MS-DOS 3.3 əməliyyat sistemləri meydana gəldi. Bu versiyalardan çox geniş yayılanı MS-DOS 3.3 oldu. MS-DOS 3.0 əməliyyat sistemi- Intel , 5,25 düym (1,2 disketlər üçün) və 20 sərt diski olan IBM AT kompüterləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. MS-DOS 3.2 isə 720 3 düymlük disketlər və olmaqla tutumu 32 olan sərt diskə malik sistem üçün nəzərdə tutulmuş idi. Bu sistemə milli valyutanın təsviri, vaxtı, simvollar cədvəli və klaviaturanın düzülüşünü nəzərə alan əlavələr edilmişdir.
MS-DOS 3.3 isə əvvəlkilərə nisbətən yeniləşdirilərək, 3,5 düymlük 1,44 MB tutumlu disketlərlə işləyə bilirdi.
1988-ci ildə yaradılan MS-DOS 4.0 və 4.1- də demək olar ki, istifadəçiləri cəlb etmədi. İstifadəçilər əsasən MS-DOS 3.3-ə üstünlük verirdilər. Bu əməliyyat sistemi MS-DOS-un 4-cü versiyasına nisbətən 10 az yer tuturdu.
MS-DOS-un prinsipial çatışmazlıqlarından biri də onun istifadə edə biləcəyi həcminin 64 KB-la məhdud olması idi. Bunu aradan qaldırmaq üçün Microsoft özünün yeni əməliyyat sisteminə HIMEM.SYS drayverini əlavə etdi.
1993-1994-cü illərdə MS-DOS-un bir neçə versiyaları satışa buraxıldı. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi MS-DOS 6.0, çoxlu oriğinal və lisenziyalı proqramların, o cümlədən, məlumatların dinamik sıxılması ilə diskin tutumundan daha səmərəli istifadə etməyə imkan verən Microsoft Double Space proqramının olması ilə fərqlənirdi. MS-DOS 6.2 və MS-DOS 6.22 versiyalarında həmin proqram daha da təkmilləşdirildi.
DOS əməliyyat sisteminin strukturu
DOS (Disk Operating System- Disk Əməliyyat Sistemi) disklə işləməyi, informasiyanı və özünü diskdə saxlamağı nəzərdə tutan əməliyyat sistemidir. O, çalışır və 16 bitlidir.
DOS-un nüvəsi. DOS əsasən üç fayldan-
- COMMAND.COM,
- IO.SYS və
- DOS.SYS (Misrosoftun əməliyyat sistemində isə- MSDOS.SYS) faylarından ibarətdir.
Bu üç fayl DOS-un nüvəsini təşkil edir.
IO.SYS periferiya qurğularını (BIOS-un köməyi ilə), DOS.SYS (və ya MSDOS.SYS) isə diskdə fay sistemini idarə etməyə xidmət edir. DOS-un nüvəsi monolit nüvə tipinə aiddir. O, işə düşərkən INT 21h fayl əməliyyatları məqsədilə sistem servisi kimi qurur. Məhz BIOS-un bu DOS-da fayl əməliyyatlarını yerinə yetirir.
COMMAND.COM- DOS-un istifadəçi interfeysi, əmr prosessoru və ya əmr interpretatoru adlanır. Bu proqramın vəzifəsi istifadəçi əmrlərini yerinə yetirmək və ümumiyyətlə DOS-a məxsus istifadəçi interfeysini təşkil etməkdir. DOS-un istifadəçi interfeysi mətn istifadəçi interfeysidir və əmr sətri şəklindədir.
COMMAND.COM iki hissədən ibarətdir: rezident və tranzit hissə. Operativ yaddaşa qənaət etmək üçün işlərkən COMMAND.COM-un çox kiçik bir hissəsi operativ yaddaşda saxlanılır və yaddaşda tətbiqi proqram üçün daha çox yer ayrılmış olur. COMMAND.COM-un bu hissəsinə rezident hissə deyilir və onun vəzifəsi tətbiqi proqram bitdikdən sonra COMMAN.COM-u yenidən yükləmək və əmr prosesorunun işini bərpa etməkdir. COMMAN.COM-un yaddaşdan pozulan və tətbiqi proqram bitdikdən sonra yenidən yüklənən hissəsi isə onun tranzit hissəsini təşkil edir.
