Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lipka tatarları — Litva tatarları, Lexistanlı tatarlar, Lipkovie, Lipcani və ya Müslimi olaraq da bilinən polşalı tatarlar. 6 əsrlik dövr ərzində hal-hazırkı Polşa, Litva və Belarusun sərhədləri daxilində yaşayan özünəməxsus adətlərə və həyat tərzinə sahib cəmiyyət. Tatarların ilk olaraq Avropa torpaqlarına köç etmələri Qızıl Ordu dövlətindəki qarışıqlıqlardan sonrakı dövrə təsadüf etməkdədir.
      | |||||||||
| Ümumi sayı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 10.000-15.000 | |||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||
| |||||||||
| Dini | |||||||||
| Çoxluq: Sünni İslam |
Qızıl Ordu dövlətində yaşanan daxili çəkişmələr əticəsində tatarların çoxu Şərqi Avropa torpaqlarına köç edərək ilk yaşayış məskənlərini qurmuşdular. Qızı Ordu dövlətində yaşanan daxili çəkişmə nəticəsində Qızıl Ordunun dağılması ərəfəsində tatarlar 1392-1430-cu illər arasında Litva hersoqluğu tərəfindən Vilnus yaxınlarına məskun edilmişdirlər. XIV əsrin əvvəllərində Litvaya yerləşən tatar icmasının ilk üzvləri şamanist dinlərini qorumağa çalışmış v xristian olmayan litvalılar arasında mühacir olaraq yaşamışdırlar. XIV əsrin sonlarına doğru başqa tara köçü də yaşanmış, bu dəfə müsəlmanlar Vytautas tərəfindən Litvaya dəvət edilmişdirlərş Bu tatarlar Vilnus, Trakay, Qrodno və Kaunas çevrəsinə yerləşdirilmiş və sonrasında Reç Pospolitanın bir hissəsi olacaq Böyük Hesoqluğun digər bölgələrinə də yayılmışdırlar. XIV əsrdə başlayan tatar köçləri XVII əsrə qədər durmadan davam etmişdir. XVI əsrdən etibarən ana dillərini itirməyə başlamış olan Lipka tatarları belorusca, və polyakcanı mənimsəmişdirlər.
Belorusiya, Litva və Polşada azınlıq halında yaşamaqda olan Lipka tatarları ABŞ-də da bır sıra yerlərdə yaşamaqdadırlar. Bohoniki, Kruszniany və Malavicze Qorne kəndləri Polşadakı Lipka tatarlarına aiddir.
Tatarlar
Fərqli zamanlarda və icmalarda dəyişik mənalarda istifadə olunan tatar adı tatar etnik kimliyinin mübahisəli olmasına səbəb olmuşdur. Orxon yazılarında türk olmayan cəmiyyətləri adlandırmaq üçün istifadə olunan tatar adı, ruslar tərəfindən isə Rusiyanın Avropa qismində yaşayan müsəlman-türk xalqları üçün istifadə edilmişdir. Eyni şəkildə moğol qaynaqları isə tatar moğollar içərisində yaşayan moğol qəbiləsini ifadə etməkdədir. Çinlilər isə Çingiz xan dövründən əvvəl moğolca danışan köçəri bütün xalqlara "tara" adını vermişdirlər.tatar adl ilk dəfə tatır formasında ifadə edilmiş və tarix boyunca fərqli anlamlarda istifadə edilmişdir. İlya Nikolayeviç Berezinə görə, çəkən, uzadan, Rifkat Əhmədyanova görə hökmdarlar hökmdarı, Şarevə görə dağ keşişi, Avropa cəmiyyətləri tərəfindən "yağmaçı moğol" və qədim yunan mifologiyasında cəhənnəm anlamına gələn tartarus sözündən törəyərək "barbar xalq" mənalarında işlədilmişdir. Fərqli cəmiyyətlər tarix baxımından iç-içə keçməsi nəticəsində tatar kimliyi haqqında fərqli düşüncələr ortaya atılmışdır. Bu düşüncələrdən birincisi türkologiya sahəsində araşdırmalar aparmış Smirnov, Qimadi, Kalinin kimi şəxslərin ortaya atdığı düşüncədir. Bu düşüncəyə görə tatar kimliyinin əslində bulqarları ifadə etdiyi və Qızıl Ordu, Kazan xanlığı, rus hakimiyyəti dövrlərində tatar kimliyinin çöx böyük dəyişikliklərə məruz qalmadığı yönündədir. Ancaq Zəki Vəlifi Toğan, Smolin, Aşmarin kimi şəxslərin düşüncələrinə görə Kazan tatarlarının xronologiyasında Volqa bulqarlarının çox böyük əhəmiyyəti olmadığı yönündədir. Bu düşüncəyə görə, Qızıl Ordu dövründə Volqa bulqarları zamanla yox olmuş və tatar mədəni kimliyi zənginləşmişdir. Yaşanan moğol işğalı nəticəsində Kama çayı həndəvərində Qıpçaq boyları ilə iç-içə girən bulqarlar zamanla əriyib yox olarkən, türn əhalisində artım yaşanmış və zamanla Qızıl Ordu dövlətinin aristokratiyasını formalaşdıran moğollar belə türkləşməyə başlamışdır.
