Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Laçın Kürd Respublikası (kürd. Komâra Laçîn Kurdî; (azərb-kiril.) Лачын Күрд Республикасы; erm. Լաչինի քրդական հանրապետություն) — 20 may 1992-ci il tarixində Ermənistan hakimiyyətinin Laçın dəhlizinin işğalını hüquqi formaya salmaq məqsədilə Laçın rayonu ərazisində Vəkil Mustafayevin başçılığı ilə qurduğu qondarma tanınmayan dövlət. Kürdlər də, azərbaycanlılar kimi Laçının işğalı zamanı regiondan qovulduqlarından qondarma respublika 22 may tarixində süquta uğrayır.
| Tanınmayan dövlət | |||
| Laçın Kürd Respublikası | |||
|---|---|---|---|
| kürd. Komâra Laçîn Kurdî (azərb-kiril.) Лачын Күрд Республикасы | |||
| |||
 | |||
| | |||
| Paytaxt | Laçın | ||
| Dilləri | kürd | ||
| İdarəetmə forması | Respublika | ||
| Baş nazir | |||
| • 20–22 may 1992 | Vəkil Mustafayev | ||
| Davamiyyət | |||
| → | |||
Tarixi
Zəmin
9 may 1992-ci il tarixində Şuşanın işğalından sonra Azərbaycanda daxili siyasi gərginlik pik həddə çatmışdı. 14 mayda Azərbaycan Ali Sovetinin Milli Şurası növbədənkənar sessiyasında Ayaz Mütəllibov siyasi səhvlərə görə Şuşanın və Xocalının işğal olunduğunu bəyan edir. Elə həmin gün o, yenidən Azərbaycan Prezidenti seçilir, lakin bu, sadəcə bir gün davam edir. Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Mütəllibovun qayıdışını dövlət çevrilişi hesab edir və əhalini buna etiraz etməyə çağırır. 15 mayda Mütəllibov hakimiyyətdən uzaqlaşdırılır. 16 mayda Azərbaycanda vəziyyət Xalq Cəbhəsinin nəzarətinə keçir. Azərbaycan Ali Sovetinin Milli Şurası Yaqub Məmmədovun istefasını qəbul edir. 18 mayda İsa Qəmbər prezident seçkilərinə qədər dövlət başçısının səlahiyyətlərini öz üzərinə götürür.
Erməni qüvvələri 18 may 1992-ci il tarixində Laçın şəhərini işğal etmək üçün hücuma keçir və bununla da Ermənistanın cənubundakı Sünik mərzində yerləşən Gorus şəhərini Dağlıq Qarabağın regional paytaxtı olan Xankəndi şəhərinə birləşdirənLaçın dəhlizini nəzarətə götürməyi planlaşdırırdılar; Ermənistanı Dağlıq Qarabağa birləşdirən digər əsas yol Murov silsiləsindən keçirdi. Laçın şəhərinin özü zəif mühafizə olunurdu. Sonuncu Azərbaycan əsgərləri 16 mayda Laçını tərk edirlər. Azərbaycanın o vaxtkı müdafiə naziri Rəhim Qazıyevin sözlərinə görə, Laçında 7 BM-21 Qrad vahidi və çoxlu döyüş sursatı var idi, lakin erməni qüvvələrinə heç bir atəş açılmamış, Laçın uğrunda heç bir döyüş olmamışdır. Samvel Babayan özü təkid edir ki, Laçın üçün heç bir döyüş əməliyyatı planlaşdırılmamışdı. Onun sözlərinə görə, azərbaycanlılar Şuşanın işğalından sonra çaxnaşma vəziyyətində idilər. Babayana görə, Laçındakı Azərbaycan əsgərləri əhalinin ərazidən çıxa bilməsi üçün yalnız yüksəklikləri tutmağa çalışırdı. Nəticədə, 19 mayda erməni qüvvələri şəhəri işğal edir və onu dağıdır. Şəhərin təqribən 7,800 nəfərdən ibarət Azərbaycan və kürd əsilli sakini qaçqın düşür.Jirayr Liparityana görə beynəlxalq ictimaiyyət Laçının işğalına görə müəyyən dərəcədə şoka düşmüşdü.
