Məhtimqulu Fəraqinin "Divan"ı — türkmən şairi Məhtimqulu Fəraqinin ilk dəfə Bakıda yeni tapılmış divanı
Məhtimqulu Fəraqi.Divan | |
---|---|
| |
Ölkə | Azərbaycan |
Nəşriyyat | Elm və təhsil |
Nəşr | 2015 |
Səhifə | 744 |
ISBN |
Əhəmiyyəti
Bu divan ilk dəfə olaraq Bakıda tapılmışdır.
Haqqında
Divan AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu Elmi Şurasının 29 sentyabr 2015-ci il 7 saylı iclasının qərarı ilə ilk dəfə Bakıda Azərbaycan dilində nəşr olunmuşdur. Kitabı türkməncədən Azərbaycan dilinə çevirən, qeyd və izahların müəllifi və nəşrə hazırlayanı fil.f.d., dosent İsmixan Osmanlıdır. Elmi redaktoru və ön sözün müəllifi akademik İsa Həbibbəyli, rəyçilər akademik Teymur Kərimli, professor Annaqurban Aşırov, professor Məmməd Əliyevdir. Mətnin transliterasiyası ilə f.e.d Paşa Kərimov, Türkmənistan Milli Əlyazmalar İnstitutunun elmi işçiləri Rəhmanberdi Qodarov və Rahimmammet Kurenov məşğul olmuşdur.
Məzmunu
Kitabda türkmən ədəbiyyatının görkəmli klassiki Məhtimqulu Fəraqinin Bakıda yeni tapılmış "Divan"ındakı şeirlər toplanmışdır. Kitabın içindəkilər:
"Böyük türkmən şairi Məhtimqulu Fəraqi və Azərbaycan ədəbiyyatı" - akademik İsa Həbibbəyli
"Məhtimqulu divanının yeni nüsxəsi" - F.e.d Paşa Kərimov
"Məhtimqulu Fəraqi "Divan"ının nüsxələri" - fil.f.d., dosent İsmixan Osmanlı
"Divan"
Böyük türkmən şairi Məhtimqulu Fəraqi və Azərbaycan ədəbiyyatı
Bu hissədə türkmən ədəbiyyatının görkəmli klassiki M.Fəraqi və onun Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlılığı qeyd olunmuşdur. Məhtimqulu poeziyasında Azərbaycana bağlılıq daha əyani şəkildə meydana çıxır. Məhtimqulunun Azərbaycanla əlaqəsi maraqlıdır. Onun şeirlərində Təbriz, Şirvan, Şamaxı və sair Azərbaycan yer adlarına rast gəlirik . "Yaylaqları var" şeiri Azərbaycana həsr edilmişdir. M.Fəraqi həm Azərbaycan şairlərinin əsərlərindən bəhrələnmiş, həm də bəzi Azərbaycan şairlərinin yaradıcılığına təsir göstərmişdir. Şair öz şeirlərində dönə-dönə görkəmli Azərbaycan şairlərindən dahi N.Gəncəvinin, İ.Nəsiminin, M.Füzulinin adını çəkmişdir.M.Fəraqi "Sən olsam" adlı şeirində Şərqin məşhur şairlərindən Əbu Seyid, Ömər Xəyyam, Həmadani, Firdovsi, Hafiz, Cəlaləddin Rumi,Ə.Cami ilə bir cərgədə N.Gəncəvinin adını yüksək ehtiramla yad edir, Azərbaycan klassik ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Ə.Xaqaninin "Mədain xərabələri" əsərindən söz açır. "Bəndi oldum" şeirində isə İmadəddin Nəsimini ehtiramla yad edir. M.Fəraqi Azərbaycan xalq-aşıq poeziyasına dərindən bələd olmuşdur. Onun "Oyan dedilər" şeiri Qurbaninin "Dedilər" , "Yalan dünya" şeiri isə Xəstə Qasımın "Dünya" şeiri şeiri ilə səsləşir. M.Fəraqi yaradıcılığından bəhrələnən XX əsr şairləri içərisində M.Şəhriyar və S.Vurğun da vardır. M.