Yaşanan bu türkləşmə ilk dəfə Çingiz xan dövründə başlamışdır. bu dövrdə Çingiz xan sözügedən axınları ilə türkləri öz ölkəsimə qatarkən, irəlidəki dövrlərdə bir qisim türk boyları öz istəkləri ilə Çingiz xana qatılmışdır. Bu qatılımlar nəticəsində moğol imperiyasında gözlə görüləcək şəkildə türk əhalisinndə artım yaşatmışdır. Buna görə, Monqol imperiyası parçalandığı zaman ardından bir çox türk dövləti qurulmuşdur. Tatarlar türklər ilə moğolların kəsişdiyi nöqtə kimi görüldüyü üçün tatar kökəni haqqında bu tərz mübahisələr yaşanmışdır. Günümüzdə belə ərəb tarixşünaslar moğol yerinə tatar adını istifadə etməkdədirlər. XIX əsrdə millətçilik axınının artım göstərməsi ilə bərabər, tatar etnik kimliyinin yaradılmasına çalışılmış və bu işlər nəticəsində tatarların mədəniyyət və tarix birliyi formalaşmağa başlamışdır. bu formalaşma müddətində İsmayıl Qaspiralı, Hadi Atlasi, Şəhabətdin Mərcani, Ayas İshaki kimi adların böyük ölçüdə təsiri görülmüşdür. Beləliklə, Volqa boylarına "tatar" deyilməsinin əsl səbəbi bu yeni formalaşmaqda olan etnik struktur içərisində rusların Qızıl Ordu dövlətindən sonra bölgədə yer almaqda olan bütün xalqa tatar deməsindən qaynaqlanmışdır. Bulqar-Tatar qarışığı isə günümüzdəki moğol tatarları, Orda tatarları, Krım tatarlarından fərqlidir. Bu tatarlar Polşa, Litva, Belorusiya tatarlarını tək bir millət olaraq araya gətirməkdədir. Lipka tatarları XV əsrin birinci yarısında Böyük Litva knyazlığının tərkibində Yağolday və Mənsur knyazlığını qurmuşdular. Hər iki knyazlıq Böyük Litva dövlətininj vassalı idi.