Yaranması və süqutu
Ermənistan hakimiyyəti Laçının işğalını hüquqi formaya salmaq, kürd amilindən istifadə edərək təkcə erməni azlığının yox, kürd azlığının Azərbaycandan müstəqillik uğrunda mübarizə apardığını göstərməyə çalışırdı. 20 may 1992-ci il tarixində burada qalan təxminən 60 kürd ilə birlikdə Laçın Kürd Respublikasının qurulduğunu elan edirlər. Həmin kürd qrupu Laçın, Qubadlı və Kəlbəcər rayonlarını əhatə edən bir kürd muxtariyyəti qurmaq istəyirdi.SSRİ dövründə Qazaxıstanda KQB agenti kimi işləyən Vəkil Mustafayev bu respublikanın baş naziri seçilir, onun kabinetinin bəzi üzvlərinin adları da açıqlanır. Məsələn, Karlan Çaçani Mədəniyyət Naziri, Emerike Sərdar İnformasiya Naziri və Şərəf Əşir Baş nazirin müavini elan edilir. Laçın Kürd Respublikasının qurulduğunu elan edən bu qrup Laçın şəhərində Kürdüstan bayrağı ucaldılır. Bunlara baxmayaraq, bu respublika 1 həftə belə yaşamır. Bunun əsas səbəbi regionda respublika üçün heç bir etnik dayağın olmaması idi. Kürdlər də, azərbaycanlılar kimi Laçının işğalı zamanı regiondan qovulmuşdular. Bu amil təkcə Azərbaycan yox, eyni zamanda ölkə xaricində yaşayan kürd diasporalarının etirazında görülmüşdür. Həmçinin, belə bir respublikanın qurulması milliyətçi erməni dövlət rəhbərlərinin maraqları ilə toqquşurdu. Bölgədə kürd dövləti yaratmaqla Ermənistan hakimiyyəti Birinci Qarabağ müharibəsində ermənilərin əsas arqumenti, "Qarabağın tarixən Ermənistana aid olması" iddiasını pozurdu.
Mənbə
İstinadlar
- Akopyan, 2010
- Braun, 1996. səh. 125
- Volker, 1998. səh. 25
- Kristofer, 1996. səh. 89–111
- JAMNews, 2020
- BBC, 2020
- Caucasian Knot, 2020
- Vəliyev, 2007
- Aktaş, 2000
- Minority Rights Group International, 2018
- Kemper, Konermann, 2011. səh. 92
- Həmid, 2020
Ədəbiyyat
- Volker, Edvard. No War, No Peace in the Caucasus: Contested Sovereignty in Chechnya, Abkhazia, and Karabakh (PDF) (ingilis). Belfer Center for Science and International Affairs Occasional. fevral 1998.
- Akopyan, Tatul. Lachin Falls, Red Kurdistan between Armenia and Karabakh // Karabakh Diary, Green and Black: Neither War nor Peace (ingilis). Antelias Publishing. 2010. ISBN .
- Braun, Maykl E. The International Dimensions of Internal Conflict (ingilis). Cambridge: MIT Press. 1996. ISBN .
- C. Kristofer, Volker. The Armenian presence in mountainous Karabakh // Urayt, F. R. John; Qoldenberq, Suzan; Şofild, Riçard (redaktorlar ). Transcaucasian boundaries (ingilis). London: UCL Press. 1996. ISBN .
- "Laçın – məğrur rayonun hekayəsi". BBC Azerbaijani Service (az.). 1 dekabr 2020. 15 yanvar 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 31 avqust 2021.
- "Азербайджан взял под контроль Лачин спустя 28 лет". Caucasian Knot (rus). 1 dekabr 2020. 15 yanvar 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 31 avqust 2021.
- "Karabakh: Azerbaijani army nears 'fortress city' Shushi/Shusha". JAMNews (ingilis). 6 noyabr 2020. 2020-11-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 avqust 2021.
- Aktaş, Mehmet. "Lachin Kurdish Republic is declared". Özgur Politika (ingilis). 30 noyabr 2000. 4 oktyabr 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 31 avqust 2021.
- "Azerbaijan. Kurds". Minority Rights Group International (ingilis). 1 mart 2018. İstifadə tarixi: 31 avqust 2021.
