Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lyudevit Qay (xorv. Ljudevit Gajmac. Gáj Lajos;8 avqust 1809 və ya 8 iyul 1809, Krаpinа – 20 aprel 1872[…], Zaqreb, Transleytaniya) — xorvat dilçi, siyasətçi, jurnalist və yazıçısı. O, panslavist İlliriya hərəkatının banislərindən biri olub.
| Lyudevit Qay | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 8 avqust 1809 və ya 8 iyul 1809 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 20 aprel 1872[…](62 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | dilçi, yazıçı, publisist, jurnalist, siyasətçi, şair, filosof |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Erkən həyatı
O, 1809-cu il avqustun 8-də Krapinada (daha sonra Xorvatiya krallığının, Varazdin qraflığı) anadan olub. Atası İohan Qay Macarıstan krallığından alman mühaciri, anası isə 1770-ci illərdə gələn alman mühacir qızı Yuliana ne Şmidt idi.
Qaylər əslən Burqundiya, Hugenot əsilli idilər. Onlar XVI-XVII əsrlərdə Batizfalvaya (indiki Batizovce, Slovakiya) Macarıstan krallığına gəliblər. Sonradan onlar XVIII əsrdə Mariass de Markusfalva və Batizfalva ailələrinə təhkim olundular. Həmin ərazidə çoxlu etnik almanlar olduğu üçün Qaylər qısa zamanda assimlyasiyaya uğradı. Ljudevitin atası Markuşovce kəndinə köçür.
Ljudevit orta məktəbi Varazdin, Zaqreb və Karlovacda bitirmiş, Vyana və Qratsda fəlsəfə (1828-ci ildə bitirmiş), Budapeştdə isə hüquq (1829-1831) üzrə təhsil almışdır.
Orfoqrafiya və digər işləri
Qay çox erkən nəşrə başladı: doğma rayonundakı əzəmətli malikanələr haqqında doğma alman dilində yazılmış 36 səhifəlik kitabçası artıq 1826-cı ildə Die Schlösser bei Krapina adı ilə çıxdı.
1830-cu ildə Budada Qayın latın əlifbası ("Xorvat-slavyan orfoqrafiyası üçün qısa əsas") nəşr olundu ki, bu da ilk ümumi Xorvat orfoqrafiyası kitabı idi (İqnyat Dürçeviç və Pavao Ritter Vitezoviçin əsərlərindən sonra). Kitab iki dildə, xorvat və alman dillərində çap edilib. Xorvatlar latın əlifbasından istifadə etdilər, lakin bəzi xüsusi səslər vahid şəkildə verilməmişdi. Qay, Pavao Ritter Vitezoviç və çex orfoqrafiyasından nümunə götürərək dildəki hər səs üçün latın qrafikasının bir hərfindən istifadə etdi. O, diakritiklərdən və lj və nj diqraflarından istifadə etmişdir.
Kitab Qayın ümummilli şöhrət qazanmasına kömək etdi. 1834-cü ildə o, Duro Matiya Sporerin on beş il əvvəl uğursuzluğa düçar olduğu yerdə uğur qazandı, yəni Habsburq monarxiyasının kral hökumətindən Xorvatiya gündəlik qəzetini nəşr etmək üçün razılaşma əldə etdi. Bundan sonra o, ziyalı lider kimi tanındı.6 yanvar 1835-ci ildə Novine Horvatske (“Xorvatiya xəbərləri”), yanvarın 10-da isə “Danicza horvatzka, slavonzka y dalmatinzka” (“Xorvat, Slavoniya və Dalmatiya Daystar”) ədəbi əlavəsi çıxdı. "Novine Horvatske" həmin ilin sonuna qədər kaykav dialektində, "Danic[z]a" isə kaykav dialekti ilə yanaşı ştokav dialektində də çap olundu.
1836-cı ilin əvvəlində nəşrlərinin adları müvafiq olaraq Ilirske narodne novine ("İlliriya Xalq xəbərləri") və Danica ilirska ("İlliriya Səhər ulduzu") olaraq dəyişdirildi. Bunun səbəbi o zaman tarixçilərin İlliriyalıların slavyan olduqlarını və indiki Cənub slavyanlarının birbaşa əcdadları olduğunu söyləməsi idi.
Qay publisist fəaliyyəti ilə yanaşı, həm də şair idi. Onun ən məşhur şeiri 1833-cü ildə yazılmış "Još Hrvatska ni propala" ("Xorvatiya hələ xarabalıqda deyil") idi.
Ölümü
Qay 1872-ci ildə 62 yaşında Avstriya-Macarıstan, Xorvatiya-Slavoniya krallığının Zaqreb şəhərində vəfat edib.
İrsi
Serb-xorvat dilində istifadə edilən latın əlifbası Qayın Kratka osnova Hrvatskog pravopisa əlifbasına aiddir. Qay Pavao Ritter Vitezoviç və çex orfoqrafiyasından nümunə götürərək dildəki hər səs üçün latın qrafikasının bir hərfini düzəltdi. XIX əsrin əvvəllərində Vuk Karadjiçin kiril islahatından sonra, 1830-cu illərdə Lyudevit Qay eyni əməliyyatı Latın dilində həyata keçirdi. 1840-cı illərin ortalarında təqdim edilən Sloven əlifbası da Qayın Latın əlifbası sisteminin bir versiyasıdır ki, bu da ć və đ hərflərinin olmaması ilə fərqlənir.