Lipka Tatarları
Qarışıq və qeyri-müəyyən bir tarixə sahib olan tatarların bu gün ən çox tanınanları Kazan və Krım tatarlarıdır. Bu iki tatar icması bu gün Rusiya Federasiyasında yaşayır. Halbuki tatarlar yalnız Kazan və Krım tatarlarından ibarət deyildir dünyanın bir çox yerində tatarlar deyilən cəmiyyətləri görə bilərik. Bunlardan biri Qızıl Orda dövlətinin dağılmasından sonra İdil-Ural sərhədlərinə köç edən Şərqi Avropa torpaqlarında məskunlaşan Lipka tatarlarıdır. Şərqi Avropa torpaqlarında yaşayan Lipka tatarları öz mədəni və dini xüsusiyyətlərinə malik bir tatar qrupudur. Bundan əlavə, Lipka tatarları Şərqi Avropadakı fərqli icmalarla münasibətləri nəticəsində dil və mədəni dəyişikliklər içində yaşadılar. Qızıl Orda dövlətindəki daxili qarışıqlıq səbəbi ilə tatarlar 1392-1430-cu illər arasında Litva şahzadəsi tərəfindən Vilnüs yaxınlığına yerləşdirilmişdir.Krım xanlığı ilə Litva knyazlığı arasındakı müharibələr nəticəsində əsir alınan tatarlarla bölgədəki tatar əhalisi xeyli artdı. Tarixi proses zamanı Şərqi Avropada bir sıra sərhəd dəyişiklikləri baş verdi və nəticədə bölgədəki tatarlar artıq üç fərqli ölkənin - Polşa, Litva və Belarusiyanın sərhədlərində yerləşdilər. Bu səbəbdən tədqiqatçılar Şərqi Avropa coğrafiyasındakı tatarları "Polşa-Litva tatarları", "Polşa tatarları", "Litva tatarları", "Polşa, Litva və Belarusiya müsəlmanları" adlandırırlar. Fərqli adlar olsa da, ümumi ad "Polşa-Litva tatarları" və ya "Litva-Polşa tatarları" idi. Bu nümunələri nəzərə alsaq, "Tatar" adı sağ qalmışdır. Məlumdur ki, bu adlardan başqa "Lipka tatarları" da deyilir, baxmayaraq ki, çox nadirdir.
Lipka tatarlarına aid məscidlər
-
![image]()
Belarusiyanın Lwye şəhərindəki Tatar məscidi -
![image]()
Navahrudak Tatar məscidi, Belarusiya -
![image]()
Litvadakı Tatar məscidi -
![image]()
Polşanın Bohoniki bölgəsindəki Tatar məscidi
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Перепись-2009". pop-stat.mashke.org. 16 iyun 2020 tarixində .
- "Ludnosc" (PDF). stat.gov.pl. 2018-07-26 tarixində (PDF).
- . 2016-02-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- "Tatarzy w Polsce – naród, grupa etniczna czy "ludzie pogranicza" ?" (PDF). 2023-04-15 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-04-15.
- Andrzej Rykała. Ethno-Religious Heritage of Former Eastern Territories of the Polish-Lithuanian Commonwealth in Contemporary Poland. European Spatial Research and Policy. 2013. səh. 56.
- Ananiasz Zajaczkowski. Polonyada Türk Menşeli Etnik Unsurlar. 1962. səh. 557-565. ISBN .
- ir pasaulio paveldas/koranas "Lietuvos totoriai ir jų šventoji knyga - Koranas" (#bad_url). 29 oktyabr 2007 tarixində .
- "Emine Atmaca,uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/4 2013 s. 147-180" (PDF). 2020-06-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-06-16.
- "Hüseyin Durgut, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2018, Cilt: 11, Sayı: 21, 105-114". 2020-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-16.
- Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups, "Polish or Lithuanian Tartars", Harvard University Press, pg. 990
- Shirin Akiner. İslamic Peoples of the Soviet Union. London. səh. 55. ISBN .
- Faruk Sümer. "Tatarlar". islamansiklopedisi.org.tr. 2020-06-14 tarixində .
- Ahmet Caferoğlu. Türk Kavimleri, İstanbul. 1988. səh. 73. ISBN .
- Kürşat Yıldırım. Tatar Adının Kökeni Üzerine. ISBN .
- Aleksej Suharev. Kazanskie Tatary. səh. 22. ISBN .
- H.Ahmet Özdemir. Moğol İstilası Cengiz ve Hülagu Dönemleri. İstanbul. 2005. səh. 37. ISBN .
- Liaisan Şahin (2017): “” MUTAD, IV (1), . ISSN. Litvanya Büyük Dükalığı‟nda Müslüman Tatarlar: Geçmiş, Bugün ve Gelecek. 2017. səh. 299-311. ISBN .
- Muammer Gül. Doğu ve Güneydoğu Anadolu da Moğol Hakimiyeti. 2005. səh. 179. ISBN .
- Cemile Şahin. XIII. Yüzyıldan Günümüze Eskişehir Yöresinde Tatarlar. Ankara. 2011. səh. 23.
- Akdes Nimet Kurat. IV-XVIII Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara. 2002. səh. 152-153. ISBN .
- Mirfatih Z. Zekiyev. Türklerin ve Tatarların Kökeni. 2006. səh. 230-231. ISBN .