Şəhriyar dünya mövzusunu yeni səviyyəyə qaldırmış , S.Vurğun isə məzmunca oxşar motivlərə toxunsa da, nikbin notlar üzərinə köklənmişdir . Türkmən şairinin "Ağlaram", "İstərəm", "Qəlbimin yarası" və bir çox başqa şeirlərini Əli Kərim çevirmişdir. Şairin məşhuir "İki sevgi" adlı şeirində Məhtimqulu Fəraqinin "Sevmişəm səni" adlı sevgi şeirinin ovqatı müşahidə olunur AMEA-nın M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda 2014-cü ildə M.Fəraqinin 290 illik yubileyi geniş şəkildə qeyd olunmuşdur. 1914-cü ildə daşbasma üsulu ilə Buxara şəhərində çap edilmiş bu "Divan"dakı şeirlərin bir çoxu şairin nəşr edilmiş eyniadlı şeirlərindən fərqli və daha düzgündür, bir neçə şeir isə sənətkarın bu vaxtadək nəşr edilmiş kitablarında yoxdur. Yeni tapılmış "Divan"da M.Fəraqinin dini məzmunlu şeirləri də vardır."Divan"da poetika baxımından da zənginlik müşahidə olunur
Məhtimqulu "Divan"ının yeni nüsxəsi
Burada "Divan"ın yeni nüsxəsi ilə Aşqabat nəşri arasında müəyyən müqayisələr verilmişdir. Şairin daşbasma kitabı haqqında ilk dəfə tanınmış Azərbaycan alimi Ramazan Qurbanov məlumat vermişdir.AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda saxlanan daşbasma nüsxəsindəki "Can içində", "Qeybətkeş" şeirində 3 bənd,"Kəcdir dostlar", "Rəftarıdır", şeirlərində 2 bənd, "Hər yana", "Əmirə döndər" və s. şeirlərində 1 bənd çatışmır. "Yusif deyə-deyə" qəzəlinin Əlyazmalar İnstitutu nüsxəsində 7-8-ci beytlərin yeri dəyişik düşmüşdür. Aşqabat nüsxəsində "Bu dünya" şeirində "Xəzirbaycan" yazılmışdırsa, Əlyazmalar İnstitutu nüsxəsində "Azərbaycan" yazılmışdır. Bu nəşr Azərbaycanda ilk dəfə olaraq böyük türkmən şairinin şeirlər toplusu ərəb qrafikası ilə yazılmış əlyazma nüsxəsi əsasında çapa hazırlanıb.
Məhtimqulu Fəraqi "Divan"ının nüsxələri
Bu hissədə M. Fəraqi "Divan"ının qovluqda saxlanılan nüsxələrini ardıcıl qeyd etmişdir. Məhtimqulu Fəraqinin atası Dövlətməhəmməd Azadinin "Behiştnamə" adlı əsərinin tapılması, şairin adının yazılışı haqqında məlumat da yer almışdır.
Türkmənistan EA Milli Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılanlar:
- Katibi Əbdurəhman sofunun oğlu Molla Mühəmmədşərif olan 307-ci və 6443-cü qovluqlar
- Molla Nəfəsin tərtib etdiyi 5529-cu qovluq
- XX əsrdə yaşayan Mühəmmədin tərtib etdiyi 6307-ci qovluq-238 şeir
- Miskin Biçarənin tərtib etdiyi divan
Tatarıstan Respublikasının Qazan Universitetinin Elmi kitabxanasında:
- 5853T şifrəli qovluq
Özbəkistan Respublikasının Əbu Reyhan Biruni adına Şərqşünaslıq İnstitutunda:
- 1665, 3330/1, 5341/III nömrəli qovluq
- Nəstəliq xətti ilə yazılmış 2 nüsxə. A-170/10538 və B-1558/9590
Divandakı şeirlər
- "Rəbbim Cəlil"
- "Görcək, Rəsul"
- "Durqın dedilər"
- "Dağ sayar"
- "Yoldaş olan"
- "Adamzat"
- "Qərarsız adam"
- "Könül yatmaz heç"
- "Daşlar ilə"
- "Yaraşmaz"
- "Ədəcəksən"
- "Getdi bu raya"
- "Baş üstündə"
- "Can çıxar"
- "Bu işi"
- "Oldum giryana"
- "Xarab eylər"
- "Bir bəyan gələr"
- "Diş getmək"
- "Yetişdi salım"
- "Düşünə dəyməz"
- "Bir-bgirnə bəzənib"
- "Səda oldum"
- "Atamın"
- "Qalmağalı neylərəm"
- "Yad yaxşı"
- "Şahlıq ilə"
- "Ordadır"
- "Xan törər"
- "Bitmək gərək"
- "Ustada bəlli"
- "Yolda səni"
- "Daşı sındırar"
- "Bilməzmisən?"
