Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Leykoz,leykemiya və ya ağ qan xəstəliyi — sümük iliyi xəstəliyi olub, qan hüceyrələrinin, əsasən ağ qan hüceyrələrinin çoxalması ilə nəticələnən xəstəliyi. Qanın tərkibində sağlam leykositlərin, eritrositlərin və trombositlərin kəskin azalması baş verir. Bu bəla xalq arasında "ağ qan qırmızı qanı yeyir" ifadəsi ilə məşhurdur.
| Leykoz | |
|---|---|
 | |
| XBT-10-KM | C95.90, C95, C95.9 |
| XBT-9-KM | 208, 208.9, 207.8, 208.80, 207, 208.90, 207.80, 208.8 |
| XBT-O | 9800, 980-994, 980 |
| DiseasesDB | 7431 |
| MedlinePlus | 001299 |
| MeSH | D007938 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Uşaq yaşlarında xərçəng xəstəliyinə tutulanların 35%-i leykoz xəstələridir. Leykozlarda onların formasından asılı olaraq, qanyaradıcı üzvlər, ilk növbədə, sümük iliyi, qaraciyər, dalaq, və başqa üzvlərdəki letikulo-endoteli toxuması zədələnir. Xəstəlik zamanı qırmızı qanın törənməsi də pozulur, ona görə leykozun təxminən bütün formalarında bu və ya başqa dərəcədə anemiyaya rast gəlmək olar. Həmçinin qandakı eritrositlərin orqanizmdə yaranması zamanı və trombositlərdə zəifləmə nəticəsində qanı qatılaşdıran hüceyrələrdə azalma müşahidə olunur. Xəstəliyin kəskin dövründə qırmızı qan kürəciklərinin miqdarında azalma o dərəcəyə çatır ki, qanda ağarma baş verir. Qanda bu və ya başqa ağ qan elementlərinin üstünlüyündən asılı olaraq leykozlar limfoleykoza (limfatik elementlər), mieloleykoza (sümük iliyi elementləri) və retikulendotelioza (qanda ağ qan kürəciklərinin çoxluğu) ayrılır. Limfeleykozda çox vaxt bədxassəli qanazlığının əlamətləri görünür. Ağ qan kürəciklərinin həddən artıq çoxalması, xüsusən də yetişməmiş ağ qan kürəciklərinin üstünlüyü ilə müşahidə olunan leykozlar leykemiya –ağqanlılıq adlanır. Bu anormallıq zamanı 1 mm qanda 100-400 min ağ qan kürəciyi ola bilər: “Leykozda ağ qan elementlərində dəyişikliklər baş verdiyi üçün qanın tərkibi sabit qalmır”
Mieloleykoz zamanı isə qanda çoxlu miqdarda normoblastlar (eritrosit növü) və retikulositlər (cavan eritrosit) əmələ gəlir ki, bu da sümük iliyində baş verən qıcıqlanmanın göstəricisidir.