DOS-da əmrləri iki qismə ayırmaq olar. Bunlardan birbaşa COMMAND.COM tərəfindən icra olunanlara daxili əmrlər və diskdən proqram olaraq yüklənən əmrlərə isə xarici əmrlər deyilir. İstənilən icra olunan proqram DOS üçün xarici əmrdir. DOS-da icra olunan proqramların uzantısı mütləq .EXE və ya .COM olmalıdır. Prinsip etibarilə bunların hər ikisi ibarət fayllardır. Lakin, .COM faylların uzunluğu 64 -ı aşa bilməz. Bu tip proqramlar yaddaşda yalnız bir seqmentdən istifadə etdiyindən onların diskdən yaddaşa yüklənməsi və yaddaşda yerləşməsi daha sadədir. Buna görə də .COM uzantılı proqramlar daha çevik icra olunur (yüklənir). Adətən kiçik , o cümlədən də DOS-un əksər utilitləri bu cür struktura malik olurlar.
.EXE uzantılı proqramlar üçün ölçü məhdudiyyəti yoxdur. Bu tip proqramlar yaddaşda iki və daha artıq seqmentdə yerləşə bilərlər. .EXE proqramlarının yüklənməsi zamanı operativ yaddaşda düzgün yerləşməsini proqramın əvvəlində idarəedici kodların olması təmin edir. Buna görə də bu tip proqramlar nisbətən ləng yüklənirlər.
DOS-da .SYS uzantılı fayllar əlavə . Əlavə drayverlərin sistemə qoşulması üçün mətn formatlı CONFIG.SYS faylından istifadə olunur. kompüteri işə salarkən COMMAND.COM ilk növbədə CONFIG.SYS faylını təşkil edən əmrləri icra edir. CONFIG.SYS faylında qurğu drayverini yükləmək üçün istifadə olunan DEVICE əmridir. Məsələn, DEVICE= DRIVER.SYS sətri cari diskdən DRIVER.SYS faylının yüklənməsini təmin edəcək. DOS-da faylların adı maksimum 8, onun uzantısı isə 3 simvoldan ibarət ola bilər.
.BAT faylları. Qeyd olunduğu kimi istifadəçi DOS-da kompüteri əmrlər (Məsələn, DIR- cari direktoriyada faylların siyahısını göstərir və ya CD- cari direktoriyanı dəyişir) vasitəsilə idarə edir. Bu cür istifadəçi interfeysi heç də səmərəli sayıla bilməz. DOS-un istifadəçi interfeysinin səmərəliyinin artırılması üçün əmrlər paketindən istifadə etmək imkanı var. Əmrlər paketi uzantısı .BAT (Batch- paket sözündən) olan hər bir sətri bir əmr olan mətn (ASCII) formatlı fayldır. .BAT faylının icra edilməsi onun içərisindəki əmrlərin icra olunması deməkdir. .BAT faylları əmrlərin dövrü olaraq təkrarlanmasına da imkan verir. Bunun üçün şərt və keçid operatorlarından istifadə olunmalıdır.
AUTOEXEC.BAT faylı. kompüteri işə saldıqda COMMAND.COM yüklənən diskin kökündə yerləşən AUTOEXEC.BAT faylını avtomatik olaraq işə salır. AUTOEXEC.BAT faylı məzmununa görə adi .BAT faylıdır. Lakin DOS üçün bu ad "tanınır" və o yüklənərkən avtomatik bu faylın icrasını həyata keçirir. Qeyd etmək lazımdır ki, DOS-da drayverlər yalnız .SYS uzantısı ilə deyil .EXE və .COM proqramları şəklində də ola bilərlər. Sonuncular AUTOEXEC.BAT faylı vasitəsilə avtomatik yüklənirlər.
DOS-un fayl sistemi - FAT
. Məlumatların informasiya daşıyıcısında saxlanmasını, onların adlandırılmasını və idarə edilməsinin təşkili üçün qaydalar toplusuna fayl sistemi deyilir. Fayl sistemi informasiyanın fiziki saxlanmasının formatını təyin edir. O, informasiyanı fayl şəklində qruplaşdırır. Konkret fayl sistemi faylın adının uzunluğunu, faylın maksimal mümkün ölçüsünü və onun atributlar toplusunu təyin edir. Bəzi fay sistemləri, faylın parolla qorunması və şifrələnməsi kimi imkanlar da verirlər.
