Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müqavimət Oxu (fars. محور مقاومت Mehvəre Moqâvemat;ərəb. محور المقاومة Miḥwar əl-Muqāwaməh) əsasən Yaxın Şərqdə formalaşan və , mövqedə dayanan siyasi, hərbi qruplar və dövlətlər koalisiyasıdır. Bu oxun əsas məqsədi ABŞ-ın, İsrailin və onların bölgədəki müttəfiqlərinin təsirinə qarşı çıxmaq və regional güc balansını dəyişməkdir.
Əsas üzvləri
İran: Müqavimət Oxunun əsas dayağı və lideri kimi qəbul edilir. İran həm siyasi, həm də hərbi baxımdan Oxun digər üzvlərinə dəstək verir. İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu və xüsusilə Qüds qüvvələri bu dəstəyin əsas aparıcı qüvvələridir. İran həm maliyyə, həm də silah yardımı ilə Oxun digər üzvlərini gücləndirir.
Hizbullah: Livandakı Şiə müqavimət hərəkatı olaraq, İsraillə mübarizənin əsas oyunçularından biridir. İranın dəstəyi ilə Hizbullah böyük bir hərbi gücə çevrilib və İsrailin təhlükəsizliyinə əsas təhdidlərdən biri hesab olunur. O, həm Livan daxilində, həm də regionda İranın strateji məqsədlərini həyata keçirir.
Suriya: Bəşər Əsəd rejimi uzun müddətdir ki, Müqavimət Oxunun vacib bir hissəsi olub. Suriyada vətəndaş müharibəsi başlayandan bəri İran və Hizbullah Suriyaya hərbi və maddi dəstək göstəriblər. Suriya həm də Hizbullahın İsrailə qarşı olan hərbi fəaliyyətləri üçün mühüm bir tranzit ölkədir.
HƏMAS və Fələstin İslami Cihadı: Bu iki təşkilat İsrailə qarşı mübarizədə İranın əsas dəstəkçilərindən biridir. İranın maliyyə və hərbi dəstəyi ilə HƏMAS və Fələstin İslami Cihadı Qəzza zolağında İsrailə qarşı raket hücumları həyata keçirir və Müqavimət Oxunun əsas Fələstinli oyunçuları sayılır.
İraq: Müqavimət Oxunun mərkəzi ölkələrindən biridir və İranın təsiri burada xüsusilə 2003-cü ildən sonra, ABŞ-ın işğalından sonra artmışdır. İran İraqda əsasən Şiə silahlı qruplarına dəstək verir və bu qruplar vasitəsilə öz nüfuzunu gücləndirir. Həşdi Şabi (Xalq Səfərbərlik Qüvvələri) İranın dəstəklədiyi ən güclü silahlı qruplardan biridir və ölkə daxilində böyük hərbi və siyasi gücə malikdir.
İraq həm də İran üçün strateji cəhətdən vacibdir, çünki o, İranı Suriya və Livanla birləşdirən “Şiə hilalı”nın mərkəzində yerləşir. Bu səbəbdən İran İraqdakı hərbi və siyasi vəziyyətə böyük önəm verir və ABŞ-ın oradakı varlığına qarşı çıxır.
Yəmən: İran Yəməndə Müqavimət Oxunun bir parçası olaraq Husiləri (rəsmi: Ənsarullah) dəstəkləyir. Husilər 2015-ci ildən bəri aparıb və İran onlara silah, maliyyə və siyasi dəstək verir. Yəməndəki müharibə İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı regional güc mübarizəsinin əsas cəbhələrindən biridir. Yəmən strateji olaraq vacibdir, çünki Bab əl-Məndəb boğazı kimi beynəlxalq dəniz yollarına nəzarət edən bir bölgədə yerləşir.
Husilər Müqavimət Oxunun cənub cəbhəsi kimi çıxış edir və İranın Səudiyyə Ərəbistanına və onun Körfəz müttəfiqlərinə təzyiq vasitələrindən biridir.
Livan, İraq, Yəmən və Fələstin Müqavimət Oxunun güc balansında mühüm rol oynayan ölkələrdir. İran bu ölkələrdə öz təsirini gücləndirərək regional rəqiblərinə, xüsusən də ABŞ-a və Səudiyyə Ərəbistanına qarşı strateji üstünlük qazanmağa çalışır. Bu ölkələr Müqavimət Oxunun siyasi və hərbi cəbhələrində vacib yerləri tuturlar.
Digərləri
Əfqanıstan
Müqavimət Oxu kontekstində Əfqanıstanın xüsusi bir rolu var, çünki bu ölkə İranın strateji hədəfləri baxımından mühüm bir yer tutur. Əfqanıstan İranın şərq sərhədində yerləşdiyindən, İran bu ölkədəki hadisələri diqqətlə izləyir və burada öz maraqlarını təmin etmək üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə edir. Müqavimət Oxu İranın xarici siyasətində ABŞ-a və Qərb təsirinə qarşı mübarizə aparan gücləri birləşdirən bir konsepsiya kimi formalaşıb və Əfqanıstan bu siyasətdə dolayısı yolla iştirak edir.
- Əfqanıstanın strateji əhəmiyyəti
Coğrafi mövqe: Əfqanıstan İranın sərhədlərinə çox yaxın olduğu üçün onun təhlükəsizliyi və sabitliyi İran üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. İran Əfqanıstanda istənilən ABŞ hərbi mövcudluğuna qarşı çıxırdı, çünki bu regiondakı geosiyasi balansı dəyişdirirdi. 2001-ci ildə sonra İran burada öz nüfuzunu artırmağa çalışdı, xüsusilə də ABŞ-ın gücünü balanslaşdırmaq üçün Taliban və digər güclərlə əlaqələr qurdu.