Bu günə qədər aparılan araşdırmalara baxmayaraq onkoloji xəstəlik olan leykoz-leykemiyanın yaranma səbəbləri tam məlum deyil. Ancaq xəstəliyin əmələ gəlməsində bəzi (leykoz virusu, infeksion-allergik, kimyəvi, radiasiya və genetik) nəzəriyyələr mövcuddur. Həmçinin ekoloji çirklənmə və atmosferə atılan tullantıların miqdarının çoxluğu belə ərazilərdə yaşayanlarda xəstəliyə yoluxma riskini artırır. Bunun nəticəsində orqanizmdə maddələr mübadiləsində, sinir və sindokrin sistemlərin funksional pozğunluğunda baş verən kəskin dəyişikliklər leykoz üçün xarakterik cəhətdir. Leykoz hər yaşda təsadüf olunur. Ən çox 2-5 yaş arasında olan uşaqlarda təsadüf olunur. 1 yaşdan aşağı, 10 yaşdan yuxarı insanda müalicəyə cavab azalır. I İntoksikasiya əlamətləri:
- Ümumi zəiflik
- Halsızlıq
- iştahasızlıq
- Baş ağrıları
- əzələ ağrıları
- sümük ağrıları
- hərarətin yüksəlməsi
- çəkinin itirilməsi
II Anemik sindrom:
- Solğunluq
- Sarılıq
- Tez yorulma
- Təngnəfəslik
- Fiziki işdən sonra meydana çıxan ürəkdöyünmə
- Iş qabiliyyətinin azalması
III Hemorragik sindrom:
- Dəri örtüklərində və selikli qişalarda qansızmalar, göy ləkələr
- Burun və diş qanaxmaları
- Mədə - bağırsaq qanaxmaları
- Bütün orqan və toxumalarda qansızmalar ola bilər
- Limfatik düyünlərin böyüməsi
- Qaraciyərin böyüməsi ( ola bilər böyüməsin)
- Dalağın böyüməsi ( ola bilər böyüməsin )
Ümumiyyətlə, ilkin əlamətlər:
- Sümük ağrıları
- Səbəbsiz hərarət
- Halsızlıq
Bu 3 triadadan sonra xəstəlik qan yaradan orqanlara metastaz verməyə başlayır. Limfatik düyünlər, dalaq, qaraciyər böyüməyə başlayır.
Müalicəsi
Xəstəliyin düzgün təyin edilməsi üçün ilk növbədə qanın müayinəsindən başlamaq lazımdır. Həmçinin xəstəliyin fəsadları dalaq, qara ciyər və limfa vəzilərinə təsir etdiyi üçün bu orqanlar da müayinədən keçirilməlidir. Xəstəliyin yaranma səbəbi haqqında dəqiq məlumat olmadığına görə əvvəlcədən profilaktik tədbirlər həyata keçirmək çətindir. Ancaq müalicə zamanı ayrı-ayrı simptomları aradan qaldırmaq və zəiflətmək üçün hormonal, vitamin, antibiotik, qanköçürmə və damar daraldıcı preparatlardan istifadə edilir. Kəskin və xroniki leykozlarda xəstəliyin fəsadlarının aradan qaldırılması üçün hormonal müalicənin əhəmiyyəti böyükdür. Bu müalicə üsulu əsasən uşaq və yeniyetmələrə yaxşı təsir göstərir.
Ayrıca xəstələrin və ailələrin xəstəlik haqqında məlumatlandırılması, leykozun ümidsiz yox, tərsinə yaxşı müalicə və mənəvi dəstək ilə leykozlu xəstələrdə 85%-ə qədər tam müalicənin aşkar olunduğunu bildirmək müalicənin 2. əsas mərhələsidir.
Müalicənin əsasları və ilk müalicə
Çox yüksək dozada ən az 6 ədəd olan bir-birindən fərqli dərman ağızdan və damardan xəstəyə verilir. Burada əsas məqsəd blast adı verilən bədxassəli hüceyrələrin məhv edilməsidir. Ancaq bu dərmanları yalnızca bədxassəli hüceyrələri deyil, faydalı hüceyrələri də məhv edir. Buna görə də uşaqların saçı tökülür, ağızlarında, bağırsaqlarında yaralar əmələ gəlir, halsızlaşırlar, immun sistemləri zəifləyir. İmmun sistemləri zəiflədiyi üçün ətrafda olan insanlardan, havadan , sudan, tozdan, mikropdan tezliklə başqa viruslara yoluxa bilərlər. Bunlardan qorunmaq üçün xəstələr qoruyucu masqalar taxırlar.