Fayl sistemi- bir tərəfədən informasiya daşıyıcısını fayllarla, digər tərəfdən isə API ilə faylları (onlara müraciət etmək üçün) əlaqələndirir. Tətbiqi proqram fayla müraciət edərkən o, informasiyanın faylda hecə yerləşməsi və eləcə də hansı tip daşıyıcıda (CD, sərt disk, maqnit lenti və ya fləş-yaddaşın hansısa bloku) saxlandığı haqda heç bir təsəvvürə malik olmur. Bu zaman proqram sadəcə faylın adını, onun ölçüsünü və atributlarını bilir. Bu məlumatları o, drayverindən alır. Məhz fayl sistemi faylın fiziki daşıyıcıda necə və harada saxlandığını təyin edir. Əməliyyat sistemi baxımından bütün disk ölçüsü 512 bayt və daha böyük olan klasterlərdən ibarətdir. Fayl sisteminin drayverləri bu klasterləri fayl və kataloqlar kimi təşkil edirlər. Həmin drayverlər bu klasterlərdən hansılarının istifadə olunduğunu, hansılarının sərbəst (boş) və hansılarının yararsız olduqlarını "bilirlər". Hər bir fay sistemi (təkistifadəçili sistemdə) aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirməlidir: faylların adlandırılmasını təmin etməli:
- fayllarla işləmək üçün proqram interfeysini yaratmalı;
- məntiqi fayl sistemi modelinin məlumatların saxlanılmasının fiziki təşkilinə əks etdirməsi;
- fayl sisteminin aparat, proqram səhflərinə qarşı etibarlığını təmin etmək.
Çoxistifadəçili əməliyyat sistemlərində isə bu vəzifələrə informasiyadan istifadənin təhlükəsizliyini təmin edən digər funksiyalar da əlavə olunur.
Praktik olaraq, diskdə fayllar həmişə kataloqlar kimi qruplaşırlar. Ən sadə halda verilən diskdə bütün fayllar bir kataloqda saxlanırlar. Belə birsəviyyəli saxlama sxemi CP/M və MS-DOS-un ilk versiyalarında istifadə olunurdu. DOS, FAT fayl sistemindən istifadə edir.
Orıjınal DOS file sistemində 16 bitli məntiqi sektor nömrələrindən istifadə olunur. Buna görə də maksimum 65536 sektor, yəni 32 disk məkanı ünvana bilir. Bu baryeri aradan qaldırmağın sadə yolu diski iki və daha artıq ayırmaqdır. Bu bölümlərin hər biri maksimum 65536 sektora malik ola bilər və ayrı-ayrı disklər kimi istifadə oluna blərlər.
DOS 4.00 və onun daha sonrakı versiyaları 32 bit məntiqi sektor nömrələrindən istifadə edə bilir. Bu, daha böyük disk bölümlərindən istifadə etməyə imkan verir. Nəticədə DOS 4.00 maksimum 2 (2048 ) həcmində disklə işləmək imkanına malik oldu.
Mənbə
- M.A.Camalbəyov, R.Ə.Fərəməzov, "OSx16 Operating System" ğurupu. IBM PC tipli kompüterlərin arxitekturası, sistem proqram təminatı və əməliyyat sistemləri. Bakı, H.Əliyev adına AAHM, 2009. – 307 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu adin diger istifade formalari ucun bax DOS deqiqlesdirme Ferdi komputerlerin PC inkisafinda xususi xidmeti olan DOS emeliyyat sistemi bu gun de oz ehemiyyetini itirmemisdir DOS un Windows ve Linux kimi muasir emeliyyat sistemleri ile muqayisede bir cox catismazliqlarina baxmayaraq hele de istifade olunmasinin bir nece sebebi var DOS cox sadedir ve buna baxmayaraq cox semerelidir O qarsi cox qenaetcildir Bele ki DOS u sert disk olmadiqda disketden bele yuklemek mumkundur Bununla yanasi DOS ucun yazilmis kicik olur ve cevik isleyirler DOS un qeyd olunan musbet cehetleri ile yanasi muasir emeliyyat sistemleri ile reqabete davamli etmeyen bir sira catismazliqlari da var DOS birtapsiriqli emeliyyat sistemidir O eyni vaxtda yalniz bir proqramin icrasini temin ede biler DOS tekprosessorlu emeliyyat sistemidir O real zaman rejiminde ve ya isledir DOS tetbiqi proqrami yaddasa yukledikden sonra idareetmeni ona verir