Şiə Həzara azlığı: Əfqanıstanda yaşayan Həzara icması İranın bu ölkədəki təsirini genişləndirmək üçün mühüm bir demoqrafik amildir. Həzara icması Əfqanıstanda yaşayan şiə müsəlmanlardır və İranın onlarla ideoloji və dini bağları var. İran bu icmanı dəstəkləməklə Əfqanıstanda öz təsirini qorumağa çalışır. İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) vasitəsilə Həzara qruplarına hərbi və maddi yardım göstərir. Bu qruplardan bəziləri Suriyada da İranın tərəfdarı proksi qüvvələr kimi döyüşür (məsələn, ).
Talibanla münasibətlər: İranın Əfqanıstanda Talibanla da mürəkkəb münasibətləri var. Əvvəlki dövrlərdə (xüsusilə 1990-cı illərdə) İran və Taliban arasında ciddi ziddiyyətlər olsa da, son illərdə İran bu qrupla daha praqmatik münasibətlər qurmağa başladı. İran Talibanın ABŞ-a qarşı mübarizəsini nəzərə alaraq, onu Müqavimət Oxunun maraqlarına xidmət edə biləcək bir qüvvə kimi qəbul etməyə başladı. 2021-ci ildə Taliban hakimiyyətə gəldikdən sonra İranla Taliban arasında diplomatik əlaqələr gücləndirildi.
ABŞ-a qarşı mübarizə: 2002-ci ildən sonra İran ABŞ-ın Əfqanıstandakı hərbi mövcudluğuna qarşı çıxdı və bu kontekstdə Müqavimət Oxu anlayışını genişləndirərək Əfqanıstandakı qüvvələrdən ABŞ-ın təsirini zəiflətmək üçün istifadə etdi. ABŞ-ın Əfqanıstanda qalıcı hərbi mövcudluğu İran üçün ciddi bir təhlükə olaraq görülürdü. ABŞ-ın 2021-ci ildə Əfqanıstandan çıxması İran üçün strateji bir qələbə kimi qiymətləndirildi, çünki bu hadisə regionda İranın təsirini artırmağa imkan verdi.
Qaçqınlar və sərhəd təhlükəsizliyi: Əfqanıstanda baş verən münaqişələr İran üçün həm də humanitar və təhlükəsizlik problemləri yaradır. Əfqanıstandan İrana qaçan böyük qaçqın axını İranın daxili sabitliyinə və iqtisadiyyatına təsir göstərir. Bu səbəbdən İran Əfqanıstanda sabitlik istəyir və sərhədlərində nəzarəti saxlamaq üçün regiondakı münaqişələrdə öz rolunu oynamağa çalışır.
Nəticə: Əfqanıstan İranın regional strategiyasında və Müqavimət Oxunun tərkibində dolayısı ilə mühüm yer tutur. İran bu ölkədə ABŞ-ın təsirini zəiflətməyə və Talibanla münasibətləri praqmatik şəkildə idarə etməyə çalışır. Eyni zamanda, Həzara icmasına və digər şiə qruplarına dəstək verməklə Əfqanıstandakı təsirini möhkəmləndirir. İranın bu siyasəti Əfqanıstanı Müqavimət Oxunun bir parçası kimi olmasa da, onun strateji maraqlarının tərkib hissəsi kimi saxlayır.
Bəhreyn
Bəhreyn də Yaxın Şərqdəki geosiyasi münaqişələrdə mühüm yer tutur və İranın təsir sahəsi daxilində olmasını istədiyi ölkələrdən biridir. İranın rəhbərlik etdiyi Müqavimət Oxu Bəhreynlə bağlı xüsusi maraqlara malikdir, lakin bu ölkə digərləri kimi Müqavimət Oxunun tərkibində aktiv rol oynamır. Bəhreynlə İran arasında olan münasibətlər, əsasən, , siyasi repressiyalar və İran və Səudiyyənin bölgədəki liderlik ambisiyaları ilə izah olunur.
2024-cü il ərzində İsrailə qarşı müxtəlif regionlardan İslam müqavimət hərəkatlarına bağlı qrupların hücumları artır. Bu qruplardan biri olan, Bəhreyndə yerləşən və İrana yaxınlığı ilə bilinən “Saraya əl-Əştər” qrupu mayda İsraildə yerləşən şirkətlərdən birinə pilotsuz uçuş aparatları (PUA) ilə hücum etdiyini bildirdi. Qrup bu hücumla Fələstin müqavimətinə dəstək göstərmək istədiklərini və İranla müttəfiq olduqlarını açıq şəkildə bəyan etdi.
- Bəhreyndə Şiə məsələsi və İranın təsir planları
Şiə əksəriyyət: ibarətdir (təxminən 60-70 %), lakin ölkənin hakimiyyəti Sünni əlindədir. İran regionda öz təsirini genişləndirmək üçün Bəhreynin şiə əhalisini potensial bir müttəfiq kimi görür. İran Bəhreyndəki şiə cəmiyyətinə siyasi və dini dəstək verərək, ölkədəki narazılıqları qızışdırmaq və rejimə təzyiq etmək istəyir.
