Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müqəddəs Yelisey kompleksi (erm. Եղիշէ Առաքեալի վանք) və ya Yegiş Arakel Məbədi — Murovdağın ətəyində, Ağdərə rayonunun Suqovuşan və Təpəkənd kəndləri arasında yerləşən tarix-memarlıq kompleksi. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən yerli əhəmiyyətli abidə kimi qeydiyyata alınmışdır.
| Müqəddəs Yelisey monastırı | |
|---|---|
| erm. Եղիշէ Առաքեալի վանք | |
 Kompleksin ümumi görünüşü | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Ağdərə rayonu |
| Yerləşir | Suqovuşan kəndi, Tərtər çayının sahili |
| Aidiyyatı | Alban Həvari Kilsəsi Erməni Qriqorian Kilsəsinin Qarabağ yeparxiyası |
| Sifarişçi | III Mömün Vaçaqan |
| Tikilmə tarixi | V əsr |
| Üslubu | Qafqaz Albaniyasının memarlığı |
| İstinad nöm. | 4035 |
| Əhəmiyyəti | Yerli əhəmiyyətli |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Kompleksə daxil olan ilk tikililərin inşası Qafqaz Albaniyasının Arşakilər sülaləsindən olan hökmdarı III Mömin Vaçaqanın adı ilə bağlıdır.Moisey Kalankatlının "Alban ölkəsinin tarixi" əsərində bu monastır haqqında deyilir:
 | ... Müqəddəs Yeliseyin görkəminin meydana gəlməsi cəsəd qalıqlarının aparılmasını və lazım olan yerdə dəfn olunmasını zəruri etdi, müqəddəs ierey Stefan onun başını Urekan kəndində torpağa tapşırdı. Oradan quru cəsəd qalıqlarını müqəddəs Ners-Mihra qardaşlığına köçürdülər və bu yer indi Cirviştek adlanır. |  |
Həmin məlumatdan aydın olur ki, məbəd Ners-Mihr qardaşlığında mnsub olmuş, sonradan Qafqaz Albaniyasında xristianlığı təbliğ edərkən həlak olmuş müqəddəs həvari Yeliseyin qalıqlarının bir hissəsinin Tərtər rayonunun Talış kəndindəki Ürəkvəng monastırından buraya köçürülməsindən sonra monastır Müqəddəs Yelisey monastırı adlanrırılmışdır.
Monastır kompleksinin əsas kilsə binası 1264-cü ildə köhnə kilsənin daşlarının istifadə edilməsi ilə yenidən inşa olunmuşdur. Kilsənin divarındakı inşaat kitabəsində deyilir: "Mən, arxidyakon Serob, bu müqəddəs yerdə köhnə təməl üzərində müqəddəs həvarinin şərəfinə kilsə inşa etdim. İl 704 (1264)"
Memarlıq xüsusiyyətləri
Monastır kompleksi mürəkkəb relyefə malik dağlıq ərazidə yerləşir. Monastırın yerləşdiyi təpənin ətrafı sıldırım qayalar və sıx meşəliklə əhatə olunmuşdur ki, bu da abidəyə yaxınlaşmanı mürəkkəbləşdirir. Təpənin kompleks yerləşən cənub tərəfi vertikal qayalıq şəklində formalaşıb, digər üç tərəfdən isə təpə möhkəm qala divarları ilə əhatə olunub.
Kompleksə kafedral kilsə, yeddi sovməə, qədim məzarlıq və digər dağılmış tikililər daxildir. Abidədə ilkin tədqiqat işləri aparmış sözlərinə görə, tağlı zal formasına malik olan kilsə "…çox qədim dövrə aiddir, onun memarlığı sadə, hündürlüyü qeyri-adi yüksəkliyə malik, üslubu isə zövqsüzdür."
Müqəddəs Yelisey kilsəsi
Əsrlər boyunca monastırın başkilsəsi müxtəlif inşaat və yenidənqurma işlərinə məruz qalmışdır. 1264-cü ildə yenidən inşa edilmiş kilsə planda tərəfləri 4x8 metrə bərabər olan düzbucaqlı formasına malikdir. kilsənin altar yerləşən şərq tərəfi yer səviyyəsindən 60 sm yuxarı qaldırılmış və daxildən yarımdairəvi formaya malikdir. Hazırda onun kobud daşdan toxunulmuş divarlarının hörgüsündə arxaik memarlıq detallarına malik daha qədim kvadrat formalı daşları da görmək mümkündür. 10x5.8 metr ölmülərə malik olan əsas kilsə binasının iki giriş qapısı vardır: qapılar cənub və qərb tərəfdə yerləşirlər.