Şəxsi həyatı
O, 1842-ci ildə Mariya Bistritsadakı abbatın qardaşı qızı 26 yaşlı Paulina Krizmaniç ilə ailə həyatı qurub. Onların qızlarıı Lyuboslava və oğulları Velimir, Svetoslav, Milivoye və Boqdan adlı beş övladları dünyaya gəlib.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (xorv.). LZMK, 1999. 9272 s.
- Ljudevit Gaj // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Гай Людевит // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Hauser, Otto. Die Lyrik des Auslands seit 1800. Leipzig: R. Voigtländer. 1915. səh. 160.
- Ognjenović, Gorana; Jozelić, Jasna. Politicization of Religion, the Power of State, Nation, and Faith: The Case of Former Yugoslavia and its Successor States. Palgrave Macmillan. 2014. səh. 81. ISBN .
- Milorad Živančević. Živan Milisavac (redaktor). Jugoslovenski književni leksikon [Yugoslav Literary Lexicon] (serb-xorvat). Novi Sad (Socialist Autonomous Province of Vojvodina, Socialist Republic of Serbia): Matica srpska. 1971. səh. 128-129.
- Traian Stoianovich. Balkan Worlds: The First and Last Europe. M.E. Sharpe. 1994. səh. 282. ISBN .
- Discourses of collective identity in Central and Southeast Europe (1770–1945), Vol. 2, by Balázs Trencsényi and Michal Kopeček
- Horvat, Josip. Politička povijest Hrvatske 1. August Cesarec, Zagreb, p. 49
- "Die Schloesser bei Krapina". Koha Online Catalog: ISBD View. Library of the . UDC: 94(497.5)-2. 2012-03-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-13.
- Đuro Šurmin. Hrvatski Preporod. 1904. səh. 121. ISBN . İstifadə tarixi: 2013-03-13.
- ; Corbett, Greville G. The Slavonic Languages. Taylor & Francis. 1 September 2003. səh. 45. ISBN . 27 September 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 23 December 2013.
... following Vuk's reform of Cyrillic (see above) in the early nineteenth century, Ljudevit Gaj in the 1830s performed the same operation on Latinica,...
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lyudevit Qay xorv Ljudevit Gaj mac Gaj Lajos 8 avqust 1809 ve ya 8 iyul 1809 Krapina 20 aprel 1872 Zaqreb Transleytaniya xorvat dilci siyasetci jurnalist ve yazicisi O panslavist Illiriya herekatinin banislerinden biri olub Lyudevit QayDogum tarixi 8 avqust 1809 1809 08 08 ve ya 8 iyul 1809 1809 07 08 Dogum yeri Krapina Krapina Zaqorye jupaniyasi d XorvatiyaVefat tarixi 20 aprel 1872 1872 04 20 62 yasinda Vefat yeri Zaqreb Xorvatiya ve Slavoniya kralligi d Transleytaniya Avstriya MacaristanDefn yeri Miroqoy qebiristanligi d Fealiyyeti dilci yazici publisist jurnalist siyasetci sair filosof Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiErken heyati O 1809 cu il avqustun 8 de Krapinada daha sonra Xorvatiya kralliginin Varazdin qrafligi anadan olub Atasi Iohan Qay Macaristan kralligindan alman muhaciri anasi ise 1770 ci illerde gelen alman muhacir qizi Yuliana ne Smidt idi Qayler eslen Burqundiya Hugenot esilli idiler Onlar XVI XVII esrlerde Batizfalvaya indiki Batizovce Slovakiya Macaristan kralligina gelibler Sonradan onlar XVIII esrde Mariass de Markusfalva ve Batizfalva ailelerine tehkim olundular Hemin erazide coxlu etnik almanlar oldugu ucun Qayler qisa zamanda assimlyasiyaya ugradi Ljudevitin atasi Markusovce kendine kocur Ljudevit orta mektebi Varazdin Zaqreb ve Karlovacda bitirmis Vyana ve Qratsda felsefe 1828 ci ilde bitirmis Budapestde ise huquq 1829 1831 uzre tehsil almisdir Orfoqrafiya ve diger isleri Xorvat Slavyan Orfoqrafiyasinin qisa esasi 1830 Qay cox erken nesre basladi dogma rayonundaki ezemetli malikaneler haqqinda dogma alman dilinde yazilmis 36 sehifelik kitabcasi artiq 1826 ci ilde Die Schlosser bei Krapina adi ile cixdi 1830 cu ilde Budada Qayin latin elifbasi Xorvat slavyan orfoqrafiyasi ucun qisa esas nesr olundu ki bu da ilk umumi Xorvat orfoqrafiyasi kitabi idi Iqnyat Durcevic ve Pavao Ritter Vitezovicin eserlerinden sonra Kitab iki dilde xorvat ve alman dillerinde cap edilib Xorvatlar latin elifbasindan istifade