2011-ci il etirazları: 2011-ci ildə “Ərəb Baharı”nın təsiri ilə Bəhreyndə genişmiqyaslı şiə etirazları başladı. Bu etirazlar sünni hakimiyyətə qarşı əsasən şiə cəmiyyətinin hüquqlarının daha çox tanınmasını tələb edirdi. İran bu etirazları dəstəklədi və Bəhreyn rejimini təzyiq altında saxlamağa çalışdı. Lakin Səudiyyə Ərəbistanı və digər Körfəz Əməkdaşlıq Şurasına üzv dövlətlərin hərbi müdaxiləsi ilə bu etirazlar yatırıldı.
İranın dəstəklədiyi qruplar: İranın Bəhreyndə gizli fəaliyyət göstərən şiə qruplarına dəstək verdiyi barədə məlumatlar var. Bu qruplar Bəhreyndə rejim əleyhinə çıxışlar edir və bir çox hallarda bu fəaliyyətlər repressiyalara məruz qalır. İran Bəhreyn monarxiyasına qarşı mübarizədə bu qruplara ideoloji və maddi dəstəyi ilə təsirini artırmağa çalışır.
- Bəhreynin strateji əhəmiyyəti
Bəhreyndə ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanının rolu: Bəhreyn həm ABŞ, həm də Səudiyyə Ərəbistanı üçün strateji əhəmiyyət daşıyan bir ölkədir. Bəhreyndə yerləşir və bu, İranın regionda nüfuzunu artırmasına qarşı bir baryerdir. Səudiyyə Ərəbistanı da Bəhreyni öz təhlükəsizlik strategiyasında mühüm bir komponent kimi görür. 2011-ci il etirazları zamanı Səudiyyə Ərəbistanı Bəhreynə qoşun göndərdi və oradakı etirazları yatırtdı. Səudiyyə üçün Bəhreyn İranın Fars körfəzi bölgəsindəki nüfuzunu məhdudlaşdırmaq üçün vacib cəbhədir.
Bölgədəki güc balansı: Bəhreyn İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında geosiyasi rəqabət nöqtələrindən biridir. İran Fars körfəzi bölgəsindəki digər sünni dövlətlərə (əsasən Səudiyyə və BƏƏ) təzyiq etmək üçün Bəhreyndəki vəziyyətdən faydalanmağa çalışır. Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ isə Bəhreyn monarxiyasını müdafiə edərək İranın Körfəzə və Ərəbistan yarımadasına təsir etməsinin qarşısını almağa çalışırlar.
Bəhreyn və Müqavimət Oxu: Müqavimət Oxunun potensial bir parçası kimi Bəhreyn İranın strateji hədəfləri üçün vacibdir. Lakin Bəhreynin tam olaraq Müqavimət Oxuna daxil olması Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ kimi qüvvələrin regiondakı təsiri ilə məhdudlaşır. Müqavimət Oxunun digər iştirakçıları ilə müqayisədə Bəhreyn daha çox İranın potensial olaraq genişlənmə planlarının bir hissəsi kimi nəzərdən keçirilir. Lakin sünni hakimiyyətin güclü olması və xarici dəstəyin çoxluğu İranın bu ölkəyə açıq və davamlı bir təsir göstərməsinə mane olur.
Nəticə: Bəhreyn Müqavimət Oxunun əhatəsində olmasa da, İran üçün strateji və ideoloji baxımdan vacib bir hədəfdir. Bəhreyndəki şiə əhalinin vəziyyəti və rejimin ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı kimi müttəfiqləri ilə ittifaqı Müqavimət Oxunun gələcəkdə bu ölkədə təsirini genişləndirə bilməsi üçün vacib əngəlləyici faktorlar olaraq qalır. İran regiondakı hegemonluq mübarizəsində Bəhreyni mühüm bir cəbhə kimi görsə də, hazırda bu ölkədəki balans İranın birbaşa təsirinə imkan verməməyə davam edir.
Məqsədləri
İsraillə mübarizə: Müqavimət Oxunun ən başlıca məqsədi İsrailin Yaxın Şərqdəki mövcudluğunu və təsirini məhdudlaşdırmaq və İsrailin hərbi fəaliyyətlərinə qarşı çıxmaqdır. İran və Hizbullah bu istiqamətdə ən aktiv iştirakçılardır.
Qərb təsirinə qarşı durmaq: ABŞ və onun müttəfiqlərinin Yaxın Şərqdəki müdaxilələrinə qarşı çıxmaq, bölgədəki rejimləri və qrupları dəstəkləmək Müqavimət Oxunun əsas prioritetlərindəndir. ABŞ-ın və Qərbin Yaxın Şərqdəki hərbi bazaları və müttəfiqləri Oxun düşmənləri olaraq görülür.
Regional güc balansı: İran və onun müttəfiqləri, bölgədəki Səudiyyə Ərəbistanı və Körfəz ölkələri kimi ABŞ-ın dəstəklədiyi dövlətlərə qarşı güc balansını dəyişməyə çalışır. Bu məqsədlə İran öz təsir dairəsini İraq, Yəmən və digər ölkələrdə genişləndirməyə çalışır.
Geosiyasi əhəmiyyəti
Müqavimət Oxu (Axis of Resistance) Yaxın Şərqin geosiyasi nizamında mühüm rol oynayır və bölgədəki bir çox mühüm hadisələrin mərkəzində dayanır. Bu ox, əsasən, İranın rəhbərliyi altında olan və ABŞ-ın, İsrailin və onların regional müttəfiqlərinin təsirinə qarşı çıxan dövlətlər və silahlı qruplar koalisiyasıdır. Onun geosiyasi əhəmiyyəti aşağıdakı aspektlərdə özünü göstərir:
1. Regional Güc Mübarizəsi:
Müqavimət Oxunun əsas məqsədlərindən biri ABŞ-ın və onun müttəfiqi Səudiyyə Ərəbistanının Yaxın Şərqdəki təsirini məhdudlaşdırmaqdır. İran, öz nüfuz dairəsini genişləndirərək, bu oxun mərkəzi oyunçusu olaraq regionda hegemonluq uğrunda mübarizə aparır. Bu mübarizə əsasən İraq, Suriya, Livan və Yəmən kimi münaqişə zonalarında özünü göstərir.