DOS emeliyyat sisteminin nuvesi mensub oldugundan o istifadeci tetbiqi proqrami ile eyni unvan mekaninda yerlesir komputerin butun resursuna nezaret edir Bu zaman o DOS un BIOS un funksiyalari vasitesile ve ya qurgulara birbasa muraciet etmekle heyata kecire biler Bu da emeliyyat sisteminin xetalarindan muhafizesiz qalmasi demekdir DOS da istifadeci interfeysi emr prinsipine esaslanir ve ekranin video adapterin metn rejiminden istifade edir DOS un qeyd olunan catismazliqlari onun indi kutlevi istifadesine imkan vermese de DOS xususi meselelerin hellinde mustesna ehemiyyet kesb edir O proqramciya ve onun yazdigi proqrama tam nezaret etmek imkani verdiyinden spesifik meseleleri asan hell etmeye serait yaradir Bundan basqa gunumuzde en genis istifade olunan oz baslangiclarini DOS dan goturduklerinden bir cox anlayislar da ondan miras qalmisdir DOS qrupuOSx16 IKS16 emeliyyat sistemin den gorultu ve gosteris Bezi DOS disk emeliyyat sistemi gurupuda yerleslan ve taninmis emeliyyat sistemlari bunlardan ibaret dir MS DOS Microsoft IBM Digital Research OSx16 IKS16 Horizon OS Ufug ve Rusya dan bir OS DOS un inkisaf merheleleri ve versiyalariDOS un ilk variantlarindan olan PC DOS 1 0 IBM sirketi ve MS DOS 1 0 Microsoft sirketi emeliyyat sistemleri maksimum 64 yaddasdan istifade etmekle yalniz 8 yer tuturdular Ilk vaxtlar IBM PC 160 disketler ucun ibaret oldugundan PC DOS 1 0 sistemi yalniz bu qurgular ucun nezerde tutulmus idi 1983 cu ilin martinda modeli ucun MS DOS 2 0 Microsoft korporasiyasi yaradildi Bu yeni emeliyyat sistemi 360 disket ve 10 malik olan XT nin aparat resurslarindan tam istifade etmeye imkan verirdi O zaman ucun boyuk disk sahesinden istifadenin elverisli olmasi ucun MS DOS 2 0 nin fayl sistemi kataloqlar vasitesile fayllarin qruplasdirilmasi imkanina malik idi MS DOS un esas inkisafi onun 3 cu versiyasi ile baslandi 1984 cu ilin noyabrinda MS DOS 3 1 1985 ci ilin dekabrinda MS DOS 3 2 ve 1987 ci ilin aprelinde ise MS DOS 3 3 emeliyyat sistemleri meydana geldi Bu versiyalardan cox genis yayilani MS DOS 3 3 oldu MS DOS 3 0 emeliyyat sistemi Intel 5 25 duym 1 2 disketler ucun ve 20 sert diski olan IBM AT komputerleri ucun nezerde tutulmusdur MS DOS 3 2 ise 720 3 duymluk disketler ve olmaqla tutumu 32 olan sert diske malik sistem ucun nezerde tutulmus idi Bu sisteme milli valyutanin tesviri vaxti simvollar cedveli ve klaviaturanin duzulusunu nezere alan elaveler edilmisdir MS DOS 3 3 ise evvelkilere nisbeten yenilesdirilerek 3 5 duymluk 1 44 MB tutumlu disketlerle isleye bilirdi 1988 ci ilde yaradilan MS DOS 4 0 ve 4 1 de demek olar ki istifadecileri celb etmedi Istifadeciler esasen MS DOS 3 3 e ustunluk verirdiler Bu emeliyyat sistemi MS DOS un 4 cu versiyasina nisbeten 10 az yer tuturdu MS DOS un prinsipial catismazliqlarindan biri de onun istifade ede bileceyi hecminin 64 KB la mehdud olmasi idi Bunu aradan qaldirmaq ucun Microsoft ozunun yeni emeliyyat sistemine HIMEM SYS drayverini elave etdi 1993 1994 cu illerde MS DOS un bir nece versiyalari satisa buraxildi Bunlardan en ehemiyyetlisi MS DOS 6 0 coxlu original ve lisenziyali proqramlarin o cumleden melumatlarin dinamik sixilmasi ile diskin tutumundan daha semereli istifade etmeye imkan veren Microsoft Double Space proqraminin olmasi ile ferqlenirdi MS DOS 6 2 ve MS DOS 6 22 versiyalarinda hemin proqram daha da tekmillesdirildi DOS emeliyyat sisteminin strukturuDOS Disk Operating System Disk Emeliyyat Sistemi diskle islemeyi