- Ananiasz Zajaczkowski. Polonya‟da Türk Menşeli Etnik Unsurlar. 1962. səh. 557. ISBN .
- Özkan, Nevzat. Kırım Tatar Türkçesinin Yayılma Alanları (PDF). 2008. səh. 537.
Xarici keçidlər
- Lipka tatarları (polyak dilindən tərcümə) (rus.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lipka tatarlari Litva tatarlari Lexistanli tatarlar Lipkovie Lipcani ve ya Muslimi olaraq da bilinen polsali tatarlar 6 esrlik dovr erzinde hal hazirki Polsa Litva ve Belarusun serhedleri daxilinde yasayan ozunemexsus adetlere ve heyat terzine sahib cemiyyet Tatarlarin ilk olaraq Avropa torpaqlarina koc etmeleri Qizil Ordu dovletindeki qarisiqliqlardan sonraki dovre tesaduf etmekdedir Lipka tatarlari Umumi sayi10 000 15 000Yasadigi erazilerBelarusiya 7 300Polsa 1 916Litva 2 800DiniCoxluq Sunni Islam Azliq Katolik Xristiyanligi Qizil Ordu dovletinde yasanan daxili cekismeler eticesinde tatarlarin coxu Serqi Avropa torpaqlarina koc ederek ilk yasayis meskenlerini qurmusdular Qizi Ordu dovletinde yasanan daxili cekisme neticesinde Qizil Ordunun dagilmasi erefesinde tatarlar 1392 1430 cu iller arasinda Litva hersoqlugu terefinden Vilnus yaxinlarina meskun edilmisdirler XIV esrin evvellerinde Litvaya yerlesen tatar icmasinin ilk uzvleri samanist dinlerini qorumaga calismis v xristian olmayan litvalilar arasinda muhacir olaraq yasamisdirlar XIV esrin sonlarina dogru basqa tara kocu de yasanmis bu defe muselmanlar Vytautas terefinden Litvaya devet edilmisdirlers Bu tatarlar Vilnus Trakay Qrodno ve Kaunas cevresine yerlesdirilmis ve sonrasinda Rec Pospolitanin bir hissesi olacaq Boyuk Hesoqlugun diger bolgelerine de yayilmisdirlar XIV esrde baslayan tatar kocleri XVII esre qeder durmadan davam etmisdir XVI esrden etibaren ana dillerini itirmeye baslamis olan Lipka tatarlari belorusca ve polyakcani menimsemisdirler Belorusiya Litva ve Polsada azinliq halinda yasamaqda olan Lipka tatarlari ABS de da bir sira yerlerde yasamaqdadirlar Bohoniki Kruszniany ve Malavicze Qorne kendleri Polsadaki Lipka tatarlarina aiddir TatarlarFerqli zamanlarda ve icmalarda deyisik menalarda istifade olunan tatar adi tatar etnik kimliyinin mubahiseli olmasina sebeb olmusdur Orxon yazilarinda turk olmayan cemiyyetleri adlandirmaq ucun istifade olunan tatar adi ruslar terefinden ise Rusiyanin Avropa qisminde yasayan muselman turk xalqlari ucun istifade edilmisdir Eyni sekilde mogol qaynaqlari ise tatar mogollar icerisinde yasayan mogol qebilesini ifade etmekdedir Cinliler ise Cingiz xan dovrunden evvel mogolca danisan koceri butun xalqlara tara adini vermisdirler tatar adl ilk defe tatir formasinda ifade edilmis ve tarix boyunca ferqli anlamlarda istifade edilmisdir Ilya Nikolayevic Berezine gore ceken uzadan Rifkat Ehmedyanova gore hokmdarlar hokmdari Sareve gore dag kesisi Avropa cemiyyetleri terefinden yagmaci mogol ve qedim yunan mifologiyasinda cehennem anlamina gelen tartarus sozunden toreyerek barbar xalq menalarinda isledilmisdir Ferqli cemiyyetler tarix baximindan ic ice kecmesi neticesinde tatar kimliyi haqqinda ferqli dusunceler ortaya atilmisdir Bu dusuncelerden birincisi turkologiya sahesinde arasdirmalar aparmis Smirnov Qimadi Kalinin kimi sexslerin ortaya atdigi