- "Ola-ola gedərsən"
- "Təpə nədirdüz nədir"
- "Fərqi kimdədir?"
- "Məhşərnamə"
- "Can içində"
- "Bəhəm edər"
- "Əkib keçdi"
- "Salı, dünya, hey"
- "Küs çıxar"
- "Həvəsidir"
- "Tasa qarşı"
- "Cuşa yetdin"
- "Cuşu yandırır"
- "Pəlin sənin"
- "Gözə mehmandır"
- "Fəğan dayanmaz"
- "Bülbül naləsi"
- "Döndü dövr yamana"
- "Uça bilməm neyləyim"
- "Coşan günlər, hey"
- "Qarşımıza gəlsə gərəkdir"
- "Ad istərəm"
Qeyd
Kitabın sonunda tarixi şəxsiyyətlərin, coğrafi adların və başqa sözlərin qısa izahı verilmiş,ərəb, fars və türkmən sözləri lüğəti yer almışdır.
- Abdal- dərviş, qələndər, sərsəri, yoxsul, yazıq,
- Abi-kövsər- kövsər suyu. Behiştdə axan əfsanəvi Kövsər adlı çeşmənin suyu
- Aftab- Günəş, , gözəl
- Beytüllah- Məkkə şəhərindəki məscidin adı
- bədöv- sağlam, çox gözəl
- Ceyhun- Əmu Dərya çayının ərəbcə adı
- Çar divan- dörd divan, dörd qoşmanın birliyi.
- Dabbətül-ərz- "Canlı, minik heyvanı" mənalarını verən "dabbə" kəlməsi ilə "yer" mənasını bildirən "ərz" kəlməsinin birləşməsindən əmələ gələn sözdür.
Həmçinin bax
- "Məhtimqulu Fəraqi-dünya ədəbiyyatının görkəmli şairi" adlı beynəlxalq elmi konfrans
- İ.Həbibbəyli, İ.Osmanlı. Məhtimqulu Fəraqi və Azərbaycan. Bakı: Elm və təhsil. 2019. səh. 283.
İstinadlar
- M.Fəraqi. "Divan". Bakı: Elm və təhsil. 2015. səh. 741.
- Araz Dadaşzadə. Böyük türkmən şairi//Məxdumqulu.Şeirlər. Bakı: "Azərnəşr". 1960. səh. 8.
- Məhtimqulu Fəraqi. Senilmiş əsərləri. səh. 96.
- Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, I cild. Bakı: Çıraq. 2005. səh. 26.
- M.İbadi-Qaraxanlı. Xəstə Qasım. Bakı: Nurlan. 2010. səh. 90-91.
- Məhəmmədhüseyn Şəhriyar. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Avrasiya-Press. 2005. səh. 134.
- Səməd Vurğun. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb. 2005. səh. 84.
- Əli Kərim. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Lider. 2004. səh. 157-158.
- Qurban R. Maqtımqulu Pırağı. Bakı: Azərbaycan SSR EA-nın Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası. 1965. səh. №2, s.40.
- А,Мередов. Неизвестная роема Азади. Ашхабад. 1967.
- Aşirov A. Maqtımqulının qolyazmalarının tesviri. Aşqabat: Ilım. 1984. səh. 14.