informasiyani ve ozunu diskde saxlamagi nezerde tutan emeliyyat sistemidir O calisir ve 16 bitlidir DOS un nuvesi DOS esasen uc fayldan COMMAND COM IO SYS ve DOS SYS Misrosoftun emeliyyat sisteminde ise MSDOS SYS faylarindan ibaretdir Bu uc fayl DOS un nuvesini teskil edir IO SYS periferiya qurgularini BIOS un komeyi ile DOS SYS ve ya MSDOS SYS ise diskde fay sistemini idare etmeye xidmet edir DOS un nuvesi monolit nuve tipine aiddir O ise duserken INT 21h fayl emeliyyatlari meqsedile sistem servisi kimi qurur Mehz BIOS un bu DOS da fayl emeliyyatlarini yerine yetirir COMMAND COM DOS un istifadeci interfeysi emr prosessoru ve ya emr interpretatoru adlanir Bu proqramin vezifesi istifadeci emrlerini yerine yetirmek ve umumiyyetle DOS a mexsus istifadeci interfeysini teskil etmekdir DOS un istifadeci interfeysi metn istifadeci interfeysidir ve emr setri seklindedir COMMAND COM iki hisseden ibaretdir rezident ve tranzit hisse Operativ yaddasa qenaet etmek ucun islerken COMMAND COM un cox kicik bir hissesi operativ yaddasda saxlanilir ve yaddasda tetbiqi proqram ucun daha cox yer ayrilmis olur COMMAND COM un bu hissesine rezident hisse deyilir ve onun vezifesi tetbiqi proqram bitdikden sonra COMMAN COM u yeniden yuklemek ve emr prosesorunun isini berpa etmekdir COMMAN COM un yaddasdan pozulan ve tetbiqi proqram bitdikden sonra yeniden yuklenen hissesi ise onun tranzit hissesini teskil edir DOS da emrleri iki qisme ayirmaq olar Bunlardan birbasa COMMAND COM terefinden icra olunanlara daxili emrler ve diskden proqram olaraq yuklenen emrlere ise xarici emrler deyilir Istenilen icra olunan proqram DOS ucun xarici emrdir DOS da icra olunan proqramlarin uzantisi mutleq EXE ve ya COM olmalidir Prinsip etibarile bunlarin her ikisi ibaret fayllardir Lakin COM fayllarin uzunlugu 64 i asa bilmez Bu tip proqramlar yaddasda yalniz bir seqmentden istifade etdiyinden onlarin diskden yaddasa yuklenmesi ve yaddasda yerlesmesi daha sadedir Buna gore de COM uzantili proqramlar daha cevik icra olunur yuklenir Adeten kicik o cumleden de DOS un ekser utilitleri bu cur struktura malik olurlar EXE uzantili proqramlar ucun olcu mehdudiyyeti yoxdur Bu tip proqramlar yaddasda iki ve daha artiq seqmentde yerlese bilerler EXE proqramlarinin yuklenmesi zamani operativ yaddasda duzgun yerlesmesini proqramin evvelinde idareedici kodlarin olmasi temin edir Buna gore de bu tip proqramlar nisbeten leng yuklenirler DOS da SYS uzantili fayllar elave Elave drayverlerin sisteme qosulmasi ucun metn formatli CONFIG SYS faylindan istifade olunur komputeri ise salarken COMMAND COM ilk novbede CONFIG SYS faylini teskil eden emrleri icra edir CONFIG SYS faylinda qurgu drayverini yuklemek ucun istifade olunan DEVICE emridir Meselen DEVICE DRIVER SYS setri cari diskden DRIVER SYS faylinin yuklenmesini temin edecek DOS da fayllarin adi maksimum 8 onun uzantisi ise 3 simvoldan ibaret ola biler BAT fayllari Qeyd olundugu kimi istifadeci DOS da komputeri emrler Meselen DIR cari direktoriyada fayllarin siyahisini gosterir ve ya CD cari direktoriyani deyisir vasitesile idare edir Bu cur istifadeci interfeysi hec de semereli sayila bilmez DOS un istifadeci interfeysinin semereliyinin artirilmasi ucun emrler paketinden istifade etmek imkani var Emrler paketi uzantisi BAT Batch paket sozunden olan her bir setri bir emr olan metn ASCII formatli fayldir BAT faylinin icra edilmesi onun icerisindeki emrlerin icra olunmasi demekdir BAT fayllari