Monastırın başkilsəsi olan Müqəddəs Yelisey kilsəsi planlaşdırma həlli, zalla eyni enə malik olan altar apsidası, dəstək tağlarının olmaması və iki giriş qapısı ilə erkən orta əsrlərə aid Qafqaz Albaniyası bazilikalarını, xüsusilə Gavurqala və Mingəçevir kilsələrini xatırladır.G. Məmmədovanın fikrincə, memarlıq xüsusiyyətləri nəzərə alındıqda, Müqəddəs Yelisey kilsəsinin erkən orta əsrlərə aid daha qədim kilsənin təməlləri üzərində inşa edildiyi və onun memarlıq xüsusiyyətlərini təkrarladığına şübhə qalmır.
kilsənin memarlığına uyğun inşa edilmişdir. Planda kvadrat formaya malik zaldan ibarət olan tikilinin tağtavanı iki pilon vasitəsiylə saxlanılır. Gavitin timpanında yerləşdirilmiş kitabədən məlum olur ki, tikili 1284-cü ildə inşa edilmişdir. Kilsənin içində və ətrafında onlarla qədim məzar vardır.
Sovməələr
Kilsənin hər iki tərəfində ondan eyni məsafə aralığında sovməələr yerləşir: cənub tərəfdə onların sayı üç, şimal tərəfdə isə dörd ədəddir. Sovmələrin hamısının inşasında yerli yonulmuş daşlardan istifadə edilmişdir. Sovmələrdə bir neçə dəfə bərpa işlərinin həyata keçirilməsi açıq müşahidə edilir. Əslində onlar sərdabə və ya türbə kimi istifadə edilmişlər. Sərdabələrdən birində Qafqaz Albaniyasının hökmdarı III Mömin Vaçaqanın, ikincisində knyazı Atamın, digərində isə yepiskop Məliksətin məzarları vardır.
Sovməələrdən ən böyüyü kilsənin cənub tərəfində yerləşir. Düzbucaqlı formaya malik olan tikilinin daxili həcmi pilyastrlar vasitəsiylə iki hissəyə ayrılmışdır. Planda kvadrat formasına malik olan (3.65x3.70 m) birinci hissə yarımdairəvi tağtavanla örtülmüşdür. İkinci hissə yer səviyyəsindən 40 sm yuxarı qaldırılmış və bərabər ölçüyə malik tağtavan örtülü və yarımdairəvi formalı iki apsidaya malikdir. Apsidaların hər biri şərq divarında yerləşən bir ədəd kiçik pəncərə ilə işıqlandırılır. Cənub və şimal divarlarında isə iki nişə malikdirlər.
Şimal tərəfdə, kilsədən ən uzaqda yerləşən sovməə də anoloji memarlıq həllinə malikdir. Ölçülərinə görə birinci sovməədən kiçik olan (2x72x4.60 m) bu tikilinin apsidalarında nişlər də yoxdur. Ümumilikdə sovmələrin hamısının inşasında kobud yonulmuş daşlardan inşa edilmişdir. Onlar iki hissəli binəyə malikdir.
Kompleksin iki apsidalı sovməələri nə Qafqaz Albaniyasının memarlığında, nə də qonşu ölkələrin memarlığında anologiyaya malik deyil. G. Məmmədova hesab edir ki, bunu sövməələrin iki məzar üzərində inşa edilməsini və dəfn edilənlərin hər biri üçün bir altarın nəzərdə tutulmasını ehtimal edir.
Monastır kompleksinin ətrafında da çoxlu sayda tarixi abidələr, o cümlədən müxtəlif dövrlərə aid xaçdaşlar, XIII və sonrakı əsrlərə aid məzarlar vardır.
İstinadlar
- "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı" (PDF). Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 2 avqust 2001. 2021-07-07 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 18 iyul 2020.
- Мкртчян, 1989. səh. 56
- Каганкатваци, Мовсес. История страны Алуанк (в 3-х книгах) / Перевод с древнеармянского Ш. В. Смбатяна. Ереван: Институт древних рукописей им. Маштоца — Матенадаран. 1984. səh. 26.