Müalicə metodları
Leykoz xəstəliyinin müalicəsindəki əsas prinsip adlı bədxassəli hüceyrələrin çoxalmasının qarşısını almaq, məhv etmək və normal qan hüceyrələrinin yaranmasını təmin etməkdir. Bədxassəli blast hüceyrələr çox sürətlə çoxalırlar. Bunlar yetkinlik və çoxalma zamanlarına görə müxtəlif mərhələlərə bölünürlər:
1. Mitoz
2. G mərhələsi
3. S mərhələsi
Müalicədə məqsəd bir-birindən fərli dərmanların bir proqramda uzun müddət istifadə olunaraq bütün blast hüceyrələrin məhv edilməsidir.Təqribən 3 il davam edən müalicədə 4 mərhələ yer alır:
1. Yükləmə müalicəsi
Bir birindən fərqli 5-6 cür dərman eyni vaxtda verilir. Məqsəd bədxassəli hüceyrələrin sürətlə 2 ay içində öldürülməsidir.
2. Gücləndirmə müalicəsi
Dağılan, məhv olmağa başlayan bədxassəli hüceyrələr özlərini yenidən bərpa etməyə çalışır. Bu mərhələdə yüksək dozada dərmanlar 3-4 ay damardan verilir.
3. Qabaqlayıcı müalicə
Özünü bərpa edən blastların qarşısını almaq üçün edilir. Bəzi hallarda radioterapiyadan (işıq terapiyası) istifadə olunur.
4. Davamlılıq müalicəsi
Məqsəd tamamilə yox edilmiş blast hüceyrələrin yenidən hansısa şəkildə yaranmasının qarşısını almaq üçün, ən son blast məhv edilənə qədər müalicənin davam etdirilməsidir. 2.5 - 3 il davam edir.
Sümük iliyi nəqli
Uşaq yaşlı leykoz xəstələrində dərmanla 3-3.5 il müalicədən sonra 85% uğurlu nəticə əldə olunur. Müalicəyə cavab alına bilməyən və bəzi istisna hallarda sümük iliyi nəqlinə ehtiyac duyulur.
Sümük iliyi nəqlində əsas prinsip, qan hüceyrələrinin əmələ gəlməsinə səbəb olan ana-kök hüceyrələrin, iliyin donordan alınaraq leykoz xəstəsinə verilməsidir. Beləcə normal qan dövranı təmin olunur.
İstinadlar
- Disease Ontology (ing.). 2016.
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- "Leykoz və onun müalicə perspektivləri". Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi (az.). 7 dekabr 2018. 2022-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 20 noyabr 2021.
- . "Leykemiya ilə Mübarizə" İctimai Birliyi (az.). 2021-11-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 noyabr 2021.
- Ағ ган хәстәлији // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 92.
Xarici keçidlər
- leykoz haqqında 2014-03-06 at the Wayback Machine
- LÖSEV
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Leykoz leykemiya ve ya ag qan xesteliyi sumuk iliyi xesteliyi olub qan huceyrelerinin esasen ag qan huceyrelerinin coxalmasi ile neticelenen xesteliyi Qanin terkibinde saglam leykositlerin eritrositlerin ve trombositlerin keskin azalmasi bas verir Bu bela xalq arasinda ag qan qirmizi qani yeyir ifadesi ile meshurdur LeykozXBT 10 KM C95 90 C95 C95 9XBT 9 KM 208 208 9 207 8 208 80 207 208 90 207 80 208 8XBT O 9800 980 994 980DiseasesDB 7431MedlinePlus 001299MeSH D007938 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Usaq yaslarinda xerceng xesteliyine tutulanlarin 35 i leykoz xesteleridir Leykozlarda onlarin formasindan asili olaraq qanyaradici uzvler ilk novbede sumuk iliyi qaraciyer dalaq ve basqa uzvlerdeki letikulo endoteli toxumasi zedelenir Xestelik zamani qirmizi qanin torenmesi de pozulur ona gore leykozun texminen butun formalarinda