2. “Şiə Hilalı” Strategiyası:
İranın rəhbərliyi altında Müqavimət Oxu Yaxın Şərqdə “Şiə Hilalı” adlanan geosiyasi qövsü yaratmağa çalışır. Bu qövs, İranın özündən başlayaraq İraq, Suriya və Livanı əhatə edir. Bu bölgələrdə İranın dəstəklədiyi Şiə qrupları vasitəsilə təsirini gücləndirərək, İsrailə və ABŞ-a qarşı strateji üstünlük əldə etməyə çalışır. Şiə Hilalı, həmçinin Körfəz ölkələri və Türkiyə kimi sünni qüvvələr üçün ciddi bir narahatlıq mənbəyidir.
3. Enerji Nəzarəti və Dəniz Yolları:
Yəməndəki Husi qiyamçılarına İranın dəstəyi, Müqavimət Oxunun strateji əhəmiyyətini daha da artırır. Bu, xüsusilə Yəməndə yerləşən Bab əl-Məndəb boğazı üçün vacibdir, çünki bu su yolu beynəlxalq neft və mal axınının əsas arteriyalarından biridir. İranın bu bölgədə təsirini artırması, dünya neft ticarətinə potensial təhdid yarada bilər və qlobal bazarlarda narahatlığa səbəb ola bilər.
4. İsraillə Mübarizə:
Müqavimət Oxunun ən mühüm cəbhələrindən biri İsraillə mübarizədir. Hizbullah Livanda İsrailə qarşı ən güclü silahlı qrup olaraq çıxış edir. İran, Hizbullah vasitəsilə İsrailin təhlükəsizliyinə daimi təhdid yaratmağa çalışır. Eyni zamanda, Fələstində HƏMAS və İslami Cihad kimi qruplar İranın dəstəyi ilə İsrailə qarşı silahlı mübarizə aparır. Müqavimət Oxunun bu komponenti, Yaxın Şərqdəki İsrail-Ərəb münaqişəsinin əsas parçası olaraq qalır.
5. ABŞ-la Rəqabət:
Müqavimət Oxunun geosiyasi əhəmiyyəti ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki mövqeyinə qarşı yönəlmişdir. İraqda, Suriyada və Əfqanıstanda İran ABŞ-ın hərbi mövcudluğunu və təsirini məhdudlaşdırmağa çalışır. ABŞ-ın bu regionlardakı güclü hərbi bazaları, Müqavimət Oxunun əsas hədəflərindən biridir. ABŞ-ın hərbi və iqtisadi sanksiyalarına baxmayaraq, İran öz müttəfiqləri vasitəsilə bu təsirə qarşı çıxmağa davam edir.
6. Qlobal Güc Mərkəzləri ilə Əlaqələr:
Müqavimət Oxunun geosiyasi əhəmiyyəti təkcə regional miqyasda deyil, həm də qlobal güc mərkəzləri ilə olan əlaqələrində özünü göstərir. İran, Rusiyadan və müəyyən dərəcədə Çindən siyasi və hərbi dəstək almaqla öz mövqeyini gücləndirir. Xüsusilə Suriya münaqişəsində, Rusiya və İran ortaq maraqlara əsaslanaraq bir-birini dəstəkləmişdir. Bu əməkdaşlıq, ABŞ-ın və Qərbin təsirini məhdudlaşdırmaq üçün vacib strateji addım kimi qiymətləndirilir.
Çin də öz növbəsində, İranla iqtisadi və enerji sahəsində əməkdaşlıq edərək Müqavimət Oxunun iqtisadi cəhətdən güclənməsinə yardım edir. Çin-İran enerji anlaşmaları, Yaxın Şərqdəki enerji resurslarına Çin təsirini artırır və Qərbin təzyiqlərini balanslaşdırmağa kömək edir.
7. Daxili Sabitlik və Legitimlik:
Müqavimət Oxu, İranın daxili siyasi sabitliyinin qorunmasına da xidmət edir. İran rəhbərliyi, bu ox vasitəsilə regionda öz gücünü nümayiş etdirir və bu, daxildə rejimin legitimliyini gücləndirir. İslam İnqilab Keşikçiləri Korpusu (IRGC) və Qüds Qüvvələri kimi qurumlar, Müqavimət Oxunun əməliyyatlarını idarə edir və eyni zamanda İranın xarici siyasətinin mühüm icraçıları kimi çıxış edir.
İran üçün Müqavimət Oxu yalnız regional siyasət üçün deyil, həm də daxili ideoloji və hərbi birliyi saxlamaq üçün mühüm amildir. Xarici düşmənlərə qarşı mübarizə, İran rejiminin ideoloji xəttində mərkəzi yer tutur.
Nəticə:
Müqavimət Oxu, Yaxın Şərqin və daha geniş regionun geosiyasi xəritəsini dəyişdirən bir güc olaraq qalır. Bu ox, ABŞ-ın və onun regional müttəfiqlərinin təsirini məhdudlaşdırmaq, İsrailə qarşı çıxmaq və İranın regional hegemonluğunu gücləndirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Enerji nəzarəti, strateji dəniz yolları, Şiə-Sünni qarşıdurması və böyük güclərlə əlaqələr kimi məsələlər Müqavimət Oxunun geosiyasi əhəmiyyətini daha da artırır.
