Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seyid Məhəmməd Kazım Şəriətmədari (az-əbcəd. سید محمد کاظیم شریتمداری; fars. محمد کاظم شریعتمداری), həmçinin Şəriət-Madari (6 yanvar 1906, Təbriz – 3 aprel 1986, Tehran) — İranın böyük ayətullahı. Əslən İran azərbaycanlılarındandır. O, din xadimlərinin hökumət vəzifələrindən uzaq tutulması kimi ənənəvi şiə praktikasının tərəfdarı idi və ABŞ-ın Tehrandakı səfirliyində diplomatların girov götürülməsini pisləyən Ali Rəhbər Ruhullah Xomeynini tənqid edirdi.
| Məhəmməd Kazım Şəriətmədari | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 6 yanvar 1906 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 3 aprel 1986(80 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | böyrək çatışmazlığı[d] |
| Tanınmış yetirmələri | Məkarim Şirazi, Seyid Musa Sədr, Musa Şübeyri Zəncani, Cəfər Sübhani |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bioqrafiya
Erkən həyat və təhsil
1906-cı ildə Təbrizdə azərbaycanlı (türk) ailəsində anadan olan Şəriətmədari İran və İraqda on ikilik şiələrinin ən yüksək səviyyəli ruhanilərindən biri olub, uzaqgörənliyi və liberal baxışları ilə tanınıb. 1961-ci ildə Ali və Böyük Ayətullah Bürücirdinin (Mərcə' Mutlaq) vəfatından sonra İran, Pakistan, Hindistan, Livan, Küveyt və Fars körfəzinin cənubundakı dövlətlərdə ardıcılları ilə aparıcı mərcələrdən birinə çevrilib.
1963-cü ildə o, şahın Ayətullah Xomeynini Böyük Ayətullah kimi tanıyaraq onu edam etməsinə mane oldu, çünki İran konstitusiyasına görə bir Mərcə edam edilə bilməzdi. Bunun əvəzinə Xomeyni sürgün edildi. Aparıcı müctəhid kimi o, Xomeyninin gəlişinə qədər Qum seminariyasının rəhbəri idi. O, şiələrin din xadimlərinin hökumət mövqelərindən uzaq tutulması ilə bağlı ənənəvi baxışının və Xomeyninin kəskin tənqidçiliyinin tərəfdarı idi. O, İslami Tədqiqatlar və Nəşrlər Mərkəzinə rəhbərlik edib, Qumdakı Dar ət-Təbliğ və Fatimə mədrəsəsinin idarəçisi olub.
1978-ci ilin yanvarında Qumda dini dissidentlərin nümayişlərindən sonra şahın təhlükəsizlik qüvvələri atəş açdı və 6 nəfər həlak oldu. Şəriətmədari qətlləri pisləyib və Ayətullah Xomeynini geri qaytarmağa çağırıb. 4 fevral 1979-cu ildə Xomeyninin qayıdışını təbrik edərək ona məktub göndərmişdir
Siyasi mövqelər
Şəriətmədari Xomeyninin "Fuqilərin Rəhbərliyi" (Vilayət əl-Fəqih) konsepsiyasının şərhi ilə ziddiyyət təşkil edirdi, ona görə ki, hazırkı hökumətin ictimaiyyətin maraqlarına zidd hökm çıxardığı aşkar edilərsə, din xadimləri siyasi rəhbərliyi öz üzərinə götürə bilər. Xomeynidən fərqli olaraq Şəriətmədari ənənəvi On ikilik şiə fikrinə sadiq idi, ona görə ruhanilər cəmiyyətə xidmət etməli və siyasətdən uzaq durmalıdırlar. Bundan əlavə, Şəriətmədari qəti şəkildə inanırdı ki, nə qədər əxlaqi cəhətdən düzgün olsa da, heç bir idarəetmə sistemi xalqa məcbur edilə bilməz. Əvəzində insanlar hökuməti sərbəst seçə bilməlidirlər. O, insanların öz işlərini idarə etdiyi demokratik hökumətin Fəqihlərin Rəhbərliyinin düzgün təfsiri ilə mükəmməl uyğunlaşacağına inanırdı. İnqilabdan əvvəl Şəriətmədari 1906-cı il İran Konstitusiyasında qüvvəyə minmiş konstitusion monarxiya sisteminə qayıtmaq istəyirdi. O, həm də İranda Cənubi Azərbaycan milli hərəkatının lideri olub və İranın tərkibində Cənubi Azərbaycan muxtariyyəti və ya müstəqillik ideyasını dəstəkləyib. Qan tökülməsinin qarşısını almaq üçün dinc nümayişləri təşviq edib. Belə bir sistemə görə, şahın səlahiyyətləri məhdud idi və ölkəni idarə etmək parlament sistemi vasitəsilə daha çox xalqın əlində idi. O zamankı İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi və onun müttəfiqləri isə Şəriətmədari kimi din xadimlərinin pasifizmini zəiflik əlaməti kimi qəbul etdilər. Şah hökuməti inqilabi etirazları dayandırmaq ümidi ilə Məhərrəmliyi qeyd etməyi qadağan etdi. Xalqa və din xadimlərinə qarşı bir sıra şiddətli repressiyalardan və bir çoxlarının öldürülüb həbsindən sonra Şəriətmədari şah hökumətini tənqid etdi və onu qeyri-islami elan etdi və İranda demokratiyanın bərqərar olacağına ümid edərək inqilaba səssizcə dəstək verdi.