bu ve ya basqa derecede anemiyaya rast gelmek olar Hemcinin qandaki eritrositlerin orqanizmde yaranmasi zamani ve trombositlerde zeifleme neticesinde qani qatilasdiran huceyrelerde azalma musahide olunur Xesteliyin keskin dovrunde qirmizi qan kureciklerinin miqdarinda azalma o dereceye catir ki qanda agarma bas verir Qanda bu ve ya basqa ag qan elementlerinin ustunluyunden asili olaraq leykozlar limfoleykoza limfatik elementler mieloleykoza sumuk iliyi elementleri ve retikulendotelioza qanda ag qan kureciklerinin coxlugu ayrilir Limfeleykozda cox vaxt bedxasseli qanazliginin elametleri gorunur Ag qan kureciklerinin hedden artiq coxalmasi xususen de yetismemis ag qan kureciklerinin ustunluyu ile musahide olunan leykozlar leykemiya agqanliliq adlanir Bu anormalliq zamani 1 mm qanda 100 400 min ag qan kureciyi ola biler Leykozda ag qan elementlerinde deyisiklikler bas verdiyi ucun qanin terkibi sabit qalmir Mieloleykoz zamani ise qanda coxlu miqdarda normoblastlar eritrosit novu ve retikulositler cavan eritrosit emele gelir ki bu da sumuk iliyinde bas veren qiciqlanmanin gostericisidir Bu gune qeder aparilan arasdirmalara baxmayaraq onkoloji xestelik olan leykoz leykemiyanin yaranma sebebleri tam melum deyil Ancaq xesteliyin emele gelmesinde bezi leykoz virusu infeksion allergik kimyevi radiasiya ve genetik nezeriyyeler movcuddur Hemcinin ekoloji cirklenme ve atmosfere atilan tullantilarin miqdarinin coxlugu bele erazilerde yasayanlarda xesteliye yoluxma riskini artirir Bunun neticesinde orqanizmde maddeler mubadilesinde sinir ve sindokrin sistemlerin funksional pozgunlugunda bas veren keskin deyisiklikler leykoz ucun xarakterik cehetdir Leykoz her yasda tesaduf olunur En cox 2 5 yas arasinda olan usaqlarda tesaduf olunur 1 yasdan asagi 10 yasdan yuxari insanda mualiceye cavab azalir I Intoksikasiya elametleri Umumi zeiflik Halsizliq istahasizliq Bas agrilari ezele agrilari sumuk agrilari heraretin yukselmesi cekinin itirilmesi II Anemik sindrom Solgunluq Sariliq Tez yorulma Tengnefeslik Fiziki isden sonra meydana cixan urekdoyunme Is qabiliyyetinin azalmasi III Hemorragik sindrom Deri ortuklerinde ve selikli qisalarda qansizmalar goy lekeler Burun ve dis qanaxmalari Mede bagirsaq qanaxmalari Butun orqan ve toxumalarda qansizmalar ola biler Limfatik duyunlerin boyumesi Qaraciyerin boyumesi ola biler boyumesin Dalagin boyumesi ola biler boyumesin Umumiyyetle ilkin elametler Sumuk agrilari Sebebsiz heraret Halsizliq Bu 3 triadadan sonra xestelik qan yaradan orqanlara metastaz vermeye baslayir Limfatik duyunler dalaq qaraciyer boyumeye baslayir MualicesiXesteliyin duzgun teyin edilmesi ucun ilk novbede qanin muayinesinden baslamaq lazimdir Hemcinin xesteliyin fesadlari dalaq qara ciyer ve limfa vezilerine tesir etdiyi ucun bu orqanlar da muayineden kecirilmelidir Xesteliyin yaranma sebebi haqqinda deqiq melumat olmadigina gore evvelceden profilaktik tedbirler heyata kecirmek cetindir Ancaq mualice zamani ayri ayri simptomlari aradan qaldirmaq ve zeifletmek ucun hormonal vitamin antibiotik qankocurme ve damar daraldici preparatlardan istifade edilir Keskin ve xroniki leykozlarda