Bununla yanaşı, bu oxun üzləşdiyi çətinliklər də mövcuddur. Daxili iqtisadi sanksiyalar, beynəlxalq təzyiqlər və regionda davam edən münaqişələr İranın və Müqavimət Oxunun uzunmüddətli sabitliyinə təhdid yaradır. Lakin bu oxun qurulması, İranın öz maraqlarını qorumaq və təsirini genişləndirmək üçün strateji bir hərəkət olaraq qalmaqdadır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "جبهه مقاومت". Khamenei.ir (fars).
- "Iranian-backed terror group in Bahrain claims to target Israel". The Jerusalem Post | JPost.com (ingilis). 2024-05-02. 2024-09-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-26.
- J. Frantzman, Seth. "Iranian backed terror group in Bahrain claims to target Israel". Foundation for Defense of Democracies. 2024-05-02. 2024-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-26.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muqavimet Oxu fars محور مقاومت Mehvere Moqavemat ereb محور المقاومة Miḥwar el Muqawameh esasen Yaxin Serqde formalasan ve movqede dayanan siyasi herbi qruplar ve dovletler koalisiyasidir Bu oxun esas meqsedi ABS in Israilin ve onlarin bolgedeki muttefiqlerinin tesirine qarsi cixmaq ve regional guc balansini deyismekdir Esas uzvleriIran Muqavimet Oxunun esas dayagi ve lideri kimi qebul edilir Iran hem siyasi hem de herbi baximdan Oxun diger uzvlerine destek verir Iranin Islam Inqilabi Kesikcileri Korpusu ve xususile Quds quvveleri bu desteyin esas aparici quvveleridir Iran hem maliyye hem de silah yardimi ile Oxun diger uzvlerini guclendirir Hizbullah Livandaki Sie muqavimet herekati olaraq Israille mubarizenin esas oyuncularindan biridir Iranin desteyi ile Hizbullah boyuk bir herbi guce cevrilib ve Israilin tehlukesizliyine esas tehdidlerden biri hesab olunur O hem Livan daxilinde hem de regionda Iranin strateji meqsedlerini heyata kecirir Suriya Beser Esed rejimi uzun muddetdir ki Muqavimet Oxunun vacib bir hissesi olub Suriyada vetendas muharibesi baslayandan beri Iran ve Hizbullah Suriyaya herbi ve maddi destek gosteribler Suriya hem de Hizbullahin Israile qarsi olan herbi fealiyyetleri ucun muhum bir tranzit olkedir HEMAS ve Felestin Islami Cihadi Bu iki teskilat Israile qarsi mubarizede Iranin esas destekcilerinden biridir Iranin maliyye ve herbi desteyi ile HEMAS ve Felestin Islami Cihadi Qezza zolaginda Israile qarsi raket hucumlari heyata kecirir ve Muqavimet Oxunun esas Felestinli oyunculari sayilir Iraq Muqavimet Oxunun merkezi olkelerinden biridir ve Iranin tesiri burada xususile 2003 cu ilden sonra ABS in isgalindan sonra artmisdir Iran Iraqda esasen Sie silahli qruplarina destek verir ve bu qruplar vasitesile oz nufuzunu guclendirir Hesdi Sabi Xalq Seferberlik Quvveleri Iranin desteklediyi en guclu silahli qruplardan biridir ve olke daxilinde boyuk herbi ve siyasi guce malikdir Iraq hem de Iran ucun strateji cehetden vacibdir cunki o Irani Suriya ve Livanla birlesdiren Sie hilali nin merkezinde yerlesir Bu sebebden Iran Iraqdaki herbi ve siyasi veziyyete boyuk onem verir ve ABS in oradaki varligina qarsi cixir Yemen Iran Yemende Muqavimet Oxunun bir parcasi olaraq Husileri resmi Ensarullah destekleyir Husiler 2015 ci ilden beri aparib ve Iran onlara silah maliyye ve siyasi destek verir Yemendeki muharibe Iran ve Seudiyye Erebistani arasindaki regional guc mubarizesinin esas cebhelerinden biridir Yemen strateji olaraq vacibdir cunki Bab el Mendeb bogazi kimi beynelxalq deniz yollarina nezaret eden bir bolgede yerlesir Husiler Muqavimet Oxunun cenub cebhesi kimi cixis edir ve Iranin Seudiyye Erebistanina ve onun Korfez muttefiqlerine tezyiq vasitelerinden biridir Livan Iraq Yemen ve Felestin Muqavimet Oxunun guc balansinda muhum rol oynayan olkelerdir Iran bu olkelerde oz tesirini guclendirerek regional reqiblerine xususen de ABS a ve Seudiyye Erebistanina qarsi strateji ustunluk qazanmaga calisir Bu olkeler Muqavimet Oxunun siyasi ve herbi cebhelerinde vacib yerleri tuturlar DigerleriEfqanistan Muqavimet Oxu kontekstinde Efqanistanin xususi bir rolu var cunki bu olke Iranin strateji hedefleri baximindan muhum bir yer tutur Efqanistan Iranin serq serhedinde yerlesdiyinden Iran bu olkedeki hadiseleri diqqetle izleyir ve burada oz maraqlarini temin etmek ucun muxtelif vasitelerden istifade edir Muqavimet