- Бархударянц, 1895. səh. 20
- Бархударянц, 1895. səh. 23
- Мамедова, 2004. səh. 106
- Мамедова, 2004. səh. 107
Ədəbiyyat
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Мкртчян, Ш.М, Историко-Архитектурные Памятники Нагорного Карабаха, Ереван, 1989
- Бархударянц, Макар, Арцах, Баку, 1895
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muqeddes Yelisey kompleksi erm Եղիշէ Առաքեալի վանք ve ya Yegis Arakel Mebedi Murovdagin eteyinde Agdere rayonunun Suqovusan ve Tepekend kendleri arasinda yerlesen tarix memarliq kompleksi Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi terefinden yerli ehemiyyetli abide kimi qeydiyyata alinmisdir Muqeddes Yelisey monastirierm Եղիշէ Առաքեալի վանքKompleksin umumi gorunusu40 20 08 sm e 46 41 37 s u Olke AzerbaycanSeher Agdere rayonuYerlesir Suqovusan kendi Terter cayinin sahiliAidiyyati Alban Hevari Kilsesi Ermeni Qriqorian Kilsesinin Qarabag yeparxiyasiSifarisci III Momun VacaqanTikilme tarixi V esrUslubu Qafqaz Albaniyasinin memarligiAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 4035EhemiyyetiYerli ehemiyyetliMuqeddes Yelisey monastiri Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiKomplekse daxil olan ilk tikililerin insasi Qafqaz Albaniyasinin Arsakiler sulalesinden olan hokmdari III Momin Vacaqanin adi ile baglidir Moisey Kalankatlinin Alban olkesinin tarixi eserinde bu monastir haqqinda deyilir Muqeddes Yeliseyin gorkeminin meydana gelmesi cesed qaliqlarinin aparilmasini ve lazim olan yerde defn olunmasini zeruri etdi muqeddes ierey Stefan onun basini Urekan kendinde torpaga tapsirdi Oradan quru cesed qaliqlarini muqeddes Ners Mihra qardasligina kocurduler ve bu yer indi Cirvistek adlanir Hemin melumatdan aydin olur ki mebed Ners Mihr qardasliginda mnsub olmus sonradan Qafqaz Albaniyasinda xristianligi teblig ederken helak olmus muqeddes hevari Yeliseyin qaliqlarinin bir hissesinin Terter rayonunun Talis kendindeki Urekveng monastirindan buraya kocurulmesinden sonra monastir Muqeddes Yelisey monastiri adlanririlmisdir Monastir kompleksinin esas kilse binasi 1264 cu ilde kohne kilsenin daslarinin istifade edilmesi ile yeniden insa olunmusdur Kilsenin divarindaki insaat kitabesinde deyilir Men arxidyakon Serob bu muqeddes yerde kohne temel uzerinde muqeddes hevarinin serefine kilse insa etdim Il 704 1264 Memarliq xususiyyetleriMonastir kompleksi murekkeb relyefe malik dagliq erazide yerlesir Monastirin yerlesdiyi tepenin etrafi sildirim qayalar ve six meselikle ehate olunmusdur ki bu da abideye yaxinlasmani murekkeblesdirir Tepenin kompleks yerlesen cenub terefi vertikal qayaliq seklinde formalasib diger uc terefden ise tepe mohkem qala divarlari ile ehate olunub Komplekse kafedral kilse yeddi sovmee qedim mezarliq ve diger dagilmis tikililer daxildir Abidede ilkin tedqiqat isleri aparmis sozlerine gore tagli zal formasina malik olan kilse cox qedim dovre aiddir onun memarligi sade hundurluyu qeyri adi yuksekliye malik uslubu ise zovqsuzdur Muqeddes Yelisey kilsesi Esrler boyunca monastirin baskilsesi muxtelif insaat ve yenidenqurma islerine meruz qalmisdir 1264 cu ilde yeniden insa edilmis kilse planda terefleri 4x8 metre beraber olan duzbucaqli formasina malikdir kilsenin altar yerlesen serq terefi yer seviyyesinden 60 sm yuxari qaldirilmis ve daxilden yarimdairevi formaya malikdir Hazirda onun kobud dasdan toxunulmus divarlarinin horgusunde arxaik memarliq detallarina malik daha qedim kvadrat formali daslari da gormek