xesteliyin fesadlarinin aradan qaldirilmasi ucun hormonal mualicenin ehemiyyeti boyukdur Bu mualice usulu esasen usaq ve yeniyetmelere yaxsi tesir gosterir Ayrica xestelerin ve ailelerin xestelik haqqinda melumatlandirilmasi leykozun umidsiz yox tersine yaxsi mualice ve menevi destek ile leykozlu xestelerde 85 e qeder tam mualicenin askar olundugunu bildirmek mualicenin 2 esas merhelesidir Mualicenin esaslari ve ilk mualice Cox yuksek dozada en az 6 eded olan bir birinden ferqli derman agizdan ve damardan xesteye verilir Burada esas meqsed blast adi verilen bedxasseli huceyrelerin mehv edilmesidir Ancaq bu dermanlari yalnizca bedxasseli huceyreleri deyil faydali huceyreleri de mehv edir Buna gore de usaqlarin saci tokulur agizlarinda bagirsaqlarinda yaralar emele gelir halsizlasirlar immun sistemleri zeifleyir Immun sistemleri zeiflediyi ucun etrafda olan insanlardan havadan sudan tozdan mikropdan tezlikle basqa viruslara yoluxa bilerler Bunlardan qorunmaq ucun xesteler qoruyucu masqalar taxirlar Mualice metodlari Leykoz xesteliyinin mualicesindeki esas prinsip adli bedxasseli huceyrelerin coxalmasinin qarsisini almaq mehv etmek ve normal qan huceyrelerinin yaranmasini temin etmekdir Bedxasseli blast huceyreler cox suretle coxalirlar Bunlar yetkinlik ve coxalma zamanlarina gore muxtelif merhelelere bolunurler 1 Mitoz 2 G merhelesi 3 S merhelesi Mualicede meqsed bir birinden ferli dermanlarin bir proqramda uzun muddet istifade olunaraq butun blast huceyrelerin mehv edilmesidir Teqriben 3 il davam eden mualicede 4 merhele yer alir 1 Yukleme mualicesi Bir birinden ferqli 5 6 cur derman eyni vaxtda verilir Meqsed bedxasseli huceyrelerin suretle 2 ay icinde oldurulmesidir 2 Guclendirme mualicesi Dagilan mehv olmaga baslayan bedxasseli huceyreler ozlerini yeniden berpa etmeye calisir Bu merhelede yuksek dozada dermanlar 3 4 ay damardan verilir 3 Qabaqlayici mualice Ozunu berpa eden blastlarin qarsisini almaq ucun edilir Bezi hallarda radioterapiyadan isiq terapiyasi istifade olunur 4 Davamliliq mualicesi Meqsed tamamile yox edilmis blast huceyrelerin yeniden hansisa sekilde yaranmasinin qarsisini almaq ucun en son blast mehv edilene qeder mualicenin davam etdirilmesidir 2 5 3 il davam edir Sumuk iliyi neqliUsaq yasli leykoz xestelerinde dermanla 3 3 5 il mualiceden sonra 85 ugurlu netice elde olunur Mualiceye cavab alina bilmeyen ve bezi istisna hallarda sumuk iliyi neqline ehtiyac duyulur Sumuk iliyi neqlinde esas prinsip qan huceyrelerinin emele gelmesine sebeb olan ana kok huceyrelerin iliyin donordan alinaraq leykoz xestesine verilmesidir Belece normal qan dovrani temin olunur IstinadlarDisease Ontology ing 2016 Monarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018 Leykoz ve onun mualice perspektivleri Azerbaycan Dovlet Informasiya Agentliyi az 7 dekabr 2018 2022 04 05 tarixinde Istifade tarixi 20 noyabr 2021 Leykemiya ile Mubarize Ictimai Birliyi az 2021 11 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 noyabr 2021 Ag gan hәstәliјi Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 92 Xarici kecidlerleykoz haqqinda 2014 03 06 at the Wayback Machine LOSEV