Oxu Iranin xarici siyasetinde ABS a ve Qerb tesirine qarsi mubarize aparan gucleri birlesdiren bir konsepsiya kimi formalasib ve Efqanistan bu siyasetde dolayisi yolla istirak edir Efqanistanin strateji ehemiyyeti Cografi movqe Efqanistan Iranin serhedlerine cox yaxin oldugu ucun onun tehlukesizliyi ve sabitliyi Iran ucun strateji ehemiyyet dasiyir Iran Efqanistanda istenilen ABS herbi movcudluguna qarsi cixirdi cunki bu regiondaki geosiyasi balansi deyisdirirdi 2001 ci ilde sonra Iran burada oz nufuzunu artirmaga calisdi xususile de ABS in gucunu balanslasdirmaq ucun Taliban ve diger guclerle elaqeler qurdu Sie Hezara azligi Efqanistanda yasayan Hezara icmasi Iranin bu olkedeki tesirini genislendirmek ucun muhum bir demoqrafik amildir Hezara icmasi Efqanistanda yasayan sie muselmanlardir ve Iranin onlarla ideoloji ve dini baglari var Iran bu icmani desteklemekle Efqanistanda oz tesirini qorumaga calisir Iran Islam Inqilabi Kesikcileri Korpusu SEPAH vasitesile Hezara qruplarina herbi ve maddi yardim gosterir Bu qruplardan bezileri Suriyada da Iranin terefdari proksi quvveler kimi doyusur meselen Talibanla munasibetler Iranin Efqanistanda Talibanla da murekkeb munasibetleri var Evvelki dovrlerde xususile 1990 ci illerde Iran ve Taliban arasinda ciddi ziddiyyetler olsa da son illerde Iran bu qrupla daha praqmatik munasibetler qurmaga basladi Iran Talibanin ABS a qarsi mubarizesini nezere alaraq onu Muqavimet Oxunun maraqlarina xidmet ede bilecek bir quvve kimi qebul etmeye basladi 2021 ci ilde Taliban hakimiyyete geldikden sonra Iranla Taliban arasinda diplomatik elaqeler guclendirildi ABS a qarsi mubarize 2002 ci ilden sonra Iran ABS in Efqanistandaki herbi movcudluguna qarsi cixdi ve bu kontekstde Muqavimet Oxu anlayisini genislendirerek Efqanistandaki quvvelerden ABS in tesirini zeifletmek ucun istifade etdi ABS in Efqanistanda qalici herbi movcudlugu Iran ucun ciddi bir tehluke olaraq gorulurdu ABS in 2021 ci ilde Efqanistandan cixmasi Iran ucun strateji bir qelebe kimi qiymetlendirildi cunki bu hadise regionda Iranin tesirini artirmaga imkan verdi Qacqinlar ve serhed tehlukesizliyi Efqanistanda bas veren munaqiseler Iran ucun hem de humanitar ve tehlukesizlik problemleri yaradir Efqanistandan Irana qacan boyuk qacqin axini Iranin daxili sabitliyine ve iqtisadiyyatina tesir gosterir Bu sebebden Iran Efqanistanda sabitlik isteyir ve serhedlerinde nezareti saxlamaq ucun regiondaki munaqiselerde oz rolunu oynamaga calisir Netice Efqanistan Iranin regional strategiyasinda ve Muqavimet Oxunun terkibinde dolayisi ile muhum yer tutur Iran bu olkede ABS in tesirini zeifletmeye ve Talibanla munasibetleri praqmatik sekilde idare etmeye calisir Eyni zamanda Hezara icmasina ve diger sie qruplarina destek vermekle Efqanistandaki tesirini mohkemlendirir Iranin bu siyaseti Efqanistani Muqavimet Oxunun bir parcasi kimi olmasa da onun strateji maraqlarinin terkib hissesi kimi saxlayir Behreyn Behreyn de Yaxin Serqdeki geosiyasi munaqiselerde muhum yer tutur ve Iranin tesir sahesi daxilinde olmasini istediyi olkelerden biridir Iranin rehberlik etdiyi Muqavimet Oxu Behreynle bagli xususi maraqlara malikdir lakin bu olke digerleri kimi Muqavimet Oxunun terkibinde aktiv rol oynamir Behreynle Iran arasinda olan munasibetler esasen siyasi repressiyalar ve Iran ve Seudiyyenin bolgedeki liderlik ambisiyalari ile izah olunur 2024 cu il erzinde Israile qarsi muxtelif regionlardan Islam muqavimet herekatlarina bagli qruplarin hucumlari artir Bu qruplardan biri olan Behreynde yerlesen ve Irana yaxinligi ile bilinen Saraya el Ester qrupu mayda Israilde yerlesen sirketlerden birine pilotsuz ucus aparatlari PUA ile hucum etdiyini bildirdi Qrup bu hucumla Felestin muqavimetine destek gostermek istediklerini ve Iranla muttefiq olduqlarini aciq sekilde beyan etdi Behreynde Sie meselesi ve Iranin tesir planlari Sie ekseriyyet ibaretdir texminen 60 70 lakin olkenin hakimiyyeti Sunni elindedir Iran regionda oz tesirini genislendirmek ucun Behreynin sie ehalisini potensial bir muttefiq kimi gorur Iran Behreyndeki sie cemiyyetine siyasi ve dini destek vererek olkedeki naraziliqlari qizisdirmaq ve rejime tezyiq etmek isteyir 2011 ci il etirazlari 2011 ci ilde Ereb Bahari nin tesiri ile Behreynde