mumkundur 10x5 8 metr olmulere malik olan esas kilse binasinin iki giris qapisi vardir qapilar cenub ve qerb terefde yerlesirler Monastirin baskilsesi olan Muqeddes Yelisey kilsesi planlasdirma helli zalla eyni ene malik olan altar apsidasi destek taglarinin olmamasi ve iki giris qapisi ile erken orta esrlere aid Qafqaz Albaniyasi bazilikalarini xususile Gavurqala ve Mingecevir kilselerini xatirladir G Memmedovanin fikrince memarliq xususiyyetleri nezere alindiqda Muqeddes Yelisey kilsesinin erken orta esrlere aid daha qedim kilsenin temelleri uzerinde insa edildiyi ve onun memarliq xususiyyetlerini tekrarladigina subhe qalmir kilsenin memarligina uygun insa edilmisdir Planda kvadrat formaya malik zaldan ibaret olan tikilinin tagtavani iki pilon vasitesiyle saxlanilir Gavitin timpaninda yerlesdirilmis kitabeden melum olur ki tikili 1284 cu ilde insa edilmisdir Kilsenin icinde ve etrafinda onlarla qedim mezar vardir Sovmeeler Kilsenin her iki terefinde ondan eyni mesafe araliginda sovmeeler yerlesir cenub terefde onlarin sayi uc simal terefde ise dord ededdir Sovmelerin hamisinin insasinda yerli yonulmus daslardan istifade edilmisdir Sovmelerde bir nece defe berpa islerinin heyata kecirilmesi aciq musahide edilir Eslinde onlar serdabe ve ya turbe kimi istifade edilmisler Serdabelerden birinde Qafqaz Albaniyasinin hokmdari III Momin Vacaqanin ikincisinde knyazi Atamin digerinde ise yepiskop Meliksetin mezarlari vardir Sovmeelerden en boyuyu kilsenin cenub terefinde yerlesir Duzbucaqli formaya malik olan tikilinin daxili hecmi pilyastrlar vasitesiyle iki hisseye ayrilmisdir Planda kvadrat formasina malik olan 3 65x3 70 m birinci hisse yarimdairevi tagtavanla ortulmusdur Ikinci hisse yer seviyyesinden 40 sm yuxari qaldirilmis ve beraber olcuye malik tagtavan ortulu ve yarimdairevi formali iki apsidaya malikdir Apsidalarin her biri serq divarinda yerlesen bir eded kicik pencere ile isiqlandirilir Cenub ve simal divarlarinda ise iki nise malikdirler Simal terefde kilseden en uzaqda yerlesen sovmee de anoloji memarliq helline malikdir Olculerine gore birinci sovmeeden kicik olan 2x72x4 60 m bu tikilinin apsidalarinda nisler de yoxdur Umumilikde sovmelerin hamisinin insasinda kobud yonulmus daslardan insa edilmisdir Onlar iki hisseli bineye malikdir Kompleksin iki apsidali sovmeeleri ne Qafqaz Albaniyasinin memarliginda ne de qonsu olkelerin memarliginda anologiyaya malik deyil G Memmedova hesab edir ki bunu sovmeelerin iki mezar uzerinde insa edilmesini ve defn edilenlerin her biri ucun bir altarin nezerde tutulmasini ehtimal edir Monastir kompleksinin etrafinda da coxlu sayda tarixi abideler o cumleden muxtelif dovrlere aid xacdaslar XIII ve sonraki esrlere aid mezarlar vardir Istinadlar Dunya ehemiyyetli dasinmaz tarix ve medeniyyet abidelerinin siyahisi PDF Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi 2 avqust 2001 2021 07 07 tarixinde PDF Istifade tarixi 18 iyul 2020 Mkrtchyan 1989 seh 56 Kagankatvaci Movses Istoriya strany Aluank v 3 h knigah Perevod s drevnearmyanskogo Sh V Smbatyana Erevan Institut drevnih rukopisej im Mashtoca Matenadaran 1984 seh 26 Barhudaryanc 1895 seh 20 Barhudaryanc 1895 seh 23 Mamedova 2004 seh 106 Mamedova 2004 seh 107EdebiyyatMamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Mkrtchyan Sh M Istoriko Arhitekturnye Pamyatniki Nagornogo Karabaha Erevan 1989 Barhudaryanc Makar Arcah Baku 1895Hemcinin baxMuqeddes Yelisey Qafqaz Albaniyasinin memarligi