- Vəliyev, Anar. "Reviving a Forgotten Threat: The PKK in Nagorno-Karabakh". Terrorism Monitor (ingilis). Jamestown Foundation. 5 (24). 2007.
- Həmid, Tural. "Azərbaycan kürdləri". AzLogos (az.). 12 iyun 2020. İstifadə tarixi: 31 avqust 2021.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lacin Kurd Respublikasi kurd Komara Lacin Kurdi azerb kiril Lachyn Kүrd Respublikasy erm Լաչինի քրդական հանրապետություն 20 may 1992 ci il tarixinde Ermenistan hakimiyyetinin Lacin dehlizinin isgalini huquqi formaya salmaq meqsedile Lacin rayonu erazisinde Vekil Mustafayevin basciligi ile qurdugu qondarma taninmayan dovlet Kurdler de azerbaycanlilar kimi Lacinin isgali zamani regiondan qovulduqlarindan qondarma respublika 22 may tarixinde suquta ugrayir Taninmayan dovletLacin Kurd Respublikasikurd Komara Lacin Kurdi azerb kiril Lachyn Kүrd RespublikasyBayraq 1992 1992Paytaxt LacinDilleri kurdIdareetme formasi RespublikaBas nazir 20 22 may 1992 Vekil MustafayevDavamiyyetAzerbaycan TarixiZemin 9 may 1992 ci il tarixinde Susanin isgalindan sonra Azerbaycanda daxili siyasi gerginlik pik hedde catmisdi 14 mayda Azerbaycan Ali Sovetinin Milli Surasi novbedenkenar sessiyasinda Ayaz Mutellibov siyasi sehvlere gore Susanin ve Xocalinin isgal olundugunu beyan edir Ele hemin gun o yeniden Azerbaycan Prezidenti secilir lakin bu sadece bir gun davam edir Azerbaycan Xalq Cebhesi Mutellibovun qayidisini dovlet cevrilisi hesab edir ve ehalini buna etiraz etmeye cagirir 15 mayda Mutellibov hakimiyyetden uzaqlasdirilir 16 mayda Azerbaycanda veziyyet Xalq Cebhesinin nezaretine kecir Azerbaycan Ali Sovetinin Milli Surasi Yaqub Memmedovun istefasini qebul edir 18 mayda Isa Qember prezident seckilerine qeder dovlet bascisinin selahiyyetlerini oz uzerine goturur Ermeni quvveleri 18 may 1992 ci il tarixinde Lacin seherini isgal etmek ucun hucuma kecir ve bununla da Ermenistanin cenubundaki Sunik merzinde yerlesen Gorus seherini Dagliq Qarabagin regional paytaxti olan Xankendi seherine birlesdirenLacin dehlizini nezarete goturmeyi planlasdirirdilar Ermenistani Dagliq Qarabaga birlesdiren diger esas yol Murov silsilesinden kecirdi Lacin seherinin ozu zeif muhafize olunurdu Sonuncu Azerbaycan esgerleri 16 mayda Lacini terk edirler Azerbaycanin o vaxtki mudafie naziri Rehim Qaziyevin sozlerine gore Lacinda 7 BM 21 Qrad vahidi ve coxlu doyus sursati var idi lakin ermeni quvvelerine hec bir ates acilmamis Lacin ugrunda hec bir doyus olmamisdir Samvel Babayan ozu tekid edir ki Lacin ucun hec bir doyus emeliyyati planlasdirilmamisdi Onun sozlerine gore azerbaycanlilar Susanin isgalindan sonra caxnasma veziyyetinde idiler Babayana gore Lacindaki Azerbaycan esgerleri ehalinin eraziden cixa bilmesi ucun yalniz yukseklikleri tutmaga calisirdi Neticede 19 mayda ermeni quvveleri seheri isgal edir ve onu dagidir Seherin teqriben 7 800 neferden ibaret Azerbaycan ve kurd esilli sakini qacqin dusur Jirayr Liparityana gore beynelxalq ictimaiyyet Lacinin isgalina gore mueyyen derecede soka dusmusdu Yaranmasi ve suqutu Ermenistan hakimiyyeti Lacinin isgalini huquqi formaya salmaq kurd amilinden istifade ederek tekce ermeni