genismiqyasli sie etirazlari basladi Bu etirazlar sunni hakimiyyete qarsi esasen sie cemiyyetinin huquqlarinin daha cox taninmasini teleb edirdi Iran bu etirazlari destekledi ve Behreyn rejimini tezyiq altinda saxlamaga calisdi Lakin Seudiyye Erebistani ve diger Korfez Emekdasliq Surasina uzv dovletlerin herbi mudaxilesi ile bu etirazlar yatirildi Iranin desteklediyi qruplar Iranin Behreynde gizli fealiyyet gosteren sie qruplarina destek verdiyi barede melumatlar var Bu qruplar Behreynde rejim eleyhine cixislar edir ve bir cox hallarda bu fealiyyetler repressiyalara meruz qalir Iran Behreyn monarxiyasina qarsi mubarizede bu qruplara ideoloji ve maddi desteyi ile tesirini artirmaga calisir Behreynin strateji ehemiyyeti Behreynde ABS ve Seudiyye Erebistaninin rolu Behreyn hem ABS hem de Seudiyye Erebistani ucun strateji ehemiyyet dasiyan bir olkedir Behreynde yerlesir ve bu Iranin regionda nufuzunu artirmasina qarsi bir baryerdir Seudiyye Erebistani da Behreyni oz tehlukesizlik strategiyasinda muhum bir komponent kimi gorur 2011 ci il etirazlari zamani Seudiyye Erebistani Behreyne qosun gonderdi ve oradaki etirazlari yatirtdi Seudiyye ucun Behreyn Iranin Fars korfezi bolgesindeki nufuzunu mehdudlasdirmaq ucun vacib cebhedir Bolgedeki guc balansi Behreyn Iran ve Seudiyye Erebistani arasinda geosiyasi reqabet noqtelerinden biridir Iran Fars korfezi bolgesindeki diger sunni dovletlere esasen Seudiyye ve BEE tezyiq etmek ucun Behreyndeki veziyyetden faydalanmaga calisir Seudiyye Erebistani ve BEE ise Behreyn monarxiyasini mudafie ederek Iranin Korfeze ve Erebistan yarimadasina tesir etmesinin qarsisini almaga calisirlar Behreyn ve Muqavimet Oxu Muqavimet Oxunun potensial bir parcasi kimi Behreyn Iranin strateji hedefleri ucun vacibdir Lakin Behreynin tam olaraq Muqavimet Oxuna daxil olmasi Seudiyye Erebistani ve ABS kimi quvvelerin regiondaki tesiri ile mehdudlasir Muqavimet Oxunun diger istirakcilari ile muqayisede Behreyn daha cox Iranin potensial olaraq genislenme planlarinin bir hissesi kimi nezerden kecirilir Lakin sunni hakimiyyetin guclu olmasi ve xarici desteyin coxlugu Iranin bu olkeye aciq ve davamli bir tesir gostermesine mane olur Netice Behreyn Muqavimet Oxunun ehatesinde olmasa da Iran ucun strateji ve ideoloji baximdan vacib bir hedefdir Behreyndeki sie ehalinin veziyyeti ve rejimin ABS ve Seudiyye Erebistani kimi muttefiqleri ile ittifaqi Muqavimet Oxunun gelecekde bu olkede tesirini genislendire bilmesi ucun vacib engelleyici faktorlar olaraq qalir Iran regiondaki hegemonluq mubarizesinde Behreyni muhum bir cebhe kimi gorse de hazirda bu olkedeki balans Iranin birbasa tesirine imkan vermemeye davam edir MeqsedleriIsraille mubarize Muqavimet Oxunun en baslica meqsedi Israilin Yaxin Serqdeki movcudlugunu ve tesirini mehdudlasdirmaq ve Israilin herbi fealiyyetlerine qarsi cixmaqdir Iran ve Hizbullah bu istiqametde en aktiv istirakcilardir Qerb tesirine qarsi durmaq ABS ve onun muttefiqlerinin Yaxin Serqdeki mudaxilelerine qarsi cixmaq bolgedeki rejimleri ve qruplari desteklemek Muqavimet Oxunun esas prioritetlerindendir ABS in ve Qerbin Yaxin Serqdeki herbi bazalari ve muttefiqleri Oxun dusmenleri olaraq gorulur Regional guc balansi Iran ve onun muttefiqleri bolgedeki Seudiyye Erebistani ve Korfez olkeleri kimi ABS in desteklediyi dovletlere qarsi guc balansini deyismeye calisir Bu meqsedle Iran oz tesir dairesini Iraq Yemen ve diger olkelerde genislendirmeye calisir Geosiyasi ehemiyyetiMuqavimet Oxu Axis of Resistance Yaxin Serqin geosiyasi nizaminda muhum rol oynayir ve bolgedeki bir cox muhum hadiselerin merkezinde dayanir Bu ox esasen Iranin rehberliyi altinda olan ve ABS in Israilin ve onlarin regional muttefiqlerinin tesirine qarsi cixan dovletler ve silahli qruplar koalisiyasidir Onun geosiyasi ehemiyyeti asagidaki aspektlerde ozunu gosterir 1 Regional Guc Mubarizesi Muqavimet Oxunun esas meqsedlerinden biri ABS in ve onun muttefiqi Seudiyye Erebistaninin Yaxin Serqdeki tesirini mehdudlasdirmaqdir Iran oz nufuz dairesini genislendirerek bu oxun merkezi oyuncusu olaraq regionda hegemonluq ugrunda mubarize aparir Bu mubarize esasen Iraq Suriya Livan ve Yemen kimi munaqise zonalarinda ozunu gosterir 2 Sie Hilali Strategiyasi Iranin rehberliyi altinda Muqavimet