- Əlyazmalar kataloqu. I. Bakı: Azərbaycan SSR EA. 1963. səh. 345.
- https://azertag.az/xeber/Beynelxalq_elmi_konfrans_Mehtimqulu_Feraqi___dunya_edebiyyatinin_gorkemli_sairi-2491097 2023-08-03 at the Wayback Machine (#bare_url_missing_title). Archived from the original on 2023-07-05.
- http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=vtls000667850 2023-07-07 at the Wayback Machine [web2. web2.] (#bad_url) (#bare_url_missing_title). 07.07.2023 tarixində arxivləşdirilib.
Mənbə
- Osmanlı İsmixan. Bakıda böyük türkmən şairi Məhtimquli Fəraqininin yeni "Divan"ı tapılmışdır. Bakı: 525-ci qəzet. 2014. səh. 28 iyun.
- Divan hezreti Maqtımqulı. . Buxara 1910;: Divan hezreti Maqtımqulı,. 1911.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehtimqulu Feraqinin Divan i turkmen sairi Mehtimqulu Feraqinin ilk defe Bakida yeni tapilmis divaniMehtimqulu Feraqi DivanMehtimqulu Feraqinin ilk defe Bakida tapilmis Divan iOlke AzerbaycanNesriyyat Elm ve tehsilNesr 2015Sehife 744ISBN 978 9952 8142 9 3EhemiyyetiBu divan ilk defe olaraq Bakida tapilmisdir HaqqindaDivan AMEA Nizami Gencevi adina Edebiyyat Institutu Elmi Surasinin 29 sentyabr 2015 ci il 7 sayli iclasinin qerari ile ilk defe Bakida Azerbaycan dilinde nesr olunmusdur Kitabi turkmenceden Azerbaycan diline ceviren qeyd ve izahlarin muellifi ve nesre hazirlayani fil f d dosent Ismixan Osmanlidir Elmi redaktoru ve on sozun muellifi akademik Isa Hebibbeyli reyciler akademik Teymur Kerimli professor Annaqurban Asirov professor Memmed Eliyevdir Metnin transliterasiyasi ile f e d Pasa Kerimov Turkmenistan Milli Elyazmalar Institutunun elmi iscileri Rehmanberdi Qodarov ve Rahimmammet Kurenov mesgul olmusdur MezmunuKitabda turkmen edebiyyatinin gorkemli klassiki Mehtimqulu Feraqinin Bakida yeni tapilmis Divan indaki seirler toplanmisdir Kitabin icindekiler Boyuk turkmen sairi Mehtimqulu Feraqi ve Azerbaycan edebiyyati akademik Isa Hebibbeyli Mehtimqulu divaninin yeni nusxesi F e d Pasa Kerimov Mehtimqulu Feraqi Divan inin nusxeleri fil f d dosent Ismixan Osmanli Divan Boyuk turkmen sairi Mehtimqulu Feraqi ve Azerbaycan edebiyyatiBu hissede turkmen edebiyyatinin gorkemli klassiki M Feraqi ve onun Azerbaycan edebiyyati ile bagliligi qeyd olunmusdur Mehtimqulu poeziyasinda Azerbaycana bagliliq daha eyani sekilde meydana cixir Mehtimqulunun Azerbaycanla elaqesi maraqlidir Onun seirlerinde Tebriz Sirvan Samaxi ve sair Azerbaycan yer adlarina rast gelirik Yaylaqlari var seiri Azerbaycana hesr edilmisdir M Feraqi hem Azerbaycan sairlerinin eserlerinden behrelenmis hem de bezi Azerbaycan sairlerinin yaradiciligina tesir gostermisdir Sair oz seirlerinde done done gorkemli Azerbaycan sairlerinden dahi N Gencevinin I Nesiminin M Fuzulinin adini cekmisdir M Feraqi Sen olsam adli seirinde Serqin meshur sairlerinden Ebu Seyid Omer Xeyyam Hemadani Firdovsi Hafiz Celaleddin Rumi E Cami ile bir cergede N Gencevinin