26 noyabr 1979-cu ildə Şəriətmədari ABŞ-ın Tehrandakı səfirliyinə hücumu pisləmişdir. O, həmçinin Xomeyninin hökumət sistemini İslama uyğun gəlmədiyi və ya İran xalqının iradəsini təmsil etdiyi üçün tənqid edib. Xomeyninin idarəçilik sistemini qurmaq üçün referendumun keçirilməsini sərt tənqid edib.
1982-ci ilin aprelində Sadiq Qotbzadə hərbi zabitlər və din xadimləri ilə Xomeyninin evini bombalamaq və dövləti devirmək planı hazırlamaqda ittiham edilərək həbs edildi. Qotbzadə Xomeyninin həyatı ilə bağlı hər hansı niyyəti rədd etdi və onun İslam Respublikasını devirmək deyil, hökuməti dəyişməyə çalışdığını iddia etdi. İşgəncələr altında Ayətullah Şəriətmədarindən bəhs etdi. O iddia edirdi ki, plandan xəbərdar olub və plan uğur qazanacağı təqdirdə pul və xeyir-dua vəd edib. Lakin işgəncə altında götürülmüş etiraf Şəriətmədarinin pasifist xarakterinə və baxışlarına uyğun gəlmirdi. Qotbzadə ilə Ayətullah arasında vasitəçilik etməkdə günahlandırılan Şəriətmədarinin kürəkəni həbs cəzasına məhkum edildi və Şəriətmədarini gözdən salmaq üçün təbliğat kampaniyası aparıldı. Şəriətmədari ailəsinin üzvləri həbs edilərək işgəncələrə məruz qaldı. İran hökumətinin aparıcı oyunçusu və İrandakı Hədis Universitetinin rəhbəri Məhəmməd Məhəmmədi Rəyşəhrinin xatirələrini özündə əks etdirən yeni kitaba görə, Ayətullahın özü Rəyşəhri tərəfindən döyülüb. Bütün bunlar qocalmış Ayətullahı milli televiziyaya çıxmağa və iyirmi il əvvəl ölümdən xilas etdiyi insandan bir etiraf oxumağa və bağışlanma diləməyə məcbur etdi. Müctəhid olduğu üçün hökumət onu açıq şəkildə edam edə bilmədi. Onun İslam Araşdırmaları və Nəşrləri Mərkəzi bağlandı və 1986-cı ildə ölümünə qədər ev dustaqlığında qaldı. Qumdakı qəbiristanlıqda sadə qəbirdə dəfn olunub. İran inqilabının aparıcı oyunçularından biri olan Böyük Ayətullah Hüseyn-Əli Montazeri tərəfindən tənqidlərə məruz qalan din xadimlərinin onun cənazə namazına qatılmasına mane oldular.
İstinadlar
- Mohammad Kazem Shariat-Madari // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Nikazmerad, Nicholas M. "A Chronological Survey of the Iranian Revolution". Iranian Studies. 13 (1–4). 1980: 327–368. doi:10.1080/00210868008701575. JSTOR 4310346. 26 January 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 5 July 2023.
- Fischer, 2003. səh. 34-35
- Fischer, 2003. səh. 63
- Fischer, 2003. səh. 88
- Michael M. J. Fischer, Iran: From Religious Dispute to Revolution, Wisconsin: University of Wisconsin Press, 2003, p. 196
- Sahimi, Mohammad. "The Ten Days That Changed Iran". FRONTLINE. Los Angeles: PBS. 3 February 2010. 3 July 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 30 July 2013.
- Fischer, 2003. səh. 154
- . "Letter from Iran". . 18 December 1978. 17 July 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 20 June 2009.
- Fischer, 2003. səh. 194-202
- Fischer, 2003. səh. 194-195
- Fischer, 2003. səh. 221-222
- Mohammad Mohammadi Raishahri, Khaterat (Memoire), vol.2
Ədəbiyyat
- Fischer, Michael M. J. Iran: From Religious Dispute to Revolution. The University of Wisconsin Press. 2003. ISBN .
