Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
BIOS (Basic Input/Output System – giriş /çıxış baza sistemi) — əməliyyat sistemindən asılı olmayan, proqramlaşdırılan daimi yaddaş qurğusuna (və ya fleş-yaddaşa) yazılan, eləcə də ekran, klaviatura və s. periferiya qurğuları ilə əməliyyatları nizamlayan proqram. Kompüter qoşularkən BİOS ilkin testləri yerinə yetirir və çox böyük inteqral sxemləri inisiallaşdırır və ya başqa cür desək proqram olub sabit yaddaş qurğusunda saxlanılır və fərdi kompüterin resurslarının diaqnostikasını təmin edərək, fərdi kompüteri işə saldıqda əməliyyat sisteminin yüklənən hissəsini əməli yaddaşa çağırır.
Fərdi kompüterin daimi yaddaşında kompüter avadanlıqlarının işini yoxlayan (məlumatı ekrana çıxarmaqla), əməliyyat sisteminin yüklənməsini təmin edən proqramlar toplusu yerləşir. Həmin proqramlar toplusunun çox hissəsi müəyyən dərəcədə kompüterdə daxiletmə-xaricetmə əməliyyatlarını yerinə yetirir. Belə proqramları BIOS adlandırırlar. BIOS ayrıca mikrosxem şəklində düzəldilir.
Funksiyası
Sistem bloku üzərində yerləşən qurğuları ana plataya qoşmaq üçün interfeyslərdən istifadə edirlər. İnterfeys əlaqə kanallarının proqram, elektrik və mexaniki xarakteristikalarını özündə birləşdirir. Bu tip interfeyslərə misal olaraq ATA (İDE), Serial ATA, SCSI göstərmək olar. Xarici qurğuları qoşmaq üçün isə paralel (LPT), ardıcıl (RS-232, USB) interfeyslərdən istifadə olunur.
IBM PC-lərə uyğun kompüterlərdə BIOS Sistemi, ROM BIOS və ya PC BIOS kimi də tanınan Əsas Giriş-Çıxış sistemi (BIOS) proqramlaşdırma interfeysini təyin edən de-fakto standartıdır. Basic Input/Output System sözlərindən törəyən BIOS adı 1975-ci ildə CP/M əməliyyat sistemində istifadə olunub. BIOS proqram təminatı kompüterin daxilində qurulur və kompüteri yandırarkən işə düşən ilk proqram təminatı olur. BİOS-un əsas məqsədi sistemin texniki vasitələrini başlatmaq və onları test etmək, kütləvi yaddaş qurğusundan əməliyyat sisteminə yükləməkdir. Əlavə olaraq BİOS texniki vasitələr üçün abstraksiya panelini təmin edir və klaviatura, ekran və digər giriş-çıxış qurğuları vasitəsilə tətbiq proqramları və əməliyyat sisteminə ardıcıl olaraq təsir edir. Texniki vasitələrdəki dəyişikliklər BİOS tərəfindən proqramlardan gizlədilir və BİOS-dan texniki vasitələrə birbaşa girişin əvəzində istifadə olunur. Müasir əməliyyat sistemləri BİOS tərəfindən təmin edilən abstraksiya panelini nəzərə almır və birbaşa texniki vasitələrin tərkib hissələrinə keçir. Orijinal İBM PC/XT BİOS-larında interaktiv istifadəçi interfeysi yoxdur. Xəta bildirişləri ekranda görünür və ya kodlaşdırılmış səslərdən ibarət sıralar siqnal xətalarını yaradır. PC və XT-nin seçimlər paneli əsas lövhə və periferiya kartındakı açarlar və cemperlər vasitəsilə təyin olunur. Müasir Vintel kompüterləri xüsusi düymələr ardıcıllığı ilə "power-up" rejiminə keçən quraşdırma rejimini təmin edir. İstifadəçi klaviatura və ekran görüntüsündən istifadə etməklə texniki vasitələrin seçimlər panelini konfiqurasiya edə bilir.
BİOS proqram təminatı ana lövhədəki qeyri-dəyişkən ROM çipində saxlanılır. O, xüsusilə hər bir kompüter modelində işləmək üçün dizayn olunur və müxtəlif qurğularla birləşərək sistemin tamamlayıcı mikrosxemini təşkil edir. Müasir kompüter sistemlərində BİOS-un hissələri fləş yaddaş çipində saxlanılır və beləliklə onun hissələri çipi ana lövhədən çıxarmadan belə yenidən oxuna bilir. Bu BİOS proqram təminatına yeni keyfiyyətlərin əlavə olunmasını və ya viruslardan təmizlənmə yollarını asanlıqla təkmilləşdirməyə imkan verir, lakin bu kompüterin BİOS rutkitlərinə qarşı həssaslığını artırır.