adini yuksek ehtiramla yad edir Azerbaycan klassik edebiyyatinin gorkemli numayendesi E Xaqaninin Medain xerabeleri eserinden soz acir Bendi oldum seirinde ise Imadeddin Nesimini ehtiramla yad edir M Feraqi Azerbaycan xalq asiq poeziyasina derinden beled olmusdur Onun Oyan dediler seiri Qurbaninin Dediler Yalan dunya seiri ise Xeste Qasimin Dunya seiri seiri ile seslesir M Feraqi yaradiciligindan behrelenen XX esr sairleri icerisinde M Sehriyar ve S Vurgun da vardir M Sehriyar dunya movzusunu yeni seviyyeye qaldirmis S Vurgun ise mezmunca oxsar motivlere toxunsa da nikbin notlar uzerine koklenmisdir Turkmen sairinin Aglaram Isterem Qelbimin yarasi ve bir cox basqa seirlerini Eli Kerim cevirmisdir Sairin meshuir Iki sevgi adli seirinde Mehtimqulu Feraqinin Sevmisem seni adli sevgi seirinin ovqati musahide olunur AMEA nin M Fuzuli adina Elyazmalar Institutunda 2014 cu ilde M Feraqinin 290 illik yubileyi genis sekilde qeyd olunmusdur 1914 cu ilde dasbasma usulu ile Buxara seherinde cap edilmis bu Divan daki seirlerin bir coxu sairin nesr edilmis eyniadli seirlerinden ferqli ve daha duzgundur bir nece seir ise senetkarin bu vaxtadek nesr edilmis kitablarinda yoxdur Yeni tapilmis Divan da M Feraqinin dini mezmunlu seirleri de vardir Divan da poetika baximindan da zenginlik musahide olunurMehtimqulu Divan inin yeni nusxesiBurada Divan in yeni nusxesi ile Asqabat nesri arasinda mueyyen muqayiseler verilmisdir Sairin dasbasma kitabi haqqinda ilk defe taninmis Azerbaycan alimi Ramazan Qurbanov melumat vermisdir AMEA M Fuzuli adina Elyazmalar Institutunda saxlanan dasbasma nusxesindeki Can icinde Qeybetkes seirinde 3 bend Kecdir dostlar Reftaridir seirlerinde 2 bend Her yana Emire donder ve s seirlerinde 1 bend catismir Yusif deye deye qezelinin Elyazmalar Institutu nusxesinde 7 8 ci beytlerin yeri deyisik dusmusdur Asqabat nusxesinde Bu dunya seirinde Xezirbaycan yazilmisdirsa Elyazmalar Institutu nusxesinde Azerbaycan yazilmisdir Bu nesr Azerbaycanda ilk defe olaraq boyuk turkmen sairinin seirler toplusu ereb qrafikasi ile yazilmis elyazma nusxesi esasinda capa hazirlanib Mehtimqulu Feraqi Divan inin nusxeleriBu hissede M Feraqi Divan inin qovluqda saxlanilan nusxelerini ardicil qeyd etmisdir Mehtimqulu Feraqinin atasi Dovletmehemmed Azadinin Behistname adli eserinin tapilmasi sairin adinin yazilisi haqqinda melumat da yer almisdir Turkmenistan EA Milli Elyazmalar Institutunda saxlanilanlar Katibi Ebdurehman sofunun oglu Molla Muhemmedserif olan 307 ci ve 6443 cu qovluqlar Molla Nefesin tertib etdiyi 5529 cu qovluq XX esrde yasayan Muhemmedin tertib etdiyi 6307 ci qovluq 238 seir Miskin Bicarenin tertib etdiyi divan Tataristan Respublikasinin Qazan Universitetinin Elmi kitabxanasinda 5853T sifreli qovluq Ozbekistan Respublikasinin Ebu Reyhan Biruni adina Serqsunasliq Institutunda 1665 3330 1 5341 III nomreli qovluq AMEA Elyazmalar Institutunda