- Moojan Momen. bahaipedia.org. Yale University Press. 1986.
- . Reign of the Ayatollahs. 4 June 1990. ISBN .
- Keddie, Nikki R.; Richard, Yann. Modern Iran: roots and results of revolution. New Haven, Conn.: Yale University Press. 2003. ISBN .
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seyid Mehemmed Kazim Serietmedari az ebced سید محمد کاظیم شریتمداری fars محمد کاظم شریعتمداری hemcinin Seriet Madari 6 yanvar 1906 Tebriz 3 aprel 1986 Tehran Iranin boyuk ayetullahi Eslen Iran azerbaycanlilarindandir O din xadimlerinin hokumet vezifelerinden uzaq tutulmasi kimi enenevi sie praktikasinin terefdari idi ve ABS in Tehrandaki sefirliyinde diplomatlarin girov goturulmesini pisleyen Ali Rehber Ruhullah Xomeynini tenqid edirdi Mehemmed Kazim SerietmedariDogum tarixi 6 yanvar 1906 1906 01 06 Dogum yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 3 aprel 1986 1986 04 03 80 yasinda Vefat yeri Tehran Tehran sehristani Tehran ostani IranVefat sebebi boyrek catismazligi d Taninmis yetirmeleri Mekarim Sirazi Seyid Musa Sedr Musa Subeyri Zencani Cefer Subhani Vikianbarda elaqeli mediafayllarBioqrafiyaErken heyat ve tehsil 1906 ci ilde Tebrizde azerbaycanli turk ailesinde anadan olan Serietmedari Iran ve Iraqda on ikilik sielerinin en yuksek seviyyeli ruhanilerinden biri olub uzaqgorenliyi ve liberal baxislari ile taninib 1961 ci ilde Ali ve Boyuk Ayetullah Burucirdinin Merce Mutlaq vefatindan sonra Iran Pakistan Hindistan Livan Kuveyt ve Fars korfezinin cenubundaki dovletlerde ardicillari ile aparici mercelerden birine cevrilib 1963 cu ilde o sahin Ayetullah Xomeynini Boyuk Ayetullah kimi taniyaraq onu edam etmesine mane oldu cunki Iran konstitusiyasina gore bir Merce edam edile bilmezdi Bunun evezine Xomeyni surgun edildi Aparici muctehid kimi o Xomeyninin gelisine qeder Qum seminariyasinin rehberi idi O sielerin din xadimlerinin hokumet movqelerinden uzaq tutulmasi ile bagli enenevi baxisinin ve Xomeyninin keskin tenqidciliyinin terefdari idi O Islami Tedqiqatlar ve Nesrler Merkezine rehberlik edib Qumdaki Dar et Teblig ve Fatime medresesinin idarecisi olub 1978 ci ilin yanvarinda Qumda dini dissidentlerin numayislerinden sonra sahin tehlukesizlik quvveleri ates acdi ve 6 nefer helak oldu Serietmedari qetlleri pisleyib ve Ayetullah Xomeynini geri qaytarmaga cagirib 4 fevral 1979 cu ilde Xomeyninin qayidisini tebrik ederek ona mektub gondermisdir Siyasi movqeler Serietmedari Xomeyninin Fuqilerin Rehberliyi Vilayet el Feqih konsepsiyasinin serhi ile ziddiyyet teskil edirdi ona gore ki hazirki hokumetin ictimaiyyetin maraqlarina zidd hokm cixardigi askar edilerse din xadimleri siyasi rehberliyi oz uzerine goture biler Xomeyniden ferqli olaraq Serietmedari enenevi On ikilik sie fikrine sadiq idi ona gore ruhaniler cemiyyete xidmet etmeli ve siyasetden uzaq durmalidirlar Bundan elave Serietmedari qeti sekilde inanirdi ki ne qeder exlaqi cehetden duzgun olsa da hec bir idareetme sistemi xalqa mecbur edile bilmez Evezinde insanlar hokumeti serbest sece bilmelidirler O insanlarin oz islerini idare etdiyi demokratik hokumetin Feqihlerin Rehberliyinin duzgun tefsiri ile mukemmel uygunlasacagina inanirdi Inqilabdan evvel Serietmedari 1906 ci il Iran Konstitusiyasinda quvveye minmis konstitusion monarxiya sistemine qayitmaq isteyirdi O hem de Iranda Cenubi Azerbaycan milli herekatinin lideri olub ve Iranin terkibinde Cenubi Azerbaycan muxtariyyeti ve ya musteqillik ideyasini destekleyib Qan tokulmesinin qarsisini almaq ucun dinc numayisleri tesviq edib Bele bir sisteme gore sahin selahiyyetleri mehdud idi ve olkeni idare etmek parlament sistemi vasitesile daha cox xalqin elinde