dusuncedir Bu dusunceye gore tatar kimliyinin eslinde bulqarlari ifade etdiyi ve Qizil Ordu Kazan xanligi rus hakimiyyeti dovrlerinde tatar kimliyinin cox boyuk deyisikliklere meruz qalmadigi yonundedir Ancaq Zeki Velifi Togan Smolin Asmarin kimi sexslerin dusuncelerine gore Kazan tatarlarinin xronologiyasinda Volqa bulqarlarinin cox boyuk ehemiyyeti olmadigi yonundedir Bu dusunceye gore Qizil Ordu dovrunde Volqa bulqarlari zamanla yox olmus ve tatar medeni kimliyi zenginlesmisdir Yasanan mogol isgali neticesinde Kama cayi hendeverinde Qipcaq boylari ile ic ice giren bulqarlar zamanla eriyib yox olarken turn ehalisinde artim yasanmis ve zamanla Qizil Ordu dovletinin aristokratiyasini formalasdiran mogollar bele turklesmeye baslamisdir Yasanan bu turklesme ilk defe Cingiz xan dovrunde baslamisdir bu dovrde Cingiz xan sozugeden axinlari ile turkleri oz olkesime qatarken irelideki dovrlerde bir qisim turk boylari oz istekleri ile Cingiz xana qatilmisdir Bu qatilimlar neticesinde mogol imperiyasinda gozle gorulecek sekilde turk ehalisinnde artim yasatmisdir Buna gore Monqol imperiyasi parcalandigi zaman ardindan bir cox turk dovleti qurulmusdur Tatarlar turkler ile mogollarin kesisdiyi noqte kimi gorulduyu ucun tatar kokeni haqqinda bu terz mubahiseler yasanmisdir Gunumuzde bele ereb tarixsunaslar mogol yerine tatar adini istifade etmekdedirler XIX esrde milletcilik axininin artim gostermesi ile beraber tatar etnik kimliyinin yaradilmasina calisilmis ve bu isler neticesinde tatarlarin medeniyyet ve tarix birliyi formalasmaga baslamisdir bu formalasma muddetinde Ismayil Qaspirali Hadi Atlasi Sehabetdin Mercani Ayas Ishaki kimi adlarin boyuk olcude tesiri gorulmusdur Belelikle Volqa boylarina tatar deyilmesinin esl sebebi bu yeni formalasmaqda olan etnik struktur icerisinde ruslarin Qizil Ordu dovletinden sonra bolgede yer almaqda olan butun xalqa tatar demesinden qaynaqlanmisdir Bulqar Tatar qarisigi ise gunumuzdeki mogol tatarlari Orda tatarlari Krim tatarlarindan ferqlidir Bu tatarlar Polsa Litva Belorusiya tatarlarini tek bir millet olaraq araya getirmekdedir Lipka tatarlari XV esrin birinci yarisinda Boyuk Litva knyazliginin terkibinde Yagolday ve Mensur knyazligini qurmusdular Her iki knyazliq Boyuk Litva dovletininj vassali idi Lipka TatarlariQarisiq ve qeyri mueyyen bir tarixe sahib olan tatarlarin bu gun en cox taninanlari Kazan ve Krim tatarlaridir Bu iki tatar icmasi bu gun Rusiya Federasiyasinda yasayir Halbuki tatarlar yalniz Kazan ve Krim tatarlarindan ibaret deyildir dunyanin bir cox yerinde tatarlar deyilen cemiyyetleri gore bilerik Bunlardan biri Qizil Orda dovletinin dagilmasindan sonra Idil Ural serhedlerine koc eden Serqi Avropa torpaqlarinda meskunlasan Lipka tatarlaridir Serqi Avropa torpaqlarinda yasayan Lipka tatarlari oz medeni ve dini xususiyyetlerine malik bir tatar qrupudur Bundan elave Lipka tatarlari Serqi Avropadaki ferqli icmalarla munasibetleri neticesinde dil ve medeni deyisiklikler icinde yasadilar Qizil Orda dovletindeki daxili qarisiqliq sebebi ile tatarlar 1392 1430 cu iller arasinda Litva sahzadesi terefinden Vilnus yaxinligina yerlesdirilmisdir Krim xanligi ile Litva knyazligi arasindaki