Nesteliq xetti ile yazilmis 2 nusxe A 170 10538 ve B 1558 9590Divandaki seirler Rebbim Celil Gorcek Resul Durqin dediler Dag sayar Yoldas olan Adamzat Qerarsiz adam Konul yatmaz hec Daslar ile Yarasmaz Edeceksen Getdi bu raya Bas ustunde Can cixar Bu isi Oldum giryana Xarab eyler Bir beyan geler Dis getmek Yetisdi salim Dusune deymez Bir bgirne bezenib Seda oldum Atamin Qalmagali neylerem Yad yaxsi Sahliq ile Ordadir Xan torer Bitmek gerek Ustada belli Yolda seni Dasi sindirar Bilmezmisen Ola ola gedersen Tepe nedirduz nedir Ferqi kimdedir Mehsername Can icinde Behem eder Ekib kecdi Sali dunya hey Kus cixar Hevesidir Tasa qarsi Cusa yetdin Cusu yandirir Pelin senin Goze mehmandir Fegan dayanmaz Bulbul nalesi Dondu dovr yamana Uca bilmem neyleyim Cosan gunler hey Qarsimiza gelse gerekdir Ad isterem QeydKitabin sonunda tarixi sexsiyyetlerin cografi adlarin ve basqa sozlerin qisa izahi verilmis ereb fars ve turkmen sozleri lugeti yer almisdir Abdal dervis qelender serseri yoxsul yaziq Abi kovser kovser suyu Behistde axan efsanevi Kovser adli cesmenin suyu Aftab Gunes gozel Beytullah Mekke seherindeki mescidin adi bedov saglam cox gozel Ceyhun Emu Derya cayinin erebce adi Car divan dord divan dord qosmanin birliyi Dabbetul erz Canli minik heyvani menalarini veren dabbe kelmesi ile yer menasini bildiren erz kelmesinin birlesmesinden emele gelen sozdur Hemcinin bax Mehtimqulu Feraqi dunya edebiyyatinin gorkemli sairi adli beynelxalq elmi konfrans I Hebibbeyli I Osmanli Mehtimqulu Feraqi ve Azerbaycan Baki Elm ve tehsil 2019 seh 283 IstinadlarM Feraqi Divan Baki Elm ve tehsil 2015 seh 741 Araz Dadaszade Boyuk turkmen sairi Mexdumqulu Seirler Baki Azernesr 1960 seh 8 Mehtimqulu Feraqi Senilmis eserleri seh 96 Azerbaycan dastanlari 5 cildde I cild Baki Ciraq 2005 seh 26 M Ibadi Qaraxanli Xeste Qasim Baki Nurlan 2010 seh 90 91 Mehemmedhuseyn Sehriyar Secilmis eserleri Baki Avrasiya Press 2005 seh 134 Semed Vurgun Secilmis eserleri Baki Serq Qerb 2005 seh 84 Eli Kerim Secilmis eserleri Baki Lider 2004 seh 157 158 Qurban R Maqtimqulu Piragi Baki Azerbaycan SSR EA nin Xeberleri Ictimai elmler seriyasi 1965 seh 2 s 40 A Meredov Neizvestnaya roema Azadi Ashhabad 1967 Asirov A Maqtimqulinin qolyazmalarinin tesviri Asqabat Ilim 1984 seh 14 Elyazmalar kataloqu I Baki Azerbaycan SSR EA 1963 seh 345 https azertag az xeber Beynelxalq elmi konfrans Mehtimqulu Feraqi dunya edebiyyatinin gorkemli sairi 2491097 2023 08 03 at the Wayback Machine bare url missing title Archived from the original on 2023 07 05 http web2 anl az 81 read page php bibid vtls000667850 2023 07 07 at the Wayback Machine web2 web2 bad url bare url missing title 07 07 2023 tarixinde arxivlesdirilib MenbeOsmanli Ismixan Bakida boyuk turkmen sairi Mehtimquli Feraqininin yeni Divan i tapilmisdir Baki 525 ci qezet 2014 seh 28 iyun Divan hezreti Maqtimquli Buxara 1910 Divan hezreti Maqtimquli 1911