Oxu Yaxin Serqde Sie Hilali adlanan geosiyasi qovsu yaratmaga calisir Bu qovs Iranin ozunden baslayaraq Iraq Suriya ve Livani ehate edir Bu bolgelerde Iranin desteklediyi Sie qruplari vasitesile tesirini guclendirerek Israile ve ABS a qarsi strateji ustunluk elde etmeye calisir Sie Hilali hemcinin Korfez olkeleri ve Turkiye kimi sunni quvveler ucun ciddi bir narahatliq menbeyidir 3 Enerji Nezareti ve Deniz Yollari Yemendeki Husi qiyamcilarina Iranin desteyi Muqavimet Oxunun strateji ehemiyyetini daha da artirir Bu xususile Yemende yerlesen Bab el Mendeb bogazi ucun vacibdir cunki bu su yolu beynelxalq neft ve mal axininin esas arteriyalarindan biridir Iranin bu bolgede tesirini artirmasi dunya neft ticaretine potensial tehdid yarada biler ve qlobal bazarlarda narahatliga sebeb ola biler 4 Israille Mubarize Muqavimet Oxunun en muhum cebhelerinden biri Israille mubarizedir Hizbullah Livanda Israile qarsi en guclu silahli qrup olaraq cixis edir Iran Hizbullah vasitesile Israilin tehlukesizliyine daimi tehdid yaratmaga calisir Eyni zamanda Felestinde HEMAS ve Islami Cihad kimi qruplar Iranin desteyi ile Israile qarsi silahli mubarize aparir Muqavimet Oxunun bu komponenti Yaxin Serqdeki Israil Ereb munaqisesinin esas parcasi olaraq qalir 5 ABS la Reqabet Muqavimet Oxunun geosiyasi ehemiyyeti ABS in Yaxin Serqdeki movqeyine qarsi yonelmisdir Iraqda Suriyada ve Efqanistanda Iran ABS in herbi movcudlugunu ve tesirini mehdudlasdirmaga calisir ABS in bu regionlardaki guclu herbi bazalari Muqavimet Oxunun esas hedeflerinden biridir ABS in herbi ve iqtisadi sanksiyalarina baxmayaraq Iran oz muttefiqleri vasitesile bu tesire qarsi cixmaga davam edir 6 Qlobal Guc Merkezleri ile Elaqeler Muqavimet Oxunun geosiyasi ehemiyyeti tekce regional miqyasda deyil hem de qlobal guc merkezleri ile olan elaqelerinde ozunu gosterir Iran Rusiyadan ve mueyyen derecede Cinden siyasi ve herbi destek almaqla oz movqeyini guclendirir Xususile Suriya munaqisesinde Rusiya ve Iran ortaq maraqlara esaslanaraq bir birini desteklemisdir Bu emekdasliq ABS in ve Qerbin tesirini mehdudlasdirmaq ucun vacib strateji addim kimi qiymetlendirilir Cin de oz novbesinde Iranla iqtisadi ve enerji sahesinde emekdasliq ederek Muqavimet Oxunun iqtisadi cehetden guclenmesine yardim edir Cin Iran enerji anlasmalari Yaxin Serqdeki enerji resurslarina Cin tesirini artirir ve Qerbin tezyiqlerini balanslasdirmaga komek edir 7 Daxili Sabitlik ve Legitimlik Muqavimet Oxu Iranin daxili siyasi sabitliyinin qorunmasina da xidmet edir Iran rehberliyi bu ox vasitesile regionda oz gucunu numayis etdirir ve bu daxilde rejimin legitimliyini guclendirir Islam Inqilab Kesikcileri Korpusu IRGC ve Quds Quvveleri kimi qurumlar Muqavimet Oxunun emeliyyatlarini idare edir ve eyni zamanda Iranin xarici siyasetinin muhum icracilari kimi cixis edir Iran ucun Muqavimet Oxu yalniz regional siyaset ucun deyil hem de daxili ideoloji ve herbi birliyi saxlamaq ucun muhum amildir Xarici dusmenlere qarsi mubarize Iran rejiminin ideoloji xettinde merkezi yer tutur Netice Muqavimet Oxu Yaxin Serqin ve daha genis regionun geosiyasi xeritesini deyisdiren bir guc olaraq qalir Bu ox ABS in ve onun regional muttefiqlerinin tesirini mehdudlasdirmaq Israile qarsi cixmaq ve Iranin regional hegemonlugunu guclendirmek ucun nezerde tutulmusdur Enerji nezareti strateji deniz yollari Sie Sunni qarsidurmasi ve boyuk guclerle elaqeler kimi meseleler Muqavimet Oxunun geosiyasi ehemiyyetini daha da artirir Bununla yanasi bu oxun uzlesdiyi cetinlikler de movcuddur Daxili iqtisadi sanksiyalar beynelxalq tezyiqler ve regionda davam eden munaqiseler Iranin ve Muqavimet Oxunun uzunmuddetli sabitliyine tehdid yaradir Lakin bu oxun qurulmasi Iranin oz maraqlarini qorumaq ve tesirini genislendirmek ucun strateji bir hereket olaraq qalmaqdadir Hemcinin baxIstinadlar جبهه مقاومت Khamenei ir fars Iranian backed terror group in Bahrain claims to target Israel The Jerusalem Post JPost com ingilis 2024 05 02 2024 09 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 10 26 J Frantzman Seth Iranian backed terror group in Bahrain claims to target Israel Foundation for Defense of Democracies 2024 05 02 2024 05 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 10 26 Xarici kecidler