idi O zamanki Iran sahi Mehemmed Rza Pehlevi ve onun muttefiqleri ise Serietmedari kimi din xadimlerinin pasifizmini zeiflik elameti kimi qebul etdiler Sah hokumeti inqilabi etirazlari dayandirmaq umidi ile Meherremliyi qeyd etmeyi qadagan etdi Xalqa ve din xadimlerine qarsi bir sira siddetli repressiyalardan ve bir coxlarinin oldurulub hebsinden sonra Serietmedari sah hokumetini tenqid etdi ve onu qeyri islami elan etdi ve Iranda demokratiyanin berqerar olacagina umid ederek inqilaba sessizce destek verdi 26 noyabr 1979 cu ilde Serietmedari ABS in Tehrandaki sefirliyine hucumu pislemisdir O hemcinin Xomeyninin hokumet sistemini Islama uygun gelmediyi ve ya Iran xalqinin iradesini temsil etdiyi ucun tenqid edib Xomeyninin idarecilik sistemini qurmaq ucun referendumun kecirilmesini sert tenqid edib 1982 ci ilin aprelinde Sadiq Qotbzade herbi zabitler ve din xadimleri ile Xomeyninin evini bombalamaq ve dovleti devirmek plani hazirlamaqda ittiham edilerek hebs edildi Qotbzade Xomeyninin heyati ile bagli her hansi niyyeti redd etdi ve onun Islam Respublikasini devirmek deyil hokumeti deyismeye calisdigini iddia etdi Isgenceler altinda Ayetullah Serietmedarinden behs etdi O iddia edirdi ki plandan xeberdar olub ve plan ugur qazanacagi teqdirde pul ve xeyir dua ved edib Lakin isgence altinda goturulmus etiraf Serietmedarinin pasifist xarakterine ve baxislarina uygun gelmirdi Qotbzade ile Ayetullah arasinda vasitecilik etmekde gunahlandirilan Serietmedarinin kurekeni hebs cezasina mehkum edildi ve Serietmedarini gozden salmaq ucun tebligat kampaniyasi aparildi Serietmedari ailesinin uzvleri hebs edilerek isgencelere meruz qaldi Iran hokumetinin aparici oyuncusu ve Irandaki Hedis Universitetinin rehberi Mehemmed Mehemmedi Reysehrinin xatirelerini ozunde eks etdiren yeni kitaba gore Ayetullahin ozu Reysehri terefinden doyulub Butun bunlar qocalmis Ayetullahi milli televiziyaya cixmaga ve iyirmi il evvel olumden xilas etdiyi insandan bir etiraf oxumaga ve bagislanma dilemeye mecbur etdi Muctehid oldugu ucun hokumet onu aciq sekilde edam ede bilmedi Onun Islam Arasdirmalari ve Nesrleri Merkezi baglandi ve 1986 ci ilde olumune qeder ev dustaqliginda qaldi Qumdaki qebiristanliqda sade qebirde defn olunub Iran inqilabinin aparici oyuncularindan biri olan Boyuk Ayetullah Huseyn Eli Montazeri terefinden tenqidlere meruz qalan din xadimlerinin onun cenaze namazina qatilmasina mane oldular IstinadlarMohammad Kazem Shariat Madari Encyclopaedia Britannica ing Nikazmerad Nicholas M A Chronological Survey of the Iranian Revolution Iranian Studies 13 1 4 1980 327 368 doi 10 1080 00210868008701575 JSTOR 4310346 26 January 2017 tarixinde Istifade tarixi 5 July 2023 Fischer 2003 seh 34 35 Fischer 2003 seh 63 Fischer 2003 seh 88 Michael M J Fischer Iran From Religious Dispute to Revolution Wisconsin University of Wisconsin Press 2003 p 196 Sahimi Mohammad The Ten Days That Changed Iran FRONTLINE Los Angeles PBS 3 February 2010 3 July 2018 tarixinde Istifade tarixi 30 July 2013 Fischer 2003 seh 154 Letter from Iran 18 December 1978 17 July 2008 tarixinde Istifade tarixi 20 June 2009 Fischer 2003 seh 194 202 Fischer 2003 seh 194 195 Fischer 2003 seh 221 222 Mohammad Mohammadi Raishahri Khaterat Memoire vol 2 Edebiyyat Fischer Michael M J Iran From Religious Dispute to Revolution The University of Wisconsin Press 2003 ISBN 978 0 299 18474 2 Moojan Momen bahaipedia org Yale University Press 1986 Reign of the Ayatollahs 4 June 1990 ISBN 0 465 06887 1 Keddie Nikki R Richard Yann Modern Iran roots and results of revolution New Haven Conn Yale University Press 2003 ISBN 9780300098563 Xarici kecidler