Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi triton (lat. Lissotriton vulgaris), (Salamandridae) — fəsiləsinin (Caudata) dəstəsindən suda-quruda yaşayanlar növü. Nadir, sayı azalmaqda olan növdür.
| Adi triton | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Adi triton | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qısa təsviri
Bədənin uzunluğu 110 mm-ə (adətən 80 mm-ə yaxın) çatır. Dərisi hamar və ya xırda ziyillidir. Bədənin bel hissəsinin rəngi zeytuni-qonur, qarınaltı hissə isə sarımtıl olub, xırda tutqun xallara malikdir. Başında olan tünd uzununa zolaqlardan biri gözlərindən keçir və yaxşı nəzərə çarpır. Çoxalma dövründə erkəklərin rəngi daha parlaq olur və peysərdən quyruğunun ucuna qədər daraq əmələ gəlir. Adətən bu hissədə narıncı haşiyəsi və parlaq rəngli göy zolağı olur. Bu üzgəcvari qırış quyruğun əsasında kəsilmir.
Yayılması
Azərbaycanda Triturus vulgaris lantzi (Wolt.,1914) yarımnövü yaşayır. Respublikanın cənub-şərqində – Lənkəran rayonunda yayılmışdır.
Yaşayış yeri və Həyat tərzi
Enliyarpaqlı (Hirkan) meşələrində su hövzələrinin ətrafında yaşayır. Yer dəyişməyən oturaq növdür. İri açıq sahələrdən çəkinir. Yazda yaxınlıqda olan xırda şirin su hövzələrinə gedir. Vaxtının əsas hissəsini quruda keçirir, gündüz yıxılmış ağacların qabığı altında, çürük kötüklərdə, daşların altında, meşə döşənəyində və kiçik heyvanların yuvalarında gizlənir. Su hövzələrində bütün gün ərzində fəal olur. Martın sonu - apreldə hava 8 – 10 °C, suda 4 – 7 °C temperatur olanda su hövzələrinə tərəf gedir. Burada tritonlar nikah bəzəyinə düşürlər və 5 - 9 gündən sonra çoxalmağa başlayırlar. Mayalanmadan əvvəl nikah oyunları baş verir və dişi fərdlər sualtı əşyalara və ya suyun dibinə 60 - 700 yumurta qoyur. 14 - 20 gündən sonra sürfələr çıxırlar. Metamorfoz iyundan sentyabra qədər uzanır. Kiçik qruplar halında quruda, xırda heyvan yuvalarında, yarpaq topalarında, zirzəmilərdə və anbarlarda qışlayır. Qışlamaya adətən oktyabrın sonunda gedir. Suda ikiqanadlılarla və onların sürfələrilə, xırda xərçəngkimilərlə, molyusklarla və suda yaşayan xırda onurğasızlarla qidalanır. Quruda soxulcanları, hörümçəkləri, çoxayaqlıları, xırda böcəkləri, kəpənək tırtıllarını və s. yeyir. Düşmənləri bəzi balıqlar, , tısbağalar və quşlardır (leylək, vağ və s.). Təbiətdə ömrünün uzunluğu orta hesabla 28 ilə qədərdir. 3 yaşında cinsi yetkinliyə çatır.
Sayı
1974-cü ilə qədər tək-tək fərdləri tapılırdı. 1974-cü ildə Lənkəranda İstisu ətrafında yerləşən kiçik su mənbələrində həmin yarımnövdən 30-a qədər aşkar edilmişdir.
Sayının dəyişilmə səbəbləri
Kiçik su mənbələrinin və bataqlıqların qurudulması, eləcə də çəltik əkilən sahələrin azaldılmasıdır.
Qorunması üçün zəruri tədbirlər
dövründə Lənkəran rayonundakı triton olan xırda su mənbələrini qorumaq.
Sinonimi
Triturus vulgaris
Yarımnövləri
Lissotriton vulgaris ampelensis
Lissotriton vulgaris graecus
Lissotriton vulgaris kosswigi
Lissotriton vulgaris lantzi
Lissotriton vulgaris meridionalis
Lissotriton vulgaris schmidtlerorum
Lissotriton vulgaris vulgaris
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. III cild, Onurğalılar. Bakı: Elm, 2004, s. 169 - 170;
- Велиева З.Д. Экология хвостатых земноводных (Amphibia) юго-востока Азербайджана. – Уч. Зап. АГУ им. С.М.Кирова, сер. биол. наук, 1974, №2, с. 67 - 68;
- Алекперов А.М. Земноводные и пресмыкающиеся Азербайджана. Баку: Элм, 1978, с. 15 - 16;
- Ананьева Н.Б., Боркин Л.Я., Даревский И.С., Орлов Н.Л.. Земноводные и пресмыкающиеся. Энциклопедия природы России. М.: ABF, 1998, с. 45 – 48. 7.sevin.ru
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2009.
- Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013
- Велиева З.Д. Экология хвостатых земноводных (Amphibia) юго-востока Азербайджана. – Уч. Зап. АГУ им. С.М.Кирова, сер. биол. наук, 1974, №2, с. 67 - 68;
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi triton lat Lissotriton vulgaris Salamandridae fesilesinin Caudata destesinden suda quruda yasayanlar novu Nadir sayi azalmaqda olan novdur Adi tritonElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Adi tritonBeynelxalq elmi adiLissotriton vulgaris L 1758Sekil axtarisiITIS 775922NCBI 8324EOL 333313Qisa tesviriBedenin uzunlugu 110 mm e adeten 80 mm e yaxin catir Derisi hamar ve ya xirda ziyillidir Bedenin bel hissesinin rengi zeytuni qonur qarinalti hisse ise sarimtil olub xirda tutqun xallara malikdir Basinda olan tund uzununa zolaqlardan biri gozlerinden kecir ve yaxsi nezere carpir Coxalma dovrunde erkeklerin rengi daha parlaq olur ve peyserden quyrugunun ucuna qeder daraq emele gelir Adeten bu hissede narinci hasiyesi ve parlaq rengli goy zolagi olur Bu uzgecvari qiris quyrugun esasinda kesilmir YayilmasiAzerbaycanda Triturus vulgaris lantzi Wolt 1914 yarimnovu yasayir Respublikanin cenub serqinde Lenkeran rayonunda yayilmisdir Yasayis yeri ve Heyat terziEnliyarpaqli Hirkan meselerinde su hovzelerinin etrafinda yasayir Yer deyismeyen oturaq novdur Iri aciq sahelerden cekinir Yazda yaxinliqda olan xirda sirin su hovzelerine gedir Vaxtinin esas hissesini quruda kecirir gunduz yixilmis agaclarin qabigi altinda curuk kotuklerde daslarin altinda mese doseneyinde ve kicik heyvanlarin yuvalarinda gizlenir Su hovzelerinde butun gun erzinde feal olur Martin sonu aprelde hava 8 10 C suda 4 7 C temperatur olanda su hovzelerine teref gedir Burada tritonlar nikah bezeyine dusurler ve 5 9 gunden sonra coxalmaga baslayirlar Mayalanmadan evvel nikah oyunlari bas verir ve disi ferdler sualti esyalara ve ya suyun dibine 60 700 yumurta qoyur 14 20 gunden sonra surfeler cixirlar Metamorfoz iyundan sentyabra qeder uzanir Kicik qruplar halinda quruda xirda heyvan yuvalarinda yarpaq topalarinda zirzemilerde ve anbarlarda qislayir Qislamaya adeten oktyabrin sonunda gedir Suda ikiqanadlilarla ve onlarin surfelerile xirda xercengkimilerle molyusklarla ve suda yasayan xirda onurgasizlarla qidalanir Quruda soxulcanlari horumcekleri coxayaqlilari xirda bocekleri kepenek tirtillarini ve s yeyir Dusmenleri bezi baliqlar tisbagalar ve quslardir leylek vag ve s Tebietde omrunun uzunlugu orta hesabla 28 ile qederdir 3 yasinda cinsi yetkinliye catir Sayi1974 cu ile qeder tek tek ferdleri tapilirdi 1974 cu ilde Lenkeranda Istisu etrafinda yerlesen kicik su menbelerinde hemin yarimnovden 30 a qeder askar edilmisdir Sayinin deyisilme sebebleriKicik su menbelerinin ve bataqliqlarin qurudulmasi elece de celtik ekilen sahelerin azaldilmasidir Qorunmasi ucun zeruri tedbirlerdovrunde Lenkeran rayonundaki triton olan xirda su menbelerini qorumaq SinonimiTriturus vulgarisYarimnovleriLissotriton vulgaris ampelensis Lissotriton vulgaris graecus Lissotriton vulgaris kosswigi Lissotriton vulgaris lantzi Lissotriton vulgaris meridionalis Lissotriton vulgaris schmidtlerorum Lissotriton vulgaris vulgarisEdebiyyatAzerbaycanin Qirmizi Kitabi II Cild Baki 2013 Azerbaycanin heyvanlar alemi III cild Onurgalilar Baki Elm 2004 s 169 170 Velieva Z D Ekologiya hvostatyh zemnovodnyh Amphibia yugo vostoka Azerbajdzhana Uch Zap AGU im S M Kirova ser biol nauk 1974 2 s 67 68 Alekperov A M Zemnovodnye i presmykayushiesya Azerbajdzhana Baku Elm 1978 s 15 16 Ananeva N B Borkin L Ya Darevskij I S Orlov N L Zemnovodnye i presmykayushiesya Enciklopediya prirody Rossii M ABF 1998 s 45 48 7 sevin ruIntegrated Taxonomic Information System ing 2009 Azerbaycanin Qirmizi Kitabi II Cild Baki 2013 Velieva Z D Ekologiya hvostatyh zemnovodnyh Amphibia yugo vostoka Azerbajdzhana Uch Zap AGU im S M Kirova ser biol nauk 1974 2 s 67 68