muharibeler neticesinde esir alinan tatarlarla bolgedeki tatar ehalisi xeyli artdi Tarixi proses zamani Serqi Avropada bir sira serhed deyisiklikleri bas verdi ve neticede bolgedeki tatarlar artiq uc ferqli olkenin Polsa Litva ve Belarusiyanin serhedlerinde yerlesdiler Bu sebebden tedqiqatcilar Serqi Avropa cografiyasindaki tatarlari Polsa Litva tatarlari Polsa tatarlari Litva tatarlari Polsa Litva ve Belarusiya muselmanlari adlandirirlar Ferqli adlar olsa da umumi ad Polsa Litva tatarlari ve ya Litva Polsa tatarlari idi Bu numuneleri nezere alsaq Tatar adi sag qalmisdir Melumdur ki bu adlardan basqa Lipka tatarlari da deyilir baxmayaraq ki cox nadirdir Lipka tatarlarina aid mescidlerBelarusiyanin Lwye seherindeki Tatar mescidi Navahrudak Tatar mescidi Belarusiya Litvadaki Tatar mescidi Polsanin Bohoniki bolgesindeki Tatar mescidiHemcinin baxCavdar tatarlari Krim tatarlariIstinadlar Perepis 2009 pop stat mashke org 16 iyun 2020 tarixinde Ludnosc PDF stat gov pl 2018 07 26 tarixinde PDF 2016 02 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Tatarzy w Polsce narod grupa etniczna czy ludzie pogranicza PDF 2023 04 15 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 04 15 Andrzej Rykala Ethno Religious Heritage of Former Eastern Territories of the Polish Lithuanian Commonwealth in Contemporary Poland European Spatial Research and Policy 2013 seh 56 Ananiasz Zajaczkowski Polonyada Turk Menseli Etnik Unsurlar 1962 seh 557 565 ISBN 1015 2091 ir pasaulio paveldas koranas Lietuvos totoriai ir ju sventoji knyga Koranas bad url 29 oktyabr 2007 tarixinde Emine Atmaca uluslararasi Turkce Edebiyat Kultur Egitim Dergisi Sayi 2 4 2013 s 147 180 PDF 2020 06 16 tarixinde PDF Istifade tarixi 2020 06 16 Huseyin Durgut Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2018 Cilt 11 Sayi 21 105 114 2020 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 16 Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups Polish or Lithuanian Tartars Harvard University Press pg 990 Shirin Akiner Islamic Peoples of the Soviet Union London seh 55 ISBN 9781299854710 Faruk Sumer Tatarlar islamansiklopedisi org tr 2020 06 14 tarixinde Ahmet Caferoglu Turk Kavimleri Istanbul 1988 seh 73 ISBN 9757658049 Kursat Yildirim Tatar Adinin Kokeni Uzerine ISBN 0085 7432 Aleksej Suharev Kazanskie Tatary seh 22 ISBN 978 5458163293 H Ahmet Ozdemir Mogol Istilasi Cengiz ve Hulagu Donemleri Istanbul 2005 seh 37 ISBN 9789753555920 Liaisan Sahin 2017 MUTAD IV 1 ISSN Litvanya Buyuk Dukaligi nda Musluman Tatarlar Gecmis Bugun ve Gelecek 2017 seh 299 311 ISBN 2148 6743 Muammer Gul Dogu ve Guneydogu Anadolu da Mogol Hakimiyeti 2005 seh 179 ISBN 9756480351 Cemile Sahin XIII Yuzyildan Gunumuze Eskisehir Yoresinde Tatarlar Ankara 2011 seh 23 Akdes Nimet Kurat IV XVIII Yuzyillarda Karadeniz in Kuzeyindeki Turk Kavimleri ve Devletleri Ankara 2002 seh 152 153 ISBN 9789751742629 Mirfatih Z Zekiyev Turklerin ve Tatarlarin Kokeni 2006 seh 230 231 ISBN 6054944231 Ananiasz Zajaczkowski Polonya da Turk Menseli Etnik Unsurlar 1962 seh 557 ISBN 1015 2091 Ozkan Nevzat Kirim Tatar Turkcesinin Yayilma Alanlari PDF 2008 seh 537 Xarici kecidlerLipka tatarlari polyak dilinden tercume rus