Tarixi
1980-ci ildən 1990-cı illərin ortalarına qədər ən vacib əməliyyat sistemi olan MS-DOS(PC-DOS) disk, klaviatura və mətnlərin ekran funksiyaları üçün BİOS-un xidmətlərindən yararlanırdı. , Linux və digər qoruma rejimiinə malik əməliyyat sistemləri ümumiyyətlə sistem yükləndikdən sonra ondan istifadə etmirlər. BİOS texnologiyası 2010-cu ildən bəri texnologiyasına keçid dövründədir.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
BIOS Basic Input Output System giris cixis baza sistemi emeliyyat sisteminden asili olmayan proqramlasdirilan daimi yaddas qurgusuna ve ya fles yaddasa yazilan elece de ekran klaviatura ve s periferiya qurgulari ile emeliyyatlari nizamlayan proqram Komputer qosularken BIOS ilkin testleri yerine yetirir ve cox boyuk inteqral sxemleri inisiallasdirir ve ya basqa cur desek proqram olub sabit yaddas qurgusunda saxlanilir ve ferdi komputerin resurslarinin diaqnostikasini temin ederek ferdi komputeri ise saldiqda emeliyyat sisteminin yuklenen hissesini emeli yaddasa cagirir Ana platada BIOS yerlesmis ROM un mikrosxemi Ferdi komputerin daimi yaddasinda komputer avadanliqlarinin isini yoxlayan melumati ekrana cixarmaqla emeliyyat sisteminin yuklenmesini temin eden proqramlar toplusu yerlesir Hemin proqramlar toplusunun cox hissesi mueyyen derecede komputerde daxiletme xaricetme emeliyyatlarini yerine yetirir Bele proqramlari BIOS adlandirirlar BIOS ayrica mikrosxem seklinde duzeldilir FunksiyasiSistem bloku uzerinde yerlesen qurgulari ana plataya qosmaq ucun interfeyslerden istifade edirler Interfeys elaqe kanallarinin proqram elektrik ve mexaniki xarakteristikalarini ozunde birlesdirir Bu tip interfeyslere misal olaraq ATA IDE Serial ATA SCSI gostermek olar Xarici qurgulari qosmaq ucun ise paralel LPT ardicil RS 232 USB interfeyslerden istifade olunur IBM PC lere uygun komputerlerde BIOS Sistemi ROM BIOS ve ya PC BIOS kimi de taninan Esas Giris Cixis sistemi BIOS proqramlasdirma interfeysini teyin eden de fakto standartidir Basic Input Output System sozlerinden toreyen BIOS adi 1975 ci ilde CP M emeliyyat sisteminde istifade olunub BIOS proqram teminati komputerin daxilinde qurulur ve komputeri yandirarken ise dusen ilk proqram teminati olur BIOS un esas meqsedi sistemin texniki vasitelerini baslatmaq ve onlari test etmek kutlevi yaddas qurgusundan emeliyyat sistemine yuklemekdir Elave olaraq BIOS texniki vasiteler ucun abstraksiya panelini temin edir ve klaviatura ekran ve diger giris cixis qurgulari vasitesile tetbiq proqramlari ve emeliyyat sistemine ardicil olaraq tesir edir Texniki vasitelerdeki deyisiklikler BIOS terefinden proqramlardan gizledilir ve BIOS dan texniki vasitelere birbasa girisin evezinde istifade olunur Muasir emeliyyat sistemleri BIOS terefinden temin edilen abstraksiya panelini nezere almir ve birbasa texniki vasitelerin terkib hisselerine kecir Orijinal IBM PC XT BIOS larinda interaktiv istifadeci interfeysi yoxdur Xeta bildirisleri ekranda gorunur ve ya kodlasdirilmis seslerden ibaret siralar siqnal xetalarini yaradir PC ve XT nin secimler paneli esas lovhe ve periferiya kartindaki acarlar ve cemperler vasitesile teyin olunur Muasir Vintel komputerleri xususi duymeler ardicilligi ile power up rejimine kecen qurasdirma rejimini temin edir Istifadeci klaviatura ve ekran goruntusunden istifade etmekle texniki vasitelerin secimler panelini konfiqurasiya ede bilir BIOS proqram teminati ana lovhedeki qeyri deyisken ROM cipinde saxlanilir O xususile her bir komputer modelinde islemek ucun dizayn olunur ve muxtelif qurgularla birleserek sistemin tamamlayici mikrosxemini teskil edir Muasir komputer sistemlerinde BIOS un hisseleri fles yaddas cipinde saxlanilir ve belelikle onun hisseleri cipi ana lovheden cixarmadan bele yeniden oxuna bilir Bu BIOS proqram teminatina yeni keyfiyyetlerin elave olunmasini ve ya viruslardan temizlenme yollarini asanliqla tekmillesdirmeye imkan verir lakin bu komputerin BIOS rutkitlerine qarsi hessasligini artirir Tarixi1980 ci ilden 1990 ci illerin ortalarina qeder en vacib emeliyyat sistemi olan MS DOS PC DOS disk klaviatura ve metnlerin ekran funksiyalari ucun BIOS un xidmetlerinden yararlanirdi Linux ve diger qoruma rejimiine malik emeliyyat sistemleri umumiyyetle sistem yuklendikden sonra ondan istifade etmirler BIOS texnologiyasi 2010 cu ilden beri texnologiyasina kecid dovrundedir Hemcinin baxPOST Komputer Emeliyyat Sistemleri Komputer sebekeleri Komputer proqramlariVikianbarda BIOS ile elaqeli mediafayllar var