emrlerin dovru olaraq tekrarlanmasina da imkan verir Bunun ucun sert ve kecid operatorlarindan istifade olunmalidir AUTOEXEC BAT fayli komputeri ise saldiqda COMMAND COM yuklenen diskin kokunde yerlesen AUTOEXEC BAT faylini avtomatik olaraq ise salir AUTOEXEC BAT fayli mezmununa gore adi BAT faylidir Lakin DOS ucun bu ad taninir ve o yuklenerken avtomatik bu faylin icrasini heyata kecirir Qeyd etmek lazimdir ki DOS da drayverler yalniz SYS uzantisi ile deyil EXE ve COM proqramlari seklinde de ola bilerler Sonuncular AUTOEXEC BAT fayli vasitesile avtomatik yuklenirler DOS un fayl sistemi FAT Melumatlarin informasiya dasiyicisinda saxlanmasini onlarin adlandirilmasini ve idare edilmesinin teskili ucun qaydalar toplusuna fayl sistemi deyilir Fayl sistemi informasiyanin fiziki saxlanmasinin formatini teyin edir O informasiyani fayl seklinde qruplasdirir Konkret fayl sistemi faylin adinin uzunlugunu faylin maksimal mumkun olcusunu ve onun atributlar toplusunu teyin edir Bezi fay sistemleri faylin parolla qorunmasi ve sifrelenmesi kimi imkanlar da verirler Fayl sistemi bir terefeden informasiya dasiyicisini fayllarla diger terefden ise API ile fayllari onlara muraciet etmek ucun elaqelendirir Tetbiqi proqram fayla muraciet ederken o informasiyanin faylda hece yerlesmesi ve elece de hansi tip dasiyicida CD sert disk maqnit lenti ve ya fles yaddasin hansisa bloku saxlandigi haqda hec bir tesevvure malik olmur Bu zaman proqram sadece faylin adini onun olcusunu ve atributlarini bilir Bu melumatlari o drayverinden alir Mehz fayl sistemi faylin fiziki dasiyicida nece ve harada saxlandigini teyin edir Emeliyyat sistemi baximindan butun disk olcusu 512 bayt ve daha boyuk olan klasterlerden ibaretdir Fayl sisteminin drayverleri bu klasterleri fayl ve kataloqlar kimi teskil edirler Hemin drayverler bu klasterlerden hansilarinin istifade olundugunu hansilarinin serbest bos ve hansilarinin yararsiz olduqlarini bilirler Her bir fay sistemi tekistifadecili sistemde asagidaki vezifeleri yerine yetirmelidir fayllarin adlandirilmasini temin etmeli fayllarla islemek ucun proqram interfeysini yaratmali mentiqi fayl sistemi modelinin melumatlarin saxlanilmasinin fiziki teskiline eks etdirmesi fayl sisteminin aparat proqram sehflerine qarsi etibarligini temin etmek Coxistifadecili emeliyyat sistemlerinde ise bu vezifelere informasiyadan istifadenin tehlukesizliyini temin eden diger funksiyalar da elave olunur Praktik olaraq diskde fayllar hemise kataloqlar kimi qruplasirlar En sade halda verilen diskde butun fayllar bir kataloqda saxlanirlar Bele birseviyyeli saxlama sxemi CP M ve MS DOS un ilk versiyalarinda istifade olunurdu DOS FAT fayl sisteminden istifade edir Orijinal DOS file sisteminde 16 bitli mentiqi sektor nomrelerinden istifade olunur Buna gore de maksimum 65536 sektor yeni 32 disk mekani unvana bilir Bu baryeri aradan qaldirmagin sade yolu diski iki ve daha artiq ayirmaqdir Bu bolumlerin her biri maksimum 65536 sektora malik ola biler ve ayri ayri diskler kimi istifade oluna blerler DOS 4 00 ve onun daha sonraki versiyalari 32 bit mentiqi sektor nomrelerinden istifade ede bilir Bu daha boyuk disk bolumlerinden istifade etmeye imkan verir Neticede DOS 4 00 maksimum 2 2048 hecminde diskle islemek imkanina malik oldu MenbeM A Camalbeyov R E Feremezov OSx16 Operating System gurupu IBM PC tipli komputerlerin arxitekturasi sistem proqram teminati ve emeliyyat sistemleri Baki H Eliyev adina AAHM 2009 307 seh