etdiler lakin bezi xususi sesler vahid sekilde verilmemisdi Qay Pavao Ritter Vitezovic ve cex orfoqrafiyasindan numune goturerek dildeki her ses ucun latin qrafikasinin bir herfinden istifade etdi O diakritiklerden ve lj ve nj diqraflarindan istifade etmisdir Kitab Qayin umummilli sohret qazanmasina komek etdi 1834 cu ilde o Duro Matiya Sporerin on bes il evvel ugursuzluga ducar oldugu yerde ugur qazandi yeni Habsburq monarxiyasinin kral hokumetinden Xorvatiya gundelik qezetini nesr etmek ucun razilasma elde etdi Bundan sonra o ziyali lider kimi tanindi 6 yanvar 1835 ci ilde Novine Horvatske Xorvatiya xeberleri yanvarin 10 da ise Danicza horvatzka slavonzka y dalmatinzka Xorvat Slavoniya ve Dalmatiya Daystar edebi elavesi cixdi Novine Horvatske hemin ilin sonuna qeder kaykav dialektinde Danic z a ise kaykav dialekti ile yanasi stokav dialektinde de cap olundu 1836 ci ilin evvelinde nesrlerinin adlari muvafiq olaraq Ilirske narodne novine Illiriya Xalq xeberleri ve Danica ilirska Illiriya Seher ulduzu olaraq deyisdirildi Bunun sebebi o zaman tarixcilerin Illiriyalilarin slavyan olduqlarini ve indiki Cenub slavyanlarinin birbasa ecdadlari oldugunu soylemesi idi Qay publisist fealiyyeti ile yanasi hem de sair idi Onun en meshur seiri 1833 cu ilde yazilmis Jos Hrvatska ni propala Xorvatiya hele xarabaliqda deyil idi Olumu Qay 1872 ci ilde 62 yasinda Avstriya Macaristan Xorvatiya Slavoniya kralliginin Zaqreb seherinde vefat edib IrsiZaqrebdeki heykeli Serb xorvat dilinde istifade edilen latin elifbasi Qayin Kratka osnova Hrvatskog pravopisa elifbasina aiddir Qay Pavao Ritter Vitezovic ve cex orfoqrafiyasindan numune goturerek dildeki her ses ucun latin qrafikasinin bir herfini duzeltdi XIX esrin evvellerinde Vuk Karadjicin kiril islahatindan sonra 1830 cu illerde Lyudevit Qay eyni emeliyyati Latin dilinde heyata kecirdi 1840 ci illerin ortalarinda teqdim edilen Sloven elifbasi da Qayin Latin elifbasi sisteminin bir versiyasidir ki bu da c ve đ herflerinin olmamasi ile ferqlenir Sexsi heyati O 1842 ci ilde Mariya Bistritsadaki abbatin qardasi qizi 26 yasli Paulina Krizmanic ile aile heyati qurub Onlarin qizlarii Lyuboslava ve ogullari Velimir Svetoslav Milivoye ve Boqdan adli bes ovladlari dunyaya gelib Hemcinin baxRomantik milliyetcilik Xorvat diliIstinadlarVikianbarda Lyudevit Qay ile elaqeli mediafayllar var Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Brozovic D Ladan T Hrvatska enciklopedija xorv LZMK 1999 9272 s Ljudevit Gaj Brockhauz Ensiklopediyasi alm Gaj Lyudevit Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Hauser Otto Die Lyrik des Auslands seit 1800 Leipzig R Voigtlander 1915 seh 160 Ognjenovic Gorana Jozelic Jasna Politicization of Religion the Power of State Nation and Faith The Case of Former Yugoslavia and its Successor States Palgrave Macmillan 2014 seh 81 ISBN 9781137477866 Milorad Zivancevic Zivan Milisavac redaktor Jugoslovenski knjizevni leksikon Yugoslav Literary Lexicon serb xorvat Novi Sad Socialist Autonomous Province of Vojvodina Socialist Republic of Serbia Matica srpska 1971 seh 128 129 Traian Stoianovich Balkan Worlds The First and Last Europe M E Sharpe 1994 seh 282 ISBN 9780765638519 Discourses of collective identity in Central and Southeast Europe 1770 1945 Vol 2 by Balazs Trencsenyi and Michal Kopecek Horvat Josip Politicka povijest Hrvatske 1 August Cesarec Zagreb p 49 Die Schloesser bei Krapina Koha Online Catalog ISBD View Library of the UDC 94 497 5 2 2012 03 11 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 13 Đuro Surmin Hrvatski Preporod 1904 seh 121 ISBN 9781113014542 Istifade tarixi 2013 03 13 Corbett Greville G The Slavonic Languages Taylor amp Francis 1 September 2003 seh 45 ISBN 978 0 203 21320 9 27 September 2023 tarixinde Istifade tarixi 23 December 2013 following Vuk s reform of Cyrillic see above in the early nineteenth century Ljudevit Gaj in the 1830s performed the same operation on Latinica