azliginin yox kurd azliginin Azerbaycandan musteqillik ugrunda mubarize apardigini gostermeye calisirdi 20 may 1992 ci il tarixinde burada qalan texminen 60 kurd ile birlikde Lacin Kurd Respublikasinin quruldugunu elan edirler Hemin kurd qrupu Lacin Qubadli ve Kelbecer rayonlarini ehate eden bir kurd muxtariyyeti qurmaq isteyirdi SSRI dovrunde Qazaxistanda KQB agenti kimi isleyen Vekil Mustafayev bu respublikanin bas naziri secilir onun kabinetinin bezi uzvlerinin adlari da aciqlanir Meselen Karlan Cacani Medeniyyet Naziri Emerike Serdar Informasiya Naziri ve Seref Esir Bas nazirin muavini elan edilir Lacin Kurd Respublikasinin quruldugunu elan eden bu qrup Lacin seherinde Kurdustan bayragi ucaldilir Bunlara baxmayaraq bu respublika 1 hefte bele yasamir Bunun esas sebebi regionda respublika ucun hec bir etnik dayagin olmamasi idi Kurdler de azerbaycanlilar kimi Lacinin isgali zamani regiondan qovulmusdular Bu amil tekce Azerbaycan yox eyni zamanda olke xaricinde yasayan kurd diasporalarinin etirazinda gorulmusdur Hemcinin bele bir respublikanin qurulmasi milliyetci ermeni dovlet rehberlerinin maraqlari ile toqqusurdu Bolgede kurd dovleti yaratmaqla Ermenistan hakimiyyeti Birinci Qarabag muharibesinde ermenilerin esas arqumenti Qarabagin tarixen Ermenistana aid olmasi iddiasini pozurdu MenbeIstinadlar Akopyan 2010 Braun 1996 seh 125 Volker 1998 seh 25 Kristofer 1996 seh 89 111 JAMNews 2020 BBC 2020 Caucasian Knot 2020 Veliyev 2007 Aktas 2000 Minority Rights Group International 2018 Kemper Konermann 2011 seh 92 Hemid 2020 Edebiyyat Volker Edvard No War No Peace in the Caucasus Contested Sovereignty in Chechnya Abkhazia and Karabakh PDF ingilis Belfer Center for Science and International Affairs Occasional fevral 1998 Akopyan Tatul Lachin Falls Red Kurdistan between Armenia and Karabakh Karabakh Diary Green and Black Neither War nor Peace ingilis Antelias Publishing 2010 ISBN 9953018162 Braun Maykl E The International Dimensions of Internal Conflict ingilis Cambridge MIT Press 1996 ISBN 0 262 52209 8 C Kristofer Volker The Armenian presence in mountainous Karabakh Urayt F R John Qoldenberq Suzan Sofild Ricard redaktorlar Transcaucasian boundaries ingilis London UCL Press 1996 ISBN 978 1857282351 Lacin megrur rayonun hekayesi BBC Azerbaijani Service az 1 dekabr 2020 15 yanvar 2021 tarixinde Istifade tarixi 31 avqust 2021 Azerbajdzhan vzyal pod kontrol Lachin spustya 28 let Caucasian Knot rus 1 dekabr 2020 15 yanvar 2021 tarixinde Istifade tarixi 31 avqust 2021 Karabakh Azerbaijani army nears fortress city Shushi Shusha JAMNews ingilis 6 noyabr 2020 2020 11 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 31 avqust 2021 Aktas Mehmet Lachin Kurdish Republic is declared Ozgur Politika ingilis 30 noyabr 2000 4 oktyabr 2013 tarixinde Istifade tarixi 31 avqust 2021 Azerbaijan Kurds Minority Rights Group International ingilis 1 mart 2018 Istifade tarixi 31 avqust 2021 Veliyev Anar Reviving a Forgotten Threat The PKK in Nagorno Karabakh Terrorism Monitor ingilis Jamestown Foundation 5 24 2007 Hemid Tural Azerbaycan kurdleri AzLogos az 12 iyun 2020 Istifade tarixi 31 avqust 2021